Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
dację Nowoczesna Polska.
MIKOA
AJ REJ Z NAGA
OWIC
Krótka rozprawa mięó
y trzemi oso-
bamią, Panem, Wójtem a Pleba-
nem,
któ�rzy i swe, i innych ludzi przygody wyczytają�, a takież
i zbytki, i pożytki dzisiejszego światał.
AMBROŻY KORCZBOK ROŻEK KU DOBRYM TOWARZY-
SZOM
Towarzyszu, posłyszt , nie maszliu co czynić,
Postój małov , nie waó
ić tow przeczcićx ;
Acz są rzeczy niepoważne prawiey ,
Poó
iwuj sięąp też prostej luó
kiej sprawie.
Rozmawia tu z sobą trojaki stan:
Pan, wójt prosty, trzeci z nim pleban,
Wyczytającąą przypadłeą� przygodyął,
Skąd przychoó
ą luó
iom zysk i szkody.
Bo snadz
ąt człowiek z przyroó
eniaąu każdy
Nawięcejąv się o to stara zawżdyąw ,
ąmięó
y trzemi osobami (daw.)  ó
iś popr. składnia: mięó
y trzema osobami.
�wy zyta (daw.)  wyliczać.
łKrótka rozprawa mięó
y trzemi osobami  Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu Mikołaja
Reja (wydany w Krakowie przez Macieja Szarffenberka w 1543 r., stanowiący własność biblioteki hr. Potockich
w Krakowie, mieszczącej się niegdyś w domu  pod Baranami , sygnatura biblioteczna A. 1014) jest uszkoó
ony.
Uszkoó
enie to opisano następująco:  Egzemplarz (& ) ma uszkoó
one ostatnie trzy kartki tj. K2 K3 K4 w ten
sposób, że urwane są brzegi z tekstem na szerokość mniej więcej dwu palców. Dopełnienie ostatnich wyrazów
wierszy często nietrudne ze względu na rymy i do połowy tylko uszkoó
one wyrazy; trudniej atoli dopełnić
pierwsze wyrazy kart K3 i K2 verso, co tylko na podstawie odpisu A. Grabowskiego poniekąd uskutecznić się
dało. Pod ostatnim wierszem zakończenia, pod napisem �ku temu, co czedł na karcie K4 r. wydrukowano:
�Koniec; w tym samym wierszu atramentem dopisano jakiś wyraz, z którego tylko A duże pozostało . Uzu-
pełnienia tekstu wprowaó
one przez poprzednich badaczy, Ambrożego Grabowskiego i Romana Zawilińskiego
pozostawiono i są one ujęte w nawiasy kwadratowe. Nie rozó
ielano uzupełnień pewniejszych (w z
ródle w na-
wiasie kwadratowym) od domyślnych połączeń mięó
y wyrazami i częściami zdań, które jako mniej pewne
pozostawiono w z
ródle w nawiasach okrągłych.
t pos ysz (daw.)  posłuchaj.
u nie maszli (daw.)  konstrukcja z partykułą -li; jeśli nie masz.
v postój ma o (daw.)  poczekaj trochę.
w nie waó
i to (daw.)  konstrukcja z partykułą  ci skróconą do  -ć : nie waó
i ci to; nie szkoó
i ci to.
x prze z i (daw.)  przeczytać.
y prawie (daw.)  całkiem.
ąp poó
iw j się (daw.)  tu: przypatrz się.
ąąwy zytaj (daw.)  wyliczając.
ą�przypa y (daw.)  zdarzający się często; przypa e przy o y: pospolite zdarzenia.
ąłprzy o a (daw.)  tu: zdarzenie, przypadek.
ąt sna a. sna (daw.)  przecież.
ąu z przyroó
enia (daw.)  z natury; zgodnie z wroó
onymi cechami.
ąv nawię ej (daw.)  najwięcej.
ąw zaw y (daw.)  zawsze.
Aby wieó
iał, co się w luó
iochąx ó
ieje:
Więc jedno chwali, z drugiego się śmieje.
Bo gó
ie mądry przyó
ieąy w proste rzeczy�p ,
Co lepszego snadnie�ą ma na pieczy��.
A snadz
na tym więcej mistrza poznać,
Który umie z mieó
i złoto kować�ł,
Takież z prostych rzeczy wżdy�t co obrać,
Co by się wżdy przygoó
iło schować.
A tak i to snadz
przeczyść�u nie waó
i,
Jako głupi niemądremu raó
i;
Bo snadz
każdy może temu sprostać,
Co złe, ganić, a przy dobrym zostać.
Ja, com słyszał, tom krótko napisał,
Ale ty cztąc�v nie mów: bodaj wisiał!
Bo więc mówią: iście�w temu kotki
Darły we łbie�x , kto pisał ty�y plotki.
Lecz iż się ja snadz
snadnie wyprawięłp ,
Zwłaszcza gdy tu powiedaczełą stawięł�;
Jam napisał, kto chce, niechaj wierzy.
Co ma próżnyłł czynić? Wodę mierzyłt .
panłu
mówi
Miły wójcie, cóż się ó
ieje,
Aboć się ten ksiąó
z nas śmiejełv !
Mało śpiewa, wszytkołw ó
woni,
Msza nie była jakołx łoniły .
Na naszym dobrym nieszporzet p
Już więc tam swą każdy porzet ą:
Jeden wrzeszczy, drugi śpiewat �,
A też jednak rzadko bywa.
ąx l ó
io (daw.)  ó
iś forma Msc.lm: luó
iach.
ąy przyó
ie (daw.)  ó
iś: przyjó
ie; dotrze do.
�p przyó
ie w proste rze zy (daw.)  zetknie się z prostymi rzeczami.
�ąsna nie (daw.)  łatwo; oczywiście.
��mie na pie zy (daw.)  uważać na coś; starać się o coś; dbać o coś.
�łkowa (daw.)  kuć.
�t w y (daw.)  jednak, przecież; wreszcie, w końcu.
�u prze zy (daw.)  przeczytać; od zy : czytać.
�v zt (daw.)  czytając; od: zy : czytać.
�w i ie  rzeczywiście, naprawdę.
�x tem kotki ar y we bie (daw. przysł.)  jest pomylony; niespełna rozumu.
�y ty (daw.)  ó
iś: te.
łp się ja sna sna nie wyprawię (daw.)  przecież łatwo się usprawiedliwię.
łąpowie a z (daw.)  mówiący; osoba przemawiająca; rozmówca.
ł�stawi  tu: postawić, przedstawić.
łłpró ny (daw.)  tu: próżniak.
łt wo ę mierzy (daw. przysł.)  przelewać z pustego w próżne; określenie daremnej, bezsensownej pracy.
łu Pan  tu: przedstawiciel szlachty, posiadaczy ziemskich.
łv bo się mieje (daw.)  konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do: -ć); czy się śmieje.
łw wszytko (daw.)  ciągle, tylko.
łx nie by a jako (daw.)  nie było jej od.
ły oni (daw.)  zeszłego roku.
t p nieszpór  ó
iś: nieszpory; nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim.
t ąsw ka y porze (przysł.)  każdy robi swoje; każdy robi, co chce; każdy się stara o swoje.
t � piewa  daw. z tzw. e pochylonym: śpiŁwa, odpowiadającym dz
więkowi zbliżonemu do i; stąd rym
z  bywa .
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 3
Jutrzniejt ł, tej nigdy nie słychać,
Podobnot t musi zasypiaćt u ;
Odśpiewa ją czasem sowa,
Bo więc księó
u cięży głowa.
A wżdyt v przedsięt w jednak łająt x ,
Chociat y mało nauczają.
Ano wie Bóg, za tą sprawąu p
Obrócimli sięu ą na prawą&
Bychmyu � jednou ł na lewicyu t
I z księó
em nie byli wszytcyu u .
wó�jt
Wiara prosty
Miły panie, my prostacy,
A cóż wiemy nieboracy?
To mamy za wszytkou v zdrowie,
Co onu w nam w kazanie powie:
Iż, gdy wydam ó
iesięcinęu x ,
Bychu y był nagorszyv p , nie zginę;
A damliv ą dobrą kolendęv �,
Że z nogami w niebie będę.
Abov ł gdy w obiad przybieżyv t ,
A kuklav u na stole leży,
To ją wnet z stołu ogoliv v ,
A mnie kęs posypie soli,
Jakoby mię nogiećv w napadł:
Mniema, bychv x już chleba nie jadł.
Potymv y mię pokropi wodą,
To już z Bogiem idę zgodą.
Alić przedsięw p jako gorzew ą
t łj trzniej  daw. forma D.lp, ó
iś: jutrzni; j trznia: nabożeństwo poranne w kościele katolickim; począt-
kowo odprawiana o wschoó
ie słońca.
t t po obno (daw.)  pewnie, zapewne.
t u zasypia (daw.)  nie wstawać na czas (czynność wielokrotna, zwyczajowa); por. ó
iś: zaspać.
t v w y (daw.)  przecież, jednak, w końcu.
t w prze się (daw.)  przecież, chociaż.
t x aja  strofować, ganić.
t y o ia (daw.)  ó
iś: chociaż.
u p za t spraw (daw.)  przy takim stanie rzeczy.
u ąobró imli się (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: czy się obrócimy.
u �by my (daw.)  byśmy; obyśmy.
u łje no a. jeno (daw.)  tylko.
u t bró imli się na praw na lewi y  wg. pokalipsy św. Jana na Sąó
ie Ostatecznym zbawieni mają się
znalez
ć po prawej, a potępieni po lewej stronie Boga.
u u wszyt y (daw.)  wszyscy.
u v wszytko (daw.)  ó
iś: wszystko.
u w on  tu: ksiąó
.
u x ó
iesię ina  podatek relig3
ny wynoszący jedną ó
iesiątą dochodów (zbiorów), pobierany przez ducho-
wieństwo od chłopów (najczęściej w naturze).
u y by (daw.)  bym, obym, gdybym; choćbym.
v p by by na orszy (daw.)  choćbym był najgorszy.
v ą amli (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: jeśli dam.
v �kolen a (daw.)  ó
iś: kolęda; tu: świadczenia w naturze pobierane przez duchowieństwo katolickie pod
koniec roku.
v łabo (daw.)  albo.
v t w obia przybie y (daw.)  przyjó
ie podczas obiadu.
v u k kla (daw.)  bułka; bochen chleba.
v v o oli z sto (daw.)  zabrać ze stołu.
v w no ie  choroba koni i trzody, którą leczono solą; przen.: nicpoń.
v x by (daw.)  bym, abym.
v y potym (daw.)  potem.
w p prze się (daw.)  przecież, chociaż.
w ą orze (daw.)  nieszczęście, bieda.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 4
Ciągni sięw � wójcie, nieboże.
Jednak niz
liw ł cię rozmachniew t ,
Przedsię ta rzecz mieszkiemw u pachniew v .
Ja mniemam, gdy wszystko spłacą,
Iż się z świętemiw w pobracąw x .
pleban
A wójtże się to jąłw y gdakać?
Czymżeby tę gębę zatkać?
Gó
ieśto ó
banx p piwa dobrego,
Przegadałby mędrca tego
Iście trzeciemx ą nachyleniem;
Byłby tańszyx � z tym zbawieniem.
A jeszczeż ci w tym ksiąó
waó
i,
Żeć owo na dobre raó
i?
Bo nas sam Panx ł uczył temux t :
Chceszli sam brać, daj drugiemu.
A wielkie to upominki
U Boga, takie uczynki.
A tyś wszytek świat rozwołał,
Żeś tej ó
iesięciny kęs dał.
Wszakeś tak słychał o Boó
ex u ,
Iż gdy był tu, na tej droó
e,
Potwieró
iwszy zakonx v wszytek
Tu wszem luó
iom na pożytek,
Na to stan duchowny sprawiłx w ,
By jix x przezeń luó
iom zjawił,
A my, duchowni stanowie,
Jesteśmy ku wamx y posłowie.
Tę pracąy p na was przełożył,
A mało was tym zubożył,
Iż z jego hojnego dobra
Słabo wasza ręka szczodray ą,
A nas tym opatrzujeciey �,
Czym z niego obfitujeciey ł.
Bo byś baczyły t , miły bracie,
w � i ni się (daw.)  tryb rozkazujący: ciągn3
się; od i n się: wysilać się na wydatki.
w łni li (daw.)  niż; tu: zanim.
w t ię rozma nie  pokropi cię wodą święconą.
w u mieszek  sakiewka na pieniąó
e.
w v mieszkiem pa n (daw.)  wymagać nakładu, kosztu.
w w więtemi (daw.)  forma N.lm, ó
iś popr.: świętymi.
w x pobra i się (daw.)  ó
iś: pobratać się.
w y j (daw.)  zacząć; wziąć się za robienie czegoś.
x p ó
ie to ó
ban (daw.)  gdyby tak mieć ó
ban.
x ątrze iem (daw.)  forma N.lp, ó
iś popr.: trzecim.
x �by by ta szy (daw.)  nie drożyłby się; nie upierałby się.
x łPan  tu: Jezus Chrystus, Bóg.
x t zy tem (daw.)  ó
iś: uczył tego.
x u o oó
e (daw.)  ó
iś forma Msc.lp: o bogu.
x v zakon (daw.)  tu: prawo.
x w sprawi  tu: czynić, ustanowić.
x x ji (daw.)  ó
iś forma B.lp: go.
x y k wam (daw.)  do was.
y p tę pra (daw.)  forma B.lp r.ż., ó
iś popr.: tę pracę.
y ąs abo sz zo ra (daw.)  mało szczodra.
y �opatrz je ie (daw.)  oparujecie; obdarowujecie.
y ł zym z nie o ob t je ie (daw.)  w co obfitujecie ó
ięki niemu.
y t ba zy  uważać, zważać na coś.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 5
Na jakiemciy u ksiąó
warstaciey v :
Musi wszytkiego zaniechaćy w ,
Kto się chce wami opiekaćy x ,
A opuścić dobre mienie,
A
atając wasze zbawienie.
Wszak wiesz, że rzemieślnik każdy
Potrzebuje płacejy y zawżdyąp p .
A to jest święta utrata,
Bo za nię hojna zapłata.
A tak lżej mów, boś mię ruszyłąp ą;
Latasz, a snaśąp � nie zasuszył.
Waruj na rynku zabłąó
ićąp ł,
Bo snadz
nie ó
iś twój ó
ień rząó
ić.
pan
Miły księże, dobrzećbyąp t tak,
Lecz podobno czciesząp u czasem wspakąp v ;
Haró
ieąp w tu strząsasz porożymąp x ,
A zowiesz się posłem bożym.
Prawda, żeś jego pastyrzem
A w wielu sprawach kanclerzem,
Lecz czasem na wełnę goó
isząp y ,
Kiedy za tym stadem choó
isz.
Owa choć trzoda niespełna,
Gdy się wam dostanie wełna,
Wieręąąp z ostatka tyąąą owce
Niechaj skubie, jako kto chce.
Bo ó
iś prawieąą� prości luó
ie
Gonią skowronka na gruó
ieąął,
A tak się prawie zbłaz
nili
Wiara jaka ma by
Wszytkęąąt wiarę w to włożyli,
Iż go żadna rzecz nie zbawi,
Jestliąąu go ksiąó
nie wyprawiąąv .
Ano by snadz
tak miało być,
Jednego wiarą nagroó
ić,
y u jakiem (daw.)  forma N.,Msc.lp zaimka pytajnego r.n.; ó
iś popr.: jakim.
y v warstat (daw.)  ó
iś: warsztat.
y w wszytkie o zanie a (daw.)  wszystko porzucić.
y x opieka się (daw.)  ó
iś: opiekować się.
y y p a ej (daw.)  ó
iś forma D.lp: płacy.
ąp p zaw y (daw.)  zawsze.
ąp ąr szy (daw.)  tu: dotknąć kogoś, urazić.
ąp �sna a. sna a. sna a. sna (daw.)  podobno, może.
ąp łwar j zab ó
i (daw.)  pilnuj, żebyś nie zabłąó
ił.
ąp t obrze by (daw.)  ó
iś pisownia: dobrzeć by; znaczenie: dobrze by to było.
ąp u z iesz (daw.)  czytasz; od zy : czytać.
ąp v wspak (daw.)  na odwrót; z iesz wspak: mówisz fałszywie.
ąp w aró
ie (daw.)  hardo, dumnie, pysznie.
ąp x aró
ie t strz sasz poro ym (daw.)  hardo potrząsasz porożem (jak jeleń pokazujący swoją siłę i gotowość
do walki); przysł. stawiać się hardo, być hardym.
ąp y oó
i na o (daw.)  nastawać na coś; oó
i na we nę tu: o duchowym pasterzu wiernych-owieczek,
który usiłuje swoje  owce obedrzeć dla zysku.
ąąp wierę (daw.)  zaprawdę; więc tak.
ąąąty (daw.)  ó
iś zaimek lm r.n.: te.
ąą�prawie (daw.)  całkiem, zgoła, prawó
iwie.
ąął oni skowronka na r ó
ie (przysł.)  uganiać się za rzeczą nieosiągalną; oddawać się bezcelowym ó
ia-
łaniom.
ąąt wszytkę (daw.)  ó
iś forma B.lp r.ż.: wszystką.
ąąu jestli (daw.)  jeśli.
ąąv wyprawi (daw.)  wyprowaó
ić; wywieść.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 6
Bo acz żadnyąąw w to nie łuczyąąx ,
Jako święte Pismo uczyąąy ,
A każdy człowiek z krewkością�p
Więcej się ciągnie ku złości.
Lecz się wżdy tym ciesz, nieboże:
Wiara, Czyn, Dar, Bóg
Prawaą�ą wiara wiele może;
Tą masz wszytkiego nagroó
i��,
Choćby miało potymą�ł szkoó
ić,
Drugiego dobremi uczynki,
A nie wszytkoą�t upominkią�u .
Małoć Pan Bóg dba o datki;
Azaćą�v mu zbieraćą�w na ó
iatki
Aboą�x się troskać o długi,
Abo odprawować sługi?
Nie trzeba mu się nic starać,
Nigdy tam przednowia nie znać;
A snadz
, co ma, wszytko nam dał,
Sam na równej rzeczy przestał,
Jednoą�y chce, bychmyąłp się bali,
A iż każdy niech go chwali,
A prawym sercem miłuje,
A bliz
niego tak szanuje,
Iż to, w czym by się kochał,
By też rad u niego wió
iał.
Ale ó
iś wasze nauki&
Rozliczne w nich najó
ie sztuki,
Nie rzecze nic żadny próżnoąłą,
Chocia z sobą sieó
ą różnoął�.
Aboć wezmą, abo co dająłł, Święty, Religia, Zabobony,
Tak kazał święty Mikołająłt : Dar
Bo jestliąłu mu barana dasz,
Pewny pokój od wilka masz.
Dobry też Lenartąłv dla koni,
Dla wieprzów święty Antoni:
Więc świętego Marka chwali,
Więc Piotra, co kopy paliąłw ,
Więc Michał, co liczy duszeąłx 
ąąw a ny (daw.)  ó
iś: żaden.
ąąx zy (daw.)  trafiać do celu.
ąąy a ny w to nie zy jako więte Pismo zy (daw.)  nikt nie żyje dokładnie według wskazań Pisma świętego.
ą�p krewko i (daw.)  gniew, porywczość.
ą�ąprawy (daw.)  prawó
iwy.
ą��masz wszytkie o na roó
i (daw.)  możesz wszystko wynagroó
ić.
ą�łpotym (daw.)  potem, poza tym.
ą�t wszytko (daw.)  tylko.
ą�u zynki, pominki  daw. forma N.lm; ó
iś: uczynkami, upominkami.
