Logistyka  nauka
Justyna Lewandowska, Filip Januszewski
Wyższa Szkoła Logistyki w Poznaniu
Przyczyny i miejsca powstawania strat w łańcuchach dostaw
czy usługi. Zwiększona wartość dla klientów wpływa na
wzrost przychodów i zysków przedsiębiorstw uczestniczą-
Wstęp
cych w łańcuchu dostaw [Witkowski 2003]. Jako nadrzędny
cel istnienia łańcuchów dostaw wskazuje się natomiast mak-
Zawirowania na rynkach finansowych i politycznych,
symalizację efektywności działań funkcjonujących w jego
zmiany społeczno-kulturowe, coraz bardziej wymagające
zachowania konsumentów i szybki rozwój produktów istot- ramach przedsiębiorstw, co ma powodować zwiększenie
wartości dodanej produktów, usług i informacji. Decyzje
nie zmodyfikowały środowisko gospodarcze i przemysłowe.
wspólnie podejmowane przez uczestników łańcucha dostaw
Kryzys gospodarczy roku 2008 mocno zachwiał stabilnością
oraz kooperacja na wszystkich poziomach (od projektowania
łańcuchów dostaw na świecie. Spadki obrotów handlowych,
produktów i prognozowania popytu, przez działania logi-
załamania w przepływach kapitałowych oraz notowaniach
styczne, aż do komunikacji z klientami) wpływają na wzrost
walut to tylko niektóre czynniki braku stabilizacji łańcuchów
przewagi konkurencyjnej pojedynczych ogniw oraz zwięk-
dostaw. Przewiduje się, że w ich wyniku nastąpi zwrot
w kierunkach przepływu towarów, usług, a także w standar- szenie korzyści osiąganych przez interesariuszy. Jak wskazu-
ją realia gospodarcze, łańcuchy dostaw przyjmują formę
dach ich monitorowania i planowania.
Rynki, których rola rośnie w kontekście globalnych łańcu- złożonych sieci dostaw o różnorakim charakterze powiązań
chów dostaw, dzieli nie tylko odległość w czasie i przestrze- [Witkowski 2003].
ni, ale również normy kulturowe, przejrzystość działania,
intensywność i wykorzystanie narzędzi nadzoru i gwarancji
Istota strat
oraz struktura własności. Czynniki te zwiększają ryzyko
zachwiania płynności dostaw, a co za tym idzie poniesienia Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i praktyce gospo-
strat. Jak wskazują badania, 85% organizacji przynajmniej darczej funkcjonuje wiele definicji pojęcia strat. Część z nich
raz doświadczyło sytuacji kryzysowych w łańcuchu dostaw, odnosi się jedynie do utraconych zapasów, nie uwzględniając
które zakłóciły ich działalność. Co więcej, w 2010 roku 56% przy tym strat gotówkowych. W innym ujęciu pod pojęciem
badanych przedsiębiorstw zanotowało od 1 do 5 takich zda- strat rozumie się tzw. straty pośrednie (np. kradzież) oraz
rzeń [Ratnicyn 2012]. ubytki w zapasach i gotówce. Niekiedy przyjmuje się rów-
W praktyce biznesowej, jak i literaturze przedmiotu można nież, że koszty ponoszone w związku z ograniczaniem strat
znalez
ć wiele różnych definicji strat wiążących się z różnymi także powinno się zaliczać do ogólnych kosztów powstają-
przyczynami i miejscami ich powstawania. Celem podjętych cych z tytułu strat. Zgodnie z definicją, straty to fakt, że ktoś
rozważań jest identyfikacja przyczyn i miejsc powstawania lub coś zostało pozbawione kogoś lub czegoś oraz stracenie,
strat w łańcuchach dostaw. Autorzy na podstawie literatury utrata, ubytek powstały po straceniu kogoś lub czegoś [Sobol
przedmiotu oraz raportów bazujących na doświadczeniach 2001]. W ekonomii przyjmuje się, że strata jest wartością
praktyki gospodarczej podjęli próby określenia intensywno- zasobów wykorzystanych przez zbędne lub nieefektywne
ści i przyczyn tego zjawiska. działania [Miller, Pniewski i Polakowski 2000]. Autorzy
opracowania przyjmują, że straty w łańcuchu dostaw wystę-
pują na trzech poziomach obejmujących: etap produkcji,
Istota łańcuchów dostaw
transport i magazynowanie oraz miejsce sprzedaży.
