Europa, świat

Autorka: Ewa Sularz

Wątek Europa i świat dostosowany jest do nowej podstawy
programowej i został zrealizowany zgodnie z jej wytycznymi. Może być
wykorzystywany jako materiał edukacyjny w liceum.

Zachowany został układ chronologiczny niemal we wszystkich
tematach. Pokazano kształtowanie się i rozwój pojęcia Europa oraz
jego zasięgu terytorialnego oraz zasięgu kulturowego oddziaływania.
Ponadto wątek został uzupełniony materiałami obrazującymi przemiany
w literaturze, sztuce i kulturze pod wpływem kontaktu z innymi
kulturami.

Założenie europocentryzmu znalazło odzwierciedlenie w spojrzeniu na
rozwój historyczny wszystkich kontynentów od starożytności po czasy
współczesne, jako kształtowane w dużej mierze przez europejskich
wędrowców i myślicieli.

Przed Europą

Ośrodki pierwszych cywilizacji

• Ok. 5000 lat temu w regionach intensywnej aktywności rolniczej z

rozsianych wiosek uformowały się pierwsze miasta, które stały się

zalążkami pierwszych cywilizacji.

• Wszystkie cztery leżały w dolinach rzek:

- Tygrysu i Eufratu w Mezopotamii
- Nilu w Egipcie
- Indusu w Indiach
- Huang-ho w Chinach

• Powstanie pierwszych miast z ich monumentalną architekturą,

zróżnicowaniem społecznym i systemem rządzenia stało się

punktem zwrotnym w dziejach świata

• To też początek postępu technicznego: pismo, odkrycia

matematyczne potrzebne do prowadzenia ksiąg handlowych,

kalendarz

• Z rozwojem pierwszych „rzecznych” cywilizacji wiąże się powstanie,

rozwój i ekspansję czterech wielkich religii świata: judaizm,

chrześcijaństwo, hinduizm i taoizm

Mitologiczny początek Europy

• Porwanie Europy, córki fenickiego (dziś Liban) króla przez Zeusa

ukrytego pod postacią byka, przeniesienie jej na Kretę i spłodzenie
syna Minosa, późniejszego króla dało początek dynastii i nazwę
bezimiennemu kontynentowi. Jest to symboliczne nawiązanie do
przeszczepienia starszych cywilizacji Wschodu na tereny młodszych
kolonii

• Po raz pierwszy określenie Europa pojawiło się w VIII w p.n.e. w

„Teogonii” greckiego poety Hezjoda

• Istnieje kilka etymologii nazwy „Europa”:

- od greckiego europos - „łagodnie wznoszący się”
- od akadyjskiego ereb - „zachód”, kierunek zachodzącego Słońca
- od semickiego ma'ariv - „ciemność”, „wieczór”, „mrok”

Początki cywilizacji w Europie

• Kultura minojska na Krecie była pierwszą najlepiej rozwiniętą

cywilizacją w Europie. Jej rozkwit przypadał na lata 2200-1400
p.n.e.

• Will Durant cywilizację minojską nazwał „pierwszym ogniwem w

europejskim łańcuchu”

• Cywilizacja ta korzystała z pisma hieroglificznego, a następnie

stworzyła pismo linearne A, zmodyfikowane później przez
Mykeńczyków w pismo linearne B

• Kres cywilizacji minojskiej przypadł na ok. 1450 r. p.n.e., kiedy to

rozwijająca się pod jej wpływem na terenie Grecji kontynentalnej
cywilizacja mykeńska dokonała jej podboju

• Życie obydwu cywilizacji koncentrowało się wokół pałaców

stanowiących centrum władzy, wytwórstwa, zaopatrzenia i kultury

Okres hellenistyczny

• Od 334 r. p.n.e. kiedy Aleksander Wielki wkroczył do Azji Mniejszej

nastąpiło poszerzenie koncepcji Europy

• W wyniku błyskawicznie postępującej ekspansji nastąpił znaczny

rozwój handlu między odległymi krajami a także nie spotykana

wcześniej unifikacja polityczna ogromnych obszarów pod

przywództwem świata hellenistycznego

• W miastach forma języka greckiego koine stała się powszechnym

językiem całego Bliskiego Wschodu

• W większych miastach imperium greckie rozrywki, filozofia, kultura

zyskały popularność a nawet obserwowano przejmowanie

zhellenizowanych religii Wschodu

• Centrum naukowego świata stała się Aleksandria, miasto słynące z

Musejonu i największej w starożytności biblioteki

• Równocześnie był to okres zmierzchu cywilizacji greckiej na skutek

rzymskiej ekspansji

Grecy i barbarzyńcy

• Ponad wewnętrznym zróżnicowaniem społecznym istniał podział na

Greków i nie-Greków, ważnym czynnikiem kwalifikującym był język

• Głównym elementem charakteryzującym barbarzyńcę był brak logos

– nie tylko mowy, lecz także umiejętności rozumowania

• Barbarzyńcom przypisywano wszelkie negatywne cechy: brak

opanowania w jedzeniu, piciu i miłości cielesnej; upodobanie do

mocnego wina, brak poszanowania dla zwyczaju gościnności,

tchórzliwość, zniewieściałe stroje

• Izokrates w IV w p.n.e. przedstawił konflikt trojański jako zmaganie

się europejskiej wolności z azjatycką tyranią

• Po podboju Grecji przez Rzym w II w. p.n.e. pojęcie barbarzyństwa

zostało przez zdobywców przejęte, podobnie jak wiele innych

elementów kultury helleńskiej

Imperium Romanum

Orbis Romanum

• W ciągu kilku wieków (od VII do II w. p.n.e.) Rzym z wiosek na

wzgórzach rozwinął się w największe miasto w basenie Morza

Śródziemnego, zdobywając dominującą pozycję w całym niemal

znanym ówcześnie świecie

• Od połowy II w p.n.e. po upadku Kartaginy rozumienie Europy

kształtuje się w kontekście rzymskiego imperium

śródziemnomorskiego

• Rzym wypracowywał koncepcję ustroju zmieniając go kilkakrotnie:

od monarchii przez republikę po cesarstwo i dominat

• Kultura wytworzona przez Rzymian była połączeniem wpływów

etruskich i greckich. Ślady tych inspiracji widać w dziedzinie religii,

ideologii, władzy, literatury i sztuki. Tak wytworzona kultura zaczęła

dominować w świecie imperium

Romanizacja/latynizacja

• Wpływ kultury rzymskiej silniej zaznaczył się na zachodnich

terenach zajmowanych przez ludność słabiej rozwiniętą, która nie

miała styczności z kulturą starożytnej Grecji. We wschodniej części

imperium ludność przejęła kulturę grecką

• Romanizacja wywołała kilka procesów: akulturacji (lokalne kultury

zanikały na rzecz identyfikacji z kulturą rzymską), integracji i

asymilacji

• Język łaciński stał się dominującym językiem imperium
• Sama kultura rzymska ulegała wielu przemianom (okres królewski,

