W

sierpniu 1945 roku na japoƒ-
skie miasta Hirosim´ i Naga-
saki spad∏y pierwsze w histo-

rii ludzkoÊci bomby atomowe, w jednej
chwili uÊmiercajàc 210 tys. ludzi. Wspó∏-
czesna bomba termojàdrowa ma zdol-
noÊç niszczenia stokrotnie przewy˝sza-
jàcà tamte, których przeraêliwe skutki
wcià˝ sà odczuwalne. Gdyby dziÊ spa-
d∏a na g´sto zaludnione metropolie, ta-
kie jak Tokio czy Bombaj, zgin´∏oby
prawdopodobnie 15 mln ludzi.

Po zakoƒczeniu zimnej wojny przed-

stawiciele ró˝nych narodów Êwiata ze-
brali si´ w celu wynegocjowania trak-
tatu o zaprzestaniu wszelkich prób
jàdrowych. Taki zakaz powa˝nie ogra-
nicza dotychczasowe prace nad kon-
strukcjà bomb, jak równie˝ utrudnia
ocen´ gotowoÊci bojowej zmagazyno-
wanej broni jàdrowej. Choç nie zapo-
biega rozprzestrzenianiu broni jàdro-
wej, stanowi jednak przeszkod´ w jej
opracowaniu. Dotyczy to tak˝e lekkich,
niewielkich g∏owic o du˝ej sile ra˝enia,
w rodzaju tych, które podobno na dro-
dze szpiegostwa i wywiadu zdoby∏y
ostatnio Chiny.

Z uk∏adem o ca∏kowitym zakazie

próbnych wybuchów jàdrowych wià˝e
si´ du˝e nadzieje na ograniczenie jàdro-
wego wyÊcigu zbrojeƒ wielkich mo-
carstw i nierozpowszechnianie wielce
niebezpiecznej broni. Aby mog∏y si´ one
spe∏niç, uk∏ad muszà ratyfikowaç Ro-
sja, Chiny, Indie i inne paƒstwa gotowe
do wytwarzania broni jàdrowej. Za-
awansowane technicznie kraje demo-
kratyczne – Kanada, Niemcy, Austra-
lia, Japonia, Francja i Wielka Brytania –
ratyfikowa∏y ju˝ ten uk∏ad. Natomiast
Stany Zjednoczone ociàgajà si´, czym
niweczà wysi∏ki spo∏ecznoÊci mi´dzy-
narodowej. Ograniczajà si´ one do za-
kulisowych i nieformalnych dzia∏aƒ. Na
paêdziernik br. zaplanowana by∏a mi´-
dzynarodowa konferencja dotyczàca
przyspieszenia wprowadzenia uk∏adu

w ˝ycie. Nie ma ona ˝adnych szans po-
wodzenia bez uprzedniej ratyfikacji
uk∏adu przez Stany Zjednoczone.

Te zaÊ, pod przewodnictwem prezy-

denta Billa Clintona, sà sk∏onne zaakcep-
towaç przysz∏oÊç bez próbnych eksplozji,
ale dopiero gdy b´dà posiadaç udosko-
nalonà i unowoczeÊnionà broƒ jàdrowà.
Poszukujàc nowych metod oceny zapa-
sów broni jàdrowej i jej ulepszania,
zarówno demokratyczna administra-
cja, jak i republikaƒska wi´kszoÊç w
Kongresie popierajà realizacj´ programu
nadzoru i zarzàdzania zasobami broni
jàdrowej. Oparty na naukowych podsta-
wach ∏àczy on najnowoczeÊniejszà tech-
nik´ komputerowà z eksperymentami
laboratoryjnymi na du˝à skal´ w celu
opracowania trójwymiarowej symulacji
eksplozji jàdrowej z bezprecedensowà
dok∏adnoÊcià.

Ofensywna technika

Kongres zaleci∏ program nadzoru

i zarzàdzania, umieszczajàc go w bu-
d˝ecie wydatków na obronnoÊç kraju
w roku 1993. Prowadzony przez Biuro
ds. Programów Obrony USA w Depar-
tamencie Energii w ciàgu dwóch lat roz-
rós∏ si´ do zakrojonego na 15 lat przed-
si´wzi´cia kosztujàcego 67 mld dolarów
– trzykrotnie wi´cej ni˝ Projekt Manhat-
tan czy Program Apollo. Administracja
domaga si´ wirtualnych testów do
sprawdzania, czy istniejàce zasoby bro-
ni jàdrowej mo˝na bezpiecznie trans-
portowaç i magazynowaç w warunkach
pokojowych, oraz do upewnienia si´, ˝e
w wypadku wojny b´dzie ona w pe∏nej
gotowoÊci bojowej.