A
ańcuchem dostaw nazywana jest grupa współdziałających
ze sobą przedsiębiorstw powiązanych w celu dostarczania
Przyczyny powstawania strat
dóbr materialnych i usług ostatecznemu nabywcy. A
ańcuch
na etapie produkcji
ten obejmuje wszystkie etapy tego procesu, od pozyskania
podstawowych surowców niezbędnych przy produkcji, do
Straty w łańcuchach dostaw mogą pojawić się już na etapie
sprzedaży odbiorcy końcowemu gotowego produktu, a nawet
produkcji. Skracanie cykli życia produktu, łatwy dostęp
utylizacji odpadów, powstających po jego zużyciu [Harrison
klientów do informacji oraz wzrost ich wymagań wymusza
i van Hoek 2009]. Należy jednak pamiętać o tym, że we
na przedsiębiorcach wprowadzanie ciągłych innowacji, co
współczesnej, dynamicznie ewoluującej gospodarce złożo-
często wywiera negatywny wpływ na jakość produktów
ność rynkowa podmiotów zaspokajających potrzeby konsu-
i przebieg procesu produkcji. W związku z tym, już na etapie
menta jest na tyle duża, że określanie występujących pomię-
prac rozwojowych nad produktem mogą występować istotne
dzy nimi powiązań mianem  łańcucha dostaw jest daleko
komplikacje. Wśród przyczyn wymienia się takie aspekty,
idącym uproszczeniem. Co więcej, prowadzenie działalności
jak słabe rozpoznanie szans rynkowych i występujących
gospodarczej, przy zachowaniu prostych powiązań dostawca
w tym obszarze ograniczeń oraz brak jasnej definicji produk-
 odbiorca nie jest już możliwe.
tu. Innymi przyczynami są szeregowy układ działań w proce-
Jako pierwotny cel integracji ogniw i procesów w ramach
sie i brak odpowiedniej współpracy poszczególnych depar-
łańcucha dostawy wskazuje się dostarczanie korzyści oraz
tamentów przedsiębiorstwa oraz kontroli nad programem
tworzenie wartości dla klientów, która rozumiana jest jako
produkcji. Nieodpowiednie rozpoznanie szans rynkowych
użyteczność wpływająca na cenę i wartość danego produktu,
prowadzi często do utraty nakładów poniesionych na produkt
133
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
związanych z brakiem popytu. Co więcej, zasoby wykorzy-
Przyczyny powstawania strat
stane w nieudanym procesie produkcji mogłyby być eksploa-
w obszarze transportu i magazynowania
towane przy innym przedsięwzięciu. W przypadku słabego
rozeznania ograniczeń rynkowych przedsiębiorstwo nie ma
W literaturze można spotkać szacunki, zgodnie z którymi
możliwości podjęcia działań korygujących. Przyczyną strat
przyjmuje się, że co trzecia strata powstaje jeszcze przed
jest także nieprecyzyjne określenie definicji produktu, który
dostarczeniem produktów do miejsca sprzedaży [Lewandow-
jest w stanie zaspokajać potrzeby klientów dopiero po wpro-
ska 2005]. Wskazuje to na wysoki poziom ubytków podczas
wadzeniu poprawek. Te z kolei można wyrazić w ujęciu
transportu oraz w hurtowniach i centrach dystrybucji. Dzia-
pieniężnym. Jedną z częstych przyczyn powstawania strat
łaniom takim jak przemieszczanie, przechowywanie, pako-
jest brak zaangażowania kadry zarządzającej w dokładne
wanie i dostarczanie wyrobów towarzyszy nie tylko ryzyko
określenie charakterystyki projektu. Powoduje to w trakcie
ich uszkodzenia, ale także niebezpieczeństwo związane
jego realizacji niezamierzony wzrost kosztów, spadek jakości
z wypadkami przy pracy w miejscu magazynowania dóbr lub
produktów, a niekiedy niemożność realizacji celów.
w czasie ich załadunku. Ich przyczyn upatruje się w nieod-
W innym ujęciu, zaproponowanym przez twórców kon-
powiednim obchodzeniu się z towarami, jak również nie-
cepcji Lean Management, w przedsiębiorstwach produkcyj-
przestrzeganiu procedur, na co istotny wpływ ma presja
nych wyróżnia się siedem kategorii obejmujących straty
czasu związana z pilnymi zamówieniami. Czynnikiem po-
występujące na etapie produkcji. Pierwszą z nich jest nad-
wodującym wypadki są również uszkodzenia niekonserwo-
produkcja, rozumiana jako wytwarzanie towarów i usług bez
wanego sprzętu, wywołujące dodatkowo opóz
nienia w reali-
uwzględnienia rzeczywistego zapotrzebowania klientów.
zacji zamówień.
