Czy inne dziedziny sztuki (malarstwo, rzeĽba,

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Czy inne dziedziny sztuki (malarstwo, rzeźba,
architektura) mogą mieć wpływ na literaturę?
Odpowiedz, analizując wybrane utwory.

Ten temat, przy pobieżnym oglądzie, wydawać się może dosyć trudny. Jednakże, jeżeli
bliżej się mu przyjrzysz, to okaże się, że w literaturze jest naprawdę bardzo wiele nawią-
zań do malarstwa, rzeźby i architektury. Twoje zadanie to: wybrać takie dzieła literac-
kie, które opowiadają o sztuce, są refleksją na temat wybranych dzieł sztuki, czy też
takie, które powstały pod wpływem konkretnych dzieł malarskich czy rzeźbiarskich.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Wzajemne związki literatury i sztuki – omów wybrane teksty kultury.

• Malarstwo, rzeźba i architektura jako inspiracja dla literatury. Omów te-

mat, analizując celowo dobrane utwory.

• Korespondencja sztuk – wyjaśnij to zjawisko, odwołując się do wybranych

tekstów kultury.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Rozpocznij od ogólnej refleksji nad zagadnieniem korespondencji sztuk.

To termin, którego używamy do określenia wzajemnych zależności literatury, sztuki lub
muzyki. Jednym słowem: cytaty. Jeżeli w powieści pojawia się opis obrazu, a w obrazie
z kolei przedstawienie zainspirowane powieścią czy wierszem – wtedy mówimy o kore-
spondencji sztuk.

Postaw tezę:

sztuki korespondują ze sobą – malarstwo, rzeźba i architektura bywają inspiracją dla
literatury, i odwrotnie.

Strategie rozwinięcia

Strategia pierwsza

Omawiaj po kolei wybrane dzieła literackie zainspirowane sztuką. Możesz ewentualnie
podzielić je na:

• W całości zainspirowane sztuką: Notre-Dame Juliana Przybosia, Dziewczyna z perłą

Tracy Chavalier, Nike z Samotraki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Ikar Jaro-
sława Iwaszkiewicza.

• W części poświęcone sztuce: Na wspak Jorisa Karla Huysmansa, Grób Agamemno-

na Juliusza Słowackiego, W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta.

Bibliografia przedmiotu

• Sztuka świata – wielka encyklo-

pedia sztuki. Zawiera wiele cen-
nych informacji oraz ilustracji.

• Jan Białostocki, Sztuka cenniej-

sza niż złoto – pozycja z dziedzi-
ny historii sztuki. Przydatna do
rozważań na ten temat, a także
do poszerzenia horyzontów.

• Ernst Gombrich, O sztuce – z tej

książki możesz zaczerpnąć infor-
macje o wielu interesujących
Cię dziełach sztuki.

• Agata Sadkowska, Synteza sztuk

we francuskim romantyzmie
i symbolizmie – tekst znaleźć
możesz na stronie internetowej:
http://www.ilp.uw.edu.pl/bie-
siada/symbolizm.htm

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Strategia druga

• Na pierwszym miejscu postaw dzieła literackie inspirowane sztuką starożytną. Będą

to: Nike z Samotraki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Grób Agamemnona Juliu-
sza Słowackiego, Pigmalion Bernarda Shawa. Postaw tezę, że: starożytność – a więc
także sztuka starożytna – to podstawa naszej kultury – odwołania do niej występowały
i występują zawsze. Dlatego więc antyk należy traktować jako osobną kategorię.

• Do drugiej kategorii możesz zaliczyć dzieła literackie zainspirowane sztuką innych

okresów historycznych. Tu możesz przyjąć strategię historyczną – wymieniaj dzieła
sztuki według epok i analizuj ich odpowiedniki literackie.

Powróć do zagadnienia teorii korespondencji sztuk.

Termin ten zawdzięczamy poniekąd Charles’owi Baudelaire’owi, który zatytułował je-
den ze swoich wierszy Correspondancess. W polskim tłumaczeniu znany jest on jako
Oddźwięki. Od omówienia tego utworu będziesz mógł zacząć rozważania na temat wpływu
sztuki na literaturę.

Oddźwięki Baudelaire’a to sonet mówiący o jedności między światem ludzkim, świa-

tem natury i całym kosmosem. Dźwięki, wonie i kolory mogą sobie odpowiadać, zapach
może być zielony jak łąka, a kolor słyszalny niczym muzyczny akord. Poszczególne sztu-
ki oddziałują na poszczególne zmysły człowieka – sztuka totalna będzie odbierana przez
wszystkie zmysły naraz.