republiki i cesarstwa). W momencie największego rozkwitu państwo

obejmowało Europę Zachodnią i Południową, Północną Afrykę i

Bliski Wschód. W tym czasie nastąpiło silne przemieszanie religii,

obyczajów i prądów w sztuce wszystkich państw wchodzących w

skład imperium

Przykłady romanizacji

• Powszechne wśród mieszkańców terenów podbitych stało się

formowanie nazwiska na wzór rzymski, tzn. kilku członowe
nazwisko, składające się z imienia, przydomka i nazwiska
rodowego. Często rozrastała się liczba przydomków, podkreślając
wyjątkowość charakteru i zasług danej postaci

• Następowała wymiana starych praw lokalnych na prawo rzymskie
• Upowszechniły się typowo rzymskie instytucje, np. łaźnie, walki

gladiatorów, kult cesarza

• Nadawanie praw obywatelskich, możliwość kariery i awansu

społecznego przysługiwała osobom identyfikującym się z imperium

Upadek Rzymu

• Wraz ze śmiercią cesarza Romulusa Augustusa (507 r. n.e.) nastał

koniec imperium. Generał barbarzyńskiej armii Odoaker został

królem Italii, a resztki władzy imperium skupiły się w Bizancjum

• W dłuższej perspektywie przepaść dzieląca Rzym od

barbarzyńskiego świata okazała się fatalna dla zachodniej części

cesarstwa. Na wschodzie Rzymianie podzielali wiele wartości z

ludami podbitymi, co integrowało je z państwem w sposób w

zachodniej części nieznany. Chociaż kultura rzymska w radykalny

sposób zmieniła Galię, Hiszpanię, Afrykę Północną i Brytanię,

pozostała zewnętrzną fasadą, która bez trudu została starta w

okresie wielkich najazdów barbarzyńców w V w.

• Odesłanie insygniów cesarskich do Konstantynopola i śmierć

Flawiusza Romulusa Augustusa uważa się za symboliczny koniec

starożytności

Klasyczne tradycje europejskiej kultury

• Zwykło się mówić o trzech miastach, reprezentujących wielkie

kultury, mające wpływ na cywilizację europejską w kolejnych

wiekach:

- Ateny z językiem greckim, miasto filozofów i uczonych, demokracją

ateńską jako pierwowzorem ustroju demokratycznego, literaturą,

sztuką i religią będącymi wzorem i punktem odniesienia przez wiele

wieków

- Rzym z łaciną, będącą językiem elity co najmniej do XVII w.,

Corpus iuris civilis będący zbiorem prawa rzymskiego, stanowiącym

początek prawodawstwa, utrwalił się też wzorzec dobrego,

zorganizowanego porządku państwowego, państwa centralnie

rządzonego ze sprawną organizacją fiskalną i administracją.

- Jerozolima - miejsce wyjątkowe w pamięci europejskiej jako miasto

Jezusa Chrystusa, chrześcijaństwa, ksiąg Starego i Nowego

Testamentu, tradycji judeochrześcijańskiej

Poszerzanie Europy

„Rzeczpospolita Chrześcijańska”

• Ważnym czynnikiem integracyjnym dla nowej Europy stało się

łacińskie chrześcijaństwo skupione wokół rezydującego w Rzymie

papieża

• Trudne stulecia (I – III w.), będące czasem prześladowań i stałego

zagrożenia dla nowej religii, były jednocześnie okresem jej

umacniania się i wzrostu liczby wyznawców

• Dekrety cesarza Konstantyna z lat 311-313 stanowiące o

równouprawnieniu chrześcijaństwa przyniosły radykalną poprawę

sytuacji

• Awans do miana religii państwowej nastąpił po dekrecie cesarza

Teodozjusza z 380 r., by wszystkie ludy imperium wyznawały „wiarę

apostoła Piotra”

• W średniowiecznej Europie ważne miejsce zajął humanizm i

judeochrześcijańskie spojrzenia na człowieka jako na istotę

stworzoną na wzór i podobieństwo Boga

Kształt średniowiecza

• Karol Wielki był władcą, który nadał nowy kształt średniowiecznej

Europie i rozpoczął kolejny rozdział jej historii. Nazywany:

Rex, pater Europae (król, ojciec Europy)
Europae venerandus apex (czcigodna Europy korona)
Określenia te nie odnosiły się jednak do całego kontynentu.

Karolowi Wielkiemu nie podlegała pogańska wówczas jeszcze
Słowiańszczyzna, Bizancjum z Bałkanami i południową Italią,
Hiszpania rządzona przez muzułmanów, czy słabo jeszcze znany
Półwysep Skandynawski

• Na okres jego rządów przypadł renesans karoliński (przywrócenie

znaczenia kulturze starożytności), odrodzenie sztuki, kultury i religii
(za sprawą kościoła katolickiego) oraz rozwój miast

Europa oblężona

• Saraceni (od arabskiego słowa scharkin czyli wschodni), którzy w

VII w. wyruszyli nie tylko na podbój Wschodu (zajęcie Jerozolimy w
638 r.), lecz również Afryki Północnej, Egiptu, a po sforsowaniu
Cieśniny Gibraltarskiej również Europy stali się siłą napędową
zmian dla europejskiej cywilizacji i kultury.

• Podbój Hiszpanii, utworzenie emiratu kordobańskiego, opanowanie

Malty czy wielokrotne ataki na Sycylię i południe Włoch (m. in.
splądrowanie rzymskiej bazyliki św. Piotra w 846 r.), zmuszały
Europejczyków do nieustannego zmagania się o odzyskanie
straconych i zagrożonych terytoriów

• W IX i X w. muzułmanie kontrolowali też europejski handel morski,

zalewając rynki śródziemnomorskie towarami z Azji Środkowej a
nawet z Chin, ich moneta złoty dinar i srebrny dirhem, wypierała
bizantyjski złoty solidus

Wpływy kultury arabskiej

• Na zajętych terenach arabski był językiem religii, literatury, poezji,

filologii

• Wiele słów arabskich przeniknęło do Europy za pośrednictwem

języka włoskiego i hiszpańskiego, np.: alkohol, algebra, cyfra, eliksir,

szachy, zenit, zero itd.