Wirtualne testy zastàpi∏yby, przynaj-

mniej cz´Êciowo, podziemne eksplozje
oceniajàce si∏´ niszczàcà g∏owic jàdro-
wych, nieustannie modernizowanych,

by sprosta∏y rosnàcym wymaganiom.
Wirtualne testy pos∏u˝y∏yby tak˝e do
opracowania nowych rodzajów broni,
gotowych do rzeczywistych próbnych
eksplozji, gdyby zagro˝enie bezpieczeƒ-
stwa sk∏oni∏o Stany Zjednoczone do wy-
cofania si´ z Uk∏adu o zakazie próbnych
wybuchów jàdrowych. Program wyko-
rzystuje najnowsze zdobycze techniki.
Ma on uspokoiç sfery tradycyjnie sprze-
ciwiajàce si´ Uk∏adowi o zakazie prób-
nych wybuchów jàdrowych. Jednak˝e
niepowodzenie w osiàgni´ciu ambit-
nych celów mo˝e odbiç si´ rykoszetem
i daç przeciwnikom uk∏adu argumenty
przemawiajàce za odsuni´ciem jego ra-
tyfikacji albo nawet wycofaniem si´
z niego do czasu udowodnienia przy-
datnoÊci wirtualnych testów.

Nawet jeÊli program zakoƒczy si´ suk-

cesem, b´dzie to krok w niew∏aÊciwym
kierunku. Z perspektywy dyplomatycz-
nej u˝ycie wirtualnych testów do nad-
zoru i zarzàdzania zasobami broni jàdro-
wej zaprzepaszcza szans´, ˝e Uk∏ad o
zakazie próbnych wybuchów jàdrowych
b´dzie etapem na drodze do globalnego
celu – ogólnoÊwiatowego rozbrojenia
jàdrowego naszkicowanego w roku 1968
w Uk∏adzie o nierozpowszechnianiu
broni jàdrowej. Stany Zjednoczone by-
∏y g∏ównym architektem tego uk∏adu.
Uzna∏ on pi´ç krajów za mocarstwa
jàdrowe w zamian za ich zobowiàzanie
do efektywnej pracy na rzecz rozbroje-
nia. Tymczasem Departament Energii
USA wprowadza program nadzoru i za-
rzàdzania w celu zwi´kszenia mo˝liwo-
Êci projektowania i produkcji broni, któ-
rà Uk∏ad o zakazie próbnych wybuchów
jàdrowych mia∏ ograniczyç. To zapew-
ne spowoduje polityczne naciski na po-
wrót do próbnych wybuchów jàdro-
wych w krajach, które nie majà
zaawansowanych techno-

42 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1999

Za i przeciw wirtualnym

próbom jàdrowym

Inwestujàc ogromne sumy w wyrafinowane symulacje komputerowe próbnych

wybuchów jàdrowych, USA zaprzepaszcza szanse na ogólnoÊwiatowe rozbrojenie

Christopher E. Paine

ZAKAZANE PODZIEMNE PRÓBY broni jàdrowej przenosi si´ obecnie
do wirtualnej rzeczywistoÊci tworzonej przez superkomputery.

Ilustracja: SLIM FILMS; Zdj´cie: CORBIS/BETTMANN

logii koniecznych do przeprowadzania
wirtualnych testów. Co wi´cej, opraco-
wanie symulowanych eksplozji wyma-
ga zaanga˝owania potencja∏u naukowe-
go tak˝e spoza Stanów Zjednoczonych
– program wspiera zatem otwartà wy-
mian´ wyników najnowszych badaƒ jà-
drowych pomi´dzy laboratoriami De-
partamentu Energii USA i mi´dzyna-
rodowym Êrodowiskiem naukowym.
Mo˝e ona u∏atwiç wyprodukowanie g∏o-
wic termojàdrowych lub miniaturowych
bomb atomowych krajom nie dysponu-
jàcym obecnie takà bronià.