ą�v aza (daw.)  azaliż, czyż.
ą�w za m zbiera (daw.)  czyż on musi zbierać.
ą�x abo (daw.)  albo.
ą�y je no (daw.)  tylko, jedynie.
ąłp by my (daw.)  byśmy, abyśmy.
ąłąnie rze ze ni a ny pró no (daw.)  żaden nic nie powie za darmo.
ął� o ia z sob sieó
ró no (daw.)  chociaż ó
ielą ich różnice (w hierarchii właó
y kościelnej).
ąłłabo wezm , abo o aj (daw.)  albo od ciebie wezmą, albo sam masz dać.
ąłt więty iko aj  patron chroniący od wilków.
ąłu jestli (daw.)  jeśli.
ąłv enart  uproszczone od: Leonard.
ąłw Piotra, o kopy pali  aluzja do święta obchoó
onego 1 sierpnia (w porze roku, kiedy zdarzały się często
gwałtowne burze), ku czci św. Piotra w okopach (tzw. Piotra Palikopa), patrona chroniącego od piorunów.
ąłx i a , o li zy sze  św. Michał Archanioł jako przewodnik dusz; jego święto obchoó
ono 29 września,
przyjmując od wiernych dary za odprawienie mszy za dusze zmarłych.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 7
Alić Masiaąły z gęsią kłuszeąt p ;
Bo już sobie tak spopadłyąt ą,
Iżby dusze gęsi jadły,
A ona z tego gorąca
Nie jadłaby i zająca.
Na szyi wisi kobiałkaąt �,
W niej gomółkaąt ł a powałkaąt t .
Mniema, że wszytko sprawiła,
Że tam z tą kobiałką była,
Że już siedm dusz wybawiła,
Sama się ósma upiła.
Bo się już więc tam łomi chróstąt u ,
p sty
Kiedy się zejdą na odpust:
Ksiąó
w kościele woła, wrzeszczy,
Na cmyntarzuąt v beczka trzeszczy,
Jeden potrząsa kobiałką,
Drugi bębnem a piszczałką,
Trzeci, wyciągając szyję,
Woła, do kantoraąt w p3
eąt x ;
Kury wrzeszczą, świnie kwiczą,
Na ołtarzu jajcaąt y liczą:
Wieręśmyąu p odpust zyskaliąu ą,
Iżechmy się napiskaliąu �.
Jednak też tak Dawid czynił,
Zawżdy z arfą Boga chwalił.
Obrzędy, P3
aństwo
Także idą precząu ł z tą wiarą,
Iż wygrali tą ofiarą,
Razem też odpłatę znają,
Pełną szyję nalewają,
A rzadki z onej odpłaty
Aby doczekał komplatyąu t ,
Bo więc drugi na nieszporze
Dawno ziemię szyją porzeąu u .
Wloką go za łeb do chróstuąu v ,
Nie mógł przechować odpustu,
A jednak się był nie dopiekł,
Ledwyąu w drugi przed nim uciekł
ąły asia  zdrobn. od: Małgorzata; tu: jako synonim wiejskiej kobiety.
ąt p k sze (daw.)  kłusuje, biegnie.
ąt ąsobie spopa y (daw.)  ubzdurały sobie.
ąt �kobia ka  koszyczek.
ąt ł omó ka  uformowany w owalny kształt zazwyczaj twaróg a. masło.
ąt t powa ka (daw.)  bułka; mały bochenek chleba.
ąt u się j wię tam omi róst  już się łamie chrust; odpusty odbywały się na przykościelnym cmentarzu
ogroó
onym płotem z chrustu; róst daw. ortografia, ó
iś: chrust.
ąt v myntarz (daw.)  ó
iś: cmentarz.
ąt w kantor  śpiewak kościelny; sługa kościelny; klecha.
ąt x Kie y się zej na o p st o kantora p e  podczas odpustu odbywał się jednocześnie targ, któremu
towarzyszyły występy wędrownych kapel oraz oczywiście picie alkoholu; pi o ko o , tu: wznosić toast za czyjeś
zdrowie.
ąt y jaj a (daw.)  ó
iś: jajka.
ąu p wierę (daw.)  rzeczywiście, tak więc; zaprawdę.
ąu ąwierę my o p st zyskali (daw.)  tak więc uzyskaliśmy odpust.
ąu �i e my się napiskali (daw.)  żeśmy się naśpiewali; napiska się: zmęczyć się piskaniem (śpiewaniem).
ąu łi pre z (daw.)  odchoó
ą.
ąu t komplata właśc. kompleta  wieczorna modlitwa (ostatnia z liturgii goó
in) odmawiana tuż przed pójściem
spać.
ąu u porze (daw.)  ryje.
ąu v róst  daw. ortografia, ó
iś popr: chrust.
ąu w le wy (daw.)  ledwo.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 8
Religia, Ksiąó
, Bóg, Gniew
A tak ó
isia luó
ie prości
Ważą się rozlicznych złościąu x ,
A mało o Boga dbają,
Gdy się z plebanem zjednają,
Bo się ten dobrze nie wściecze;
Bóg nikomu nic nie rzecze.
wó�jt
Miły panie, Bógżeć zapłaćąu y !
Snadz
byąv p tobie lepiej gęś dać,
Kiedybyś nam tak chciał kazać,
Niż ten tłusty połeć mazać.
Bo przedsięąv ą tak nie słychamyąv �,
Chocia w kościele bywamy,
Jednoąv ł kiedy przyó
ieąv t święto,
Usłyszysz, iż cię zaklętoąv u .
Wójt, Bartek, Maciek z Grzegorzem
Nie uleży przed tym gorzemąv v ;
Świętopietrzeąv w u jednego,
A kolendaąv x u drugiego,
Trzeci też pokupił winęąv y :
Nierychłoąw p zwiózł ó
iesięcinęąw ą.
Tu więc bęó
ie fukał sroó
e,
Rzadko usłyszysz o Boó
eąw �,
Ksiąó
, Chłop, Korzyść,
A tym zamknie wszytkęąw ł wiarę:
Bóg
 Idz
cież, ó
iatki, na ofiarę,
A czekajcie mięąw t z obiadem,
Boć nam barzoąw u grożą gradem;
A niechaj rychlej dowieraąw v ,
Wieręćąw w po stronach przymiera.
Trzebać teraz bęó
ie księó
a,
Zać jedna nastanie nęó
a,
Bo oń przedsię mało dbacie,
Jako bydło tak mieszkacie.
Już to rychłoąw x dwie nieó
ieliąw y
Niceśmy od was nie mieli.
Czyścieąx p o tę duszę dbacie;
Acz nie trzeba, też kęs dajcie .
ąu x wa się rozli zny z o i (daw.)  ważą się (czynić) rozliczne złości.
ąu y ó e zap a (daw.)  niech ci Bóg zapłaci.
ąv p sna (daw.)  wszak, przecież.
ąv ąprze się (daw.)  przecież, chociaż.
ąv �s y amy (daw.)  słyszymy.
ąv łje no (daw.)  tylko; jedynie.
ąv t przyó
ie (daw.)  ó
iś: przyjó
ie.
ąv u zaklęto  postraszono klątwą.
ąv v prze tym orzem (daw.)  przed tym nieszczęściem.
ąv w więtopietrze  danina na rzecz papieża obowiązująca wszystkich wiernych kościoła katolickiego.
ąv x kolen a (daw.)  ó
iś: kolęda; datek zbierany przez księży pod koniec roku kalendarzowego.
ąv y pok pi winę (daw.)   zyskał winę, zawinił; por. też daw. wina: grzywna, kara pieniężna.
ąw p niery o (daw.)  nieszybko; tu: nie dość szybko.
ąw ąó
iesię ina  podatek na rzecz duchowieństwa stanowiący jedną ó
iesiątą dochodów a. zbiorów.
ąw �o oó
e (daw.)  ó
iś Msc.lp: o bogu.
ąw łwszytkę (daw.)  wszystką, całą.
ąw t mię (daw.)  mnie.
ąw u barzo (daw.)  baró
o.
ąw v owiera (daw.)  dojrzewać.
ąw w Wierę (daw.)  zaprawdę, tak więc, prawdę mówiąc.
ąw x ry o  szybko, niedługo.
ąw y wie nieó
ieli (daw.)  dwa tygodnie.
ąx p zy ie (daw.)  dobrze.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 9
Wszytko chce brać, daj mu psią mać,
A o Bogu nic nie słychać.
pleban
A przedsiężąx ą to wójt harcujeąx �
Rad, iż panu pochlebujeąx ł,
Lecz to w posłach mało ió
ie;
A co się przeciwić gnió
ieąx t ?
Ale mnie wam ó
iwno, panieąx u ,
Skąd wam przyszło to kazanie,
Bo na wszytko docieracieąx v
I o święte mało dbacie.
ary
Czcicieąx w jednoąx x zakon staryąx y
Więtszećąy p tam były ofiary:
Tak jemiąy ą Boga chwalili,
Aż drugie czasem palili,
A tym go chcieli wyznawać,
Bo nie mieli komu dawać.
Abram jednegoż syna miał,
I tego był ofiarował;
Chciał jiąy � Bogu ku czci spalić 
A u nas to wszytko za nic.
A co Bogu wó
ięczniejszego,
A nad jałmużnę milszego?
I w nowym zakonieąy ł kazał,
By każdy, co winien, to dał,
Co cesarskie, to dać jemu,
A co boże, to dać samemu.
Niedawnom tak od was słychałąy t ,
Że Bóg, co miał, wszytko rozdał,
A prawie przed swą dobrotąąy u
Mało nie został gołotąąy v .
A iż wszego obfitujeąy w ,
Nic od nas nie potrzebuje,
A wżdyąy x nie chciał z tym omieszkaćąy y ,
Co jest boże, to kazał dać.
A naczże�p p to rozkazano�p ą,
I komuż to ma być dano�p �?
ąx ąprze się (daw.)  przecież, chociaż.
ąx � ar owa (daw.)  bić się pojedynczo przed szykiem wojsk; przen. szermować językiem.
ąx łpo leb je (daw.)  pochlebia.
ąx t ni a  tu przen.: coś małego, nikczemnego.
ąx u mnie wam ó
iwno, panie (daw.)  ó
iwię się wam, panie.
ąx v o iera na o (daw.)  goó
ić w coś, atakować coś, nacierać na coś.
ąx w z i ie (daw.)  tryb rozkazujący: czytajcie.
ąx x je no (daw.)  tylko.
ąx y zakon stary (daw.)  Stary Testament, judaistyczna część Biblii.
ąy p więtsze (daw.)  większe.
ąy ąjemi (daw.)  nimi.
ąy �ji (daw.)  go, jego.
ąy łnowy zakon (daw.)  Nowy Testament; chrześc3
ańska część Biblii.
ąy t s y a (daw.)  słyszał.
ąy u obrota (daw.)  dobroć.
ąy v o ota (daw.)  biedak; ten, który niczego nie ma; goły, ubogi; por. hołysz.
ąy w wsze o ob t je (daw.)  obfituje we wszystko; ma wszystko.
ąy x w y (daw.)  przecież, w końcu.
ąy y omieszka z zym (daw.)  zaniedbać czegoś.
�p p na z e (daw.)  na cóż; na co że.
�p ąna z e to rozkazano (daw.)  na co (dlaczego) to zostało nakazane.
�p �ma by ano (daw.)  ma być dane.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 10
Iścieć nie inszemu komu,
Jedno sługam�p ł z jego domu.
Albo tym kęsem przeklętym,
o no więty
Iż co czyni ku czci świętym,
Iście się mało zuboży,
Że pieniąó
w tablicę włoży�p t ;
Boć próżno inaczej mówić,
Mogąć nam wżdy pomocni być.
Mojżesz w onym starym wieku
Wiele pomagał człowieku,
Abo Dawid i prorocy,
Wiele słychać o ich mocy,
A wiele Bóg prze nie czynił�p u ,
A częstokroć swój gniew mienił�p v .
A snadz
�p w za świeżej pamięci
Co ó
iwów czynili święci:
Że umarłe ożywiali,
Krzywe kości napraszczali�p x .
Acz to ió
ie z boskiej mocy,
Ale wżdy przez ich pomocy,
Bo rzekł to oddać we troje�p y ,
Co uczynicie prze moje.
A tak niemasz�ąp ci ocz ciążyć�ąą,
Obadwaście nie dali nic,
A bychmy�ą� się nie oparli,
I ten kęs byście wydarli.
pan
Ba, toć prawda, miły ojcze,
Niechaj kto powiada, co chce,
Że nam trudno k' zbawieniu�ął przyść�ąt
Nie bęó
iemli dobrze czyni�u .
Aleć tym trzeba zapieprzyć,
Wiarą wszytkiego podeprzeć,
A to iście�ąv na pieczy mieć�ąw :
Dobrowolnie wszystko czynić;
Bo zać Bogu za ó
ień robić,
Dobrowolną chce służbę mieć.
Ksiąó
wszytko chce mieć w kłopocie,
Stoi, by wójt, przy robocie.
Ano sami darmo macie,
Darmo nam też uó
ielajcie,
�p łs am (daw.)  ó
iś: sługom.
�p t pieni ó
w tabli ę w o y  da ofiarę; ofiary na kościół zapisywano na tablicy.
�p u wiele ó prze nie zyni (daw.)  wiele Bóg przez nich uczynił.
�p v mieni (daw.)  zmieniać, odmieniać; niew mieni : zmieniał gniew na uczucie przeciwne.
�p w sna (daw.)  przecież.
�p x naprasz za (daw.)  wyprostowywać; por.daw. pro i : prostować.
�p y rzek to o a we troje (daw.)  przyrzekł oddać to potrójnie; przyrzekł, że odda (konstrukcja na wzór łac.
Acc. cum inf.).
�ąp niemasz (daw.)  ó
iś: nie masz.
�ąąnie masz i o z i y (daw.)  nie ma się o co żalić; i y o o : skarżyć się.
�ą�by my (daw.)  byśmy, gdybyśmy.
�ąłk zbawieni (daw.)  ku zbawieniu; do zbawienia.
�ąt przy  daw. przyiść; ó
iś: przyjść.
�ąu nie bęó
iemli obrze zyni (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: jeśli nie bęó
iemy dobrze postępować.
�ąv i ie  rzeczywiście, naprawdę.
�ąw mie na pie zy (daw.)  uważać na coś, zważać na coś, starać się o coś.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 11
A my, wió
ąc tę dobrotę,
Bęó
iem mieć więtszą�ąx ochotę.
I sam, chociam o tym słychał�ąy ,
Dam też gęś na święty Michał,
Ba, i strucla cię nie minie
Onó
ie��p o świętym Marcinie��ą.
Bo tak księża powiadają,
Iż go za hojnego mają,
Iż zjadł wołu na wieczerzy 
Kto chce, niechaj temu wierzy, 
A iż za płaszcz niebo kupił���;
Toby już Bóg komorą żył��ł!
Aleście to nań zmówili,
Abychmy też woły bili,
A za takiemi przysmaki
Wżdy się wam dostaną flaki.
Nie takci święci czynili,
Nie płaszczmi, ni wołów bili,
Lecz Panu wiernie służyli,
A świat prawie��t opuścili.
Lecz wy ó
iś, mili kapłani,
Bujni, jako haró
i pani��u ,
A na wasze ty��v utraty
Nie zniosą was wasze płaty��w :
By też więc dusze przyłożyć,
Musi skąd inąd��x dołożyć.
A nas więc przedsię karzecie,
Choć sami barana drzecie,
Powiedając, iż imienie��y
Przekaża�łp duszne�łą zbawienie,
A iż tak czciecie�ł� o Boó
e�łł,
Iż nam to rozkazał sroó
e
Wszytko na ziemi opuszczać,
W niebie osiadłości szukać,
A iż mól gryzie skarb ziemski,
Kazał ji�łt Bóg kłaść niebieski.
A na końcu zawołają:
 Dawajcie, wszak wam też dają!
Ano, kto chce rzecz utwieró
ić,
�ąx więtsz (daw.)  większą.
�ąy o iam o tym s y a (daw.)  chociaż o tym słyszałem.
��p onó
ie (daw.)  tam.
��ąo więtym ar inie  na świętego Marcina; święto obchoó
one 11 listopada.
��� o za ojne o maj za p asz z niebo k pi  św. Marcin, biskup z Tours, żył w IV w.; w żywocie
tego świętego zapisano jego miłosierny uczynek: u bram miasta Amiens oddał żebrakowi połowę swego płaszcza,
a następnie w nocy miał wió
enie, w którym Chrystus oó
iany w tenże płaszcz mówił swoim aniołom, że Marcin
okrył go nim; to zdarzenie poprzeó
iło bezpośrednio nawrócenie św. Marcina, który wcześniej był rzymskim
żołnierzem z armii Konstancjusza II.
��łkomor y (daw.)  nie mieć własnego domu; tułać się po domach innych (sypiając w ich komorach).
��t prawie (daw.)  prawó
iwie; całkiem.
��u jako aró
i pani (daw.)  jak haró
i panowie.
��v ty (daw.)  ó
iś: te.
��w p ata (daw.)  opłata, podatek.
��x sk in (daw.)  ó
iś: skądinąd.
��y imienie (daw.)  mienie, własność, majątek.
�łp przeka a (daw.)  kazić; zanieczyszczać.
�łą szne (daw.)  ó
iś: duchowe.
�ł� z ie ie (daw.)  czytacie; od zy : czytać.
�łło oó
e (daw.)  ó
iś Msc.lp: o bogu.
�łt ji (daw.)  ó
iś: jego, go.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 12
Trzeba jej skutkiem poprawić.
Lecz różno skutek od rzeczy;
Coś inszego wam na pieczy,
Bo nasze pierwsze ćwiczenie
Starać się o dobre mienie,
A przedsię na to nie myślić,
Aby za to dosyć czynić.
Pa ierz
Na ony�łu wasze pacierze
Ledwo że się raz w rok zbierze,
Często es m s próżnuje,
rem s�łv mało pracuje,
Ona�łw wasza llel ja
Jako pani sobie buja,
A olle ta za nią choó
i,
Też sobie na starość goó
i.
men, ten robi jako chłop,
Bo się k'niemu ma każdy pop,
Bo z tym w3
atyk�łx leci w kąt:
Dosyć się nas ó
ierżał�ły ten błąd
To więc aż do dnia dop3
a,
Długa nań była eria�t p ,
Sfatygował się nieborak,
Odpoczywa ubogi żak,
Często sobie oczy chłoó
i,
Bo mu drobne pismo szkoó
i.
A iżby szanował dusze,
Jako osłem, tak ją kłusze�t ą.
ene ja
Nie może mu tak wiele dać
Jako on śmie na nię nabrać:
Kustodya�t �, ó
iekania�t ł,
Prebenda�t t i kanonia�t u ,
Abo też owo probostwo,
Chocia piekielne ubóstwo. &
A co to jest sto kóp płatu�t v ?
Czym pomóc chudemu bratu
Abo onej siestrzenicy,
Co tam mieszka na ulicy?
Choć w ó
iewiątym pokoleniu,
�łu ony (daw.)  te, owe.
�łv es m s orem s allel ja olle ta  nazwy poszczególnych modlitw (najczęściej ich począt-
kowe wyrazy) w kościele katolickim w liturgii łacińskiej; tu: uosobione i traktowane jako narzęó
ia zarobko-
wania.
�łw ona (daw.)  owa, ta.
�łx w atyk (z łac. iati m: zaopatrzenie na drogę)  wiatyk; komunia święta przyjmowana przez śmiertelnie
chorą osobę; ostatni sakrament.
�ły ó
ier a (daw.)  ó
ierżyć, trzymać.
