Czas na walkę z otyłością u dzieci
Częstość występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci w Europie
ciągle narasta. Dlatego niezbędna staje się podjęcie skutecznych
działań zapobiegawczych. Obecnie prowadzone są intensywne
dyskusje, jakie powinny być to działania i kiedy należy je wdrażać. W
artykule przedstawiono rozważania na ten temat.
Rodzaje interwencji
Trzy aspekty życia dzieci decydują o środowiskowych czynnikach
sprzyjających lub niesprzyjających występowaniu otyłości. Są to:
sposób żywienia, poziom aktywności fizycznej oraz nasilenie
siedzącego trybu życia, o którym decyduje liczba godzin spędzonych
przed telewizorem i komputerem. Programy prewencyjne powinny
zawierać prosty przekaz i skupiać się na jednym z wymienionych
powyżej czynników, na przykład modyfikacji sposobu żywienia lub
zmniejszeniu czasu oglądania telewizji. Mogą to być również
interwencje obejmujące dwa z tych czynników lub nawet wszystkie trzy
czynniki.
Dopasowanie interwencji
W wielu przypadkach program interwencyjny należy dopasować do
szczególnych cech grupy dzieci, których program ma dotyczyć. Na
przykład dziewczynki i chłopcy zapewne będą wybierać odmienne
dyscypliny sportowe lub inne rodzaje aktywności fizycznej. O
przydatności określonej akcji decyduje również wiek dzieci. Wiele
różnic dotyczy dzieci uczących się w szkole podstawowej i szkołach
ponadpodstawowych. Istnieją różnice dotyczące dostępności do
ośrodków sportowych (hal, basenów, kortów, itp.) oraz możliwości
interwencji dotyczących sposobu żywienia (np. czy dzieci mają
możliwość wyboru posiłków w stołówce szkolnej lub sklepiku
szkolnym). Czasem istotne znaczenie mają kulturowo uwarunkowane
różnice w sposobie żywienia dotyczące na przykład dzieci
pochodzących z różnych klas społecznych lub o zróżnicowanym
pochodzeniu etnicznym. Specjalnej opieki wymagają dzieci z istniejącą
już nadwagą lub otyłością.
Miejsce prowadzenia działań
Następnym problemem jest pytanie, kiedy podjąć działania
zapobiegawcze i kto powinien je prowadzić. Oczywistym miejscem tych
działań są szkoły, ponieważ można w nich dotrzeć praktycznie do
wszystkich dzieci. Ponadto w szkołach można potencjalnie skutecznie
wspierać prozdrowotny styl życia i wdrażać programy promowania
zdrowia. Ale należy zauważyć, że programy oparte o szkoły mogą
okazać się nieskuteczne, o ile nie są wspierane przez rodziny lub inne
struktury społeczne. Dlatego zaangażowani powinni być również
rodzice i rodzeństwo, na przykład poprzez wprowadzenie „dni
otwartych” lub innych specjalnych wydarzeń. W ten sposób można
osiągnąć kontynuowanie działań również w domu. Wielkim krokiem do
przodu byłoby zaangażowanie całego społeczeństwa, w tym osoby
działające w ośrodkach sportowych, osoby związane z łańcuchem
żywnościowym (przemysł spożywczy, handel, katering) oraz liderów
lokalnych społeczności.
Ciągłość
Każdy efektywny program powinien być prowadzony długotrwale.
Oznacza to, że struktury, które służą realizacji programu powinny
działać w sposób ciągły przy zachowaniu akceptowalnych dodatkowych
kosztów i wysiłków. Na przykład zmiany działalności stołówek
szkolnych mogą być stosunkowo łatwo kontynuowane, o ile zostaną
zaakceptowane przez kierownictwo szkoły i personel stołówki. Z drugiej
strony należy pamiętać, że program, który wymaga zaangażowania
dodatkowego personelu lub nadzoru specjalistów, może być w
dłuższym przedziale czasu kosztowny i niepraktyczny.
Uwaga na objawy niepożądane
Idealna interwencja jest związana z poprawą samooceny dzieci,
motywuje je do kontynuowania prozdrowotnego trybu życia i ułatwia
osiąganie oraz utrzymanie właściwej wagi ciała w stosunku do wzrostu
również w dorosłym życiu. Ważne jest jednak również branie pod
uwagę możliwych działań ubocznych, dotyczących zdrowia fizycznego
lub psychicznego dzieci. Na przykład program nie powinien skłaniać
dzieci o prawidłowej wadze ciała do jej zmniejszenia ani pogłębiać
problemów dotyczących samooceny u dzieci, które mają nadwagę lub
otyłość.
Następne kroki
Jak przedstawiono powyżej, skuteczne programy zapobiegawcze
powinny być intensywnymi programami prowadzonymi w sposób
wielosektorowy. Powstaje jednak pytanie, czy naprawdę wiemy, jakie
ich elementy odpowiadają za skuteczność programu. Kilka programów
interwencyjnych przeprowadzonych dotychczas różniło się co do
zastosowanych metod, przekazywanych treści oraz grup docelowych.
Obecnie należy dokonać głębokiej analizy, czego uczą wyniki tych
programów i jakie działania należy podejmować w przyszłości, aby były
one najbardziej skuteczne. Zapoczątkowały ten proces opublikowane
niedawno dwa przeglądy interwencji przeprowadzanych w szkołach
(1,2). W najbliższych wydaniach Food Today będziemy powracać do
tematu, omawiając niektóre skuteczne interwencje – co poprzez nie
osiągnięto, dlaczego były one skuteczne i jakie wynikają z nich
zalecenia dla dalszych działań.
Tłumaczył:dr n. med. Janusz Ciok