Przejdź do dzieł w całości zainspirowanych sztuką.

Na pierwszym miejscu możesz postawić:

• Notre-Dame Juliana Przybosia – to awangardowy wiersz opisujący wnętrze słynnej

katedry paryskiej. Poeta zapisał w nim swoją fascynację ogromem i sakralną aurą
świątyni. Nazwał kościół „przepaścią odrzuconą w górę”.

Następnie omów:
• Nike z Samotraki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – poetka nawiązuje tu do

starożytnego posągu znajdującego się w paryskim Luwrze. Rzeźba przedstawia bie-
gnącą boginię Nike. Antyczna figura jest w dosyć kiepskim stanie – straciła ręce
i głowę – wciąż jednak pozostaje piękna. Poetka do tego posągu porównuje miłość.
To potężne uczucie, które nawet okaleczone (bez ramion) wciąż biegnie naprzód.
Nie bacząc na trudy i przeszkody, żąda „utulenia” za wszelką cenę.

• Ikar Jarosława Iwaszkiewicza – opowiadanie, którego akcja dzieje się w Warsza-

wie, w czasie okupacji hitlerowskiej. Widzimy młodego chłopaka, który czyta książ-
kę. Czyta tak zapamiętale, że nie widzi, iż wchodzi na jezdnię wprost pod nadjeżdża-
jącą karetkę gestapo. Gestapowcy wyskakują z karetki i aresztują chłopaka. Dalsze-
go ciągu można się tylko domyślać – prawdopodobnie bohater zginie, zakatowany
gdzieś w podziemiach komendy gestapo. Los tego chłopca przypomina los Ikara –
pogrążony we własnych młodzieńczych marzeniach został nagle i brutalnie sprowa-
dzony na ziemię. Może zdążyłby uciec, gdyby był wystarczająco spostrzegawczy –
młodość jednak nie potrafi przewidywać. Autor nawiązuje tu nie tylko do mitu o Ika-
rze. Jak sam pisze: zainspirował go obraz Piotra Bruegla pod tytułem Upadek Ikara.
Dzieło to przedstawia tak naprawdę rolnika orzącego ziemię – spadającego do wody
Ikara widzimy dopiero w tle, na drugim planie. Artysta zdaje się mówić: „Ikar zginął,
ale życie toczy się dalej – tragiczna śmierć nie obchodzi innych ludzi – pogrążonych
we własnym świecie”. Podobnie jest z bohaterem opowiadania Iwaszkiewicza
– jego aresztowanie pozostało właściwie niezauważone, inni przechodnie prawie nie
zwrócili na nie uwagi. Takie incydenty należały wtedy do „czarnej codzienności” –
każdy musiał się zająć swoim własnym, także zagrożonym, losem.

• Dziewczyna z perłą Tracy Chavalier – to współczesna powieść opisująca pracę Jana

Vermeera van Delft tworzącego słynny obraz Dziewczyna z perłą. W połowie swojej
kariery znany holenderski artysta namalował studium dziewczyny w turbanie i z kolczy-
kiem z perłą. Często nazywano ją holenderską Moną Lizą. W powieści Chavalier prawda
i fikcja splatają się, tworząc zadziwiająco spójną wizję zmysłowego i artystycznego prze-
budzenia, widzianego oczami dziewczyny, która stała się inspiracją dla malarza.

Bibliografia podmiotu

•

• Joris Karl Huysmans,

Joris Karl Huysmans,

Na wspak – modernistyczna
powieść ukazująca dekadenta
żyjącego sztuką i dla sztuki

•

• Marcel Proust,

Marcel Proust,

W poszukiwaniu straconego
czasu – wielka synteza prze-
szłości i teraźniejszości.

•

• Julian Przyboś,

Julian Przyboś,

Notre-Dame – poetycki opis
słynnej katedry paryskiej

•

• Juliusz Słowacki,

Juliusz Słowacki,

Grób Agamemnona – poeta
medytujący o losie Polski pod-
czas zwiedzania starożytnego
grobowca.