�t p a na by a eria  eria to część modlitewnika (brewiarza) wyznaczona na pewien ó
ień, niekiedy
baró
o obszerna.
�t ąk sze (daw.)  kłusuje; k si : szybko biec, spieszyć się.
�t �k sto ya (daw.)  kustodia; zespół zakonów podlegający kustoszowi; urząd w hierarchii kościoła katolic-
kiego.
�t łó
iekania  urząd w hierarchii kościoła katolickiego piastowany przez ó
iekana stojącego na czele wikaratu
okrągowego.
�t t preben a  kościele rzymskokatolickim wynagroó
enie związane z pełnieniem funkcji kościelnej (np.
proboszcza).
�t u kanonia  urząd w kościele rzymskokatolickim pełniony przy katedrze a. kolegiacie; także: beneficjum
związane z tym urzędem.
�t v p at (daw.)  opłata, podatek.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 13
Przedsię�t w jednak lżej zbawieniu,
Bo jakoby miał we złocie,
Co da ubogiej sirocie.
A gó
ie się co zjawi nowo,
Już rzecznikom bywa zdrowo,
Bo się więc tam prezentują,
Gdy co smacznego poczują.
Trzykroć czasem w Rzymie bęó
ie,
Niż prawie�t x na miestcu�t y sięó
ie.
Po aw e
Podawce�u p więc rozkosz mają,
Gdy się do nich ubiegają,
To się im nizko�u ą kłaniają,
Rozlicznie się zalecają:
Tu się obiecują służyć,
Dom ten i potomki mnożyć.
 Wszak jestli co skąd przypadnie,
Wszytko rozó
ielimy snadnie�u �;
Iście niechcę�u ł nic mieć swego,
Społu używiemy wszego�u t  .
Więc prawie mnożą potomki,
Obiegając cuó
e domki:
Urzędów swych używają,
Bo je  ojcy nazywają.
A z onych wielkich obietnic,
Ze wszytkiego nie bęó
ie nic.
Pewny kłopot w zysku bęó
ie,
Pleban s sia
Gdy już z tobą we wsi sięó
ie,
Już pewnego sąsiada masz,
Uczyń mu, co iście�u u poznasz:
Pójó
ieć gonionego�u v z tobą,
Ma dwoje prawo�u w za sobą�u x .
Trudno więc naszemu bratu
Oó
ywać się do powiatu:
Kłusz się�u y z miasta, Benedykcie,
Boś już w trzecim interdykcie,
A czasem nie chybisz Rzyma,
Chocia to u nas zwierzyna.
To cię bęó
ie przez rok straszył,
�
wonek tłukł a świeczki gasił�v p ,
A jestli�v ą Bóg nie ustrzeże,
�t w prze się (daw.)  przecież, wszakże.
�t x prawie (daw.)  prawó
iwie, całkiem, zupełnie.
�t y miest e (daw.)  miejsce.
�u p po aw a (łac. ollator: zbierający, ofiarodawca)  kolator; patron lub fundator kościelny; zwykle bywali
kolatorami lokalni właściciele ziemscy przekazujący na rzecz kościoła znaczne ofiary i mający za to prawo do
przedstawiania (po awania, stąd: podawca) właó
om kościelnym kandydatów do różnych beneficjów.
�u ąnizko (daw.)  ó
iś: nisko.
�u �sna nie (daw.)  łatwo.
�u łnie ę (daw.)  ó
iś: nie chcę.
�u t spo ywiemy wsze o (daw.)  razem wszystkiego użyjemy; wspólnie bęó
iemy ze wszystkiego korzystać.
�u u i ie  rzeczywiście, naprawdę.
�u v i onione o z kim (daw.)  tańczyć, grać, bawić się z kimś.
�u w woje prawo (daw.)  podwójne prawo.
�u x za sob  po swojej stronie, na swoją korzyść.
�u y k sz się (daw.)  uciekaj.
�v p ó
wonek t k a wie zki asi  następstwem rzucenia klątwy przez duchownego było oznajmianie jej
zewnętrznymi znakami: ó
wonieniem i gaszeniem świec przed wyklętym.
�v ąjestli (daw.)  jeśli.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 14
Strzeż się, byś nie zmazał wieże.
Bo naszy�v � mili przodkowie
Snadz
�v ł nie wszytkich mieli w głowie,
Gdy się w te�v t niewolą wdali,
Na sobie ten szańc wygrali�v u ,
Bo się w więtszą szkodę wdali,
Skąd się zysku naó
iewali�v v .
A stąd się musimy trwożyć,
Skąd się miała miłość mnożyć;
Bo to każdy wió
i proście�v w ,
Iż z roztyrku�v x gniew uroście�v y ,
A boski gniew z nienawiści,
Możemy być tego iści�w p .
A z jednej szkody dwie mamy:
Iż was i Boga gniewamy.
pleban
Wieręm, panie, ja nie tuszył�w ą,
Abyś tak rozumem ruszył;
Aleć też nie wszytko k'rzeczy,
Ktoby�w � to chciał mieć na pieczy.
A snadz
nie wszytko z dowodem,
Zabrnąłeś, jako z niewodem�w ł:
Karasia, lina i szczukę�w t
Tak razem wszytko potłukę.
Takież ty teraz na nasz stan
Oborzyłeś się sroó
e sam,
A równo wszytko szacujesz,
Nic nikomu nie folgujesz?
Anom tak słychał, jako żyw,
Jeden prze drugiego nie krzyw,
A iż się jeden obierze,
Iż wykroczy w swojej mierze,
A cóż owi druó
y krzywi,
Którzy są poczciwie żywi?
A tkniż�w u jedno świeckich urzędów,
Jestli tam nie więcej błędów,
A jako wam też przychoó
ą,
Bo się tak z wami nie roó
ą.
A ze sta z was jeden sięó
ie
Takim kształtem na urzęó
ie,
Aby jedno prawdę mnożył,
A swe pożytki odłożył.
Chyba drobnych kęs cześników,
Chorążych, wojskich, stolników& .
�v �naszy (daw.)  ó
iś forma M.lm: nasi.
�v łsna (daw.)  przecież, wszak.
�v t te (daw.)  ó
iś: tę.
�v u sza wy ra (daw.)  wygrać stawkę; wygrać, zyskać.
�v v naó
iewa się (daw.)  spoó
iewać się; por. ó
iś: mieć naó
ieję.
�v w pro ie (daw.)  prosto, w sposób oczywisty.
�v x roztyrk (daw.)  rozó
iał, rozłam; por. ó
iś: rozterka.
�v y ro ie (daw.)  urośnie.
�w p mo emy by te o i i (daw.)  możemy być tego pewni.
�w ąWieręm ja nie t szy (daw.)  doprawdy, nie spoó
iewałem się.
�w �ktoby ia (daw.)  ó
iś popr.: kto by chciał
�w łniewó  sieć do łowienia ryb.
�w t sz z ka  szczupak.
�w u tkni (daw.)  tryb rozkazujący, konstrukcja z partykuła: tkn3
że.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 15
Tam nic nie przyó
ie do mieszku�w v ,
Tej kęs szarej pychy w zysku.
Ale gdyby nie pamiętne�w w ,
ęó
ia
I sęó
ić też nic niechętne,
Ale więc nie szkoda pracej�w x ,
Kiedy już kto pewien płacej.
Bo uz
rzysz�w y ony�x p proroki,
Kiedy już odsąó
ą roki�x ą,
Sporo im więc młyny mielą,
Kiedy się pamiętnym�x � ó
ielą.
A barzo to łowne�x ł pole,
Sporzej�x t młócić niż w stodole.
Choć sieć leda jako�x u stanie,
Jednak wżdy co przypadnie na nie:
Sarna, zając, sobol, liszka�x v
I kuna, jej towarzyszka,
Chocia żadny�x w pies nie goni,
Przedsię jej być jednak w toni.
A gdy z wiatru przyó
ie�x x snadnie�x y ,
Czasem cały kożuch wpadnie.
A też gdy jest elekcyja�y p ,
To jeden drugiego m3
a,
Ubiegając się o głosy;
Dobrze nie idą za włosy�y ą.
Snadz
�y � to gorsze niż pacierze,
Gdy kto urząd na się bierze,
W którym wiele trzeba myślić,
Jako mu dosyć uczynić�y ł.
Bo wez
rzy�y t , ano brat stoi,
Pan przyó
ie, co się go boi,
Drugi się zdaleka�y u kłania,
Choć na nim szuba barania,
Alić worek z niej wygląda,
Przedsię nań sęó
ia pogląda.
A snadz
trudno w to ugoó
ić�y v ,
By też miał Salomonem [być]�y w ,
By się wżdy�y x nie miał nachylić,
�w v mieszek  sakiewka na pieniąó
e.
�w w pamiętne (daw.)  czesne, płaca sęó
iów.
�w x pra ej, p a ej  daw. forma D.lp r.ż.; ó
iś: pracy, płacy.
�w y rzysz (daw.)  ujrzysz.
�x p ony (daw.)  ó
iś: tych, onych.
�x ąroki (daw.)  kadencja; termin.
�x �pamiętne (daw.)  czesne; płaca sęó
iowska.
�x ł owny (daw.)  zyskowny.
�x t sporzej (daw.)  szybciej; więcej.
�x u le a jako (daw.)  byle jak.
�x v liszka (daw.)  lis.
�x w a ny (daw.)  ó
iś: żaden.
�x x przyó
ie (daw.)  przyjó
ie.
�x y sna nie (daw.)  łatwo.
�y p elek yja (daw.)  wybory.
�y ą obrze nie i za w osy  dobrze, że nie szarpią się za włosy.
�y �sna (daw.)  wszak, przecież.
�y łtrzeba my li , jako m osy zyni (daw.)  trzeba myśleć, jak mu uczynić zadość (jak mu sprostać).
�y t we rzy  daw. tryb rozkazujący: spojrzyj, wejrzyj.
�y u z aleka (daw.)  ó
iś popr.: z daleka.
�y v oó
i (daw.)  trafić.
�y w by  w pierwodruku nie dobito.
�y x w y (daw.)  przecież.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 16
Wierę�y y by też nie stał za nic.
A drugi się k'miescułp p ciśnie,
Choć czasem kto za to piśnie,
Aby z niego był kasztelan,
Kasztelan
Bo z tego ziela roście pan.
Acz iściełp ą nie znam rozkoszy,
Gdy się chuó
ina kokoszyłp �,
Bo ta cześć z śmiechem na poły,
Piasek orzą temi woły.
Naó
ieją się przedsię cieszy,
Iż się wyszejłp ł wstąpić spieszy.
Bo zawżdy ci więcej jeó
ą,
Którzy bliżej misy sieó
ą,
A pewniejszy obiad czuje,
Kogo skwarałp t zalatuje.
Bo więc ten, co jeszcze jeó
ie,
Czasem bywa po obieó
ie.
Ale i naszy z naó
ieją,
Czasem się tak postarzeją,
Więc onej pychy przypłacąłp u ,
Bo i swe własne potracą.
Czyniąc dosyć swoim stanom,
Kłaniajcie się kasztelanom,
Ano więc onyłp v pokłony
Barzo nam tępią zagony.
Też uz
rzyszłp w , a wojewoó
ic,
Przedsięłp x nasz, brat stoi za nic.
tarosta
Nuż więc starostowie owi,
I tenci czasem ułowiłp y ,
Bo chocia ó
ierży arendąłąp ,
Wżdy jednak ostrzyszkiłąą będą.
A choć na liczbie przestanie,
Przedsię dłużen nie zostanie.
Bo łacniejłą� się wżdy wyliczyć,
Niż się na swej trosze ćwiczyć,
Bo się jednak przedsię skwarzy,
Kto co piecze abo warzy.
Zlezie winałął, zlezie poczta,
Z tego gąsior, z tego kwoczka,
Zabłąó
i też jałowica,
Na starostę połowica,
A czasem się wszytka zejó
ie,
�y y Wierę (daw.)  zaprawdę, a więc.
łp p k mies (daw.)  do miejsca; tu: do posady.
łp ąi ie  rzeczywiście, naprawdę.
łp �kokosi się (daw.)  nadymać się, pysznić się.
łp łwyszej (daw.)  ó
iś: wyżej.
łp t skwara (daw.)  zapach smażonego mięsa.
łp u onej py y przyp a (daw.)  ó
iś: przypłacą ową pychę.
łp v ony (daw.)  ó
iś: te, owe.
łp w rzysz (daw.)  ujrzysz.
łp x prze się (daw.)  przecież, chociaż.
łp y owi (daw.)  złowić, chwycić.
łąp ó
ier y aren (daw.)  ó
ierżawi majątek ziemski, młyn lub karczmę.
łąąostrzyszki (daw.)  ó
iś popr. pisownia: ostrzyżki; odpadki; tu: poboczne dochody.
łą� a niej (daw.)  łatwiej.
łąłwina (daw.)  grzywna, kara pieniężna.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 17
Wszak to na liczbę nie przyó
ie.
Nie zawżdy też bęó
ie wołał,
Iżby się kto k'niej przyznał.
Choć i druga niech przybieży,
Czyście tak w trupiech uleżyłąt .
I z wołkiem bądz
, miły panie,
Gdy się nam jako dostanie,
Uz
rzysz zasię drugą stronąłąu ,
Aż drugiego sciąży z żoną.
Mamy więz
nia gotowego,
Bo nie wydał czopowegołąv .
Temuć gotowem płacićłąw ,
By ogon i rogi stracić.
A tak na każdym urzęó
ie
Zawaó
ać się nierząd wszęó
ie.
Pobor a
I w owymci nie przemoryłąx ,
Który przyó
ie na pobory:
Zawżdy sporzejłąy do komory,
Gó
ie bywają gęste wory.
Przedsięć błąó
ą owy łany,
Chocia stare kwity mamy,
Ubęó
ie w regestrze obroku,
Uciekł młynarz tego roku.
A to nam niechcącł�p przypadło,
Co teraz nowo przysiadło,
Bo gó
ie pełno, snadniejł�ą ulać,
Na oranym gotowo siać,
A gó
ie zaczną gniazdo grosze,
To lezie trocha ku trosze.
ytnik
A cóż więc ó
ierżysz o owymł��,
Nie kazić się też surowym,
Co owo na mycie sieó
ił�ł,
Słucha furmanów spowieó
i?
Chodz
sam, bracie, po odprawę,
A wszak dawno wieszł�t ustawę,
Co masz od kamienia płacićł�u ;
Warujże cedułył�v stracićł�w .
Cóż kto wie, co na cedule,
A co zostanie w szkatule& .
Furman z cedułą precz bieżył�x ,
A szkatuła w kącie leży;
Regestr ni wió
i, ni słyszy,
łąt w tr pie le y (daw.)  od w tr pie leó
(daw. ortografia, ó
iś: ulec): paść trupem, umrzeć.
łąu rzysz r stron (daw.)  ó
iś: ujrzysz drugą stronę.
łąv zopowe (daw.)  podatek od wyrobu, importu oraz sprzedaży piwa, wódki, miodu i wina; akcyza.
łąw otowem p a i (daw.)  płacić gotówką.
łąx przemór (daw.)  (wielki, morzący) głód.
łąy sporzej (daw.)  szybciej; więcej.
ł�p nie (daw.)  ó
iś: niechcący; mimochodem.
ł�ąsna niej (daw.)  łatwiej.
ł�� ó ó
ier ysz o owym (daw.)  co myślisz o tym.
ł�łna my ie sieó
i (daw.)  pobiera myto: podatek za przejazd drogą, mostem itp.
ł�t wiesz (daw.)  tu: znasz.
ł�u o kamienia p a i  opłata za każdy kamień, tj. 32 funty wagi.
ł�v e a (daw.)  zapisana kartka; pokwitowanie.
ł�w war j e stra i (daw.)  pilnuj, żeby nie stracić.
ł�x pre z bie y (daw.)  odjeżdża (daleko).
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 18
Co chcesz, to tam weń napiszył�y .
Ano więc w tym błędnym lesie
Rada się ręka uniesie,
A kiedy się imie igraćłłp ,
Trudno ją więc zahamować.
A tak więcejci wam strzeó
łłą trzeba
Dusze niż nam z tego chleba,
Który nam snadz
nie tak szkoó
i,
Bo dobrowolnie przychoó
i.
Ale u was tak i owak,
Czasem naprostłł� a czasem wspak.
py
A ów, co wlezie do soli,
I tegoć głowa nie boli.
Już więc i ten szydłem goli,
Bowiem ma wszytko po woli.
Bo każda rzecz, co w sól wchoó
i,
Już jej nie leda co szkoó
i,
A stara w luó
iochłłł przypowieść,
Iż więc każą tym słono jeść,
Co się owo podszpociliłłt ,
By się barziej nie skazili.
Iścieć to każdemu zdrowo,
Pamiętaj, panie, me słowo,
Bo a co to waó
i duszy,
Gdy się drobiazgu nakruszy,
Iż się to miotełką zmiecie,
Wżdy się co za to wygniecie.
Bo trzeba rozumu użyć,
Kto ó
isia chce co wysłużyć;
Musisz przez nogę, nieboże,
Zwłaszcza, gdy kto wręcz nie może.
Ale co ma pleban prosty
ejmy
Ugoó
ić w ty dworski chłosty;
Zwłaszcza w kącie doma sieó
ąc,
Jedno co kęs od bab wieó
ąc,
Abo słysząc, gdy ziemianie
Sieó
ąc narzekają na nie.
Wierę snadz
z sejmu naszego
Nie słychamyłłu nic dobrego:
Już to kielkałłv nieó
iel bają,
A w niwczymłłw się nie zgaó
ają.
Podobno jako i łoniłłx
Każdy na swe skrzydło goniłły ;
Pewnie pospolitej rzeczy
Żadny tam nie ma na pieczy.
ł�y napiszy (daw.)  tryb rozkazujący: napisz.
łłp kie y się imie i ra (daw.)  kiedy się wez
mie za granie.
łłąstrzeó
(daw.)  ó
iś: strzec.
łł�naprost (daw.)  prosto.
łłłw l ó
io (daw.)  wśród luó
i.
łłt po szpo i (daw.)  przekręcić, uszkoó
ić.
łłu s y amy (daw.)  słyszymy.
łłv kielka (daw.)  ó
iś: kilka.
łłw w niw zym (daw.)  ó
iś: w niczym.
łłx oni (daw.)  zeszłego roku.
łły na swe skrzy o oni (daw.)  obracać na swoją korzyść.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 19
Boć i owi z pustą głową,
Pos owie
Co je rzkomołt p posły zową,
Więcej też sobie folgują,
A to, co jemłt ą trzeba, kują.
Bo jedni są, co się boją,
Druó
y o urzędy stojąłt �,
Jako tako pochlebuje,
Gdy co kto smacznego czuje.
Bo acz to jest wielki urząd,
Kto chce łatać ten spólny błąd,
Lecz gdy nie bęó
ie pilności,
A prawej spólnej miłości,
Przedsię z oną płochą radą,
Na chromem do domu jadą.
Drugi też nie dba o sprawę,
Gdyby rychlejłt ł wziął na strawę.
Ano, panie, wielka to rzecz,
Kto chce tego prawiełt t ostrzeó
łt u ,
By się ni naczymłt v nie mylił,
Na stronę nic nie uchylił,
Bo gdy przyda obietnice,
Zejó
ie się więc i na nice.
Ano się koła smarują,
Jedni czciąłt w , druó
y darują,
Pewnie naszemu krok zmylić,
By więc drugiego nachylić.
Dobre pierze, nie zła też gęś,
A co się upiecze, ukęśłt x .