Moratorium

Departament Energii zaplanowa∏ pro-

gram nadzoru i zarzàdzania cz´Êciowo
z myÊlà o rozwoju broni jàdrowych bez
próbnych wybuchów, ale tak˝e – by
o˝ywiç laboratoria badawcze. W cza-
sach zimnej wojny kompleks zbrojenio-
wy i jego poplecznicy w Kongresie sku-
tecznie blokowali przystàpienie USA

do Uk∏adu o zakazie próbnych wybu-
chów jàdrowych. Jednak˝e we wrzeÊniu
1992 roku Kongres uchwali∏ czasowe
zawieszenie prób jàdrowych i na 30
wrzeÊnia 1996 roku wyznaczy∏ ostatecz-
ny termin ich zaprzestania oraz przy-
stàpienia do negocjacji mi´dzynarodo-
wego uk∏adu. Prezydent Clinton dwu-
krotnie przed∏u˝a∏ jednostronne ame-
rykaƒskie moratorium, a w sierpniu
1995 roku postanowi∏ doprowadziç do
negocjacji traktatu na „poziomie zero-
wym” – zakazu wszelkich próbnych
wybuchów, bez wzgl´du na ich si∏´.
W ciàgu trzech lat poprzedzajàcych t´
decyzj´ paƒstwowe laboratoria Los Ala-
mos, Sandia i Lawrence Livermore nie
przeprowadzi∏y ˝adnego próbnego wy-
buchu jàdrowego.

Siegfried S. Hecker, dyrektor labora-

torium w Los Alamos, w 1997 roku
stwierdzi∏: „Od roku 1990 nasz bud˝et
katastrofalnie si´ zmniejsza∏. Pracowni-
cy masowo odchodzili. Zak∏ad produk-
cyjny znajdowa∏ si´ w beznadziejnym

stanie... Ale dwa lata temu, od rozpo-
cz´cia prac nad programem nadzoru
i zarzàdzania, nasza sytuacja uleg∏a zde-
cydowanej poprawie.” Istotnie, bud˝et
w wysokoÊci 4.5 mld dolarów rocznie
to wi´cej ni˝ 3.7 mld dolarów, a tyle wy-
nosi∏ Êredni poziom finansowania ba-
daƒ w czasach zimnej wojny.

Ogromne nak∏ady stworzy∏y warun-

ki do modelowania wybuchów jàdro-
wych. S∏u˝y do tego zespó∏ trzech naj-
szybszych na Êwiecie superkompute-
rów. Superkomputer wykorzystuje ty-
siàce pracujàcych równolegle mikropro-
cesorów (podobnych do stosowanych
w komputerach osobistych czy stacjach
roboczych). Maszyna MPP (massively
parallel processor) pierwszej generacji
zainstalowana w laboratorium Sandia
wykonuje 2 bln (2 x 10

12

) operacji na se-

kund´. Dopiero tak niebywa∏a szybkoÊç
obliczeƒ umo˝liwia trójwymiarowà sy-
mulacj´ wybuchu jàdrowego – Depar-
tament Energii planuje stokrotne jej
zwi´kszenie do roku 2005.

Jednak sama szybkoÊç obliczeƒ nie

wystarczy. Dok∏adne trójwymiarowe
modele wybuchu jàdrowego wymaga-
jà danych o zachowaniu si´ materia∏ów
w ekstremalnych temperaturach i ciÊnie-
niach. W celu sprawdzenia komputero-
wych przewidywaƒ konstruktorzy bro-
ni muszà nadal przeprowadzaç skom-
plikowane eksperymenty na wielkà ska-
l´. Na przyk∏ad bez podziemnych eks-
plozji trudno zweryfikowaç modelowa-
nie metodami dynamiki radiacyjnej tej
fazy wybuchu, w której zachodzi prze-
miana energii promieniowania X po-
wsta∏ego w wyniku gwa∏townego roz-
padu jàdrowego w energi´ cieplnà
i wysokie ciÊnienie konieczne do zapo-
czàtkowania – zap∏onu – syntezy jàdro-
wej w nast´pnej fazie.

Dlatego te˝ Departament Energii USA

buduje ogromne naziemne laboratoria,
w tym National Ignition Facility (Paƒ-
stwowe Laboratorium Zap∏onu) w Law-
rence Livermore, które ma byç ukoƒ-
czone po roku 2005 kosztem 1.7 mld
dolarów. Uczeni otrzymajà pot´˝ne la-
sery do wytwarzania impulsów promie-
niowania X o takim kszta∏cie i czasie
trwania, aby w niewielkiej kropelce za-
mro˝onej mieszaniny ci´˝kich izotopów

44 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1999

TRÓJWYMIAROWA symulacja wybuchu
jàdrowego jest mo˝liwa dzi´ki tysiàcom pro-
cesorów pracujàcych równolegle we wn´-
trzu jednego z najszybszych superkompu-
terów na Êwiecie. Pokazany na zdj´ciu
superkomputer pracuje w Sandia National
Laboratories. Sk∏ada si´ z oÊmiu jednostek
(dwie z nich widaç na zdj´ciu) po∏àczonych
tak, ˝e jednoczeÊnie mogà byç wykonywa-
ne tajne i jawne obliczenia.