•

• Murano Shiro,

Murano Shiro,

Mona Lisa – wiersz opisujący
słynne dzieło Leonarda da Vin-
ci z perspektywy… estetyki ja-
pońskiej. Znajdziesz go
w książce Estetyka Japonii

•

• Maria

Maria

Maria
Pawlikowska-Jasnorzewska,

Pawlikowska-Jasnorzewska,

Nike z Samotraki – wiersz o mi-
łości zainspirowany rzeźbą przed-
stawiającą mitologiczną Nike

•

• Tracy Chavalier,

Tracy Chavalier,

Dziewczyna z perłą – współczes-
na powieść ukazująca histo-
ryczno-fikcyjne kulisy powsta-
nia słynnego obrazu Jana Ver-
meera van Delft

•

• Bernard Shaw,

Bernard Shaw,

Pigmalion – dramat nawiązują-
cy do mitycznej historii rzeź-
biarza Pigmaliona

•

• Charles Baudelaire,

Charles Baudelaire,

Oddźwięki – wiersz mówiący
o korespondencji sztuk

•

• Jarosław Iwaszkiewicz,

Jarosław Iwaszkiewicz,

Ikar – opowiadanie nawiązują-
ce do obrazu Piotra Bruegla

•

• Stanisław Trembecki,

Stanisław Trembecki,

Sofiówka – wiersz będący opi-
sem niezwykle pięknego ogrodu

Prezentacje maturalne

Ucz się z

• Sofiówka Stanisława Trembeckiego – poemat będący opisem wielkiego ogrodu żony

magnata Szczęsnego Potockiego, Zofii Potockiej. Park był tworzony przez wiele lat, miał
w zręczny sposób łączyć naturę z architekturą. Bujna roślinność wiła się po specjalnie
złamanych kolumnach i skrytych w gąszczu pałacykach. Trembecki opisuje ogród na za-
mówienie właścicielki, poemat miał być odczytany na zakończenie prac budowlanych.

Teraz możesz omówić dzieła literackie nie w całości poświęcone sztuce:

Twoją pierwszą pozycją może być:
• Na wspak Jorisa Karla Huysmansa (czytaj: Ismąsa) – to powieść opisująca życie

diuka Jana des Esseintesa. Jest to człowiek zmęczony życiem światowym, który posta-
nawia uciec od ludzi w zacisze podparyskiej prowincji. Tam tworzy sobie dom, który
zdaje się przypominać jedno wielkie dzieło sztuki. Z niezwykłym wprost wyrafinowa-
niem diuk Jan kolekcjonuje obrazy – na przykład Goi lub El Greca – oraz dekoruje
wnętrze mieszkania. Jadalnię przerabia na przykład na kajutę okrętową. Bohater
powieści Huysmansa to typowy modernistyczny esteta – żyje wyłącznie sztuką i dla
sztuki. Dnie spędza, medytując nad ulubionymi kolorami i ich wzajemnymi połącze-
niami. Dzieło sztuki tworzy nawet z obiadu.

Na zakończenie możesz omówić:
• W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta – to gigantyczna wprost po-

wieść (7 tomów) dotycząca, rzec można, wszystkiego – od życia towarzyskiego Paryża
początku XX wieku aż po filozoficzne rozważania natury czasu. Duża część książki
poświęcona jest jednakże opisom i analizom dzieł sztuki. Proust fascynował się ma-
larstwem Vermeera oraz gotyckimi katedrami. Swoje doświadczenia konesera
sztuki zawarł właśnie w Poszukiwaniu…

• Pigmalion, Bernarda Shawa – komedia, której akcja przedstawia się mniej więcej

tak: ceniony językoznawca profesor Higgins zakłada się z pułkownikiem Pickerin-
giem, że nauczy prostą kwiaciarkę, Elizę Doolittle, poprawnej angielszczyzny. Re-
zultat przewyższa oczekiwania wszystkich – na odbywającym się w salonie matki pro-
fesora spotkaniu Eliza odnosi towarzyski sukces. Bohaterka utworu Shawa staje się
„dziełem” profesora, „ożywa” niczym posąg dłuta Pigmaliona.

Czas przejść do polskiej literatury.
• Rozważ rolę sztuki w Grobie Agamemnona Juliusza Słowackiego. Ten wiersz jest

refleksją poety nad grobem mitycznego wodza greckiego. Po opisie kurchanu (gro-
bowca) Słowacki przechodzi do rozważań dotyczących świetnej historii starożytnej
Grecji. Wspomina wielkich wodzów i ich wielkie czyny – na przykład Leonidasa pod
Termopilami. Porównuje je z sytuacją zniewolonej Polski, wyciągając sceptyczne
wnioski. Umęczona ojczyzna nigdy wielkością nie dorówna starożytnym, dopóki się
nie wyzwoli z własnej przeszłości.