Ale, ktobyłt y się chciał obaczyć,
Trzebabyłu p tę sieć lepiej kryć,
Bo snadz
wstyd jednego zdraó
ić,
Jakoż tu o wszytki raó
ić.
A tak się, panie, jednajmy,
Radszejłu ą sobie pokój dajmy,
Bo się kocieł z garncem swarzyłu �,
A snaó
iechmy wszytko szarzy.
Wielkich stanów nie ruszajmy,
Panowie
Tym się zdalekału ł kłaniajmy,
Boć też jedno ten zysk mają,
Iż się im łając kłaniają.
Bo gdy kogo szczęście wzniesie,
y
le mu co rzec, ledwo w lesie,
łt p rzkomo (daw.)  ó
iś: rzekomo.
łt ąjem (daw.)  ó
iś: im.
łt �o rzę y stoj (daw.)  zależy im na urzędach.
łt łry lej (daw.)  szybciej.
łt t prawie (daw.)  prawó
iwie, rzeczywiście, całkiem.
łt u ostrzeó
(daw.)  ó
iś: ostrzec.
łt v ni na zym (daw.)  ó
iś: na niczym.
łt w z i (daw.)  czytają.
łt x kę (daw.)  ukąś, ugryz
.
łt y ktoby ia (daw.)  ó
iś popr.: kto by chciał.
łu p trzebaby kry (daw.)  ó
iś popr.: trzeba by kryć.
łu ąra szej (daw.)  raczej.
łu �swarzy się (daw.)  dyskutować, rozmawiać; kłócić się.
łu łz aleka (daw.)  ó
iś popr.: z daleka.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 20
Gó
iebyłu t jedno zając sieó
iał,
Aby we wsi nie powieó
iał.
Bo trafić się czasem z wadą,
Choć drugiego zową radą,
Ale przed się z tą ułogąłu u ,
Ujó
ie, chocia targa nogąłu v .
A cóż też na tym wygrali,
Bo świebodęłu w za to dali,
A snadz
co dobra myśl płoó
i,
Wszytko wielkim stanom szkoó
i.
Bo to trzeba rozumnie kryć,
Na co mają wszytcy patrzyć,
Bo każdy różno szacuje,
Chocia chwaląc pochlebuje.
Mówiąc jeden ku drugiemu:
 Bógże pomóż panu temu;
Iście mu wszytko przystoi,
Coz
kolwie na świecie stroi 
A drugiego tyka łokciem,
A szepcząc go zowie nokciemłu x .
Więc nie zawżdyłu y , gdy gotowo,
Bęó
ie jadł, choćby mu zdrowo.
Bo niz
li więc nastroji
Tym się na poły przestoi,
Bo azać więc mało tych spraw,
Ten za suknią, ten za rękaw,
Jeden śpiewa, drugi skacze,
Trzeci idąc łaje, płacze.
A wierę więc wielkie mienie
o a ze
Musi cisnąć i zbawienie.
Bo więc łacniej z tego wyniść
Kto ma z trochy liczbę czynić;
Rychlejłv p się więc uplecie,
Kto wiele rząó
i na świecie.
Ale co mamy, to mamy,
Gdy tu świata używamy,
Bo ziemię Bóg luó
iom sprawił,
A nieco sobie zostawił.
A iż do żywota mamy,
Mało też o wieczność dbamy.
Co zadrzemy, to zadrzemy,
A wżdy świata zażywiemy.
Ale k' rzeczy przystępując,
Różno stanów nie szacując,
Obaczywszy stany wszytki,
Kogóż ó
iś mierzą pożytki?
Wszak się dawno rozumiemy,
Na jednym wózku jez
ó
imy,
Wierę mi się tak zda, panie,
łu t ó
ieby sieó
ia (daw.)  ó
iś popr.: gó
ie by sieó
iał.
łu u o a (daw.)  ułomność.
łu v tar a no (daw.)  kuleć.
łu w wiebo a (daw.)  swoboda, wolność.
łu x nokie a. no ie  choroba końska; przen. nicpoń, gałgan.
łu y zaw y (daw.)  zawsze.
łv p ry lej (daw.)  szybciej.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 21
Żechmy wszytko nie Rzymianie;
Jednoż ci na świecie byli,
Co prze spólne swe tracili,
A z jaką też czcią tu byli,
A snadz
wszytek świat rząó
ili.
Bo się zawżdy wszytko sporzyłv ą,
Gó
ie się sprawiedliwość mnoży.
Z nas każdy, gó
ie swój wrzód czuje,
Zawżdy mu więcej folguje,
Choć drugiego barziejłv � boli,
Niechaj cirpiłv ł po niewoli.
wó�jt
Panie, słysząc aż straszno stać!
Jakoż prostak nie ma się bać:
Każdy tu, co jiłv t ksiąó
liczy,
Ubogiego kmiecia ćwiczy,
Ba, leda jakiemłv u zalotemłv v ,
Z tym o ziemię, byłv w z wymiotem.
Acz to nie mej rozum głowy
Wtrącać się w takie rozmowy,
Ale łacno mówić z wami,
Bo się szacujecie sami.
Ksiąó
pana wini, pan księó
a,
A nam prostym zewsząd nęó
a,
Bo się jednak tym pobracić,
Wójtowi to piwo płacić,
Pan się świeczki, ó
wonka strzeże,
A snaćłv x jeszcze więcej wieżełv y ;
Ksiąó
biskupa, biskup Rzyma,
Wżdy w każdym stanie przyczyna.
Kmie iałw p niewola
Ale nam chudym prostakom
Zewsząd cirpiećłw ą nieborakom.
Zły ó
wonek, a gorsza kłodałw �,
Z obu stron niedobra zgoda.
Bo jako Marcin nastanie,
Snadniełw ł wnet szczkawkałw t przestanie:
Dajże czynsz, dajże kokoszy
Zać więc mało tej rozkoszy?
Dajże sepłw u , sery, gęś, jajca,
Długoś rząó
ił, panie rajca;
Mniema, żem ten rok panem był:
To w niwecz, com się narobił.
łv ąsporzy się (daw.)  mnożyć się; por. sporo.
łv �barziej (daw.)  ó
iś: baró
iej.
łv ł irpi (daw.)  ó
iś: cierpi.
łv t ji (daw.)  ó
iś: go, jego.
łv u le a jaki (daw.)  byle jaki.
łv v zalot (daw.)  zachód, korowód.
łv w by (daw.)  niby, jakby.
łv x sna a. sna (daw.)  wszakże, przecież.
łv y wie e (daw.)  ó
iś forma D.lp r.ż.: wieży; tu: więzienie.
łw p kmie (daw.)  chłop; kmie i a. kmie y: chłopski.
łw ą irpie (daw.)  ó
iś: cierpieć.
łw �ó
wonek k o a  ó
wonek: klątwa kościelna; kłoda: więzienie cywilne.
łw łsna nie (daw.)  łatwo, zgoła.
łw t sz zkawka (daw.)  czkawka.
łw u sep (daw.)  zsyp; podatek w ziarnie.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 22
Dajże jeszcze przedsię owies,
By też więc skakał jako pies.
Rzadkoć mam z ciebie ten obrok,
Boć go czekam przez cały rok.
A to w niwecz, com dał winęłw v
Leda o jaką przyczynę;
Bo tam snadnie o niezgodę,
Często baran mąci wodę.
Bo jako się tego ustrzeó
łw w ,
A co sobie ma prostak rzec?
A zać się on w prawie ćwiczy?
Snadnie go każdy wyliczy,
A zawżdy przystawłw x u niego,
By u posła tatarskiego.
Urzędnik, wójt, szołtys, pleban,
Z tych każdy chce być nad nim pan.
Temu daj gęś, temu kokosz,
Zać więc z nimi mała rozkosz?
oka
A przedsię na tłokęłw y robić?
Czasem proszą, czasem chcą bić.
Sprawnie ją nazwali tłoką,
Bo tam czasem i grzbiet sztukąłx p ,
Więc potym przyda pobory,
Snadnie, kto zdrów, bęó
ie chory,
Bo dać by z skóry wyłupić,
Pobory
By jedno duszę wykupić.
A nie daszli, wezmą ciążąłx ą,
Abo cię samego zwiążą:
By więc i ó
ieci zastawić,
Musisz się duszniełx � wyprawić.
A jednak przedsię niesporołx ł,
Chocia się tak zbiera skorołx t ,
A wie Bóg, gó
ie się rozleci,
By jednołx u wylazło z kmieci.
Nie w jednej to bęó
ie męce,
Biegając przez ó
iwne ręce.
Poprawi więc kto kołnierza,
Niz
li dojó
ie do żołnierza.
I onłx v nasz domek odarty,
Co był we troje podparty,
Już wżdyłx w ó
iś ma gładsze ściany
I komin w niemłx x murowany.
Bo co o tym sprawę mają,
Podobnoć sami mniej dają;
łw v wina (daw.)  grzywna, kara pieniężna.
łw w strzeó
(daw.)  ó
iś: ustrzec.
łw x przystaw (daw.)  strażnik, przełożony.
łw y t oka (daw.)  dobrowolna praca przy żniwie z towarzyszeniem muzyki i napitkiem.
łx p szt k  Tak w pierwodruku zam.  stłuką .
łx ą i a (daw.)  kara, fant; wezm i : wezmą ciążę, wezmą fant a. nałożą karę.
łx � sznie (daw.)  koniecznie.
łx łniesporo (daw.)  niedużo.
łx t skoro (daw.)  szybko.
łx u je no (daw.)  tylko.
łx v on (daw.)  ten.
łx w w y (daw.)  przecież.
łx x w niem (daw.)  ó
iś: w nim.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 23
A poznasz to po rozmowie,
Kiedy się swarząłx y panowie.
Wieręły p snadz
ły ą nasze wierdunkiły �
Idą też czasem na trunki,
Abowiem w to trudno ukrócić,
Aby nie miał w ptaki wskoczyćły ł,
A zwłaszcza gdy krótko leżą,
Ty już nigó
iej nie zabieżąły t .
Ale snadz
co nam do tego,
Niechaj patrzy każdy swegoły u ;
Niechaj oni, co chcą, czynią,
Kiedy ja mam itta i .
Boć próżno inakły v szacować,
Wolno piszczkowiły w tańcować.
Pan się też wymówi wojną,
Acz ma wymówkę niestrojnąły x ,
I tam przedsię naszyły y płużąt p p ,
Więcej niż pan wojną służą.
Bo mu już naspiżujt p ą wozy,
Daj rydlt p �, siekierę, powrozy,
Już ió
ie jako do żupyt p ł,
Daj wojennet p t , syry, krupy,
o nierze
Tochmyt p u więc już tu wygrali,
Żechmy tych krup nasypali,
Dalichmyt p v też na żołnierze,
Bęó
ie dalibóg przymierze,
Jużechmy spłacilit p w długi,
Mamy tam pana i sługi.
Patrzajże jedno po chwili,
Kto cię potka, ten nachyli.
On żołnierz, nasz sługa głupi,
Alić swego pana łupi.
Niedługo panował chłopek:
Wrzeszczy baran, leci snopek,
A jestlit p x nie pomoże Bóg,
I jałochniet p y wziąć pewno w rógt ąp .
Zaż to nowina na świecie,
Iż kto kogo może, gniecie.
łx y swarzy się (daw.)  dyskutować, rozmawiać; kłócić się.
ły p wierę (daw.)  zaprawdę, a więc.
ły ąsna (daw.)  przecież.
ły �wier nki (daw.)  lm od: wiar nk: podatek, czwarta część grzywny.
ły łw ptaki wsko zy (daw.)  dać się omamić.
ły t zabie y (daw.)  zajść, dojść.
ły u nie aj patrzy ka y swe o (daw.)  niech każdy pilnuje swoich spraw.
ły v inak (daw.)  inaczej.
ły w pisz zek (daw.)  grający na piszczałce; surmacz.
ły x niestrojny (daw.)  niewłaściwy, nienależyty.
ły y naszy (daw.)  ó
iś: nasi.
t p p p y (daw.)  opływać w dostatki, pozostawać w dobrobycie.
t p ąnaspi owa (daw.)  zaopatrzyć w żywność.
t p �ry l (daw.)  ó
iś: rydel.
t p ł pa  kopalnia soli a. kruszców.
t p t wojenne (daw.)  podatek na wypadek wojny.
t p u to my wy rali (daw.)  to wygraliśmy
t p v ali my (daw.)  ó
iś: daliśmy.
t p w j e my sp a ili (daw.)  już spłaciliśmy.
t p x jestli (daw.)  jeśli.
t p y ja o na (daw.)  młoda krowa, która nie była jeszcze cielna; jałówka, jałowica.
t ąp wzi w ró (daw.)  utrzeć rogów, upokorzyć.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 24
Takci się chuó
ina żywi,
Kto kogo może, nakrzywi.
Lecz iście mało rozkoszy
Mają z tej cuó
ej kokoszy.
Wszak więc ich zapisy znamy,
Kiedy pokryślają tramyt ąą;
Bo więc kiedy sobie raó
i
I nęó
a im nie zawaó
i,
A jeszcze ją sobie śmieszą,
Rzkomot ą� się naó
ieją cieszą.
Mniema, iż już skórę niesie,
Chocia niedz
wiedz
bęó
ie w lesie.
Bo przedsię pić musi i jeść
By na koniec z białego zsieść.
A też się trafi drugiemu
Miasto lekarstwa chromemu
Przetręcić do końca nogę,
By ji dał co rychlej w szkodę.
Bo gó
ie nie może być zgoda,
Lepsza szkodka, niz
li szkoda.
Każdy, jako może, łata,
Wżdy, czym może, tym napłata.
Jednot ął nam, wieśnejt ąt chuó
inie,
Nic niesporo wszędy ginie:
Bo znowu nastanie nęó
a,
iesię ina
Kiedy czas przyó
ie na księó
a,
Gdy choó
ąc snopki przewraca,
A co tłuszczejt ąu kopy maca;
Wnet masz urzędnika z niego,
Choć tobie nie trzeba tego.
Natkniećt ąv wieszkąt ąw , kopie w rogu:
 Nie mnie to dasz, synku,  Bogu .
Acz nie wiem, wieli Bóg o tymt ąx ,
Aż to zrozumiemy potym;
To wiem, iż żyta nie jada,
Bo w stodole nierad siada.
Więc ci jeszcze bęó
ie grozić,
Że mu duszniet ąy musisz zwozić;
Mało jeszcze, iż nań robią,
Muszą wiez
ć a w łeb się skrobią:
Małom się panu nawoził,
Bo ten jeszcze barziejt �p groził.
Owa wszędyt �ą musisz podlez
ć,
Bo z obiema z
le kaszę jeśćt ��.
Kolen at �ł
t ąątram (daw.)  belka, deska.
t ą�rzkomo (daw.)  rzekomo, niby.
t ąłje no (daw.)  tylko.
t ąt wie ny (daw.)  wiejski.
t ąu t sz zej (daw.)  ó
iś: tłustszej.
t ąv natknie (daw.)  konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do -ć); od natkn : zaznaczyć.
t ąw wieszka  mała wiecha.
t ąx wieli ó o tym (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: czy Bóg wie o tym.
t ąy sznie (daw.)  koniecznie; szybko.
t �p barziej (daw.)  ó
iś: baró
iej.
t �ąwszę y (daw.)  wszęó
ie.
t ��kaszę je z kim (daw.)  mieć z kim do czynienia.
t �łkolen a (daw.)  ó
iś: kolęda.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 25
Potym bieży po kolenó
iet �t
W każdym kącie ó
wonić bęó
ie;
Więc woła ll minaret �u
A ty chłopku musisz aret �v ,
Bo dać przedsię, gó
ie wziąć, tu wziąć,
A nie daszlit �w , wnet bęó
ie kląć.
Przyó
iet �x spowiedz
, to się jednaj,
A nie chceszli, coć każe, daj.
Bo więc tam, jako chcą, karzą,
Na koniec do piekła skażą,
A tam niespora odprawa,
Trudno do wyszegot �y prawa,
Bo się tam niedługo raó
ą,
Na pirwszy rok wszyćko zdaó
ą.
A snadz
lepiej, co dać, to dać,
Aby wżdy mógł apellować.
Religia, Korzyść, Obrzędy
Kto umrze, kto się uroó
i,
Kto ślubit łp , kto się rozwoó
i,
I cokolwiek kto chce sprawić,
Musi okrążnet łą postawić,
I kołaczać nie oświęcą,
Aż dasz łopatkę cielęcą.
A tak zewsząd prostym gorzet ł�,
Głębokieć łakomstwo morze,
A gó
ie w co nawięcejt łł płynie,
Tedy tam narychlejt łt ginie.
A ze staby się snadz
ozwał,
By już na tym, co ma, przestał;
By nawięcej już miał wszegot łu ,
Znajó
ie wżdy co przyległego,
Znajó
ie do sąsiada winęt łv ,
By miał naszerszą ó
ieó
inę.
Poznasz to po jego słowie,
Bo go wnet nierządnym zowie:
Młodt łw , mógłby się jeszcze ćwiczyć,
A mnie tego kęsa życzyć,
Bo mówią wszytcyt łx sąsieó
i:
Szkoda go, iż domat ły sieó
i.
Jaka życznośćt t p pana mego!
Snadz
by lepiej patrzał swego,
t �t kolen a (daw.)  ó
iś: kolęda; tu: świadczenia w naturze pobierane przez duchowieństwo katolickie pod
koniec roku.
t �u wo a ll minare  ll minare, ill minare er salem, ia enit l t a: to słowa wyjęte z proroctwa Izajasza,
powtarzające się jako antyfona w modlitwach kościelnych przez całą oktawę Trzech Króli [tj. przez osiem dni
po święcie Trzech Króli, przypadającym na 6 stycznia; red. WL].
t �v are (łac.)  dawać.
t �w nie aszli (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: jeśli nie dasz.
t �x przyó
ie (daw.)  ó
iś: przyjó
ie.
t �y wysze o (daw.)  ó
iś: wyższego.
t łp l bi (daw.)  brać ślub.
t łąokr ne (daw.)  opłata.
t ł� orze (daw.)  nieszczęście, bieda.
t łłnawię ej (daw.)  ó
iś: najwięcej.
t łt nary lej (daw.)  ó
iś: najrychlej; najszybciej.
t łu wsze o (daw.)  wszystkiego.
t łv wina (daw.)  tu: przyczyna.
t łw m o (daw.)  młody.
t łx wszyt y (daw.)  ó
iś: wszyscy.
t ły oma (daw.)  w domu.
t t p y zno (daw.)  życzliwość, przychylność.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 26
Aby go pobożnie użył,
Czego Bogu nie zasłużył.
Bo wszytko najmem ó
ierżemy,
Jedno, iż tak nie baczymy.
Wnet wypadaj, kiedyć każą,
Bo bez pozwu wszytko skażą,
A zmylisz prokuracyjąt t ą,
Gdy cię z ó
ierżenia wyb3
ą.
bo i stan
A tak ten swój ubogi stan
Tak rad noszę jako i pan,
I w tym doczesnym żywocie
Snadz
o mniejszym wiem kłopocie.
Sieó
ę jako człowiek prawy,
Nie bodą mię cuó
e sprawy,
Acz mię trochę nęó
a gniecie,
To też odcierpię na świecie,
A gdy się każą prowaó
ić,
A co mi więc ma zawaó
ić?
Mało mi żal z tej pociechy:
Wylecę jako wróblt t � z strzechy.
o ate o mier
Bogacza więc szczkawkat t ł minie,
Kiedy go teskno od skrzynie,
Od onych miłych pienięó
y,
Co ich snadz
nazbierał w nęó
y,
Bo czasembyt t t się przemorzyć,
Tedy więc worka dołożyć,
A snadz
więcej sam im służył,
Niżby ich z rozkoszą użył.