RANDY MONTOYA

Sandia National Laboratories

wodoru: deuteru i trytu, wytworzyç
temperatur´ i ciÊnienie umo˝liwiajàce
syntez´ termojàdrowà – reakcj´ obser-
wowanà dotychczas tylko w gwiazdach
i podczas wybuchu termojàdrowego.

Prowokacja i zach´ta

Ambitny i technicznie zaawansowany

program ma wielostronne konsekwen-
cje. W sferze dyplomatycznej widoczna
go∏ym okiem hipokryzja Stanów Zjed-
noczonych podkopuje ich autorytet mo-
ralny i polityczny. Niektóre paƒstwa sà
sk∏onne podporzàdkowaç si´ ogranicze-
niom narzuconym przez Uk∏ad o zaka-
zie próbnych wybuchów jàdrowych, ale
chcà mieç pewnoÊç, ˝e USA równie˝ to

uczynià. Paƒstwa dysponujàce bronià jà-
drowà nie majà szans na zbudowanie tak
szybko jak USA broni o mo˝liwoÊciach
nakreÊlonych w amerykaƒskim progra-
mie nadzoru i zarzàdzania. Ten oczywi-
sty brak równowagi si∏ mo˝e sprowo-
kowaç je do wycofania si´ z Uk∏adu o
zakazie próbnych wybuchów jàdrowych.

Stratedzy programu, jakby tego nie-

Êwiadomi, skupiajà si´ na wirtualnym
testowaniu wymagajàcym znacznie po-
szerzonej wspó∏pracy pomi´dzy prze-
mys∏em, laboratoriami zbrojeniowymi
i Êrodowiskiem naukowców. Twierdzà,
˝e bez próbnych wybuchów weryfikacja
dzia∏ania broni jàdrowej musi oprzeç
si´ na naukowych przes∏ankach formu-
∏owanych i sprawdzanych przez uczo-
nych. Stephen M. Younger, dyrektor ds.
technologii jàdrowych w Los Alamos,
postulowa∏ niedawno, by luk´ powsta-
∏à po zaprzestaniu próbnych wybuchów
jàdrowych wype∏niç „arbitra˝em” na-

ukowej oceny jawnych projektów i wy-
ników prac w dziedzinie podstawo-
wych badaƒ nad uzbrojeniem.

Rola naukowców i udost´pniania in-

formacji w programie nadzoru i zarzà-
dzania wybiega daleko poza wnikliwà
ocen´ projektów i rezultatów oraz oka-
zjonalne wystàpienia na konferencjach.
Program przewiduje szeroko zakrojone
akcje wciàgania do wspó∏pracy wybit-
nych naukowców uniwersyteckich – ich
intelektualny wk∏ad ma umo˝liwiç reali-
zacj´ wirtualnego testowania broni jà-
drowej. Pi´ç oÊrodków akademickich
i wielu uczonych otrzymuje pi´ciolet-
nie granty opiewajàce na dziesiàtki mi-
lionów dolarów. Przeznaczono je na
opracowanie modeli matematycznych

i programów komputerowych niezb´d-
nych do symulowania skomplikowa-
nych procesów fizycznych na wszyst-
kich etapach eksplozji jàdrowej. Za-
kontraktowane prace dotyczà modelo-
wania z∏o˝onych uk∏adów, takich jak
turbiny gazowe, silniki rakietowe i pul-
sary – znanych i dyskutowanych w
otwartym obiegu informacji naukowej.
Opisywane sà one analogicznymi zale˝-
noÊciami jak procesy zachodzàce w cza-
sie wybuchu jàdrowego. Zweryfikowa-
ne modele i algorytmy sà potem wy-
korzystywane w tajnych laboratoriach
wojskowych do ulepszania programów
komputerowych trójwymiarowej symu-
lacji eksplozji jàdrowych.

Younger uwa˝a, ˝e propagowanie

najnowszych wyników badaƒ nad bro-
nià jàdrowà jest po˝àdanà formà „na-
ukowego odstraszania”. Zastàpi ono de-
monstracj´ potencja∏u jàdrowego znanà
z czasów zimnej wojny, na przyk∏ad

próby rakiet z g∏owicami jàdrowymi al-
bo wybuchy jàdrowe. Gdy zagraniczni
uczeni b´dà Êledziç post´py badaƒ w fi-
zyce jàdrowej w Stanach Zjednoczo-
nych, zacznà spekulowaç, jakie wyniki
zatajono.

