Kodeks cywilny Napoleona (fr. Code Napoléon, Code civil des Français) – zespół
przepisów i norm prawnych prawa cywilnego wprowadzony we Francji w 1804 przez
Napoleona Bonaparte. Była to pierwsza wielka kodyfikacja prawa francuskiego, po upadku Ancien Régime'u w wyniku rewolucji francuskiej. Wiele nowoczesnych rozwiązań prawnych zawartych w tym kodeksie stało się podstawą budowy systemów prawnych
państw europejskich w XIX wieku.
Kodeks utrwalał największe zdobycze rewolucji, które były wprowadzone do krajów
podbitych przez Napoleona i stały się przykładem prawodawstwa dla wielu krajów, w tym
dla powstającej w 1918 Polski. Wzór dla późniejszych kodyfikacji (kodeksy cywilne włoski z 1865, portugalski z 1867 i hiszpański z 1889).
W 1807 z woli Napoleona powstało Księstwo Warszawskie, w jego konstytucji na życzenie cesarza znalazł się artykuł 69, który głosił: Kodeks Napoleona będzie prawem
cywilnym Księstwa Warszawskiego. Kodeks Napoleona został wprowadzony w Księstwie
Warszawskim w 1808 specjalnym dekretem. Ostatnie przepisy kodeksu utraciły moc w Polsce dopiero 1 stycznia 1947.
Przepisy prawa cywilnego
Kodeks Napoleona dzielił się na 3 księgi:
•
I – O osobach
•
II – O dobrach i o różnych ograniczeniach własności
•
III – O różnych sposobach, przez które nabywa się własność
Kodeks Cywilny gwarantował m.in.:
•
wolność osobistą
•
równość wobec prawa
•
nietykalność majątkową
•
wolność handlu.
Rozwiązania szczegółowe:
•
Wprowadzał również świecki model małżeństwa.
•
Przewidywał odpowiedzialność rodziców za dzieci, zleceniodawców i
pracodawców za służących, zleceniobiorców i pracowników, nauczycieli i
rzemieślników za uczniów i terminatorów.
•
W razie sporu między stronami stosunku pracy przyznawał większą wartość
zeznaniom pracodawcy.
1
Zabraniał zawierania umów bezterminowych o pracę bez możliwości ich
wypowiedzenia.
•
W dziedzinie ograniczonych praw rzeczowych dopuszczał niespotykaną dzisiaj
formę zastawu - tzw. zastaw antychretyczny (zastaw nieruchomy). Jego
przedmiotem mogła być tylko nieruchomość. W świetle obowiązującego obecnie
prawa ustanowienie zastawu antychretycznego ze skutkami prawnorzeczowymi
byłoby niedopuszczalne.
Zastaw antychretyczny w czystej postaci polega na tym, że zastawnik nie może się
zaspokoić z rzeczy obciążonej tym zastawem, lecz jedynie z pożytków, jakie ta rzecz
przynosi.
2