Bogać sobie nie przekłada
Kiedy więc worka dokłada:
Chce wieś kupić, dwór zbudować,
Staw sypać, kościół murować,
�
iewkę wyda, szaty sprawi,
A syna na dwór wyprawi.
Ale się barzo obłąó
iłt t u ,
Mniema, by tak wiecznie rząó
ił.
Snadz
podobno sam wyleci,
Niż rozposażyt t v ty ó
ieci.
A ja, piekielna chuó
ina,
Wylecę, byt t w dym z komina.
Bo trudniej wozem zatoczyć,
Aniżli tak pieszo skoczyć;
A snadniejt t x z gniazda wróblowi,
Niż skrzydłastemu orłowi.
Tak i ty, panie, mądrze gol,
Boć każdego gryzie swój mol;
t t ąprok ra yja (daw.)  praktyka prawnicza.
t t �wróbl (daw.)  ó
iś: wróbel.
t t łsz zkawka (daw.)  ó
iś: czkawka.
t t t zasemby (daw.)  ó
iś popr. czasem by.
t t u ob ó
i się (daw.)  mylić się.
t t v rozposa y (daw.)  wyposażyć.
t t w by (daw.)  tu: niby.
t t x sna niej (daw.)  łatwiej.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 27
A nikt nie zwiet t y , kiedy piśnie,
Każdegoć z nas trzewik ciśnie.
pan
A długoż to, wójcie, ma być?
Tak masz wszytki sobie za nic:
Boję się, iż wilka z lasu
Wyszczekasz na siet u p bez czasu,
Bo sie starać o niezgodę,
Obracając na wspak wodę.
Trudnoć wilka owcą uszczwaćt u ą,
Motyką słońce zwojować;
Bo i prawda, gdy nietrafna,
I ta nie zawżdy miestcat u � mat u ł.
Kłaó
iesz na słowa pokrywkę,
Acz w nich masz wolną rozrywkę,
A na wsze strony ó
wonka ruszaszt u t ,
Wszędy na kolbę pokuszaszt u u .
Powiedaszt u v o swej niewoli,
Wszak słuchając głowa boli.
A co ty masz więcej myślić?
Zrobiwszy ó
ień, czynsz zapłacić.
Nie myślisz o żadnej sprawie,
Ni o wojnie ni o prawie,
Jako pies na piecu tyjesz,
Sieó
ąc w karczmie, gębę myjesz,
Bo pan musi strzeó
t u w twej krzywdy,
Aby jej niskądt u x nie miał nigdy,
Ale pana nikt nie strzeże
I sam nie zwiet u y , gó
ie siet v p zrzeżet v ą.
Bo ó
iś u każdego prawa
Prawo
Zwłaszcza prostym trudna sprawa,
Wszytcy więc bywamy krzywi,
Ledwyt v � sie chytry pożywi.
Bo ó
iś nasza sprawiedliwość
Czyni luó
iom wielką chciwość,
A nie spi na nię bezpiecznie,
Bo ją iściet v ł stracisz wiecznie.
Bo jeden waży na pokłony,
Drugi chwyta za zagony,
A trzeciego ufukają,
Leda mu co tam zabają,
t t y nikt nie zwie (daw.)  nikt się nie dowie.
t u p sie (daw.)  ó
iś: się.
t u ą sz zwa (daw.)  poszczuć, zaszczuć (na polowaniu).
t u �miest e (daw.)  miejsce.
t u łnie zaw y miest a ma (daw.)  ó
iś: nie zawsze ma miejsce.
t u t ó
wonka r sza (daw.)  przypominać rzecz niemiłą.
t u u na kolbę pok sza (daw.)  narażać się na k3
e.
t u v powie a (daw.)  powiadać, mówić.
t u w strzeó
(daw.)  ó
iś: strzec.
t u x nisk (daw.)  ó
iś: znikąd.
t u y sam nie zwie (daw.)  sam się nie dowie.
t v p sie (daw.)  ó
iś: się.
t v ązrzeza się (daw.)  ponieść stratę.
t v �le wy (daw.)  ó
iś: ledwie.
t v łi ie  naprawdę, rzeczywiście.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 28
Aż mój, co porywał woó
ąt v t ,
Już nim w uz
ó
ienicy choó
ą.
Wieręć lepiej, miły brachut v u ,
Jednaj siet v v z tego przestrachu.
ary
A drugiemu idą dary,
Tu więc już tam niemaszt v w miary.
Bo ty zdawnat v x tę moc mają,
Każdą srogość ukracają,
Czasem i przysięgi łamią& .
Wiele ich na ten wrzód chramiąt v y .
Bo aczby właśnie miało być,
Wszytko na stronę odłożyć,
Strach, miłość i powinności,
A trwać przy sprawiedliwości,
Jednot w p brać Boga przed oczy 
A ktoż z tego nie wykroczy?
Bo dobry zawojekt w ą w zimie,
Kiedy kto weń grzbiet uwinie;
Nie zawaó
i też koniczek,
Wałaszekt w �, inochodniczekt w ł,
Bo szkoda tej starej dusze,
Iż siet w t na złej szkapie kłuszet w u .
Wie, iż z
le, czasem sie boi,
A jednak przedsięt w v przy swym stoi;
Bo by nierad, tedy musi,
A zać go więc jeden kusi.
Prok rator
Prawnik, Korzyść
Bo owy prokuratory
Ma na się tęgie doktory.
Bo więc owi zwolennicy,
Gdy siet w w zejdą w kupę wszytcy,
Nie jednemu zmylą szyki,
Mówiąc rozliczne językit w x ,
A kogo chcą, sucho zmyją,
Stawiąc tę Babilon3
ą.
Już wnet gębę wzgórę wznosi,
Gdy go kto o swą rzecz prosi,
Tu wnet zdalekat w y załawia,
Trudnościami siet x p wymawia;
Aby nie dla twej przyjaz
ni,
Zmył by sie na suszy w łaz
ni;
Ale ukaż rychlej swą rzecz,
t v t woó
(daw.)  forma B.lp: woó
ę; uzdę.
t v u bra (daw.)  brat.
t v v sie (daw.)  ó
iś: się.
t v w niemasz (daw.)  ó
iś: nie masz
t v x z awna (daw.)  ó
iś popr.: z dawna.
t v y rami (daw.)  chromać, chorować; wiele i na ten wrzó rami : wielu choruje na ten wrzód.
t w p je no (daw.)  tylko.
t w ązawojek (daw.)  nakrycie, zwł. nakrycie głowy.
t w �wa aszek  zdrobn. od: wa a ; koń wykastrowany (najczęściej roboczy, pociągowy itp.).
t w łino o ni zek (daw.)  koń stępak.
t w t sie (daw.)  ó
iś: się.
t w u k sze (daw.)  od: k si : biec a. jechać szybko.
t w v prze się (daw.)  przecież.
t w w sie (daw.)  ó
iś: się.
t w x mówi rozli zne języki (daw.)  ó
iś: mówiąc rozlicznymi językami.
t w y z aleka (daw.)  ó
iś popr.: z daleka.
t x p sie (daw.)  ó
iś: się.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 29
Boć mi barzo pilno iść preczt x ą.
Więc tu czciet x � a głową chwieje,
Z onego sie prawa śmieje.
A to, nieboże, na kroku,
Małoś tu nie stracił roku.
Rozlicznie cie bęó
ie winił:
Złe masz prawo, z
leś uczynił;
Nie bęó
ieli mej pilności,
Iście nie ujó
iesz trudności;
Ale gdyby chciał dołożyć,
Mogłoćby twe prawo ożyć.
Jeszczeć bych ja ó
iurę nalazł,
Kędybyś z tej sieci wylazł,
r no prawa
To sie już ciągnit x ł jako lis,
Daj od minutt x t , daj na zapis,
Daj pamiętnet x u , dajże winęt x v ,
Leda o jaką przyczynę;
Targuj, rozłożonoć kramy:
Pozwy, minuty, membranyt x w .
A niż odprawisz doktora,
Tedyć ubęó
ie pół wora.
Zać tam mało krotofile,
Ni by siet x x nasłuchał mile.
Woz
ny woła, sęó
ia zdawa,
Drugi w wiązanie zeznawa,
Trzeci cię z boku przytyka,
Sąsiad sie k'wiosce przymyka,
Snadz
by sie tam nie nasieó
iał,
Kto o tym przed tym nie wieó
iał.
A niżt x y bęó
ie koniec tego,
Musisz skakać zajęczego.
Kłusz siet y p na wiece z powiatu,
Ćwicz sie, a ó
iwi siet y ą światu,
Potym pociągniesz za dworem,
Tam więc już miej rozum z worem,
Bo tam leda o przyczynęt y �
Rozwiążesz grzywnie suprymęt y ł.
Potym cię puszczą do grodu:
Mniemasz, że już chwała Bogu,
Jeszcześ nie prawie uleżał,
Ledwyś tu pół kresu zbieżał,
Jeszczeć nie koniec przestrachu
Ciągń siet y t przedsie, panie Machu:
t x ąi pre z (daw.)  iść sobie; odejść.
t x � z ie (daw.)  czyta; od zy : czytać.
t x ł i ni sie (daw.)  tryb rozkazujący od: i n się, wysilać się na wydatki.
t x t min ty (daw.)  wypisy z akt.
t x u pamiętne (daw.)  czesne, płaca sęó
iowska.
t x v wina (daw.)  grzywna, kara pieniężna.
t x w membrany (daw.)  pergaminy, dokumenty.
t x x sie (daw.)  ó
iś: się.
t x y ni (daw.)  tu: nim, zanim.
t y p k sz sie (daw.)  biegn3
; od: k si : szybko iść, biec.
t y ąó
iwi sie (daw.)  forma trybu rozkazującego: ó
iw się; przyglądaj się.
t y �le a o przy zynę (daw.)  z byle przyczyny.
t y łs pryma  część wierzchnia; rozwi za rzywnie s prymę: wydać całą grzywnę.
t y t i sie a. i ni sie (daw.)  tryb rozkazujący: wydawaj; od: i n się, wysilać się na wydatki.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 30
I tam ci bótyt y u podszyją,
Niż wezmiesz egzekucyjąt y v .
A snadz
co utracisz na to,
Kupiłby tak wiele za to.
Bo gdy przyó
ie na jednaniet y w ,
Przedsięć w onej klobiet y x stanie,
Ale iż pociechy nie dał,
Zda mu sie, iż wiele wygrał.
Ano dawno ta pociecha
Wszytko mu wywlekła z miechat y y .
Czym sie było innym cieszyć,
Niż upór wieść a nie mieć nic.
Krótka radość a żal długi,
Może sieu p p nakaraću p ą drugi.
Lepiej sie domau p � osęó
iću p ł,
Niż w tym głuchym lesie błęó
ić,
Bo zaż jedno ten świat rząó
i,
Który za pięć groszy sąó
i,
I owić sie domacają,
Chocia więc doma siadają.
Lecz, iż to przewarau p t stara,
Wiele może pycha szara.
Wojna
Przyó
ie wojna, to wiec krępuj,
Chleb susz, szołdręu p u , krupy gotuj.
Choć narzekarzu p v , panie wójcie,
Ale nam przedsie niestocie.
Iście drugi zmyli kroki,
Kiedy przyda owyu p w rokiu p x ,
Co je więc wiciami zową,
Wierę drugi zwierci głową.
Trudno tam brać do powiatu,
Ćwicz sieu p y , włócząc sie po światu.
Ano więc kolasy skrzypią,
Po drogach sie krupy sypią,
Ano wszędy za tobą mróz,
Szkapa ustał, złamał sie wóz,
Ano więc za szyję kapie,
Jeść niemaszu ąp co onej szkapie;
Panowie węó
onkę ciągną,
W krupach sie myszy zalęgną,
Drugi też z k3
em wendrujeu ąą,
t y u bóty (daw.)  boty; ó
iś: buty.
t y v e zek yj wzi (daw.)  mieć w ręku wyrok sądu; e zek yj : daw. forma B.lp r.ż.
t y w je nanie  pojednanie, zgoda, ugoda.
t y x kloba (daw.)  języczek u wagi; stan w klobie: wyrównać się, pojednać.
t y y mie  mieszek, sakiewka na pieniąó
e.
u p p sie (daw.)  ó
iś: się.
u p ąnakara się (daw.)  opamiętać się; kara się: brać sobie przestrogę.
u p � oma (daw.)  w domu.
u p łosęó
i się (daw.)  zestarzeć; por. sęó
iwy.
u p t przewara (daw.)  wada; przygana.
u p u szo ra (daw.)  solona szynka.
u p v narzekarz (daw.)  ó
iś: narzekasz.
u p w owy (daw.)  te, tamte.
u p x roki (daw.)  termin, kadencja.
u p y sie (daw.)  ó
iś: się.
u ąp niemasz (daw.)  ó
iś: nie masz.
u ąąwen r je (daw.)  ó
iś: wędruje.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 31
Kury po wsiach popisuje,
Więc toż czasem miastou ą� kurau ął
Przepadnie sie na łbie skóra.
Czasem na się ten k3
nosi,
Lepiej ów zwyszyłu ąt , co prosi;
Bo więc każdemu żal swego,
Paś na swym, niechaju ąu cuó
ego.
rwo a
Nuż kiedy nastaną trwogi,
Wnet na łbie urostą rogi,
Kiedy w bęben zakołacą,
To więc uzdy, czapki tracą.
Co więc kto może, to chwyta,
Drugi swego konia pyta;
Bieży, popluskał sie kaszą,
Bo go szpetnie z tyłu straszą;
A niz
li przyjó
ie do szyku,
Nachoó
i sie drugi w łyku.
Otożeś zyskał, nasz panie!
To nic, co sie w łeb dostanie.
zko a wojenna
A cóż z tego za pożytek,
Ukaże to sposób wszytek;
Snadz
tknąwszy wszytki osoby,
Żadny nie ujó
ie bez szkody,
Bo gdy sie już wszytcy skupią,
To więc z księó
a, kmiecia łupią.
A ktobyu ąv mógł oszacować,
Co samych bęó
ie kosztować,
A przedsię nic nie wygramy,
Chocia tam sami bywamy:
Bo snadz
lepsza rządna trocha,
Niz
li wielkość, kiedy płocha.
Ale tknąwszy równo osób,
Snadz
by sie mógł znalez
ć sposób,
Iżby krup wozić nie trzeba,
A nie męcząc tego chleba.
Lecz sie bawimy na łupiech,
Wiele nas ulega w trupiechu ąw
I wyliczać mało trzeba,
Co tego prożnego chleba.
A snadz
bychmy lepszy byliu ąx ,
Gdybychmy społuu ąy gonili,
Nie jedno u �p by zając wypadł,
Czasembyu �ą i wilk nie dojadł.
Mychmy chuó
i, mało krzywi,
Ledwechmy swą trochą żywi,
Przedsię każdy swój kres zbieży,
u ą�miasto (daw.)  zamiast.
u ąłk r  kogut.
u ąt zwyszy (daw.)  przeważyć, wyjść na czymś dobrze.
u ąu nie a (daw.)  nie ruszać; por. ó
iś: poniechać.
u ąv ktoby mó (daw.)  ó
iś popr.: kto by mógł.
u ąw leó
w tr pie (daw.)  paść trupem; uleó
: daw. ortografia, ó
iś: ulec.
u ąx sna by my lepszy byli (daw.)  przecież bylibyśmy lepsi.
u ąy spo (daw.)  społem, razem.
u �p nie je no (daw.)  nie tylko.
u �ą zasemby nie oja (daw.)  ó
iś popr.: czasem by nie dojadł.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 32
Acz tłustszy, w kącie uleży,
Wyglądając na każdy czas,
Bronić sie abo łomiću �� las.
Bo i to czasem pomoże,
Podlez
ć, kto skoczyć nie może,
A wielki to rozum uciec,
Gó
ie nie równo nogami siec.
Wy, duchowni a panowie,
Co macie w workach i w głowie,
Strzeżcie zamków a kościołów,
By z nich nie było popiołów,
Bo w nich złota, srebra wiele,
Naczu �ł ważą nieprzyjaciele.
A do tych złotych kielichów
Ostrzegajcie z ordyu �t mnichów.
A snadz
by więtsza przyczyna
Dać na to, niz
li do Rzyma;
Bo nic w rozkoszach po złocie,
Potrzebniejsze nam w kłopocie.
Namci snadnieju �u od swej trochy,
Gdy zajdą jakie popłochy,
Nie czekam pewnej nowiny,
Wylecę, byu �v bąk ze trzciny.
A kto ma motyla gonić,
Woli sie z jastrząbemu �w łomić.
A snadz
snadniej bogacz zginie,
Bo go więc teskno od skrzynie,
A snadniej kożdego ptaka
U gniazda jąć, nieboraka.
Aleć sie w tym mało czują,
Przedsie nam grzywny smakują.
Tenże ó
iś błąd, co i łoniu �x ,
Każdy na swe skrzydło goniu �y ,
A prze nasz własny pożytek
Ginie pospolity użytek.
Ano snadz
lepiej przeboleć,
Niż krótko stękać a smierć mieć;
A lepiej, iż palec boli,
Niż wszystko ciało w niewoli.
Dom
I mądry, gdy dom buduje,
Co rychlej końca pilnuje;
Już piec, komin, stoły, ławy,
To już więc drobniejsze sprawy,
Bo gdyby nie było dachu,
Snadz
by pan piec był w przestrachu.
Ja mówię, cobych rad wió
iału łp ,
Czynić może, kto bęó
ie chciał,
Bo snadz
, by nalepsze zdanie,
Przedsię na nim nie przestanie.
u �� omi (daw.)  łamać.
u �łna z (daw.)  na co.
u �t ostrze a z or y (daw.)  bronić przed Tatarami.
u �u sna niej (daw.)  łatwiej.
u �v by (daw.)  tu: niby.
u �w jastrz bem (daw.)  ó
iś: jastrzębiem.
u �x oni (daw.)  zeszłego roku.
u �y ka y na swe skrzy o oni (daw.)  każdy pilnuje własnej korzyści.
u łp o by ra wió
ia (daw.)  co bym chętnie wió
iał.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 33
pleban
Wierę, panie, trudno snadz
ksiąó

Tak wiele ma w swym łbie dosiąó
,
A iście plebania głowa
Prosta na tyu łą wasze słowa
Ale sie tak płotu ó
ierżąc,
A nikomu sie nie mierżąc,
Może, co chce, kto chce mówić,
Wszak z mej rzeczyu ł� nie bęó
ie nic.
My tak więc od tych słychamy,
Co je wżdy za mędrsze mamy,
Iż na każdej ziemskiej sprawie
Kocha sie każdy w swym prawie.
Świeckim jest ta sprawa dana
Bronić kmieci i plebana,
Bo go pan i ksiąó
używa,
A teraz rzadko bogatu łł bywa.
Kmiotek prosty na robotę
Wszytkę wydał swą prostotę,
A to jego wszytka chciwość
Mieć pokój a sprawiedliwość.
To mu sie ó
iałem dostało;
Nam wszytko inne zostało.
Duchowny stan jest tak sprawionu łt ,
A na ten urząd postawionu łu :
Prosić Boga za świecki stan,
W którym zależy kmieć i pan.
Więc ksiąó
strzeże wiatyka,
Kmiecia też pilna motyka.
Wam, co was rycerzmi zową,
Należy mur przebić głową.
Lecz, gdyby tak na to przyszło,
Tejby głowie na złe wyszło,
Bo by był łeb w silnej męce,
Byu łv mu nie pomogły ręce.