Prowadzi ona często do nieuzasadnionego wzrostu zatrud-
Dodatkowo, w czasie transportu i magazynowania, na to-
nienia, a także zbędnych kosztów magazynowania i transpor-
wary mogą oddziaływać niepożądane czynniki zewnętrzne.
tu nadwyżek zapasów. Drugą kategorią są braki, wynikające
Powstające w ten sposób straty przyporządkowuje się do
z pomyłek pracowników oraz dostaw uszkodzonych surow-
jednej z pięciu grup: strat wywołanych czynnikami fizyko-
ców i materiałów, które wpływają na jakość wytwarzanych
chemicznymi, strat powstałych w wyniku występowania
dóbr. Implikują one konieczność przeprowadzenia napraw
niekorzystnych czynników klimatycznych, strat powstałych
i przeróbek, są przyczyną występowania odrzutów oraz wy-
na skutek działań bodz
ców chemicznych, strat spowodowa-
muszają dodatkowe kontrole jakości. Kolejnym czynnikiem
nych wpływem czynników biologicznych oraz pozostałych
wpływającym na powstawanie strat są zbędne zapasy. Maga-
strat niezaszeregowanych do wyżej wymienionych grup.
zynowanie nadmiernych ilości surowców i materiałów gene-
Zagrożeniami mechanicznym, będącymi najczęstszą przy-
ruje dodatkowe koszty, wydłuża czas realizacji zamówień,
czyną uszkodzeń towaru, są uderzenia oraz ściśnięcia. Straty
zwiększa niebezpieczeństwo uszkodzenia produktów oraz
będące ich następstwem polegają w głównej mierze na de-
wystąpienia opóz
nień. Koncepcja Lean Management jako
formacjach transportowanych i magazynowanych towarów.
przyczynę występowanie strat wskazuje także nieodpowied-
Jako kolejną grupę czynników stratotwórczych wskazuje się
nie metody wytwarzania, wynikające z zastosowania niewła-
wstrząsy, wibracje i drgania, którym dobra poddawane są
ściwych materiałów, narzędzi oraz procedur, mimo istnieją-
zarówno w magazynie, jak i w trakcie samego transportu
cych możliwości zastosowania tańszego, ale równie efek-
[Korzeniowski, Skrzypek i Szyszka 2010]. Inną opisywaną
tywnego podejścia. W tym aspekcie, jako stratę uznaje się
grupą negatywnych bodz
ców są czynniki klimatyczne, w tym
również zapewnianie wyższej jakości produktów niż jest to
zmiany temperatury. W działaniach logistycznych szkodliwe
konieczne. Błędami popełnianym przez przedsiębiorstwa
dla masy towarowej mogą być zarówno wzrosty, jak i spadki
produkcyjne jest także nieuzasadnione przenoszenie produk-
temperatury, będące katalizatorem procesów fizycznych,
cji w toku na znaczne odległości, nieefektywne środki trans-
biotycznych i chemicznych. Nieplanowane zmiany tempera-
portu oraz niepotrzebne przemieszczenie materiałów między
tury mogą być przyczyną rozszerzenia substancji, co prowa-
obszarami funkcyjnymi. Inną przyczyną występowania strat
dzi m.in. do wycieku płynów z tracących szczelność opako-
są również bezproduktywne przestoje w procesie produkcji.
wań. Dodatnie skoki temperatury stanowią także zagrożenie
Są one powodowane zarówno niewykorzystywaniem poten-
dla ciał stałych. Artykuły przemysłowe, spożywcze i farma-
cjału automatyzacji procesu wytwarzania dóbr, jak i opóz
-
ceutycznie, produkowane z wykorzystaniem wosku i parafi-
nieniami wynikającymi z wyczerpania zapasów, brakami
ny w efekcie wzrostu temperatury tracą pożądany kształt,
w zaopatrzeniu, czy powstawaniem wąskich gardeł wydajno-
a nawet zmieniają konsystencję. Co więcej, ciała stałe, któ-
ści produkcji. Czynnikiem generującym straty jest też zbędny
rych punkt topnienia zawiera się w przedziałach temperatu-
ruch personelu, rozumiany jako jego nieuzasadnione prze-
rowych otoczenia, ulegają rozpuszczaniu, tracąc tym samym
mieszczanie się, będące wynikiem nieodpowiedniej organi-
pewne właściwości i w konsekwencji przydatność do użycia.
zacji stanowisk pracy [Czerska 2002, Liker 2005]. Do opisa-
Wśród negatywnych skutków działania niskich temperatur
nej grupy siedmiu kategorii strat należy również doliczyć
wymienia się m.in. rozwarstwianie, a w efekcie rozpad pro-
niewykorzystany potencjał ludzki (straty czasu, umiejętności,
duktów, zagrażający emulsjom, kremom i maściom. Obniże-
pomysłów), wynikający z nieuwzględniania uwag pracowni-
nie temperatury powoduje również nieodwracalne zmiany
ków lub ich niezangażowania, nieodpowiednie systemy wy-
w produktach, w których skład wchodzi woda. Jej zamarz-
korzystywane w procesie produkcji oraz straty energii, wody
nięcie oraz sublimacja roztworów wywołują wzrost objęto-
oraz skalę zanieczyszczeń [Hutchins 2010, Liker 2005].