Strategia ujęcia historycznego

Możesz także rozwinąć swoją wypowiedź nieco inaczej – przyjmując perspektywę histo-
ryczną. Na początku przypatrz się starożytnym dziełom sztuki, które stały się inspiracją
dla późniejszych pisarzy.

Do nich należą:
• Posąg bogini Nike z Samotraki – był inspiracją dla wiersza Nike z Samotraki Marii

Pawilikowskiej-Jasnorzewskiej.

• Grobowiec Agamemnona – natchnął Juliusza Słowackiego do napisania poematu

Grób Agamemnona.

• Mityczna rzeźba Pigmaliona – od imienia mitologicznego „ojca rzeźbiarzy” za-

czerpnął tytuł do swojego dramatu Bernard Shaw.

Mit o Pigmalionie

To jedna z pierwszych historii w dziejach kultury europejskiej mówiąca o sztuce. Król
Cypru Pigmalion własnoręcznie wyrzeźbił posąg Galatei – kobiety tak pięknej, że się

Prezentacje maturalne

Ucz się z

w niej zakochał. Nie mogąc ścierpieć, że była ona tylko z kamienia, wybłagał u Afrodyty
ożywienie posągu. Mit ten ma nie tylko swoje odbicie w literaturze (dramat Bernarda
Shawa) – jest opowieścią o sztuce mimetycznej – naśladującej naturę w doskonały sposób.

A oto dzieła z innych epok:

Średniowiecze

• Katedra Notre Dame – opisał ją Julian Przyboś w wierszu Notre-Dame.

• Katedra gotycka – dzięki niesamowitej aurze i cudownej architekturze natchnęła

wielu pisarzy. Między innymi Marcela Prousta, Jorisa Karla Huysmansa.

Renesans

• Mona Liza Leonarda da Vinci – obraz stał się punktem wyjścia do rozważań japoń-

skiego poety Murano Shiro.

Możesz przywołać, jako ciekawostkę, wiersz japońskiego poety Murano Shiro pod
tytułem Mona Lisa. To ciekawy utwór, pokazujący nam, jak na słynną „ikonę kultury
europejskiej” patrzy Japończyk. Poeta w zabawny sposób krytykuje dzieło Leonarda.
Estetyka Japonii stworzyła bowiem kanon piękna zupełnie inny niż europejski. Ja-
pończycy przede wszystkim portrety nie uważają za piękne!

Barok

• Upadek Ikara Piotra Bruegla – zainspirował Jarosława Iwaszkiewicza do napisania

opowiadania Ikar.

• Dziewczyna z perłą Jana Vermeera van Delft – stała się tematem przewodnim książki

Tracy Chavalier.

Strategie zakończenia

Podsumuj swoje rozważania. Możesz nazwać omówione przez siebie teksty literackie
opowieścią o sztuce. Zaznacz, że opowieść ta była obecna w kulturze właściwie od po-
czątku istnienia sztuk.

Spróbuj także nawiązać do współczesnej teorii intertekstu. Intertekstem nazywa-

my dzieło cytowane w innym dziele. Postmoderniści uważają, że nie istnieje właściwie
żadne dzieło sztuki, które by było wolne od jakichkolwiek nawiązań do przeszłości.
Artyści często nawet sobie nie zdają sprawy, że cytują kogoś innego! Dzieła sztuki „muszą”
więc w pewnym sensie pojawiać się w literaturze.

Możesz postawić tezę mówiącą, że korespondencja sztuk jest wynikiem wspólnoty do-

świadczeń artystów. To znaczy: malarze, rzeźbiarze i pisarze interesują się przede wszyst-
kim tekstami kultury. Swoje dzieła tworzą opierając się na innych dziełach. Możesz tu po-
wiedzieć, że tekst rodzi tekst. Trudno sobie wyobrazić pisarza, który nigdy nie był w muzeum.

Pojęcia
do zapamiętania

• Ekfraza

Ekfraza

Ekfraza – tak „fachowo” możesz
nazywać opis dzieła sztuki w li-
teraturze.

• Synestezja

Synestezja

Synestezja – połączenie wrażeń
zmysłowych i intelektualnych.
Polega na kojarzeniu np. barwy
(malarstwo) z dźwiękiem (muzy-
ka) lub słowem (literatura).

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Przede wszystkim zdobądź reprodukcje omawianych przez
siebie dzieł sztuki! To bardzo ważne – dzięki temu bę-
dziesz mógł popierać swoją wypowiedź konkretnymi przed-
stawieniami – obrazami lub zdjęciami rzeźb i budowli.