A tak i my, gdychmy różno,
Snadz
zorzemy piasek próżno,
Choć nas wiele w pługu choó
i,
Przedsie sie nic nie uroó
i,
A każda rzecz, kiedy różna,
I słabsza i czasem próżna.
I koła sie snadnieju łw toczą,
Kiedy wszytcy czterzeju łx skoczą,
Ale gdy siodłowyu ły mdleje,
I woz
nica złej naó
ieje:
Już mu droga nie tak spora,
Kłuszeu t p milę do wieczora.
A my snadz
prawie na suszy
u łąty (daw.)  ó
iś: te.
u ł�rze z (daw.)  tu w znaczeniu pierwotnym: mowa.
u łłbo at (daw. forma imiesł.)  bogaty.
u łt sprawion (daw.)  ó
iś: sprawiony.
u łu postawion (daw.)  ó
iś: postawiony.
u łv by (daw.)  tu: gdyby.
u łw sna niej (daw.)  łatwiej.
u łx zterzej (daw.)  ó
iś: czterej.
u ły sio owy (daw.)  koń lewy w parze koni w zaprzęgu.
u t p k sze (daw.)  biegnie; od: k si : szybko iść, biec.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 34
Uwiąznęliśmy po uszy,
A co dalej więcej lgniemy,
Jeśli społu nie dz
wigniemy.
A tak wy, panowie mili,
Dobrzebyście uczynili,
Byście prawie w to wkroczyli,
Boście sie nam przeoczyli:
Na nas, na kmiecie wołacie,
A sami sie ochylacieu t ą.
Szukajcie też czasem drogi,
Aby wżdy wytchnął ubogi,
Bo i szkapy nie tak wloką,
Gdy jednou t � jednego sieką.
A ciężej przyó
ie na owy,
Kiedy ustanie siodłowyu t ł.
Ale wy przedsie niedbacie,
Dawno te ó
iurę łatacie,
A niesporo jako gorze,
Przedsie sie wam zawżdy sporze.
Bo zać to nowa biesiada,
Jako nastała ta zwada;
Pan sie o tym z księó
em swarzyu t t ,
Wójt przedsie złe piwo warzy,
A tym zawżdy zamykają:
Wójt płaci, księó
u nałają.
Chocia czasem nie barzo krzyw,
Każdy swego strzeże, kto żyw;
Tknicie sie też jedno sami,
A ciągnicie się równo z nami,
A zjednajcie komisyją,
Rozwieść tę kontrybucyjąu t u .
Boć jako skoro nastała,
Tak wnet z wiardunkiemu t v ślub brała,
A nie bęó
ieli rozwodu,
Doczekacie po nich płodu.
Bo acz sie więc wszytcy znoszą,
Co ich na ty gody proszą,
Ale nie wszytkim smakują
Bo więc nierówno tańcują.
Ksiąó
więc z wójtem tam herst woó
iu t w ,
A też tym nawięcej szkoó
i;
Pan sieó
i jako starosta,
Temu gody, swatkom chłosta.
Ale by tak uó
iałano,
Iżby równo nalewano,
Iście w każdej krotochwili
Weselszyby goście byli.
I nie tak snadz
wielka szkoda,
Gó
ie się trafi spólna zgoda,
A kiedy pójó
iem koleją,
u t ąo yla się (daw.)  uchylać się od czego.
u t �je no (daw.)  tylko.
u t łsio owy (daw.)  koń lewy w parze koni w zaprzęgu.
u t t swarzy się (daw.)  dyskutować, rozmawiać; kłócić się.
u t u rozwie kontryb yj (daw.)  położyć koniec daninom.
u t v wiar nk (daw.)  podatek, czwarta część grzywny.
u t w erst woó
i (daw.)  rej woó
ić, przewoó
ić.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 35
Rychlejci nam drugą naleją,
I gospodarzowi mniej waó
i,
Kiedy sobie goście raó
i,
Ale gdy jeden ulewa,
Każdy tego nierad miewa.
wó�jt
Ja już jedno łbem kołyszę,
�
iwując sie, co tu słyszę;
Bo my jednou t x przysłuchamy,
A zdalekau t y zaglądamy,
�
iwując sie, co sie ó
ieje,
A czemu tak świat tępieje.
Prawdę mówisz, miły księże,
Dobrzeć, gó
ie wszytkich dosięże.
Ale cóż mamy temu rzec?
Trudnoć suche łyka odrzeć.
Rozmyśli sie więc każdy wczas,
Bo owo zły na nas niemaszu u p .
bytki
Coż to czyni, jednou u ą zbytki
Tyć każą wszytki pożytki,
Tyć nam wszytkim łupią oczy,
Bo każdy z miary wykroczy.
Jako tako gó
ie wziąć, tu wziąć,
Wżdy sie jednak przedsie ciągnąć.
Potrawy
Zaż ó
iś nie ó
iwne potrawy,
Aż wielkim kosztem przyprawy,
Aż czasem owi, co sieó
ą,
Nie zawżdy wieó
ą, co jeó
ą:
Ano jedna z złotą głową,
A czart wie, jako je zową.
Żacy więc nam powiadają,
Co im tam w garnki dawająu u �:
Jakieś torty trudnonosze,
Toć ó
iś barzo tępią grosze,
A bogacą cuó
e kramy,
Pozłocone marcepany,
Nuż uspaniny, cenadryu u ł,
Pozłocisty baran z fladry.
Ano snadz
lepszy, co wrzeszczy
I mieszek po nim nie trzeszczy,
Bowiem z niego dwoje żniwou u t :
Mięso zjeść, skóra za piwo,
A rogi dać na grzebienie;
Nie zawżdyć zdrowy jelenie.
Nuż co kosztuje piwnica,
bytek w pi i
Toć więc boża tajemnica.
u t x je no (daw.)  tylko.
u t y z aleka (daw.)  ó
iś popr.: z daleka.
u u p niemasz (daw.)  ó
iś: nie masz.
u u ąje no (daw.)  tylko.
u u � a y o im tam w arnki awaj  daw. zwyczajem było dawanie w garnuszki ubogim żakom szkolnym
potraw pozostałych ze stołów pańskich.
u u ł ena ry a. yna ry  wnętrzności z ryby; wątróbki; nerki.
u u t woje niwo (daw.)  podwójne żniwo.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 36
A takie picia nastają,
Co je ó
iwno przezywają.
Bo nasz szołtysu u u ma tam syna,
Co więc strzeże tego wina,
A iście kto kogo chce czciću u v ,
Musi sie ó
iś mieszek pocić.
Ciągni sieu u w , panie Walanty,
W piniolleu u x , w alekantyu u y ,
To słodkie a to korzenne,
A to ma barwy odmienne,
Obejrzcież, panowie moi,
Bóg wieó
, już trzeci rok stoi.
To więc we wsze kąty leją,
A druó
y sie spiwszy śmieją,
Podstoli, kuchmistrz, podczaszy,
Każdy swój garniec wystraszy.
Bo drzy łyka, póki sie drą,
A co wieó
ieć, kiedy pomrą.
A teraz wżdy, póki żniwo,
Już więc zaó
iera co żywo,
A czasem druó
y nie znają,
Czego im więc nalewają:
Ipokras abo tryw3
ał,
Co on dba, gdy szyję nalał.
Bo co panom nalewają,
K'temu sie więc wszytcy mają.
A ty insze picia proste
Mają to za drobne chłosty,
Muszkatellę, małmazyjąu v p ,
To już więc tą p3
ał l3
ą?
Więc mu nazajutrz smakuje,
A gó
ie darmo pić nie czuje.
Nie lzau v ą jednou v � z wami płacić,
Przyó
ie sie z mieszkiem pobracić.
Więc sie tu, jako lis ciągnie,
A z tego sie szpital lągnieu v ł.
Ano czasem, bracia naszyu v t ,
Lepiejby przestać na kaszy,
Niż sie w wielkie koszty wdawać,
A na wioskach dług zeznawać.
Bo pomniu v u na to, nieboże,
iernie o trwa
Iż mierneu v v dłużej trwać może,
A żadnemu nie przystoi
Cokolwiek nad swój stan stroi.
Snadz
przystojniej po staremu
u u u szo tys (daw.)  ó
iś: sołtys.
u u v z i (daw.)  uczcić, ugościć.
u u w i n się (daw.)  wysilać się na wydatki; i ni się (tryb rozkazujący) wydawaj.
u u x piniolle  piniole; zamorskie wina.
u u y alekant  wino hiszpańskie alkońskie (od: Alicante).
u v p ma mazyja  małmazja; wino greckie (z Krety).
u v ąnie lza (daw.)  nie trzeba, nie należy, nie wolno.
u v �je no (daw.)  tylko.
u v łl nie (daw.)  ó
iś: lęgnie.
u v t naszy (daw.)  ó
iś: nasi.
u v u pomni (daw.)  tryb rozkazujący: pomn3
; pamiętaj, wspomn3
.
u v v mierne (daw.)  umiarkowane.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 37
Folgować stanowi swemu,
A wedle starych kwitacyju v w
Kto nie ma zaczu v x , ten piwo p3
,
Bo barzou v y z owego wina
Zamnoży sie więc chuó
inau w p .
Wszakeś Polak, ó
ierż sie swego
Seropuu w ą przyroó
onegou w �,
I na tym sie, co uwarzysz,
Natańcujesz i naswarzyszu w ł,
A niechaju w t tego kramnegou w u ,
Boć sie skazi płeću w v od niego.
A snadz
jakoż to powstało,
�
iwniejszych wrzodów nastało?
Przy o y p any
Zać mała o tym praktyka:
Podagra, fluksu w w , scyatykau w x ,
A niemała w luó
iechu w y ó
iura,
Jako nastała pleurau x p .
Cóż to czyni, jednou x ą zbytek
Ukaże to sposób wszyteku x �:
Pić gorąco, korzenno jeść,
Musi drugi przez czasu sieśću x ł.
Bo nie pomoże piguła,
Kiedy w bok kole rywułau x t .
Doktor stojąc w możderzu x u tłuczeu x v ,
Pan stracił od zamku klucze,
Więc mu leje w gardło serop,
A on zdycha opiły chłop:
Wygrał, iż był na biesieó
ie,
Zsiadł z konia, na deszczceu x w jeó
ie.
Każdy to sowitou x x płaci,
Zdrowie i pieniąó
e traci.
A to wszytko zbytki mnożą,
Nie jednego tyu x y w grób włożą.
ra ze
Nuż jakie ó
iś gry nastały,
Z których ginie koszt niemały.
u v w kwita yja (daw.)  kwit.
u v x za z (daw.)  za co.
u v y barzo (daw.)  baró
o.
u w p ó
ina (daw.)  biedak.
u w ąserop (daw.)  syrop.
u w �serop przyroó
ony  tu: piwo.
u w łswarzy się (daw.)  dyskutować, rozmawiać; kłócić się; naswarzy się: nagadać się.
u w t nie a (daw.)  nie ruszać; zaniechać, porzucić, zostawić.
u w u kramny (daw.)  pochoó
ący z kramu; kupny.
u w v p e (daw.)  cera.
u w w ks (daw.)  stan zapalny; reumatyzm.
u w x s yatyka (daw.)  scjatyka; ischias, rwa kulszowa.
u w y w l ó
ie (daw.)  ó
iś: w luó
iach.
u x p ple ra  zapalenie opłucnej.
u x ąje no (daw.)  tylko.
u x �wszytek (daw.)  wszystek; każdy.
u x łsie (daw.)  siąść.
u x t ryw a  przednie wino reńskie.
u x u mo erz (daw.)  ó
iś: moz
ó
ierz.
u x v oktor stoj w mo erz t ze  daw. lekarz posiadał również umiejętności aptekarskie i przyrząó
ał sam
lekarstwa.
u x w na esz z e (daw.)  na deseczce.
u x x sowito (daw.)  sowicie; obficie.
u x y ty (daw.)  te, one.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 38
�
iwne fluksyu y p , turmyu y ą, ruszeu y �,
Aż drugi na stole kłuszeu y ł,
Bo sie więc już nie rozmyśla,
Póki stołu stawau y t , kryśla,
Bo musi przybrać na nowe,
Dał teraz schować gotowe.
Klenotki sie pocierają;
I ci tracą, co nie grają,
Bo więc kiedy sie rozprawią,
Iż już jednego odprawią 
Sieó
i, podjął rękę, śpiewa,
Ciągnie sieu y u , rzkomo poziewa,
Ale bodaj mu tak psia mać,
Jakoć mu sie wtenczas chce spać.
Ciągnie za palec drugiego,
Aby mógł zwlec sygnet z niego,
Barzoby rad temu sprostał,
By mu jako stryjem został.
A cóż z tego potym rościeu y v ?
Każdy sie domyśli prościeu y w :
Fałsze, przymówki, niezgoda,
Krótka radość, długa szkoda.
Bo ślubi wrócić w goó
inie,
Więc ledwyu y x w rok, czasem zginie,
Bo acz wygra, wżdy niesporo,
ra nie zyni po ytk
Wnet sie to rozleciu y y skorov p p ,
Bo sie wnet zbieży, co żywo,
Daj od kart, dajże na piwo,
Daj za świece, daj piszczkowiv p ą,
Każdy, kto może, ułowi.
Prawie to na nie bicz boży,
Nie jednego z pychy złoży.
A snadz
tknąwszy różno wszego
Mało rozkosz z zysku tego.
Jakoby złe piwo warzył,
Bowiem sie cały ó
ień swarzyłv p �.
A to k'temu ma na pomoc,
Iż to już nie spał drugą noc.
Ió
ie, zbladł, spuchły mu oczy,
Jako p3
any sie toczy&
Nadobny to zysk, mój panie,
Gdy każdy na swym przestanie,
Ani komu nie bywa krzyw,
Kiedy kto swym poczciwie żyw.
A tak giniecie, panowie,
u y p ks  tu: karty jednego koloru ułożone kolejno; strit.
u y ąt rma  tu: roó
aj gry.
u y �r sz  tu: roó
aj gry.
u y łk sze (daw.)  biegnie, kłusuje; od: k si : szybko iść, biec.
u y t póki sto stawa (daw.)  póki starczy stołu.
u y u i nie sie (daw.)  tu: przeciąga się.
u y v ro ie (daw.)  rośnie.
u y w pro ie (daw.)  prosto, z łatwością.
u y x le wy (daw.)  ledwo.
u y y sie to rozle i (daw.)  rozejó
ie się, wyda się.
v p p skoro (daw.)  szybko.
v p ąpisz zek (daw.)  grajek; grający na piszczałce, surmacz.
v p �swarzy się (daw.)  dyskutować, rozmawiać; kłócić się.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 39
Tracąc razem koszt i zdrowie.
Bo więc i rozum zabłąó
i,
Gdy kogo dobra myśl rząó
i.
y li two
Abo też myślictwo owo,
I toć nie każdemu zdrowo:
A snadz
kto sie w nie prawiev p ł wda,
Już wszytkiego za nic nie ma,
Już wyprzągaj naręczniegov p t ,
By napilniejv p u trzeba tego,
Bo owo gniady leniwy,
A siwy barzo sadniwyv p v .
Trąb co rychlej a psy zwierajv p w ,
Zwołaj czeladz
, konie siodłaj,
Bo teraz dobra pogoda,
Iście jej zamieszkaćv p x szkoda.
Więc gn3
ą na polu kopy,
A pan w lesie wrzeszczy z chłopy,
Ze psy sie po polu goniv p y ,
Żyto, owies, wszytko łomiv ąp .
Był tu pożarv ąą, owo lezie,
A szachv ą� już wisi na brzeziev ął,
Barzoć mu sie więc chce łowić,
A on już trzy dni nie jadł nic.
I myśliwiec słabo trąbi,
Zać go jedna nęó
a gnąbi:
Mróz ciśnie, w brzuchu przemiera,
Wlazwszy w kierzv ąt więc tarnkiv ąu zbiera,
Czapkę straci, suknie zdrapie,
Oba boki odrze szkapie,
Czasem go przed sobą pęó
i,
Kiedy mu dobrze przynęó
i.
Radby gó
ie dopadłv ąv gorąca,
Wolałby piec niż zająca.
A pan został, proso łomi,
Więc sie tu z chróścielemv ąw goni.
Padła szachu, padła strusiev ąx ,
Wieręć mu być tu w tyra prosie.
Ugoniwszy z szkapy zskoczy,
To dopierko znowu tłoczy.
Więc gwiżdże a na brzuch leży,
A szkapa do domu bieży;
Uzdę straci, siodło stłucze,
v p łprawie (daw.)  prawó
iwie, całkiem.
v p t narę znie o (daw.)  ó
iś: naręcznego; narę zni: w zaprzęgu koń po prawej stronie.
v p u napilniej (daw.)  ó
iś: najpilniej.
v p v sa niwy (daw.)  o koniu: mający rany przetarte w skórze przez uprząż.
v p w zwiera psy (daw.)  wiązać psy na smyczy.
v p x zamieszka (daw.)  zapomnieć, zaniechać, opuścić (por. omieszkać); tu: zmarnować.
v p y e psy sie oni (daw.)  goni się z psami.
v ąp omi (daw.)  łamać.
v ąąpo ar  tu: nazwa psa gończego.
v ą�sza  nazwa psa gończego.
v ąłna brzezie  ó
iś: na brzozie.
v ąt kierz (daw.)  krzak.
v ąu tarnki (daw.)  owoce tarniny a. ogólnie: jagody.
v ąv ra by opa (daw.)  ó
iś popr.: rad by dopadł.
v ąw ró iel  daw. ortografia, ó
iś popr. r iel: ptak z roó
iny żurawiowatych, zamieszkujący błota, zarośla
nadwodne i stepy a. niewielki ptak łąkowy; derkacz.
v ąx str sia  nazwa psa gończego.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 40
Sam sie milę pieszkiv ąy tłucze.
A dobrze tak, ma dubielav �p ,
Stanie mu więc za chróścielav �ą,
Więc rzepy miasto przepiórek
Narwie w wacekv �� i w kapturek.
Jednak też to nie złe pole,
Gdy jej niemaszv �ł doma w dole.
Bo więc każdy, kto się w to wdav �t ,
Snadz
o żadną już rzecz nie dba,
O tymże cały ó
ień mówi,
Jako Pożar z Kruczkiemv �u łowi.
Wnetem ja, Matuszu, tuszyłv �v ,
Gdy go skoro za las ruszył,
Iże nam trudno miał uciec,
Bo mój Nieproszv �w stoi za sieć.
To już na to do dnia p3
e,
Wyga sie skrobie a wyje.
Nabierz mąki, niemaszv �x tłuczy,
A do połcia kłotkę stłuczy,
Bo iście to zasłużyli,
Aż do południa gonili.
Więc jako połcia nie stanie,
J�ó
że chudy groch, nasz panie,
A i kapusta bęó
ie wczas,
Uciekł zając głęboko w las.
A czasem, choć ji uszczuje,
Przedsię nie wielev �y zyskuje;
Bo sie trzeba w gębę sparzyć,
Kto jiv łp chce dobrze uwarzyć.
Nie oprawiszv łą tam nic z chrzanem,
Musisz sie pobratać z kramem.
Ano snadz
jestliśv ł� równy pan,
Wierę też niezły z octem chrzan,
A snadz
z nim weselszy bęó
iesz,
Niż gdy z pieprzem z wioski sięó
iesz.
Bo kto piernov łł jada, chce pić,
A piwo więc stoi za nic,
Bo kramne za kramnym choó
i,
A oboje przedsię szkoó
i.