Ujemnà stronà jawnoÊci znacznej

cz´Êci prac naukowych prowadzonych
w programie nadzoru i zarzàdzania jest
udost´pnienie krajom posiadajàcym
w∏asny potencja∏ jàdrowy dok∏ad-
niejszego opisu zjawisk zachodzàcych
podczas eksplozji jàdrowej. Przekszta∏-
cenie tych informacji w rzeczywistà broƒ
b´dzie oczywiÊcie zale˝a∏o od sytuacji
politycznej w paƒstwie czy regionie.
W pe∏nym konfliktów i sytuacji zapal-
nych Êwiecie zwi´kszenie nawet poten-

cjalnych tylko zdolnoÊci wytwarzania
udoskonalonej broni jàdrowej nie le˝y
w interesie Stanów Zjednoczonych ani
nie sprzyja pokojowi na Êwiecie.

B∏´dna decyzja

Or´downicy komputerowych symu-

lacji zast´pujàcych tradycyjny cykl kon-
struowania i testowania broni jàdro-
wych, formu∏ujàc ambitne zadanie,
postawili polityków i ustawodawców
mi´dzy m∏otem a kowad∏em. Dali im
do wyboru albo zaakceptowanie w ca-
∏oÊci planu wirtualnego testowania
kosztujàcego 4.5 mld dolarów rocznie
i pogodzenie si´ z towarzyszàcym mu
ryzykiem rozpowszechnienia broni jà-
drowej, albo w ciàgu nast´pnych pi´ciu
lat stopniowà utrat´ wiary w niezawod-
noÊç zgromadzonych zasobów broni jà-
drowej i bezpieczeƒstwo jej przechowy-
wania. Takie stawianie sprawy oparte

Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1999 45

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0

1948

WYDATKI NA ZBROJENIA JÑDROWE

(MILIONY DOLARÓW Z 1997 ROKU)

1952

1956

1960

1964

1968

1972

1976

1980

1984

1988

1992

1996

2000

ÂREDNIA OKRESU ZIMNEJ WOJNY

LATA

Dzisiejsze nak∏ady

w wysokoÊci

4.5 mld dolarów

rocznie przekraczajà

Êrednie wydatki

na zbrojenia

jàdrowe

w okresie

zimnej wojny

.

LAURIE GRACE

jest na nieporozumieniach i b∏´dnym
rozumowaniu.

Przede wszystkim przechowywanie

g∏owic jàdrowych nie wymaga wielomi-
liardowych nak∏adów na opracowanie
wirtualnego testowania opartego na su-
perkomputerach. Bezpieczeƒstwo ma-
gazynów broni zale˝y od p∏otów, stra˝-
ników, karabinów, urzàdzeƒ alarmo-
wych i innych systemów zabezpiecza-
jàcych. Ryzyko przypadkowej detonacji
to kwestia w∏aÊciwej konstrukcji g∏owi-
cy, a nie jej starzenia si´ albo innych
czynników. Wra˝liwoÊç chemicznych
materia∏ów wybuchowych stosowanych
w g∏owicach jàdrowych na uderzenie
lub ogieƒ nie zmienia si´ z up∏ywem cza-
su, a obwody elektryczne ∏àczàce g∏owi-
c´ z systemem zap∏onu mo˝na spraw-
dziç i wymieniç bez danych pochodzà-
cych z prób jàdrowych.

Starzenie si´ materia∏u rozszczepial-

nego mo˝e zmniejszyç prawdopodobieƒ-
stwo, ˝e jakiÊ pocisk wybuchnie z si∏à
przewidzianà przez projektantów. Do-

kumentacja monitorowania broni jàdro-
wej Stanów Zjednoczonych dowodzi, ˝e
∏adunki wybuchowe sk∏adowanej broni
operacyjnej zachowujà swoje poczàtko-
we w∏aÊciwoÊci, do jej oceny nie sà wi´c
potrzebne próbne wybuchy (niezb´dne
w przypadku modernizacji i udoskona-
lania g∏owic). W 1996 roku Departament
Energii przeprowadzi∏ analiz´ tej doku-
mentacji. Wykazano, ˝e z 830 defektów
stwierdzonych w zmagazynowanej bro-
ni jàdrowej w latach 1958–1993 mniej ni˝
1% wykryto w próbnych wybuchach jà-
drowych. Na 387 próbnych eksplozji
przeprowadzonych po 1970 roku zaled-
wie 11 mia∏o na celu zbadanie niezawod-
noÊci arsena∏u. Dyrektor laboratoriów
w Sandia, C. Paul Robinson, zapytany
o potencjalne skutki zakazu próbnych
wybuchów jàdrowych, w otwartym li-
Êcie odpisa∏: „Tylko znikoma cz´Êç prób-
nych wybuchów jàdrowych wiàza∏a si´
z ocenà stanu zasobów broni jàdrowej,
mamy bowiem do dyspozycji wiele in-
nych wiarygodnych metod”