• Arabowie sprowadzili do Europy nowe rośliny, m. in.: karczochy,

morele, sałatę, kalafior, szczypior, buraki, cytrynę, dynię oraz

rozszerzyli w Europie uprawę oliwek, winogron, jęczmienia czy

palmy daktylowej.

• Na Sycylii i w Hiszpanii rozwinęła się hodowla jedwabników i

uprawa bawełny

• Od X w. sprowadzany z Chin papier jako materiał tańczy i lepiej

przystosowany do masowego rozpowszechniania książek na stałe

wyeliminował papirus i pergamin

Rekonkwista i wyprawy krzyżowe

• Arabia, która stała się głównym ośrodkiem handlu, wykorzystując

nieustanny konflikt jaki panował między Bizancjum a Persją,
przeżywała w VI i VII wieku rozkwit miast leżących wzdłuż szlaków
handlowych. Rozprzestrzenianie się islamu traktowane było przez
Europejczyków jako poważne zagrożenie, poza wartościami
wielokulturowości dla kultury nieustannie zmagano się z
odzyskaniem Europy dla chrześcijan

• Od VIII do XV w. w dziejach Europy Zachodniej trwała walka z

Maurami (tak nazywano w średniowieczu muzułmańskich
mieszkańców Hiszpanii) i próbami rozprzestrzenienia się poza
Półwysep Iberyjski

• Równocześnie od XI w. odbywały się krucjaty w celu odbicia

Jerozolimy z rąk niewiernych, pociągające za sobą ogromne straty
ludzkie,

Żydzi w średniowiecznej Europie

• Stosunek do żyjącej w diasporze ludności żydowskiej był różny w

zależności od miejsca i momentu historycznego

• Pierwsze prawodawstwo w sprawie Żydów to bulla papieża Kaliksta

II z 1120 r. stworzona by chronić Żydów, którzy ucierpieli w czasie
pierwszej krucjaty (ponad pięć tysięcy Żydów). Bulla podkreślała
prawo Żydów do wolności i zakazywała zmuszania do konwersji,
krzywdzenia ich, grabieży majątków czy zakłócania obchodzenia
przez nich świąt

• Żydzi w istocie stanowili odrębną grupę mającą własne

prawodawstwo, sądownictwo, z powodu niemożności nabywania
ziemi często trudnili się handlem, kupiectwem, mieszkali w
miastach, w odrębnych dzielnicach, chronieni przez władców jako
„sługi skarbu” (servi camerae)

• Powszechnym dążeniem współmieszkańców była asymilacja

ludności żydowskiej

Żydzi w średniowiecznej Europie

• Bulle papieskie często jednak nie miały wpływu na rzeczywistość w

stosunkach pomiędzy wyznawcami judaizmu a chrześcijanami

• Powszechny był stereotyp Żyda dokonującego rytualnego mordu i

wykorzystującego w tym celu krew chrześcijańskich dzieci

• Od XIII w. obserwuje się antysemickie i dehumanizujące

przedstawianie Żydów w obscenicznych kontaktach z nieczystymi

zwierzętami (te wizerunki, tzw. Judensau pojawiały się na

sklepieniach i kolumnach katedr)

• O wywołanie epidemii dżumy („czarnej śmierci”) w XIV w.

powszechnie oskarżano Żydów, którzy mieli przygotować specjalną

truciznę i rozesłać ją po całej Europie. Te oskarżenia zaowocowały

pogromami, nawet bulla papieża Klemensa VI z 1348 r. nie

powstrzymała ludności przed zabijaniem Żydów. Spowodowało to

także wydalanie Żydów z wielu miast Europy

Czas wielkich odkryć

Oswajanie Europy

• Od VIII w. wikingowie na swoich łodziach wyruszali kolonizować

rozległe, nieznane partie Europy. Nie dysponując busolą ani sterem
odkryli Islandię, Grenlandię, Wyspy Owcze. Osiągnęli nawet
wybrzeża Ameryki Północnej pięć wieków przed Kolumbem

• Poza zdobywaniem niezasiedlonych terenów wikingowie, pływając

na swoich drakkarach stanowili zagrożenie dla terenów środkowej i
zachodniej Europy

Potrzeba odkrywania nowych lądów

• Rozwój handlu, monopolizowanie rynków, udoskonalanie statków

przyczyniło się do coraz odważniejszych od XIII wieku wypraw

zamorskich i odkrywania nowych terenów (Madera, Azory, Kanary)

• Ekspansja miała być sposobem na rozwiązanie nękających Europę

Zachodnią problemów demograficznych, ekonomicznych, religijnych

• Powszechnie korzystano z map, Arabowie okryli dla Europy prace

największego geografa starożytności – Ptolemeusza. Mapa Cottona

(X-XII w.) i mapy Herforda i Ebsdorfa (1284), mimo że zawierały

zarys z grubsza trzech kontynentów były powszechnie w owym

czasie używane

• Wykorzystywano portulany czyli instrukcje żeglarskie opisujące

drogi morskie, ewentualne niebezpieczeństwa i przygotowujące do

wejścia do portów

• Busola, pochodząca z Chin pojawiła się w Europie ok. 1200 r. i po

udoskonaleniu była w powszechnym użyciu - występuje w wielu

opisach podróży

• Żeglarzom towarzyszyło astrolabium, pozwalające czytać niebo,

określać godzinę wschodu i zachodu słońca i pozycję gwiazd

Wyobrażenie o świecie pozaeuropejskim

• Przedmiotem marzeń legendarne bogactwa Wschodu, drogie

kamienie i szlachetne kruszce, a także przyprawy

• Wyobraźnia podsuwała Europejczykom obrazy tajemniczych istot

zamieszkujących odległe ziemie. Na podstawie dawnych ksiąg
(Historia naturalna Pliniusza, De situ orbis Pomponiusza Meli)
twierdzono, że mieszkańcy okolic Gangesu żywią się zaskrońcami i
mogą żyć nawet 400 lat.

• Księga cudów Jehana de Mandeville napisana w XIV w.

przywoływała obrazy drzew rodzących jagnięcia, istot ludzkich o
jednej nodze i z głową psa

• Popularne opowieści rycerskie podejmowały opis czarodziejskich

światów i oceanach o wrzących wodach

Wielkie odkrycia geograficzne

• Na skutek zajęcia Konstantynopola przez Turków, nastąpiło

załamanie handlu lewantyńskiego, przed Europą stanęła

konieczność odkrycia nowych dróg na Wschód

• W XIV w. nastąpił podbój Atlantyku wraz z odkryciem archipelagu

Wysp Kanaryjskich, które zdołała podporządkować sobie Kastylia

• Zaangażowanie infanta Henryka Żeglarza w sprawę odkryć dało

przede wszystkim dobre przygotowanie techniczne. Szkoła w

Sagres, skupiła specjalistów, dzięki którym doskonalono budowę

statków, kartografię, narzędzia, co zaowocowało późniejszymi

sukcesami

• Pierwszymi sukcesami Portugalii na początku XV w. było odkrycie

archipelagów Madery i Wysp Azorskich, które stały się koloniami

terenem upraw zboża, winnej latorośli i trzciny cukrowej.