Koszt oko o bia y ów
Nuż więc owe białe głowy,
I toć nie z pożytkiem łowy;
Tam nic nie oprawisz wackiem,
v ąy pieszki (daw.)  na piechotę.
v �p biel  ryba podobna do karasia.
v �ą ró iel  daw. ortografia, ó
iś popr. r iel: ptak z roó
iny żurawiowatych, zamieszkujący błota, zarośla
nadwodne i stepy a. niewielki ptak łąkowy; derkacz.
v ��wa ek (daw.)  mieszek, worek.
v �łniemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
v �t kto się w to w a (daw.)  kto się w to zaangażuje.
v �u Po ar z Kr zkiem  nazwy psów gończych.
v �v t szy (daw.)  mieć naó
ieję.
v �w ieprosz  nazwa psa gończego.
v �x niemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
v �y nie wiele (daw.)  ó
iś: niewiele.
v łp ji (daw.)  ó
iś: go, jego.
v łąoprawi (daw.)  przyprawić.
v ł�jestli (daw.)  jeśliś; jeśli jesteś.
v łłpierno (daw.)  pieprzno.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 41
Szofać Grzegorzowi z Maćkiem.
Bo więc ów slężakv łt z forbotem,
Lisztewka, bryżyk ze złotem,
Nuż kaplerzykv łu z obojczykiemv łv ,
Teperellev łw z gorgulikiemv łx ,
Iścieć skarbu nie umnoży,
Niz
liv ły to na szyję włoży.
Nasze to niewiasty znają,
Co więc w tych dworzech bywają,
A mówią, iż gęste cewkiv t p
Wychoó
ą na ty listewkiv t ą,
Często sie kłusze półkopek,
Aż musi wleśćv t � w regestrv t ł chłopek.
A o tymże wszytka rada,
ozmowa bia y ów
Gó
ie sie zejó
ie ich biesiada:
Ukaż ten kołnierzyk, siostro,
Bo nań trzeba patrzyć ostro,
Bo w nim wzorek barzo drobny,
Ale wżdy przedsie nadobny.
Bych miała wzorek gotowy,
Spatrzałabych na czeplowy,
Choćby więcej złota weszło,
Bobyv t t miev t u jednak szyć tesznov t v .
I węgierskim szyciem snadnie,
Mógłby to uszyć nieżadniev t w ,
Aleby snadz
cudniejszy był,
Gdyby na nim perły saó
ił.
Nuż ty, mój namilejszy panie,
Dajże co narychlej na nie,
A wszak jestli co zostanie,
Wam sie kołnierzyk dostanie.
Jednak choó
ę, by łoktuszkav t x ,
Ni perełki ni łańcuszka;
A jako ó
isiav t y upstrzony
U uboższych mężów żony,
A ja i w święto w żałobie, 
Nie mnieć to sromotav u p , tobie.
armark
Więc sie na jarmark oboje
Wloką na tyv u ą miłe stroje,
v łt slę ak (daw.)  ślężak; gatunek sukni.
v łu kaplerzyk (daw.)  kołnierz, naszyjnik.
v łv oboj zyk (daw.)  ozdobny kołnierz.
v łw teperella  kołnierz marszczony.
v łx or lik  ozdoba przy kołnierzu kobiecym.
v ły ni li (daw.)  zanim; jeśli.
v t p ewka (daw.)  szpulka do zw3
ania nici; tu przen.: nici.
v t ąlistewka (daw.)  taśma, ozdobne obramowanie, obszywka.
v t �wle (daw.)  ó
iś: wlez
ć.
v t łre estr (daw.)  rachunek; wle w re estr: popaść w długi.
v t t boby  ó
iś popr.: bo by (z czasownikiem).
v t u mie  daw. mię; ó
iś: mnie.
v t v teszno (daw.)  tęskno; nieprzyjemnie.
v t w nie a nie (daw.)  jakoś.
v t x okt szka (daw.)  kobieta owinięta w okt sę tj. w płachtę.
v t y ó
isia (daw.)  ó
iś: ó
isiaj.
v u p sromota (daw.)  wstyd, hańba.
v u ąty (daw.)  ó
iś: te.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 42
A tego snadz
zabaczyliv u �,
Iż nie wielev u ł naliczyli.
Ano to niecudny wzorek,
Kiedy w skrzyni próżny worek,
Ale co waó
i skosztować,
Owa nam będą borgowaćv u t .
Więc sie włóczą mięó
y kramy,
Poszargają stare bramy,
A niemaszv u u zaczv u v kupić nowych,
Bo więc trudno bez gotowych.
A kramarki, co jev u w znają,
Więc im bryżev u x wywieszają,
A jestli co na borg daó
ą,
Przedsie sie na tym nie zdraó
ą,
Bo da drożej połowicą,
Pani płaci jałowicą,
Abo siemieniemv u y z nabiałem,
A przedsie nierównym ó
iałem.
Bo jednak, czymkolwiek płaci,
Drugą połowicę traci.
A gdy sie domek wyniszczy,
Tedy ty, panie, w garść piszczyv v p ,
Bo, acz nierówno, ciągni siev v ą,
Boć być w jamie, panie lisie.
A tak, panie, ta utrata
Zniszczyła świat po tyv v � lata,
Wiele zacnych domów zeszło,
I drugich więc bywa tesznov v ł.
Kiedy przydą owy godyv v t
Niejedny tam więc przygody:
Jedni z wiosek postępują,
Druó
y płatówv v u przypisują,
A ono, co nakupili,
Dawno druó
y zastawili.
A prędko ta pycha minie,
Gdy razem bramv v v z wioską zginie.
My chuó
ina przedsie w męce,
Tłukąc sie przez cuó
e ręce,
Bo każdy folgując sobie,
Wszystko chce zwysićv v w na tobie.
A tak, ó
iwno sie swiat toczy,
Krzywe ma fortuna oczy,
Choć nic tego nie baczymy,
v u �zaba zy (daw.)  zapomnieć.
v u łnie wiele (daw.)  ó
iś: niewiele.
v u t bor owa (daw.)  dawać na bor , tj. na rachunek.
v u u niemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
v u v za z (daw.)  za co.
v u w je (daw.)  ich.
v u x bry (daw.)  ha�� wypukły.
v u y siemię (daw.)  nasiono; ziarno zboża.
v v p pisz zy (daw.)  tryb rozkazujący, ó
iś: piszcz.
v v ą i ni sie (daw.)  tryb rozkazujący od i n się: wysilać się na wydatki.
v v �ty (daw.)  ó
iś: te.
v v łteszno (daw.)  nieprzyjemnie; tęskno.
v v t o y (daw.)  wesele; święto.
v v u p at (daw.)  opłata, podatek.
v v v bram (daw.)  listwa u szaty (obramowanie), galon.
v v w zwysi (daw.)  zyskać, wygrać.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 43
Acz złe, wżdy sobie tuszymy.
Ale by sie każdy uznał,
A nad stan sie nie wyciągałv v x ,
Wieręby snadz
własniej było,
Każdemuby mniej szkoó
iło.
Jestli baczysz, żeś chuó
ina,
P3
piwo, a niechajv v y wina;
Nie czyń sie pawemv w p , jestliś kur,
Niemaszliv w ą sukniejv w �, wó
iej kaptur.
Bo to już nastało ó
isia,
Leda na kim szuba lisia,
A też lepakv w ł drugi wisi,
Zawiódł go zawojek lisi.
Ale bychmy poniechaliv w t ,
A na równym przestawali,
Znaczniejszeby domy były,
Wszegoby sie napełniłyv w u .
A stąd on dostatek roście,
Czymby uczcić ony goście,
Którzy ten obyczaj wnoszą:
Jadą, chocia ich nie proszą,
I pan ich czasem nie czeka,
Co nadalej precz ucieka.
Niedba, by mu odeczciliv w v ,
By go jedno w las puścili.
Ale snadz
nie wytrwa głowa,
Zwłaszcza prosta na ty słowa.
Nasza rzecz, prostych, paciorki,
A wy przedsię szyjcie wzorki.
pan
Wójcie, głębokoś snadz
zabrnął,
Patrzaj, by sie nie ochynąłv w w .
Barzoś na szrot puścił mowęv w x ,
Raó
ęć, chowaj ciepło głowę,
A wszędy ruszaszv w y zuchwałych,
A k'temu stanów niemałych:
Graczów, myśliwców, p3
anic,
Wszytki sobie tu masz za nic,
Utratniki, białe głowy
Ruszasz zuchwałemi słowy.
Byś wieó
iał, że z tych każdy stan,
Zda sie sobie być wielki pan,
Wszytko sobie lekce waży,
Ni zwiesz, gó
ie cie który zgłaó
i.
Ale snadz
, mówiąc ku prawó
ie,
v v x wy i a się (daw.)  wysilać się na koszty.
v v y nie aj (daw.)  nie ruszać; zaniechać, porzucić.
v w p pawem (daw.)  ó
iś: pawiem.
v w ąniemaszli (daw.)  ó
iś popr.: nie maszli; konstrukcja z partykułą -li: jeśli nie masz.
v w �s kniej (daw.)  ó
iś: sukni.
v w łlepak (daw.)  atoli, przeciwnie.
v w t ponie a (daw.)  porzucić, zostawić.
v w u wsze oby sie nape ni y (daw.)  ó
iś: napełniłyby się wszystkim.
v w v o e z i (daw.)  oddać cześć, ugościć wzajemnie.
v w w o yn się (daw.)  popaść w niebezpieczeństwo.
v w x na szrot p i mowę (daw.)  rozpuścić język.
v w y r sza (daw.)  dotykać (niemile), urażać.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 44
Wielkieć zbytki wszędy najó
iev x p ,
Które ó
iś stroją bogacze,
Bo tłusty, jako chce, skacze.
Owym to więc chudym waó
i
I zskapiejąv x ą z tego raó
i.
A iście rzadki z tej drogi,
Aby nie zepsiałv x � na nogi,
Bo sie trafi taka wyteczv x ł,
Iż sie więc obróci w niwecz.
Ale, by miał wiecznie chramaćv x t ,
Trudno przyroó
eniev x u złamać.
Przedsie (sie) z tłustemi równać,
Jako w targu taniej nie dać.
zaty
Zać sie ó
iś nie pstrzą sajanyv x v ,
Chocia ich druó
y nie znamy,
Abo owy stradyotkiv x w
Toć ó
iś barzo dębiąv x x kmiotki.
Drugi więc swą wioskę m3
a,
Rozwiodła go z nią del3
av x y .
Ów wżdyv y p onv y ą nasz dawny jarmark,
Snadz
wżdy nie tak krzyw nieborak.
Ale tam rzadko bywa pan,
Gó
ie rząó
i czuhav y �, dołomanv y ł.
Drugiej aby nie poznali,
Więc ją rajtarką przezwali.
Ano to stara przewarka,
Rad bywa smardv y t , gó
ie rajtarkav y u .
Aż już i drugich nie znają
Jako je więc przezywają.
Czasem druó
y krawca proszą:
 Uczyń mi, jako ó
iś noszą .
A czemu nie jako wczora,
Zaż to iny rok z wieczora?
Więc do każdej inna sprawa,
Inakszyv y v krok i postawa,
Bo w szyrokiejv y w też szerzej krocz,
Strząsaj głową, czasem poskocz,
W węszejv y x sie trzeba przygarbić,
Drobniej stępać, kuczmęv y y skrzywić,
v x p naj (daw.)  znalez
ć.
v x ązskapie (daw.)  znikczemnieć, podupaść.
v x �zepsie (daw.)  spodleć, podupaść.
v x łwyte z (daw.)  choroba nożna koni, psów itp.
v x t rama (daw.)  chromać; chorować.
v x u przyroó
enie (daw.)  natura; cechy wroó
one.
v x v sajan (łac. sa m)  suknia żołnierska.
v x w stra yotka (daw.)  krótka szata jez
dz
ców.
v x x ębi (daw.)  uciskać, naciskać.
v x y el a (daw.)  delia, w daw. stroju szlachty pol. szata wierzchnia, opończa.
v y p w y (daw.)  przecież, wszak.
v y ąon (daw.)  ó
iś: ten.
v y � z a (daw.)  szuba, długa suknia podszyta futrem.
v y ł o oman (daw.)  kurtka wierzchnia, węgierska, dołman.
v y t smar (daw.)  nicpoń, urwis.
v y u rajtarka (daw.)  trzęsienie febryczne.
v y v inakszy (daw.)  inny, odmienny.
v y w szyroki (daw.)  ó
iś: szeroki.
v y x węszej (daw.)  ó
iś: węższej.
v y y k zma (daw.)  roó
aj czapki.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 45
Niewysoko wznosić nogi,
Aby brząkały ostrogi,
Wąs pomuskać a czołem bić,
A to wszytko stoi za nic.
amra iw p p
Więc tu ze wsi do wsi jadą
I przezwali to biesiadą:
Anoby lepiej zwać nęó
ą,
Bo sobie szkapy wywęó
ą.
A zać ich więc mała rota,
Stoi całą noc u płota,
Rano pan woła gorzałki,
W stajni nie słychać opałki:
 Wywiedz
konie, czas nam jechać .
Ale wżdy z
le nie pożegnać,
Więc sie rzkomo porywają
Ano ich nic nie wciągają.
Choó
ąc sie po izbie kłóci,
Trzykroć sie ode drzwi wróci,
A drugi sie rozniemożew p ą;
Cóż ci sie stało, nieboże?
Trzebabyw p � różanej wódki
Wypęó
ić mu ze łba kotki.
Więc sie choó
ąc za bok chwyta,
Jestliw p ł co pozdnow p t jadł, pyta.
Anoby jednow p u co dano,
Jadłby przedsię, chocia rano,
Więc pod rękę upatruje,
Jestli go panna żałuje.
Ale snadz
by mi przyboleć,
Przedsię za jej zdrowie wypić.
To się czasem na czczo sp3
ą,
A
by sobie piwem pomyją,
Kampustemw p v sie popluskają,
A ostatek podrapają.
Czeladz
woła:  Już czas wsiadać;
Boć nam nic nie daó
ą śniadaćw p w !
Koń stoi, podgina nogi,
Choć ma na łbie z pierza rogi,
A na szyi wisi ó
wonek,
W tyle czyrwony ogonek.
Więc wsiadszy nań chce, by skakał,
On, by umiał, snadz
by płakał,
Bo to już nie jadł drugą noc,
Zginęły mu skoki i moc.
Więc sie tak włócząc, nie służą,
A gó
ie mogą, tu się dłużą.
A tak schoó
ą bracia naszyw p x ,
w p p amrat (daw.)  pieczeniarz: człowiek nawykły żywić się cuó
ym kosztem, lubiący wygodnie żyć z cuó
ej
pracy; darmozjad.
w p ąrozniemó się  (daw. pisownia: rozniemóó
się) rozchorować się; por. niemo : choroba.
w p �trzebaby (daw.)  ó
iś popr.: trzeba by.
w p łjestli (daw.)  jeśli, czy.
w p t poz no (daw.)  ó
iś: póz
no.
w p u je no (daw.)  tylko.
w p v kamp st (daw.)  maślanka, kwaśne mleko.
w p w nia a (daw.)  jeść śniadanie.
w p x naszy (daw.)  ó
iś: nasi.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 46
Nie jeden się więc przestraszy;
Bo kiedy już nie bęó
ie nic,
Dopieroby chciał rządnymw p y być.
Ano było snadz
lepiej wczas,
worzanie
Niż teraz, gdy na czym niemaszw ąp .
Aleć i w owych przemoryw ąą,
Co sie cisną mieó
yw ą� dwory,
Bo barzo mieszekw ął niesporyw ąt ,
Ciągnąć sięw ąu na owyw ąv wzory,
A barzow ąw nam tępią ó
iatki
Owy ha��owane kwiatki,
Więc rzezanew ąx nogawiczki
Więc aksamitne trzewiczki,
Więc tu choó
i jako kurekw ąy ,
Natknąłw �p za bieretekw �ą piórekw ��,
Więc czapka mało nie wzleci,
Ale mieszek barzo śnieciw �ł.
Ten przedsie przez pióro goni,
Jakoż sie obłamał łoniw �t ,
A trudno jiw �u naszychtowaćw �v ,
Kiedy niemaszw �w co weń schować.
Bo to złe nastało na nas,
Ten aksamit i ten hatłasw �x .
Już ó
iś sukno stoi za nic,
Mówią, iż w nim ciężko choó
ić.
Lecz snadz
więc ciężej, mój panie,
Gdy i tego nie dostanie,
A zszywa drugi onyw �y płaty,
Co leda naczw łp podarł szaty,
Na kuglarstwa, na maszkary,
Czyniąc Cygany, Tatary.
Radby potym, by mógł, sprostałw łą,
By prawym Polakiem został.
Trudno więc odmieniać twarzy,
Gdy kto już w swym garnku warzy.
K p y
w p y rz ny (daw.)  porządny, oszczędny, gospodarny.
w ąp niemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
w ąąprzemor (daw.)  wielki głód; głód morzący (doprowaó
ający do śmierci).
w ą�mieó
y (daw.)  ó
iś: mięó
y.
w ąłmieszek  sakiewka na pieniąó
e.
w ąt niespory (daw.)  nieduży.
w ąu i n się (daw.)  wysilać się na wydatki.
w ąv owy (daw.)  ó
iś: owe.
w ąw barzo (daw.)  ó
iś: baró
o.
w ąx rzezane (daw.)  wycinane.
w ąy k rek  kogucik.
w �p natkn  tu: zatknąć.
w �ąbieretek (daw.)  berecik; beret, biret; nakrycie głowy aksamitne, zwykle okrągłe.
w ��piórek (daw.)  ó
iś: piórko.
w �ł nie i (daw.)  być pustym, zepsutym; por. nie zepsuty, pusty kłos zboża.
w �t oni (daw.)  zeszłego roku.
w �u ji (daw.)  ó
iś: go.
w �v naszy towa (daw.)  nastawić, naprawić.
w �w niemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
w �x at as (daw.)  atłas.
w �y ony (daw.)  ó
iś: te.
w łp le a na z (daw.)  na byle co.
w łąra by sprosta (daw.)  ó
iś: rad by sprostał; chętnie by sprostał.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 47
Więc i owi z niszychw ł� stanów,
Choć nie mają płatóww łł z łanów,
Uprzejmie sie na to saó
ą,
Nikomu naprzód nie daó
ą.
Ale ty nie patrz na tego,
Ten snadnie zwetuje swego;
Ten jeszcze, co stracił łoniw łt ,
Wszystko na tobie ugoni
Jedno funtem, drugie łokciem,
Trudna sprawa z chytrym nokciemw łu .
Bo by też nie miał domierzyć,
Musisz brać, kiedyć chce wierzyć.
Też ten nie myśli o wojnie,
Zejó
ieć mu się rzeżącw łv strojnie,
Ale ty wżdy dla przestrachu,
Raó
ęć, myśl czasem o płachuw łw .
Bo gdy nastaną kłopoty,
Snadz
więc omierznąw łx forbotyw ły .
Radbyśw t p wtenczas smukierzaw t ą miał,
Co by żelazem ha��ował,
Bo cudny wzór na kabatw t � płach
I brzucha więc wżdy nie tak strach.
Ale snadz
to próżne rzeczy
Różne stany mieć na pieczy,
Bo każdemu według sprawy
Różno smakują potrawy,
A drugi czasem o głoó
ie
Bywa więc mędrszy po szkoó
ie.
Jakożkolwiek w luó
iechw t ł sprawa,
Wszem smakuje ta potrawa,
Każdy by swym sprawamw t t sprostał,
Pokój
By jedno w pokoju został.
Bo to pierwszy klenot boży,
Z którego sie zgoda mnoży,
A co z tego roście potym,
Mało trzeba mówić o tym.
