Zapobieganie otyłości u dzieci - jakie działania są najbardziej skuteczne (2/4)
Od szeregu lat w wielu państwach realizowane są programy zapobiegania otyłości u dzieci skupiające się na modyfikacji zachowań żywieniowych, zwiększeniu aktywności fizycznej lub walce z siedzącym trybem życia. Niektóre z nich przynoszą zachęcające wyniki, co może być użyteczne dla planowana i realizacji dalszych przedsięwzięć. Obecny artykuł jest drugim z serii tekstów omawiających współczesne badania dotyczące zapobiegania otyłości u dzieci.
Sposób żywienia
Żaden program zapobiegawczy, który odnosi się do ogólnej populacji dzieci, nie może zawierać elementów dotyczących modyfikacji sposobu żywienia, które ograniczają ilość dostarczanych kalorii, ponieważ może się to przyczynić do wystąpienia niepożądanej utraty wagi ciała u dzieci, które nie mają nadwagi. Idealny program zdrowia publicznego powinien zwalczać zarówno nadwagę jak i niedowagę u dzieci. Dlatego współczesne badania skupiają się na poprawie "prozdrowotnego profilu" sposobu żywienia, na przykład poprzez ograniczenie spożycia tłuszczów (1), zwiększenia ilości spożywanych owoców i warzyw (2) lub ograniczenia ilości słodkich napojów (3).
Aktywność fizyczna w szkole
Wymagania współczesnej szkoły utrudniają wprowadzenie dodatkowych form aktywności fizycznej, ponieważ mogłoby to zaburzać proces nauczania. Jednak program australijski prowadzony w szkole podstawowej, w którym wprowadzono codziennie 1.25 godziny zajęć fizycznych, nie miał żadnego negatywnego wpływu na jakość nauczania (co oceniono za pomocą testów umiejętności czytania i testów arytmetycznych), pomimo codziennego okresu (40 - 60 minut) mniej formalnej nauki (4). Efektem była poprawa wydolności fizycznej oraz zmniejszenie zawartości tłuszczu w organizmie dzieci objętych programem w porównaniu do dzieci z grupy kontrolnej. Wspomniany program obejmuje obecnie 60% dzieci uczęszczających do szkół podstawowych w stanie Południowa Australia. Podobne działania nie były dotychczas prowadzone w szkołach ponadpodstawowych, gdzie intensywność nauki jest większa.
Aktywność fizyczna w czasie wolnym
Równie ważna jest aktywność fizyczna pozaszkolna, zwłaszcza u starszych dzieci, które dokonują pierwszych wyborów dotyczących formy spędzania wolnego czasu. Prowadzone obecnie badanie francuskie nazwane ICAPS kładzie nacisk na zwiększenie aktywności fizycznej nastolatków podczas codziennych zajęć oraz rekreacji. W grupie interwencyjnej wprowadzono dyskusje klasowe oraz gry edukacyjne, aby rozwinąć potrzebę i zdolności dotyczące ćwiczeń fizycznych i wysiłku a atrakcyjne formy aktywności fizycznej były promowane podczas przerw i po zakończeniu zajęć szkolnych. Praktyczną pomocą było elastyczne dostosowanie czasu odjazdu szkolnego autobusu oraz wcześniejsze przystosowanie odpowiednich miejsc służących ćwiczeniom. Uwydatniono elementy zabawy, względy towarzyskie oraz zaprzyjaźnianie się w atmosferze bez współzawodnictwa. Po 6 miesiącach prowadzenia programu znacznie wzrósł odsetek chłopców i dziewcząt podejmujących aktywność fizyczną w czasie wolnym w grupie interwencyjnej a nie zmienił się w grupie kontrolnej. Po 2 latach w grupie interwencyjnej stwierdzono o 20% mniej dzieci z nadwagą niż w grupie kontrolnej. W innych badaniach zastosowano podobne podejście do organizacji zajęć szkolnych oraz wykorzystania akcji budujących więzi społeczne, aby zachęcić młodzież do większej aktywności fizycznej w codziennym życiu (2).
Siedzący tryb życia
Niektóre spośród najbardziej udanych interwencji dotyczyły ograniczenia czasu związanego z siedzącym trybem życia. W małym ilościowo badaniu przeprowadzonym w USA zorganizowano 18 lekcji w ciągu 6 miesięcy dla dzieci w wieku 8 - 9 lat, podczas których skłaniano dzieci do ograniczenia czasu spędzanego przed telewizorem i na grach komputerowych (6). Po zakończeniu programu okazało się, że dzieci z grupy interwencyjnej miały niższy średni wskaźnik masy ciała oraz mniejszą grubość fałdów skórnych niż dzieci z grupy kontrolnej. Rodzice potwierdzili, że dzieci spędzają mniej czasu na oglądaniu telewizji. U starszych dzieci nie prowadzono akcji ograniczających się zmniejszenia czasu spędzanego przed telewizorem, ale w badaniu "Planeta Zdrowie" prowadzonym w USA wykazano, że czas oglądania telewizji i otyłość są ściśle ze sobą związane u dziewcząt (ale nie u chłopców) a ograniczenie oglądania telewizji o każdą godzinę jest związane ze zmniejszeniem ryzyka otyłości o 15% (2). We wspomnianym powyżej badaniu ICAPS udało się osiągnąć ograniczenie liczby nastolatków, którzy oglądali telewizję dłużej niż 3 godziny dziennie. Również w tym badaniu efekt był lepszy u dziewcząt niż u chłopców (5).
Piśmiennictwo:
Caballero B et al (2003) Pathways: a school-based randomised controlled trial for the prevention of obesity in American Indian schoolchildren The American Journal of Clinical Nutrition 78:1030-1038
Gortmaker SL et al (1999) Reducing obesity via a school-based interdisciplinary intervention among youth: Planet Health. Archives of Pediatric Adolescent Medicine 153:409-418
James J et al (2004) Preventing childhood obesity by reducing consumption of carbonated drinks: cluster randomised controlled trial. British Medical Journal 328: 1237
Dwyer T et al (1983) An investigation of the effects of daily physical activity on the health of primary school students in South Australia. International Journal of Epidemiology 12:308-313
Simon C et al (2004) Intervention centred on adolescents' physical activity and sedentary behaviour (ICAPS): concept and 6-month results. International Journal of Obesity 28:(Supplement 3) S96-S103
Robinson TN (1999) Reducing children's viewing to prevent obesity, Journal of the American Medical Association 282:1561-1567
FOOD TODAY 12/2006
Tłumaczył:
dr n. med. Janusz Ciok