• Portugalia wyruszyła też na podbój miast Afryki Północnej: Ceuty

(1415) i miast marokańskich, co na dłuższą metę okazało się być

dobre tylko ze strategicznego punktu widzenia (ochrona

portugalskich statków handlowych)

Wielkie odkrycia geograficzne

• Podbój Afryki, odkrycie m.in. Senegalu, Zielonego Przylądka,

Gwinei, Sierra Leone, Beninu, czy Konga zapoczątkowało okres
handlu niewolnikami, złotem, pieprzem, czy kością słoniową.

• Odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei w 1488 r. przez Bartłomieja

Diasa było wydarzeniem przełomowym, dało bowiem nadzieję na
dotarcie na Daleki Wschód

• Najważniejszym celem epoki było odkrycie Indii. Najpierw Krzysztof

Kolumb, który sądził, że płynąc na zachód odkryje Indie dokonał
odkrycia Ameryki w 1492 r., natomiast odkrycia Indii dokonał Vasco
da Gama w 1498 r.

• Odkrycie Brazylii nastąpiło w podobnie przypadkowy sposób ja

odkrycie Ameryki - Pedro Alvares Cabral w 1500 r. wyruszył do Indii
budować faktorię handlową. Wskutek burz doszło do zmiany kursu,
a oczom żeglarzy ukazał się nowy ląd, nazwany przez Cabrala
Ziemią Świętego Krzyża

Odkrycie Ameryki

• Dwa dzieła: De Orbe Novo Piotra Martyra i Mundus Novus Ameriga

Vespucciego były pierwszymi próbami nazwania odkrytej
rzeczywistości i wpisania jej w struktury znanego świata

• W europocentryczny kosmos wpisani zostali Indianie jako mit, Nowy

Świat stał się spełnieniem marzeń o El Dorado

• Europa odkrywa fascynujące cywilizacje Majów, Inków i Azteków
• Wraz z odkryciem rozpoczęła się ekspansja, początek konkwisty
• W stosunku do mieszkańców odkrytych ziem rozpoczęto misję

ewangelizacyjną, jednym z pierwszych misjonarzy był Franciszek
Ksawery

• Także architektura i kultura podbitych ziem nabiera cech

europejskich, równocześnie prowadziło to do upadku niektórych
cywilizacji, np. Karaibów

Wielcy odkrywcy

• Marco Polo – syn weneckiego kupca. W 1271 r. rozpoczął podróż

szlakiem handlarzy jedwabiem, która miała zaprowadzić go do Chin,

Pekinu i na dwór mongolskiego władcy, chana Kubilaja.

Oczarowany bogactwem tych terenów opisał miasto Jangczou jako

„najpiękniejsze i najbardziej majestatyczne miejsce na świecie”

• Krzysztof Kolumb – syn genueńskiego tkacza, który w 1476 r.

przybył do Portugalii. Ożenił się i rozpoczął studia kartograficzne.

Jego projekt dotarcia do Indii drogą zachodnią przekonał dopiero

królową Kastylii, która nadała mu stopień admirała i powierzyła flotę

składającą się z trzech karaweli. 12 października 1492 r. Kolumb

dotarł do Wielkich Antyli. 15 marca 1493 r. po powrocie został

mianowany wicekrólem i ponownie wyruszył na poszukiwanie

Nowego Świata. Odkrył Gwadelupę, Jamajkę, Kubę. Umarł

zgorzkniały i osamotniony po czwartej podróży wzdłuż wybrzeży

Ameryki Środkowej

Wielcy odkrywcy

• Bartłomiej Dias – odkrywca portugalski, który w 1488 r. opłynął

Przylądek Dobrej Nadziei (wcześniej Przylądek Burz) będący

spełnieniem marzeń żeglarzy europejskich i jednocześnie dowodem

na to, że wody oceanów Atlantyckiego i Indyjskiego łączą się ze

sobą

• Vasco da Gama – podróżnik portugalski; był tym, który zrealizował

wielki cel ekspansji: dotrzeć do Indii drogą morską. 8 lipca 1497 r.

wyprawa wyruszyła z Lizbony. 20 maja 1498 r. zarzucono kotwicę w

Kalikat

• Ferdynand Magellan – odbył najbardziej niezwykłą podróż swojej

epoki – podróż dookoła świata. 20 września 1519 r. wyruszył z

hiszpańskiego portu Sanlúcar de Barrameda, w 1520 r. dokonał

odkrycia cieśniny przecinającej Amerykę Południową (nazwana na

jego cześć Cieśniną Magellana), przepłynął Pacyfik, dotarł do

Marianów, w 1521 r. zginął jednak w walce z wojownikami z

Mactanu (jednej z wysp Archipelagu Filipińskiego). Z ekipy 270 osób

podróż ukończyło 18, w tym autor dziennika „Relacja z wyprawy

Magellana dookoła świata” Antonio Pigafetta

Wielcy odkrywcy

• Amerigo Vespucci – włoski kupiec, podróżnik i kartograf. Uważa się,

że Ameryka wzięła swoją nazwę od feminizowanej łacińskiej nazwy
jego imienia. Martin Waldseemüller, niemiecki kosmograf, w 1507 r.
opublikował mapę, na której nowy kontynent nazwał Ameryką.
Vespucci wziął udział w kilku wyprawach ku wybrzeżom
Południowej Ameryki, które pokazały, że kontynent rozciąga się
znacznie dalej na południe niż wcześniej sądzono

• Francis Drake – odbył podróż dookoła świata w latach 1577-1580,

przywożąc z podróży ogromne łupy

• John Davis – angielski żeglarz, odkrył wybrzeże Grenlandii, a

następnie wyspy Falklandzkie (1592 r.)

Wpływ odkryć na kulturę Europy

• Literatura wzbogaciła się o nowe tematy. W opowiadaniach z

podróży znalazły się opisy nowych ziem i zwyczaje ich

mieszkańców. Dzieło Dampiera Voyage around the world (1697) o

odnalezieniu Aleksandra Selkirka, szkockiego żeglarza, który cztery

lata spędził na bezludnej wyspie, stało się inspiracją dla Daniela

Defoe do stworzenia dzieła Przypadki Robinsona Cruzoe

• Louis Bougainville francuski żeglarz pozostawił po sobie książkę

Podróż Bougainville'a dookoła świata.