Ale zgoda bez miłości,
A miłość bez sprawiedliwości
Trudno sie snadz
ma umnożyć,
Nie chcemyli niżej złożyć.
Abowiem snadz
w każdym stanie
Wszędy ó
iś dobra myśl tanie.
Każdemu sie chce przewoó
ić,
Chocia drugi stoi za nic.
Ale by tak uó
iałano,
w ł�niszy (daw.)  ó
iś: niższych.
w łłp at (daw.)  opłata, podatek.
w łt oni (daw.)  zeszłego roku.
w łu nokie  choroba nożna koni i bydła; tu: nicpoń.
w łv rzeza (daw.)  wykrawać.
w łw p a (daw.)  blacha na piersi; obrona.
w łx omierzn (daw.)  zbrzydnąć.
w ły orboty (daw.)  koronka.
w t p ra by mia (daw.)  ó
iś popr.: rad być miał.
w t ąsm kierz (daw.)  przyozdabiający suknie.
w t �kabat (daw.)  płaszcz.
w t łw l ó
ie (daw.)  ó
iś: w luó
iach, u luó
i.
w t t swym sprawam (daw.)  ó
iś: swym sprawom.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 48
Żeby mierniej nalewano,
By możny baczyłw t u chudegow t v ,
Wszytkoby uó
iałał z niego.
Ale gdy co poniewoli
Przyó
ie czynić, głowa boli.
Bo i ręka bielsza bywa,
Gdy jedna drugą umywa:
A takież z �$pólnej miłości
Wszytko sie snadniew t w urościw t x .
I luó
ieby sie szerzyli
Snadz
, kędy pierwej nie byli,
W których i Bóg kładł swą rozkosz,
I ó
iś, gó
ie są, snadz
gęstszy grosz.
Bo wżdy snadniej z osiadłego
Bronić sie, gdy trzeba tego,
Niż gdy w polu zajęczegow t y
Przyó
ie skakać, czasem psiego.
A gó
ie wżdy zapartew u p wrotaw u ą,
Nie tak człek pewien kłopota.
Bo barzo zły wiatr z tej ó
iury,
A strzeż, Boże, gorszej chmury.
A snadniej wżdy przy stodole,
Niż sie ciągnąć z wilkiem w pole.
Bo słaby Polak na trawie,
Gdy niemaszw u � połcia w potrawie,
I każdy lepszą myśl miewa,
Kiedy nęó
e nie używa.
A tak z nas z osobna każdy
Radszejw u ł patrzaj swego zawżdy;
Mało nam po cuó
ym swarzew u t ,
Snadniej się sam każdy skarze,
Bo sie więc sama myśl kazi,
Kiedy kogo mroz przyraziw u u
Bywa mędrszy na ostatek
Kogo ćwiczy niedostatek.
Ale mi sie to chytrszyw u v zda,
Co swój stan właśniew u w rozezna,
A k'temu na niemw u x przestawaw u y ,
Ciągnie łyczkow v p , póki stawaw v ą,
A nad zwyczaj nic nie broi,
Ten sie przednowia nie boi.
w t u ba zy  uważać, zważać na coś a. kogoś.
w t v y (daw.)  tu: biedak.
w t w sna nie (daw.)  łatwo.
w t x ro i (daw.)  urośnie.
w t y zaję ze o skaka (daw.)  trwożyć się.
w u p zaparty (daw.)  zamknięty.
w u ąwrota (daw.)  brama, drzwi.
w u �niemasz (daw.)  ó
iś popr.: nie masz.
w u łra szej (daw.)  ó
iś: raczej.
w u t swar (daw.)  kłórnia.
w u u przyrazi (daw.)  przycisnąć, przygnieść.
w u v ytrszy (daw.)  ó
iś: baró
iej chytry, sprytniejszy.
w u w w a nie (daw.)  tu: właściwie; w odpowiedni sposób.
w u x niem (daw.)  ó
iś: nim.
w u y przestawa na zym (daw.)  poprzestawać na czymś, zadowalać się czymś.
w v p y zko i n (daw.)  korzystać.
w v ąstawa (daw.)  nie brakować, wystarczać.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 49
pleban
Panie, byś chciał wszytko baczyć
Trzebabyw v � sie dłużej ćwiczyć:
Iście uważyć każdy stan
Trudno ma wojt, pan i pleban.
Waruj, byś sie nie odbłąó
iłw v ł
Bęó
ieszli tak wiele rząó
ił,
Bo snadz
iście znać na oko,
Żechmy zabrnęli głęboko.
A radszej sie ku brzegu miejmyw v t ,
A tych plew darmo nie wiejmy,
Bo nam mało po tym swarzew v u ,
A nikt sie jem nie ukarze.
O nim to więcej przystoi,
Prze o eni
Co je na to szczęście stroi.
A Bóg je na to przełożył,
By sie na wszem z nich rząd mnożył.
A Rzeczpospolita stała,
A ni na czym nie chramaław v v ,
Ale snadz
i z tego gromu
Przedsie na chromem do domu.
Nam więcej milczeć przystoi,
Kto gęó
iew v w , ten niechaj stoi,
A my radszej pokój dajmy,
O czym sie inym pytajmy.
Strzeż, ty panie, czynszu, winyw v x ,
Jać nie chybię ó
iesięciny.
Niechaj każdy swobodę ma,
Czasów po myśli używa;
Bo każdy weselszy bywa,
Kiedy swoję piosnkę spiewa.
A zwłaszcza ó
iś luó
ie chytrzy,
Snadniew v y sie im prawda sprzykrzy.
Ano to wielkie kochanie,
Kto ma wszędy zachowanie.
I wójt, choć tak cicho choó
i,
Jednak on swego ugoó
i,
Iście nie puści na skrzydłow w p ,
Chocia sie zda proste bydło.
A snadz
nieborak mało krzyw,
Bo kożdy ptak swym nosem żyw.
A tak, panie, czołem za cześć,
Bo już wieczór, już też czas jeść.
Bo jednak zły swar o głoó
ie,
A nikt niemądrw w ą aż po szkoó
ie.
Snadz
i wójtowi nie smieszno,
w v �trzebaby (daw.)  ó
iś popr.: trzeba by.
w v ło b ó
i się (daw.)  stać się winnym.
w v t ra szej sie k brze miejmy (daw.)  raczej trzymajmy się brzegu (nie wypływajmy na zbyt głębokie wody);
tu: przen. nie wdawajmy się w zbyt szerokie dywagacje, nie wyciągajmy zbyt śmiałych wniosków.
w v u swar (daw.)  rozmowa, dyskusja, kłótnia.
w v v rama (daw.)  chromać, chorować; rama na zym : mieć chory jakiś narząd, część ciała lub miejsce.
w v w ęó
i (daw.)  grać na muzycznym instrumencie.
w v x wina (daw.)  grzywna, kara pieniężna.
w v y sna nie (daw.)  łatwo.
w w p p i na skrzy o (daw.)  zaniedbać.
w w ąniem r (daw.)  ó
iś: niemądry.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 50
Wió
ę, iż go k'domu tesznow w �.
A zatym, panie, dobra noc,
Radz
o sobie, co bęó
iesz moc,
W szczęściu mało miej naó
ieje,
Bo słabo żnie, kto nie sieje;
A to w obyczaju miewaj,
Nigdy bez wiosła nie pływaj,
A karz siew w ł onych przygodą,
Co sie przelękli tą wodą.
Nie kochaj sie w tej przymowcew w t :
 Da Bóg na piecu, komu chce .
Trzebać wszytkiemu zabieżeć,
Nie wszytkow w u na piecu leżeć.
Bielszy bywa, co sie myje,
A i wilk leżąc, nie tyje.
A ja też przy swym kościele,
Nie zaspię gruszki w popiele.
Już tak z wójtem, jako mogę,
Bęó
iem łatać swą chudobę.
Jeszcze dobra noc.
rzeczpospolitaw w v
Ja już jednow w w zaglądam zdale[ka]
Znajó
ieliw w x też jeszcze gó
ie [człowieka]
Aby miew w y wżdyw x p kto z łaską w [& ]
Bacząc, że stan prawie uton[& ]
Bo gó
iekolwiek miew x ą ó
iś wspomi[nają,]
Prawie o żelaznym wilku bają,
Wszytcyw x � na ten nierząd narzeka[ją!]
Wió
ą, iż z
le coś, gdy nic nie dbają.
Ach, niestotyżw x ł, jakaż to ma żałość
Patrząc na swych przełożonych zł[ość,]
A snadz
miew x t ci więcej opuszczają,
Którzy ze mnie dobroó
iejstwo zn[ają]
[A mn]ie nie lza jednow x u w swych tęsknicach
[Jęcze]ć, wołać, skarzyćw x v po ulicach.
[Bom s]ie w rynku barzo omyliła
[Wszy]tkęm tam swą naó
iejęw x w straciła.
w w �Wió
ę, i o k om teszno (daw.)  wió
ę, że mu tęskno do domu.
w w łkara się (daw.)  brać sobie do serca przestrogę.
w w t przymówka (daw.)  przysłowie.
w w u wszytko (daw.)  tylko.
w w v ze zpospolita K tem , o ze  Dwie ostatnie części ó
ieła: monolog uosobionej Rzeczpospolitej
i końcowy zwrot do czytelnika nie zachowały się w całości. Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu
Mikołaja Reja (wydany w Krakowie przez Macieja Szarffenberka w 1543 r., stanowiący własność biblioteki hr.
Potockich w Krakowie, mieszczącej się niegdyś w domu  pod Baranami , sygnatura biblioteczna A. 1014) jest od
tego miejsca uszkoó
ony. Poprzedni badacze: Ambroży Grabowski, który w 1838 roku sporząó
ił ręczny odpis
tekstu, oraz Roman Zawiliński, redaktor wydania z
ródłowego dla niniejszej edycji, postarali się o dopełnienie
tekstu tam, gó
ie to było możliwe. Uzupełnienia te zostały ujęte w nawias kwadratowy; tam, gó
ie brakuje
tekstu, a nie sposób go uzupełnić, wstawiono wielokropek w nawiasie kwadratowym.
w w w je no (daw.)  tylko.
w w x znajó
ieli (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: czy znajó
ie.
w w y mie  daw. mię; ó
iś: mnie.
w x p w y (daw.)  przecież, w końcu.
w x ąmie  daw. mię; ó
iś: mnie.
w x �wszyt y (daw.)  ó
iś: wszyscy.
w x łniestoty  ó
iś: niestetyż; niestety.
w x t mie  daw. mię; ó
iś: mnie.
w x u je no (daw.)  tylko.
w x v skarzy (daw.)  skarżyć się.
w x w wszytkęm tam sw naó
ieję stra i a (daw.)  straciłam tam całą swą naó
ieję.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 51
[Byli] luó
ie, którzy prawdę znali,
[Ci mie z]awsze miłą matką zwali,
[A g]dym przyszła na tę sprawę płochą,
[Zdał]am się wszemw x x niewó
ięczną macochą.
[& ]sz też czcią na świecie byli,
[& ] jednow x y w cnotach sie ćwiczyli,
[Mało] o swych pożytkochw y p wieó
ieli,
[Moj]e dobro za wieczny skarb mieli.
[& ] ich mężni luó
ie bali,
[W wiel]kich sławach za swych czasów stali,
[A ich] sprawy po światuw y ą słynęły,
[A boga]ctwa zewsząd im płynęły.
[& ] a osobną rozkosz mają,
[Iż, gó
ie] mogą, tu miew y � rozciągają.
[Czynią] sobie rozliczne pożytki,
[& ]ając inne rzeczy wszytki.
[Ale kto] zna krotkość wieku swego,
[A oz]naki upadu przyszłego,
[Wió
i] jawnie, iż z
le czyni duszy,
[Przed]się sobie jednak dobrze tuszyw y ł.
[& ]ie sie wszytcy w to wdali,
[W rozkoszach wieczne dobro obrali,
[Nie bacz]ąc, że tyw y t krotkiew y u rozkoszyw y v
[Jem (& )] i razem szczęście z czasem spłoszy.
Prawiew y w według zakonu bożego
Patrzmy swego, nic nam do cuó
ego.
Ano na nasze ze wszech stron ćchająw y x ,
Za nic sobie tyw y y ustawy mają.
Lecz cóż po tym, chocia wszytcy wió
ą,
Iż chocia z
le, przedsie sie nie wstyó
ą,
Upadx p p bliski a gniew boski baczą,
Przedsie jednak bujno na to skaczą.
Zażx p ą sie u nas wżdy kto w sprawach ćwic[zy?]
Snaćx p � to rycerz, kto więcej naliczy,
A gó
ie sobie hojniej nalewają,
Tu każdego za hetmana mają.
Albo owi w naszym prawie mistrze
Są ó
iś u nas za zacne rotmistrze,
Każdy buja, by luó
i poraził,
Żeby komu sprawiedliwość skaził.
Cóż mnie potym, ubogiej sierocie,
Wió
ę luó
i w rozkoszach a w zł[ocie]
Wió
ę, iż zwonicęx p ł oó
ierają
w x x wszem (daw.)  wszystkim.
w x y je no (daw.)  tylko.
w y p o po ytko (daw.)  forma Msc.lm, ó
iś popr.: o pożytkach.
w y ąpo wiat (daw.)  po świecie.
w y �mie  daw. mię; ó
iś: mnie.
w y łt szy (daw.)  mieć naó
ieję, spoó
iewać się.
w y t ty (daw.)  ó
iś: te.
w y u krotkie (daw.)  ó
iś: krótkie.
w y v rozkoszy (daw.)  forma B.lm, ó
iś popr.: rozkosze.
w y w prawie (daw.)  prawó
iwie.
w y x a (daw.)  uderzać, niszczyć, psuć; dz
gać.
w y y ty (daw.)  ó
iś: te.
x p p pa (daw.)  upadek.
x p ąza sie wi zy (daw.)  zaliż się ćwiczy; czy się ćwiczy.)
x p �sna a. sna (daw.)  wszak, przecież.
x p łzwoni a (daw.)  ó
wonnica.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 52
Zawżdy, gdy ten kościół pob3
ają.
Ano to snać nie spora robota,
Gdy ó
iurawe w onem płocie wrota,
A prawie sie snać z rozumem m3
a,
Kto jedno drze, a drugie pob3
a.
A tak, proszę, pomni na to każdy,
Iż za czasem wszytkox p t ginie zawżdyx p u ,
A iż skokiem prętkość wieku bieży,
W tem sie kochaj, co czynić należy.
[A bac]zyszli, iż cię szczęście wzniosłox p v ,
[Mą]drze pływaj a ó
ierż sie za wiosło,
[Bo] nie wzwieszx p w , gdyć sie łoó
iax p x zachwieje,
Ochynieszx p y sie iściex ąp bez naó
iejex ąą.
[Bo jest]lix ą� cie Bóg na to przełożył,
[Aby] przez cię w luó
ioch sprawę mnożył,
Zawsze bądz
że wżdy pilenx ął urzędu,
[A uk]racaj kędy możesz błędu.
[Bacz]yszli, iż z
le wnętrzny rząd stoi,
[Jest]li sie też nieprzyjaciel stroix ąt ,
[Czy]ń, co słuszex ąu , a niefolgujx ąv sobie,
[Bo]ć sie hojniej to nagroó
i tobie.
[Za] żywota używieszx ąw pokoja,
[Sła]wa wiecznie bęó
ie stała twoja,
[A wi]elki skarb po sobie zostawisz,
[Gdy p]otomkom co dobrego sprawisz.
[& ]ojdą u Boga przysługi,
[I będ]ziesz miał żywot sławny długi,
[Nie m]yśl na to doczesne zbieranie,
[Wie B]óg kto w niem bęó
ie miał kochanie.
[Wszytk]o sie więc to marnie rozchoó
i,
[Jedn]o cnota, ta w ó
iał nie przychoó
i,
[A s]nać ten swój stan nalepiej sprawi,
[Kt]o ją po sobie w skarbie zostawi.
[A ta]k proszę, abyście baczyli
[O]czx ąx mamy przydz
x ąy wszytcy w krótkiej [chwili.]
[A] wszakeśmy nie Żydowie sobie,
Pomoż ty mnie, ja, co mogę, tobie.
x p t wszytko (daw.)  wszystko.
x p u zaw y (daw.)  zawsze.
x p v a ba zyszli, i ię sz zę ie wznios o (daw.)  konstrukcja z partykułą -li: a jeśli uważasz (zauważysz), że cię
szczęście wzniosło.
x p w nie wzwiesz (daw.)  nie dowiesz się.
x p x oó
ia (daw.)  łódz
.
x p y o yn się (daw.)  popaść w niebezpieczeństwo.
x ąp i ie  rzeczywiście, naprawdę.
x ąąbez naó
ieje (daw.)  ó
iś: bez naó
iei.
x ą�jestli (daw.)  jeśli.
x ąłpilen (daw.)  ó
iś: pilny.
x ąt stroi się  tu: zbroić się.
x ąu o s sze (daw.)  co wypada; co jest obowiązkiem.
x ąv nie ol j (daw.)  ó
iś popr. ortografia: nie folguj; folgować sobie: pozwalać sobie.
x ąw ywiesz (daw.)  ó
iś: użyjesz.
x ąx o z (daw.)  o co.
x ąy o z mamy przy (daw.)  do czego mamy przyjść; co się z nami stanie.
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 53
KU TEMU, CO CZEDA
x �p
Mój towarzyszu, jestliżeśx �ą to już czedł,
A iżeś co nietrefnegox �� naszedłx �ł,
Iżby cie wżdy po części ruszyło,
Proszę, abyć nic nad myśl nie było.
Wszak są różno przełożone stany,
W każdym wielką zacność w luó
iach [znamy,]
Ale gdy też kto z miary wykroczy,
Nie z
le by mu prawdę rzec i w oczy.
Bo acz rozum z człowiekiem sie roó
i,
Lecz snadz
x �t go więcej z ćwiczenia pr[zychoó
i,]
A iż ó
iwnie w luó
ioch różne sprawy,
Przy lepszych stać, to jest rozum pra[wy.]
Bo cożkolwiek sie na świecie ó
ieje,
Ze wszego sie krótkość czasu śmieje.
Sama cnota, ta zawsze dworstwa m[a]
I po śmierci z siebie szyó
ić nie da.
A tak i ty miej na to baczenie,
Iż jest różne w luó
iochx �u przyro[ó
eniex �v ,]
A rozlicznie luó
kie sprawy rząd[zi  ]
Cnoty sie ó
ierż, tać nigdy n[ie błąó
i.]
x �p ze (daw. forma)  czytał; od daw. zy : czytać, liczyć.
x �ąjestli e ze (daw.)  jeśli czytałeś.
x ��nietre ny (daw.)  niewłaściwy; mniej stosowny.
x �łnasze (daw.)  od: naj : znalez
ć.
x �t sna (daw.)  przecież, wszak.
x �u w l ó
io (daw. forma)  w luó
iach.
x �v przyroó
enie (daw.)  natura, wroó
one cechy.
Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go
swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami
(przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione
są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa  Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL.
y
ródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krotka-rozprawa-mieó
y-trzemi-osobami
Tekst opracowany na podstawie: Mikołaja Reja z Nagłowic Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami panem,
wójtem a plebanem, 1543, wyd. Roman Zawiliński, Wydawnictwa Akademii Umiejętności w Krakowie, Bi-
blioteka Pisarzów Polskich, Kraków 1892
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cy�owa
wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoó
ącego ze zbiorów BN.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Marta Nieó
ialkowska.
Okładka na podstawie: benuski@Flickr, CC BY-SA 2.0
iko aj rej Krótka rozprawa mięó
y trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem 54