ści, co powoduje pęknięcia pojemników. Zamarzanie jest
także przyczyną oddzielenia się elementów rozpuszczalnych
w wodzie, co prowadzi do zmętnienia produktu. Niekorzyst-
na temperatura nie jest jednak jedynym klimatycznym czyn-
nikiem stratotwórczym. Także wilgotność powietrza, a do-
134
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
kładniej jej nagłe zmiany, wywierają niekorzystny wpływ na zalicza się kradzieże sklepowe, zwroty towaru, kradzieże
towary, będąc np. przyczyną procesów korozyjnych metali. z kasy oraz włamania. Ostatnim czynnikiem powodującym
Negatywną siłą oddziałującą na transportowane i magazy- straty w obszarze handlu są oszustwa w łańcuchu dostaw. Ich
nowane dobra jest również promieniowanie słoneczne, po- przyczyną są celowo pobierane opłaty za towar, niezgodnie
wodujące żółknięcie papieru oraz zmiany barw farbowanych z rzeczywistą ilością przekazanych dóbr. Straty te wynikają
towarów. Kolejną grupę bodz
ców wywierających negatywny często z faktu, że detaliści dokonują mniejszych zwrotów
wpływ na masę towarową stanowią czynniki chemiczne. towaru, niż zostało to wcześniej ustalone.
Wśród nich wymienia się przede wszystkim straty będące
następstwem niekontrolowanych reakcji chemicznych i wy-
Podsumowanie
cieków. Inną przyczyną powstawania strat w łańcuchu do-
staw są czynniki biologiczne, do których zalicza się oddzia- Reasumując, straty w łańcuchu dostaw występują zarówno
ływanie grzybów, pleśni i bakterii, ale również organizmów
na styku łańcucha, jak i na poziomie jego pojedynczych
zwierzęcych, takich jak gryzonie i insekty [Korzeniowski,
ogniw. Część z opisanych miejsc ich pojawienia się ma jedy-
Skrzypek i Szyszka 2010]. Ostatnią z grup strat występują- nie charakter umowny. Straty wynikające z uszkodzeń me-
cych w obszarze transportu i magazynowania są m.in. skutki
chanicznych czy kradzieży mogą wystąpić zarówno u do-
zdarzeń nadzwyczajnych, w tym powodzi i pożarów.
stawcy surowców, w zakładzie produkcyjnym, centrum dys-
Występowanie strat może być także wynikiem nieodpo- trybucji, jak i w punkcie sprzedaży detalicznej. Wynika to
wiedniego wykorzystywania systemów informacyjnych,
z faktu, że we wszystkich tych organizacjach na procesy
decydujących niejednokrotnie o efektywności procesów
planowania, projektowania i wreszcie transportu i magazy-
związanych z transportem i magazynowaniem. Wśród typo- nowania największy wpływ wywiera czynnik ludzki, od
wych błędów wskazuje się m.in. złą lokalizację towarów
którego zależy ekonomiczna efektywność tych działań. Naj-
w magazynie, wywołującą niekompletność dostaw i opóz
- większą trudność w zarządzaniu łańcuchem dostaw sprawia
nienia wysyłki. Przyczynia się ona także do niewłaściwego
racjonalizacja poszczególnych zadań, składających się na
pakowania i znakowania przygotowywanych do transportu
funkcjonowanie całej organizacji. To one wpływają osta-
towarów. Innym skutkiem funkcjonowania wadliwego sys- tecznie na jakość działania całego łańcucha, który decyduje
temu wymiany informacji jest zepsucie towaru, spowodowa- często nie tylko o jakości funkcjonowania gospodarek naro-
ne zarówno przekroczeniem dopuszczalnego terminu prze- dowych, ale także o jakości globalnego środowiska ekono-
chowywania, jak i nieodpowiednią kolejnością wydawania
micznego i naturalnego.