• Luís Vaz de Camões zwany „księciem poetów” jest twórcą m.in.

poematu Luzjady (1572), o wyprawie do Indii Vasco da Gamy, w

którym spotykały się elementy kultury europejskiej i wschodniej oraz

wątek podboju i humanizmu

• Poza utworami literackimi powstała cała dziedzina zajmująca się

tworzeniem książek podróżniczych, profesjonalnych map

• Twórczość artystyczna Wschodu zapoczątkowała w Europie

wielobarwne malowidła dekoracyjne wykonywane na porcelanie i

meblach, budowę chińskich pawilonów i wystrój ogrodów

Stosunki w Europie

• Po odkryciu Ameryki i terenów Ameryki Środkowej i Południowej

doszło do zaostrzenia konfliktu między krajami iberyjskimi. Dopiero

podpisanie traktatu w Tordesillas (1494) między królową Kastylii

Izabellą a królem Portugalii Janem podzieliło świat i w nim wpływy

• Od XVI w. zaczyna dominować w Europie inspirując się

Machiavellim „zasada równowagi” –metoda zawiązywania koalicji

skierowanych przeciw temu, kogo ambicje sięgają zbyt daleko

• Od XVI w. równocześnie wśród krajów Europy rozpoczyna się

zaciekła walka o dominację w kolonialnym świecie

• W odniesieniu do rozległości kolonii będących pod panowaniem

hiszpańskim i brytyjskim używało się określenia: „imperium nad

którym słońce nigdy nie zachodzi”

Skutki odkryć poza Europą

• Handel niewolnikami zdziesiątkował ludność Czarnej Afryki
• W dłuższej perspektywie spotkanie to stworzyło warunki dla

przenikania się kultur i umożliwiło lepsze wzajemne zrozumienie się

całej ludzkości

• Terytoria podbite stawały miejscem bezwzględnej eksploracji, a ich

bogactwa naturalne łupem grabionym w brutalny często sposób,

wywołujący bunt mieszkańców

• Terenem nieodkrytym aż do XVIII w. została Australia, zamieszkała

przez Aborygenów, którzy przybyli na ten kontynent z Azji

• Stopniowo odkrywano wyspy Oceanii nie zdając sobie sprawy z

liczebności wysp. Dopiero James Cook w latach 1771-72 odkrył

wszystkie wyspy, które na tym terenie pozostawały nieznane.

Dopiero po jego odkryciach mapy zaczęły pokazywać prawdziwy

obraz świata

Tureckie zagrożenie

• Turcy Osmańscy, którzy pod koniec XIII w. pojawili się w Azji

Mniejszej dokonywali skutecznej ekspansji, której celem już w XV w.
stało się Bizancjum. W 1453 r. upadł Konstantynopol, zajęty przez
wojska sułtana Mahmeda II Zdobywcy

• Ekspansja turecka stała się w XV wieku jednym z ważniejszych

czynników sytuacji politycznej w Europie. Upadek Bizancjum był dla
Europy głębokim wstrząsem. Doprowadził on do zakończenia
konfliktów zbrojnych (np. pomiędzy państwami włoskimi). Upadek
Konstantynopola przyczynił się do zadania ostatecznego ciosu
muzułmanom na Półwyspie Iberyjskim i likwidacji mauretańskiego
królestwa w Grenadzie (1492)

• Humaniści europejscy nie ustawali w apelach do społeczeństw o

solidarną walkę z „barbarzyńcą”. Ariosto: „nieczysty Turek okupuje
Konstantynopol, najlepszą część świata”. Według Torquato Tasso
walka z Turkami to walka Europy z Azją

Europa w XVI wieku

• W dobie renesansu centrum europejskiego życia stały się miasta,

nastąpił rozwój społeczeństw i nowoczesnych form kontaktów

handlowych

• Wśród różnych możliwości podejścia do poznania świata królował

racjonalizm i empiryzm

• Kościół przeżył wstrząs na skutek reformacji. Prąd miał na celu

doprowadzenie do moralnego oczyszczenia kościoła i odnowy

chrześcijaństwa. Był też okazją polityczną, wykorzystaną przez

wielu książąt do usamodzielnienia się od wpływów papiestwa

• Kryzys przeżył też ustrój stanowy w Europie. W rozwiniętych krajach

doszło do wytworzenia się monarchii absolutnej, sojuszu

monarchów z miastami, rozwój świadomości narodowej i prób

tworzenia państw narodowych dążących do powiększania terytoriów

kosztem krajów sąsiednich, co zaowocowało wojnami w XVII

stuleciu

Rosja w Europie

• Do ok. XVII w. nie uważano Rosji za część Europy. Dopiero Piotr

Wielki, starannie wykształcony, znający Europę, zakładając u
krańców Zatoki Fińskiej miasto Sankt Petersburg oraz otwierając
kosztem Szwecji dostęp do Bałtyku „przyłączył” Rosję do Europy,
równocześnie poszerzając panowanie po drugiej stronie Uralu. Piotr
I był też pierwszym carem koronowanym w stylu zachodnim, a nie
czapką Monomacha

• Katarzyna II, za sprzyjanie oświeceniu zwana przez filozofów

zachodu „Semiramidą Północy”, silnymi rządami doprowadziła do
stłumienia wszelkich buntów w kraju i rozszerzyła terytorium Rosji
na zachód kosztem Rzeczpospolitej, biorąc udział w jej rozbiorach

Budowanie wspólnej Europy

Europa „francuska”

• W XVIII w. Europa z jednej strony jest bardzo kosmopolityczna,

oświeceniowi intelektualiści twierdzili, że ojczyzna to przeżytek,

władcy jednak rządzili w sposób pragmatyczny, daleki od realizacji

oświeceniowych ideałów

• Paryż dzięki swym salonom, Wolterowi, ideałami oświecenia stał się

centrum kontynentu

• Kosmopolityzm objawiał się m.in. całkowitą dominacją języka

francuskiego w środowiskach kulturalnych i kręgach arystokracji

europejskiej. Od 1714 r., po traktacie w Rastatt, francuski przyjęty

został jako język dyplomacji

• Do tej swoistej frankomanii dodać trzeba też wpływy w dziedzinie

sztuki. Najlepszym przykładem jest pałac i park w Wersalu,

naśladowane w całej Europie.