Omawiając książkę Dziewczyna z perłą, możesz na-

wiązać do filmu. Dziewczyna z perłą Petera Webera jest
ekranizacją powieści Tracy Chavalier.

Jeśli się zdecydujesz na analizę wiersza Mona Lisa

Murano Shiro, możesz pokazać parę zabawnych „prze-
róbek” słynnego portretu Leonarda. Na przykład Mona
Liza jako mężczyzna lub paląca skręta. To nie tylko żart.
Możesz dzięki tym „obrazom” przedstawić kulturowe losy

wielkiego dzieła malarskiego. Da Vinci stworzył coś, do
czego odwołują się wszyscy w każdy możliwy sposób.

Film to szczególny rodzaj sztuki, w którym mogą za-

razem znaleźć się odniesienia do literatury i malarstwa.
Znajdziesz je np. bardzo często w twórczości Andrzeja
Wajdy. Jego Wesele, adaptacja dramatu Stanisława Wy-
spiańskiego, zawiera niezwykle wiele „cytatów” z ma-
larstwa: Aleksandra Gierymskiego, Antoniego Mal-
czewskiego, Włodzimierza Tetmajera, Jana Matejki
oraz autora dramatu Stanisława Wyspiańskiego. Sposo-
bem uatrakcyjnienia wypowiedzi może być prezentacja
fragmentu tego filmu.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Dlaczego pisarzy tak często inspirują dzieła sztuki? Uzasadnij swoją odpo-
wiedź.

Proponowana odpowiedź

Wynikało to przede wszystkim z ich własnych doświadczeń i przeżyć estetycz-
nych. Często widziane przez nich dzieła sztuki zapadały im głęboko w pa-
mięć, dawały natchnienie potrzebne do pisania. Czasami też zabierali po pro-
stu głos w „dialogu” prowadzonym z przeszłością. Słynne dzieło sztuki
z dawnych czasów mogło stać się doskonałą metaforą do rozważań o współ-
czesności.

Opowiedziałeś, jak sztuka inspiruje literaturę – czy zdarzają się sytuacje od-
wrotne? Czy literatura inspiruje sztukę?

Proponowana odpowiedź

Oczywiście, że tak. Weźmy na przykład Biblię. Powstało do niej niezwykle dużo
„ilustracji”. W średniowieczu lub baroku – malarstwo zajmowało się głównie
przedstawianiem historii biblijnych.

Czy znasz pisarzy, którzy także malowali lub rzeźbili?

Proponowana odpowiedź

Takim artystą był na pewno Leonardo da Vinci – jako człowiek renesansu zaj-
mował się wszystkimi dziedzinami sztuki i nauki. Czynnie zajmował się rzeźbą
także Cyprian Norwid – swoje zainteresowania sztuką zawarł w esejach oraz
noweli Ad leones. Dla ścisłości należałoby też wspomnieć o Stanisławie Wys-
piańskim, który zasłynął jako wielki pisarz i wybitny malarz, twórca projektów
architektonicznych, a nawet… mebli (pięknych dzieł sztuki, ale bardzo niewy-
godnych).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Brzydota w literaturze i innych dziedzinach sztuki przekora, nowa estetyka czy moda
Rozdział 4, ZWIĄZKI PIOSENEK Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI
Rozdział 4, ZWIĄZKI PIOSENEK Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI
Pielęgniarstwo jako dziedzina sztuki
zakladne hw pojmy, -y, inne dziedziny wiedzy
1434 spuścizna sztuki romantycznej omówienie podstawowych?ch epoki na podstawie różnych dziedzin szt
OS niektore detaily, -y, inne dziedziny wiedzy
aa kliniczna wyklady, KLINICZ1, Psychologią kliniczna będziemy się zajmowali dlatego, że z niej wyro
PODA D BR I US UG ORAZ CZY, Inne
Infovek ucebnica, -y, inne dziedziny wiedzy
7sem konstr betonowe bogucka, Budownictwo, konstrukcje betonowe, konstrukcje betonowe, projekty, inn
Walory rzeĽby1
Brzydota w literaturze i innych dziedzinach sztuki
część 2 ZWIĄZKI LITERATURY Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI
13[1] Charakterystyka podstawowych dziedzin sztuki
czy heglowska diagnoza sztuki jest aktualna
Obraz getta w różnych dziedzinach sztuki

więcej podobnych podstron