Naukowcy tak rzadko wykorzysty-

wali podziemne eksplozje do wykrywa-
nia i eliminacji defektów wynikajàcych
ze starzenia si´ broni jàdrowej, ˝e za ma-
∏o jest danych do okreÊlenia zwiàzku po-
mi´dzy próbnymi wybuchami (rzeczy-
wistymi czy wirtualnymi) a bezpieczeƒ-
stwem przechowywania i niezawodno-
Êcià zasobów broni jàdrowej. Nie ma na-
tomiast wàtpliwoÊci, ˝e zaawansowane
technicznie programy do symulowania
syntezy termojàdrowej u∏atwià projek-
towanie nowej broni. Ale nie jest to po-
trzebne, poniewa˝ Stany Zjednoczone
majà wiele mo˝liwoÊci integrowania ju˝
istniejàcych i sprawdzonych jàdrowych
∏adunków wybuchowych z nowymi po-
ciskami, rakietami i bombami bez ucie-
kania si´ do wirtualnych wybuchów.
Projektanci broni mogà udoskonalaç ra-
dary, wysokoÊciomierze, systemy wspo-
magania, generatory neutronów, deto-
natory, akumulatory, obwody scalone
i wszelkie inne podzespo∏y, nie mody-
fikujàc samego ∏adunku jàdrowego.

46 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1999

Sk∏adowe wirtualnych testów jàdrowych i ich ocena

W

szystkie trzy sk∏adowe programu nadzoru
i zarzàdzania zasobami broni jàdrowej: su-

perkomputery, badania akademickie i ekspery-
menty z syntezà jàdrowà, sà zorientowane na
opracowanie komputerowej symulacji wybuchów
jàdrowych. Kierownicy programu utrzymujà, ˝e

jest to konieczne, aby amerykaƒska broƒ jàdro-
wa zachowa∏a gotowoÊç bojowà bez dokonywa-
nia próbnych eksplozji. Ale krytycy zarzucajà, ˝e
ten technicznie zaawansowany program s∏u˝y
wy∏àcznie do ulepszania istniejàcej i projektowa-
nia nowej broni.

EKSPERYMENTY Z SYNTEZÑ

TERMOJÑDROWÑ

Cel:

badanie syntezy termojàdrowej

w ma∏ej, laboratoryjnej skali w celu

weryfikacji wyników symulacji

komputerowej.

Krytyka:

dotychczas nie

uda∏o si´ przeprowadziç syntezy

termojàdrowej w laboratorium,

a broƒ w stanie gotowoÊci

mo˝na utrzymaç prostszymi

i taƒszymi sposobami.

Cel nadzoru:
utrzymanie zaufania do bezpieczeƒstwa
przechowywania i niezawodnoÊci broni
jàdrowej w Stanach Zjednoczonych.

SUPERKOMPUTERY

Cel:

zbudowanie najszybszych

superkomputerów i opracowanie

skomplikowanych programów

komputerowych do trójwymiarowej

symulacji wybuchu jàdrowego.

Krytyka:

obecnie dost´pne symulacje

komputerowe wystarczà do utrzymania

i odnowy istniejàcej broni jàdrowej.

BADANIA AKADEMICKIE

Cel:

opracowanie komputerowych modeli

ogólnie znanych systemów, takich jak

silniki rakietowe i wybuchajàce gwiazdy,

których pewne aspekty przypominajà

eksplozj´ jàdrowà, i zintegrowanie ich

z tajnymi symulacjami broni jàdrowej.

Krytyka:

propagowanie pog∏´bionej

wiedzy na temat zjawisk zachodzàcych

w czasie wybuchów nie sprzyja

bezpieczeƒstwu zarówno Stanów

Zjednoczonych, jak i ca∏ego Êwiata.

Ogólna krytyka:

podkopanie wiary w dobre intencje

Stanów Zjednoczonych, jeÊli chodzi

o negocjacje rozbrojenia jàdrowego.