• W drugiej połowie wieku konkurencyjnym stał się język angielski, za

sprawą „anglomanii” – rozwoju angielskiej literatury i nauki

Filozofia a Europa

• Francuscy filozofowie oświecenia, np. Monteskiusz, widzieli w sobie

przede wszystkim istoty ludzkie, dopiero później Europejczyków

• Dla Woltera ojczyzna to „połączenie wielu rodzin”, widział też

wspólność Europejczyków: „ludy Europy kierują się zasadami

humanistycznymi, których nie znajdzie się w innych częściach

świata, ponieważ są bardziej ze sobą związane, mają prawa które

są im wspólne, wszystkie domy panujące są ze sobą

sprzymierzone, a ich poddani bezustannie podróżują i podtrzymują

wzajemne kontakty”

• Jan Jakub Rousseau w Uwagach nad rządem w Polsce (1772)

stwierdzał: „nie ma dziś już Francuzów, Niemców, Hiszpanów, a

nawet Anglików, bez względu na to co się o nich mówi; są tylko

Europejczycy. Wszyscy mają te same gusta, te same zamiłowania,

te same zwyczaje, ponieważ nikt nie był uformowany w duchu

narodowym przez jakąś szczególną instytucję”

• Anglik William Penn za to wyobrażał sobie utworzenie

zgromadzenia „suwerennego lub cesarskiego sejmu, Parlamentu

lub Rady Europy”

Odwrót

• W reakcji na nadmierną dominację Francji w Europie nastąpiła

reakcja gallofobiczna wśród wielu narodów

• Popularność języka zmalała, rozpoczęły się kampanie skierowane

przeciw zbyt luźnym obyczajom francuskim

• Epoka romantyzmu odrzuciła racjonalistyczną literaturę francuską,

często antyreligijną, zwracając się chętnie ku literaturze niemieckiej

• Nastąpił odwrót od stylu rokoko ku klasycyzmowi. Pejzażyści zaczęli

malować ogrody w stylu angielskim, w których można było odnaleźć

wzory dzikiej przyrody.

• Koniec XVIII w. to też moment w którym można szukać początków

rozwoju nacjonalizmów. Anglia, która pierwsza wystąpiła przeciw

dominacji Francji czuła siłę swej kultury, jedności i systemu

politycznego; rozczłonkowane Niemcy przy pomocy Herdera oraz

Włochy zaczęły pracować nad rozwojem świadomości narodowej

Złoty wiek Europy

Ekspansja i imperializm

• Wiek XIX to „złoty wiek” europejski, w którym to ciągle jeszcze

historia powszechna to właściwie historia Europy

• Europa została urządzona wg nowego ponapoleońskiego ładu.

Kongres Wiedeński wypracował zasady restauracji i legitymizmu,

mające zapewnić utrzymanie pokoju na kontynencie. Zgodnie z

koncepcją równowagi europejskiej dokonano podziału państw bez

uwzględniania zależności etnicznych czy geograficznych. Święte

Przymierze powołane w 1815 r. miało pilnować nowego ładu

• Krzywdzące często ustalenia Kongresu doprowadziły do zrywów

narodowowyzwoleńczych w Europie w okresie 1848-49, zwanych

Wiosną Ludów, poszerzających często swobody obywatelskie,

wprowadzających rządy konstytucyjne oraz przemiany

kapitalistyczne

• To wiek gwałtownie postępujących przemian, wzrostu

demograficznego, industrializacji i urbanizacji, narodziny proletariatu

Powstanie Stanów Zjednoczonych

• Powstanie północnoamerykańskich kolonii brytyjskich przeciw

rządowi w Londynie i podpisanie 4 lipca 1776 r. przez członków
Kongresu Deklaracji Niepodległości dało byłym kolonistom nową
samoświadomość

• Pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych Jerzy Waszyngton

(uważany za ojca narodu), wybrany w 1789 r. doprowadził do
wzmocnienia młodego państwa federalnego, wyznawał też zasadę
neutralności Ameryki w stosunku do konfliktów europejskich

• Polityka izolacjonizmu została sformułowana w 1823 r. jako

doktryna Monroe’a. Prezydent James Monroe deklarował, że Stany
Zjednoczone nie będą ingerować w sprawy państw europejskich czy
ich kolonii, zaznaczał też, że kontynent amerykański nie może stać
się obiektem kolonizacji, czy restauracji dawnych rządów

• Z powodu słabości amerykańskiej armii i marynarki w tamtym

czasie, doktryna nie była poważnie traktowana w Europie, spotkała
się jednak z milczącą zgodą ze strony Wielkiej Brytanii

Amerykański sen

• Idee wolności i przestrzeni, nieograniczonych możliwości i ucieczki

od restrykcji starego kontynentu kusiły coraz więcej Europejczyków,

cierpiących ubóstwo wskutek postępującej industrializacji Europy

• Bestsellerowy utwór Hectora St. Johna Letters from an American

Farmer (1782) stworzył mit Ameryki jako raju, świata doskonałego:

„Tutaj w pewnym stopniu odzyskaliśmy starożytną dumę naszego

gatunku; nasze prawa są proste i sprawiedliwe, jesteśmy rasą

rolników, uprawa roli jest nieograniczona, a tym samym wszystko

rozwija się i kwitnie. (…) W chwili gdy postawiłem stopę na własnej

ziemi, w moim umyśle pojawiła się jasna idea własności,

wyłącznego prawa, niezależności.”

Amerykański mit

• Pół wieku od napisania książki Hectora St. Johna ten rolniczy raj,

nadmiernie eksploatowany przez osadników zamienił się w jałową,
pokrytą kurzem równinę

• Na Wschodnim Wybrzeżu industrializacja przybrała takie tempo, że

Ameryka szybko prześcignęła Europę i stała się gospodarczym
gigantem

• Od emigrantów z Europy zaczęły docierać informacje o brutalności

życia, niegodziwych warunkach, wyzysku i uzależnieniu od pracy

Europa i Ameryka

• W XIX wieku wśród amerykańskiej klasy średniej upowszechniły się

wyjazdy do Europy w celu zdobycia wykształcenia lub zetknięcia się
z tradycją i kulturą, która kształtowała europejską elitę intelektualną,
odwiedzić ziemię, w której tkwią ich korzenie

• Dla ludzi ze Starego Świata, Ameryka była wyróżniającym się

przykładem, godnym naśladowania. Ameryka pełniła rolę lustra –
jako idealne państwo, które zdołało połączyć uporządkowaną
wolność duchową z wysokim stopniem rozwoju materialnego

• Ten wzajemny podziw i rozwijająca się współpraca gospodarcza

Ameryki Północnej i Europy stopniowo sprawiły, że w wielu
dziedzinach obydwie kultury zaczęły wykazywać wielkie
podobieństwo i uważały się za ściśle powiązane i dążące do tych
samych celów

Nowy kolonializm

Odrodzenie kolonializmu w XIX w.