towarów z magazynu. Jako przykład tego typu błędów wy-
mienia się również brak możliwości udzielenia odbiorcy
Streszczenie
informacji dotyczącej stanu zamówienia, a także uprzedzenia
go o możliwych opóz
nieniach. Wszystkie opisane przykłady
A
ańcuchy dostaw funkcjonujące w turbulentnym otoczeniu
obnażają niedostateczną jakość gospodarki materiałowej,
i ekstremalnych warunkach gospodarczych, narażone są na
wpływającą na wzrost kosztów, nieodpowiednie wykorzy-
wiele wyzwań. Zmiany na rynkach finansowych i politycz-
stanie zasobów i błędy w procesie obsługi klienta, które
nych, zawirowania społeczno-kulturowe, czy wreszcie ro-
mogą powodować jego utratę. Poprzez zreformowanie i sfor-
snące wymagania konsumentów stają się przyczyną niespo-
malizowanie systemów informacyjnych zarządzających dy-
dziewanych zakłóceń, które z kolei sprzyjają występowaniu
strybucją dąży się zwykle do osiągnięcia szerszych celów
strat. Te dotykają zarówno pojedynczych przedsiębiorców,
i wyższej jakości systemów zarządzania.
jak i całe sieci współpracujących ze sobą organizacji. Celem
pracy jest przedstawienie przyczyn oraz możliwych miejsc
powstawania strat w łańcuchu dostaw przy uwzględnieniu
Przyczyny powstawania strat w obszarze handlu
kolejnych wchodzących w jego skład ogniw.
W obszarze handlu, jako przyczynę strat można wymienić
Słowa kluczowe: łańcuchy dostaw, straty w łańcuchach
błędy procesowe, kradzieże wewnętrzne i zewnętrzne oraz
dostaw, Lean Management.
oszustwa [Beck i Chapman 2003]. Błędy procesowe obejmu-
ją produkty przeterminowane lub o obniżonej cenie, błędne
wyznaczanie ceny, problemy związane z identyfikacją pro-
duktu, nieprawidłowe oszacowanie ilości towarów, pomyłki LITERATURA
podczas skanowania kodów kreskowych produktów oraz
1. Beck A., Chapman P., Peacock C., Shrinkage: A collaborative
błędy związane z nieodpowiednimi dostawami do sklepów.
approach to reducing stock loss in the supply chain, 2003.
Pod pojęciem kradzieży wewnętrznych kryje się bezprawne
2. Czerska J., 2002, Lean  przepis na odchudzanie kosztów,
zabieranie towaru lub gotówki z placówki sprzedażowej,
 Manager nr 4, s. 25.
dokonywane przez personel zatrudniony w przedsiębiorstwie
oraz pracowników jednostek współpracujących (np. obsługa
3. Harrison A., van Hoek R., 2009, Zarządzanie logistyką, Polskie
techniczna lub ochrona placówki). Tym mianem określa się Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
poza kradzieżami personelu, zmowy między pracownikami
4. Hutchins A., 2010, Hoshin Kanri. Strategiczne podejście do
i klientami, towar bezprawnie konsumowany przez pracow-
nieustannego doskonalenie, Oficyna Wolters Kluwer Business,
ników, braki w kasie oraz przeprowadzane z premedytacją
Warszawa, s. 246.
manipulacje cenowe. Kolejną kategorią są kradzieże ze-
5. Korzeniowski A., Skrzypek G., Szyszka G., Opakowania
wnętrzne, które definiuje się jako bezprawne zawłaszczanie
w systemach logistycznych, Instytut Logistyki i Magazynowa-
towaru lub gotówki z miejsca sprzedaży towarów i usług,
nia, Poznań 2010.
dokonywane przez klientów lub pracowników niezwiąza-
nych bezpośrednio z przedsiębiorstwem. Do tej grupy strat
135
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
6. Lewandowska J., 2005, Uwarunkowania i instrument kształto- 9. Ratnicyn K. 2012, A
ańcuchy dostaw 2012: presja na zmiany,
wania efektywności łańcucha dostaw w sektorze FMCG, Aka-  Harvard Business Review Polska , 117.
demia Ekonomiczna, Poznań.
10. Sobol E., 2001, Popularny słownik języka polskiego, Wydaw-
7. Liker J. K., 2005, Droga Toyoty: 14 zasad zarządzania wiodą- nictwo Naukowe PWN, Warszawa.
cej firmy produkcyjnej na świecie, MT Biznes, Warszawa, ss.
11. Witkowski J., 2003, Zarządzanie łańcuchem dostaw, Polskie
67 68.
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, ss. 28 34.
8. Miller J.A., Pniewski K., Polakowski M., 2000, Zarządzanie
kosztami działań, WIG-Press, Warszawa, s. 210.
136
Logistyka 5/2013