JARED SCHNEIDMAN DESIGN

Zwolennicy wirtualnego testowania

podnoszà m.in. spraw´ koniecznoÊci
przewidzenia, w jakim momencie sta-
rzenia si´ na skutek rozpadu materia∏u
radioaktywnego i ró˝nych innych pro-
cesów dzia∏anie broni zostanie upoÊle-
dzone. W przysz∏oÊci przewidywanie
obni˝enia skutecznoÊci broni ma rzeko-
mo s∏u˝yç do optymalizacji harmono-
gramów przetwarzania materia∏ów g∏o-
wic jàdrowych i pozwoli uniknàç zb´d-
nych wydatków na produkcj´ nowych
g∏owic. W czasach próbnych wybuchów
podziemnych nie by∏o potrzeby prze-
twarzania materia∏ów jàdrowych, bo no-
we modele broni zast´powa∏y stare, za-
nim up∏ynà∏ czas ich pe∏nej sprawnoÊci.

Utrzymywanie zmagazynowanej bro-

ni jàdrowej w sprawnoÊci bojowej wy-
maga jedynie drobiazgowego kontrolo-
wania stanu rdzeni g∏owic jàdrowych.
Nie potrzeba zespo∏u naukowców prze-
widujàcych, kiedy pozostawiona sama
sobie broƒ zacznie zawodziç ze staro-
Êci. Skutki starzenia si´ znacznie licz-
niejszych, niejàdrowych podzespo∏ów
mo˝na wykryç w skrupulatnych testach
i wymieniç niesprawne elementy.

Byç mo˝e nadzór nad zasobami

broni jàdrowej oparty na wykrywaniu,
a nie na przewidywaniu nie zapewni
optymalnego harmonogramu przerób-
ki materia∏ów rozszczepialnych, ale
jego koszt jest nieporównywalny z
kolosalnym nak∏adem kapita∏owym i
przewidywanymi kosztami wirtual-
nych testów. Wprowadzanie w ˝ycie
uk∏adów o ograniczaniu broni jàdrowej
zmniejszy jej zasoby i wszelkie domnie-
mane oszcz´dnoÊci wynikajàce z opty-
malizacji przetwarzania materia∏ów
rozszczepialnych.

Priorytety

Liczne wàtpliwoÊci techniczne i fi-

nansowe zwiàzane z programem nad-
zoru i zarzàdzania ka˝à si´ zastanowiç,
co popycha instytucje odpowiedzial-
ne za bezpieczeƒstwo paƒstwa do pod-

j´cia ryzyka rozpowszechnienia broni
jàdrowej.

Ka˝dy plan zarzàdzania zasobami

broni jàdrowej musi zawieraç odpo-
wiedê na zasadnicze pytanie: co zrobiç,
gdy odejdà na emerytur´ doÊwiadczeni
naukowcy i in˝ynierowie? Propono-
wano ró˝ne rozwiàzania, ale na serio
rozwa˝ano tylko jedno – wykszta∏cenie
specjalistów, których trzeba przyciàgnàç
perspektywà pracy w nowych ogrom-
nych zak∏adach doÊwiadczalnych wypo-
sa˝onych w superkomputery do prze-
prowadzania wirtualnych eksplozji
jàdrowych. Wynik∏ z tego kosztowny
„zast´pczy” program nastawiony na
utrzymanie i powielanie nie broni, ale
jej projektantów.

Znacznie lepiej by∏oby po prostu

uznaç, ˝e nie trzeba, nie nale˝y i zapew-
ne nie da si´ wyszkoliç ekspertów od
testowania broni jàdrowej bez powro-
tu do próbnych wybuchów.

Nale˝y ograniczyç modyfikacj´ i mo-

dernizacj´ konstrukcji broni. Jest to po-
dejÊcie zachowawcze, ale zmniejsza ry-
zyko rozpowszechnienia broni jàdro-
wej. OkreÊlenie zasad wtórnej przerób-
ki materia∏ów rozszczepialnych mo˝-
na powierzyç obecnej doÊwiadczonej
kadrze specjalistów. Z przetworzone-
go materia∏u trzeba wyprodukowaç
ograniczonà liczb´ niezawodnych jà-
drowych ∏adunków wybuchowych i
bezpiecznie je przechowywaç. Te ju˝
sprawdzone cz´Êci sk∏adowe mogà byç
u˝yte w nowych bombach i g∏owicach

z pe∏nym zaufaniem co do niezawod-
noÊci ich dzia∏ania.