• Kolonizatorski wyścig w Afryce rozpoczął się ok. 1876 r. Wprawdzie

od kilkuset lat istniały na tym kontynencie europejskie przyczółki, ale
pod koniec XIX w. europejskie mocarstwa rozpoczęły wyścig w celu
podzielenia Afryki. Do 1914 r. cały kontynent znalazł się pod
europejskim panowaniem

• Po roku 1860 w Europie chętnie podnoszono ideę „posłannictwa”

narodów cywilizowanych wśród „dzikich” toczących walki
plemiennie, wyniszczonych przez choroby. Ziemie uznawane za
potencjalny łup prawnicy określali mianem res nulius (niczyje)

• Poglądy Alberta de Mun na temat zobowiązań ras wyższych wobec

niższych, były typowe dla przedstawicieli władz i zyskiwały
popularność w społeczeństwie. Także wśród pisarzy istniało takie
przekonanie, wg Rudyarda Kiplinga ekspansja kolonialna to
„brzemię białego człowieka”

„Jądro ciemności”

• Afryka, która poza swoim północnym skrajem, z dominującą

organizacją plemienną i brakiem rozwiniętych cywilizacji była

terenem stosunkowo łatwego podboju

• Podział Afryki zainicjował Leopold II król Belgów tworząc w 1876 r.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Kongo z zamiarem pozyskania

tam prywatnego terytorium a nie kolonii dla Belgii.

• Natychmiast odpowiedziały mu Francja (gdzie podróżnik De Brazza

zajął tereny leżące na północ od rzeki Kongo) i Wielka Brytania

• Bismarck, który nie mógł pozwolić na to by Niemcy pozostały w tyle

wyścigu zorganizował Kongres Zachodnioafrykański w Berlinie z

zamiarem podzielenia Afryki subsaharyjskiej między Europę i USA.

W tym kongresie nie wziął udziału żaden przedstawiciel Afryki, co

utrwaliło wzorzec dalszej kolonizacji

• Dzięki zdobyczom techniki, rozwojowi statków parowych czy

uzbrojenia, kolonizacja Afryki przebiegała w sposób błyskawiczny,

właściwie bez strat własnych

Podbój Chin

• Opory Chin przed dominacją potęg kolonialnych wywołały dwie tzw.

wojny opiumowe, które rozpoczęły się od zakazu importu opium do

Chin i zatopienie statku przewożącego opium będącego własnością

Kompanii Wschodnioindyjskiej

• Wojny opiumowe pokazały, że rywalizacja w koloniach czasami

ustępowała miejsca współpracy. Chiny, które długo opierając się

kolonizacji popadły w kryzys wewnętrzny, zostały zmuszone przez

państwa europejskie do przyznania koncesji handlowych i podziału

Państwa Środka na strefy wpływów

• Europejska dominacja natrafiała stale na opór ludności chińskiej

wobec „zamorskich diabłów”. W 1900 r. wybuchło powstanie

bokserów (uczestnicy należeli do tajnego Związku Wielkiej Pięści).

Rebelianci dokonywali napaści na Europejczyków i oblegania

zagranicznych placówek dyplomatycznych, w Pekinie

dwudziestotysięczna armia broniła dzielnicy dyplomatycznej

• W Europie dochodziło do antychińskich kampanii propagandowych
• Ostatecznie, poza strefami wpływów, nie udało się dokonać

oficjalnego podziału Chin

Europa a Japonia

• Pierwsi Europejczycy (kupcy portugalscy) dotarli do Japonii w 1542

r. Wkrótce Japonia stała się miejscem realizacji misji
chrystianizacyjnej przez jezuitów w XVI i XVII w. Jednym z
pierwszych misjonarzy był Franciszek Ksawery

• Europejczycy zostali z Japonii wyparci w okresie Edo (1603 – 1868),

czyli rządów szogunów z dynastii Tokugawa

• Okres Edo charakteryzowała przede wszystkim polityka

izolacjonizmu

• Izolacja skończy się w 1853 r. za sprawą Matthew C. Perry’ego,

który wpłynął do Zatoki Tokijskiej „czarnymi statkami”, i podpisaniem
traktatu w Kanagawie (31 marca 1854) pomiędzy Japonią i Stanami
Zjednoczonymi. Na mocy traktatu Japonia otwierała swoje porty dla
handlu z zagranicą i kończyła z okresem sakoku (izolacjonizmu)

Konflikty w Indiach

• Powstanie Sipajów – wystąpienia ludności w Indiach (1857-1859),

skierowane przeciw Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej,

rekrutującej spośród miejscowych plemion żołnierzy, zmuszając ich

często do działania niezgodnego z ich religią i przekonaniami. Po

stłumieniu buntów Kompania została zlikwidowana

• W efekcie powstania już nie kompania handlowa lecz rząd brytyjski

przejął władzę w Indiach z gubernatorem z tytułem króla na czele.

Królowa Wiktoria w 1877 r. została cesarzową Indii, podkreślając ich

zależność od metropolii

• Rozpoczął się okres ostrożnego podchodzenia urzędników

brytyjskich do mieszkańców Indii, poprawa stanu edukacji,

usprawnienia w administracji, oraz dopuszczanie Hindusów do

sprawowania funkcji urzędniczych

• George Curzon, wicekról Indii w latach 1899-1905, który nazwał

Indie „perłą w koronie brytyjskiej” mimo świadomości

nadchodzącego procesu dekolonizacji twierdził, że utrata Indii może

przynieść trwały kryzys w Anglii

Wojny w Europie

Europa w karykaturze

• Stosunki między europejskimi krajami doskonale obrazują

karykaturalne przedstawienia map Europy, szczególnie w XIX i XX
wieku.

I wojna światowa

• Napięcia w Europie, w której „Święte Przymierze” usiłowało

utrzymać stan równowagi doprowadziło do takiego wzrostu napięć,

których na początku XX w. nie zdołano już rozwiązać na drodze

pokojowej. Zacięcie imperialistyczne, nacjonalizmy i rosnąca

popularność darwinizmu społecznego. Dodatkowo wyścig zbrojeń

oraz konflikty mocarstw w Afryce i na Bałkanach doprowadziły do

wybuchu wojny, która zmieniła oblicze Europy

• Wojna doprowadziła do porzucenia przez Stany Zjednoczone

polityki izolacjonizmu, wypowiedzenia Niemcom wojny 6 kwietnia

1917 r. i włączenia się do działań zbrojnych

• Poza Europą wojna toczyła się w koloniach i na morzach
• W efekcie powojennego ładu w Europie powstały nowe państwa,

rozpadły się największe monarchie, dokonano tez nowego podziału

kolonialnego w Afryce i Azji

Herbert George Wells „Historia świata”

•

Napisany (w 1920 r.) z rozmachem intelektualnym utwór

poszerzający pole widzenia tradycyjnej historii, cofający się do

prapoczątków: „obecnie wydaje się rzeczą prawdopodobną, iż

niezależne istnienie Ziemi jako planety latającej dookoła słońca

trwa dłużej (być może o wiele dłużej) niż dwa miliardy lat” i

opisujący szeroko poszczególne etapy, podobnie jak poszerzanie

tradycyjnego spojrzenia na kolebki cywilizacji, które Wells

poszerzył też o te mniej znane, których znaczenie dla rozwoju

świata trudno przecenić.

•

Wells wytypował trzy czynniki, które działały na ludzkość, Europę

i świat w sposób integrujący:

1.

Czynnik ekonomiczny – wynikający z postępu nauki i techniki

2.

Czynnik społeczny – jako następstwo rozwoju idei oświatowych

3.

Czynnik polityczny – będący konsekwencją scalania się w ramach

ogólnoludzkiej organizacji państwowej

II wojna światowa

• Wojna, która rozpoczęła się w 1939 r. i zakończyła w 1945 r. miała

tragiczne skutki w całej Europie. Odkrycie broni masowego rażenia

oraz ludobójstwa, doprowadziły do eksterminacji milionów ludzi

• W efekcie wojny doszło do konieczności wieloletniej odbudowy

zniszczonych miast, nastąpił proces dekolonizacji i budowy nowej

jedności w Europie

• Nastąpiła też zmiana układu sił w Europie. Osłabiła się pozycja

Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec, decydujące znaczenie miały

decyzje podejmowane przez ZSRR i Stany Zjednoczone

• Nowa powojenna Europa została podzielona na dwa bloki wpływów

„żelazną kurtyną” od Szczecina po Triest. Ten stan utrzymał się aż

do Jesieni Ludów w 1989 r., kiedy po zainicjowanych przez Polskę

działaniach doszło do upadku komunizmu w krajach Europy

Środkowo-Wschodniej

Europa i świat po 1945 r.

Dekolonizacja

• Dekolonizacja miała wielkie znaczenie dla przyszłości samej

Europy. Nieustanna rywalizacja w koloniach prowadziła do wielu

kryzysów

• Europejczycy wierzyli, że kolonie są dla nich obszarami

umożliwiającymi rozwój, dającymi korzyści ekonomiczne. W okresie

wojny 1940-44 np. Francja z kolonii czerpała rezerwy ludzkie.

Usamodzielnienie się kolonii pozbawiło państwa kolonialne tego

wszystkiego. Musiały one zmienić kierunek swoich zainteresowań

• Elity skolonizowanych państw wykształcone na europejskich

uniwersytetach uznały, że zasada Self Determination odnosi się

także do nich

• W ciągu dwudziestu lat od zakończenia II wojny światowej

większość kolonii uzyskała niepodległość

Dekolonizacja

• Pierwszym niepodległym krajem była „Perła Korony Brytyjskiej” czyli

Indie, które w 1947 r. przestały być kolonią. Pod wodzą Mahatmy

Gandhiego, przywódcy ruchu o prawa człowieka doprowadzono do

uzyskania niezależności

• Dla historii dekolonizacji wyjątkowe znaczenie miał rok 1960, kiedy

to siedemnaście krajów Afryki uzyskało niepodległość (rok ten

nazywany jest Rokiem Afryki). W 1960 r. premier Wielkiej Brytanii

Harold Macmillan dał słynne przemówienie do parlamentu Republiki

Południowej Afryki w Kapsztadzie - „Wind of Change”.

• Bezpośrednią pomoc metropolii dla dawnych poddanych zastąpiła

pomoc międzynarodowa organizowana przez instytucje europejskie

do spraw nowych państw Afryki, Karaibów, Pacyfiku

Budowanie jednej Europy

• Powstanie Unii Europejskiej w 1993 r. oraz powstanie Światowej

Organizacji Handlu w 1994 r. prowadzą do procesów integracji
politycznej, gospodarczej i społecznej zrzeszonych w nich krajów.

• Tożsamość europejska i identyfikacja z zasadami ustrojowymi oraz

wspólną tradycją stanowią podstawę budowania Europy w nowym
duchu

• WTO, która ma nadzorować i doprowadzać do większej liberalizacji

w handlu międzynarodowym oraz formalizować porozumienia i
rozstrzygać spory jest jednocześnie oskarżana o poszerzanie
społecznych nierówności między bogatymi i biednymi. Podkreśla się
też niekorzystne działania WTO w stosunku do małych krajów w
porównaniu z dużymi oraz działanie na korzyść dużych firm. Krytycy
podkreślają też, że nie da się pozostawać bezstronnym zarządzając
globalną gospodarką

Bibliografia do wątku Europa, świat:

Cywilizacja europejska, wykłady i eseje, pod red. Macieja
Koźmińskiego, Warszawa 2004
Norman Davies, Europa, Kraków 1998
Historia powszechna. Cywilizacje Wschodu (XVII-XIX wiek.
Od wielkich rewolucji po restaurację, pod red. Luca
Serafini, Warszawa 2007
Historia Europy, pod red. Frederic’a Delouche’a, Warszawa
1994
Historia narodów Europy, Jean Baptiste Duroselle,
Warszawa 1996
Ilustrowana historia świata, pod red. Geoffreya Parkera,
Warszawa 1995

Jan Kieniewicz, Ekspansja, kolonializm, cywilizacja,
Warszawa 2008
Jerzy Kłoczowski, Nasza tysiącletnia Europa, Warszawa
2010
Paulina Matera, Rafał Matera, Stany Zjednoczone i
Europa. Stosunki polityczne i gospodarcze 1776-2004,
Warszawa 2007
Peter Rietbergen, Europa. Dzieje kultury, Warszawa 2001
Jerzy Strzelczyk, Odkrywanie Europy, Poznań 2000
Starożytne cywilizacje, pod red. Grega Woolfa, Warszawa
2007 Herbert George Wells, Historia świata, Wrocław 1978

http://www.romanum.historicus.pl
http://alehistoria.blox.pl/html