Analiza prowadzi do wniosku, ˝e

ograniczone, technicznie ustabilizowane
zasoby broni jàdrowej, pod nadzorem
programu zarzàdzania i kontroli nasta-
wionego na wymian´ innych ni˝ ∏adun-
ki jàdrowe sk∏adników broni, zapewnià
bezpieczniejszy i bardziej niezawodny
arsena∏ broni jàdrowej i zapobiegnà jej
rozprzestrzenieniu. Le˝y to w interesie
Stanów Zjednoczonych i przyczyni si´
do zachowania pokoju na Êwiecie. We-
wn´trzne sprzecznoÊci w planach nad-
zoru i zarzàdzania zasobami broni jàdro-
wej wydajà si´ odzwierciedlaç zamie-
szanie i niepewnoÊç co do przysz∏ej roli
arsena∏u jàdrowego w zapewnieniu bez-
pieczeƒstwa Stanów Zjednoczonych.

Hipokryzja USA polega na tym, ˝e

z jednej strony deklarujà starania ogra-
niczenia rozprzestrzeniania broni jàdro-
wej i ch´ç globalnej eliminacji wszyst-
kich Êrodków masowej zag∏ady, a z
drugiej dà˝à do zachowania swej domi-
nacji w produkcji i zasobach broni na
Êwiecie, lekcewa˝àc mi´dzynarodowe
wysi∏ki zmierzajàce do rozbrojenia. Ad-
ministracja Clintona i Kongres dopro-
wadzi∏y de facto do zaostrzenia tej
sprzecznoÊci w polityce obronnej Sta-
nów Zjednoczonych. Nadchodzàce w
roku 2000 wybory prezydenckie b´dà
dobrà okazjà do podj´cia publicznej dys-
kusji na ten temat.

T∏umaczy∏a

Ewa Maydell

Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1999 47

Informacje o autorze

CHRISTOPHER E. PAINE zajmuje wysokie stanowisko w pro-

gramie jàdrowym Natural Resources Defense Council, w któ-

rej odpowiada za dostosowanie stosunków pomi´dzy USA i Ro-

sjà do wymogów bezpieczeƒstwa w XXI wieku. W roku 1974

Paine ukoƒczy∏ studia w Harvard University i od dawna jest

zaanga˝owany w dzia∏alnoÊç zarówno spo∏ecznà, jak i publicz-

nà na forum Kongresu, na rzecz zaprzestania próbnych wybu-

chów jàdrowych i produkcji materia∏ów rozszczepialnych. W po-

∏owie lat osiemdziesiàtych by∏ konsultantem w Podkomisji ds.

Oszcz´dnoÊci Energii i Mocy w Izbie Reprezentantów. W tym

czasie zg∏osi∏ propozycj´ poprawki do konstytucji, która da∏a

poczàtek pracy ustawodawczej nad zaprzestaniem próbnych

wybuchów jàdrowych w USA. Cel ten zosta∏ osiàgni´ty – we

wrzeÊniu 1992 Kongres uchwali∏ czasowe zawieszenie prób-

nych wybuchów jàdrowych.

Literatura uzupe∏niajàca

NUCLEAR WEAPON DEVELOPMENT WITHOUT NUCLEAR TESTING?

Richard L. Garwin

i Vadim A. Simonenko. Wystàpienie przygotowane na Pugwash Work-

shop on Problems in Achieving a Nuclear-Weapon-Free World, 25-27 X

1996. Tekst dost´pny na stronie www.fas.org/rlg/dev_no_test.htm

END RUN: THE U.S. GOVERNMENT’S PLAN FOR DESIGNING NUCLEAR WEAPONS AND

SIMULATING NUCLEAR EXPLOSIONS UNDER THE COMPREHENSIVE TEST BAN.

Chri-

stopher E. Paine i Matthew G. McKinzie; Natural Resources Defense Co-

uncil, Nuclear Program, VIII/1997. T´ pozycj´ i nast´pnà mo˝na przeczy-

taç w witrynie www.nrdc.org/nrdcpro/nuclear

EXPLOSIVE ALLIANCES: NUCLEAR WEAPONS SIMULATION RESEARCH AT AMERICAN

UNIVERSITIES.

M. G. McKinzie, T. B. Cochran i C. E. Painr; Natural Resour-

ces Defense Council, I/1998.

MAINTAINING A NUCLEAR DETERRENT UNDER THE TEST BAN TREATY.

Sidney

Drell, Raymond Jeanloz i Bob Peurifoy, Science, vol. 283, s. 1119-1120,

19 II 1999.

Deklarowane dà˝enie do ca∏kowitej

likwidacji wszelkich Êrodków

masowej zag∏ady nadal konkuruje

z politykà zachowania dominacji

jàdrowej Stanów Zjednoczonych.