Podaż dóbr i usług oraz czynniki określające ich wielkości.

Drugim co do ważności po popycie pojęciem w ekonomii jest niewątpliwie pojęcie podaży.
Podaż (ang. supply) jest zestawieniem ilości dóbr, jakie producenci są gotowi dostarczyć (zaoferować) w określonym czasie i przy różnych cenach.
Wielkość podaży jest to ilość dobra, jaką producenci są w stanie dostarczyć (zaoferować) na rynek przy określonej cenie w określonym czasie.
Należy zwrócić uwagę na różnicę między pojęciem podaży i wielkości podaży. Podaż określa postępowanie producentów przy różnych występujących poziomach cen. Określonej cenie odpowiadają określone wielkości podaży. Wielkość podaży ma sens tylko w odniesieniu do określonej ceny.
Możemy rozróżnić następujące rodzaje podaży:
* indywidualną i rynkową -podaż indywidualna będzie dotyczyła jednego rodzaju dobra produkowanego przez jednego producenta lub w jednej gałęzi; podaż rynkowa dotyczy dóbr wytwarzanych na danym rynku, w danym kraju;
* podaż dóbr i usług konsumpcyjnych oraz dóbr i usług produkcyjnych pierwszy rodzaj podaży dotyczy dóbr służących bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb konsumentów, drugi rodzaj dotyczy dóbr służących do produkcji innych dóbr.
Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która z kolei jest określona przez następujące czynniki: poziom ceny danego dobra, ceny czynników produkcji, stosowane technologie, cele działalności przedsiębiorstwa, ceny innych dóbr, oczekiwania dotyczące zmian cen oraz inne przypadkowe czynniki. Jednakże wielkość podaży nie jest równa wielkości produkcji, gdyż część wytworzonych produktów jest zużywalna przez ich wytwórców, część ulega zniszczeniu, wreszcie część może być przeznaczona na zwiększenie zapasów lub skierowania do wymiany międzynarodowej.
Zmniejszenie zapasów pomniejsza wielkość podaży w stosunku do produkcji, natomiast przesunięcie towarów i rezerw na rynek zwiększa podaż. Ponadto eksport zmniejsza wielkość podaży w stosunku do wielkości produkcji, import zaś odpowiednio zwiększa podaż.
Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość produkcji i podaży jest cena danego dobra. Wzrost ceny, przy niezmienności innych czynników, zachęca producentów do zwiększenia dotychczasowej ilości dobra, gdyż w ten sposób wzrastają ich zyski. Natomiast obniżka ceny powoduje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie wielkości podaży.
Do najważniejszych czynników (determinantów), które poza ceną danego dobra mają wpływ na kształtowanie się podaży, należą:
* ceny czynników produkcji (np. wysokość płac, opłaty za energię, czynsz, ceny materiałów i urządzeń, procent od pożyczonego kapitału itp.) - w przypadku ich wzrostu spadają dochody wytwórców, co ogranicza podaż, a w sytuacji spadku cen czynników produkcji -wzrastają dochody producentów, co skłania ich ( w ramach posiadanych możliwości produkcyjnych i w skali uznanej za korzystną) do zwiększenia oferty rynkowej ;
* czas, jakim dysponują producenci, aby wytworzyć odpowiednią do potrzeb rynku wielkość (skalę) produkcji;
* postęp techniczny, polegający na zastosowaniu w produkcji doskonalszych technik i technologii umożliwiających wytwarzanie nowych wyrobów, a jednocześnie obniżenie kosztów produkcji. Nowe techniki i technologie pozwalają obniżające koszty jednostki wytwarzanego produktu pozwalają, przy danej cenie rynkowej, na zwiększenie zyskowności produkcji, co zachęca przedsiębiorców do zwiększenia podaży;
* poziom kosztów produkcji (niski poziom kosztów produkcji pobudza przedsiębiorców do zwiększenia produkcji przy każdej cenie produktu, co znajdzie wyraz we wzroście podaży dóbr, z kolei wzrost kosztów produkcji czyni produkcję nieopłacalną, nie zachęcając przedsiębiorców do jej zwiększenia;
* warunki finansowo-kredytowe - wzrost możliwości finansowych producenta powoduje wzrost podaży, ponieważ może on poświęcić więcej środków na produkcję; warunki finansowo-kredytowe zależą między innymi od wysokości płaconych podatków, oprocentowania kredytów, otrzymywanych subsydiów itp.;
* warunki zaopatrzenia wytwórczego - czyli możliwości zdobywania nowych maszyn, urządzeń i technologii; sposób zorganizowania procesu produkcyjnego i wykorzystania czynników wytwórczych ma wpływ na rozmiary podaży; lepsze i nowsze technologie umożliwiają wytwarzanie dóbr przy użyciu mniejszych nakładów czynników produkcji, co w efekcie powoduje zmniejszenie kosztów wytwarzania i wzrost opłacalności produkcji; pozwala to osiągnąć większą produkcję przy danych zasobach czynników produkcji i dostarczanie większej ilości danego dobra na rynek, często po niższej cenie;
* zdolności przewidywania cen przez wytwórców - oczekiwania co do kształtowania się cen w przyszłości, mogą mieć wpływ na decyzje produkcyjne; jeśli przewidywany jest wzrost cen w przyszłości, to aktualna oferta rynkowa może się zmniejszyć; odwrotnie, przewidywanie spadku cen spowoduje zwiększenie podaży;
* liczba przedsiębiorstw w gałęzi - wraz ze wzrostem liczby producentów w gałęzi zwiększa się produkcja, a więc i podaż na danym rynku; gdy liczba producentów w gałęzi maleje, zmniejsza się produkcja, a więc i podaż;
* możliwości wytwórcze - wyznaczane są przez czas, jaki jest potrzebny od chwili zgłoszenia przez rynek zapotrzebowania na dany produkt do momentu przekazania go do sprzedaży; na niego mają wpływ: rodzaj dobra lub usługi, na które zgłoszone jest zapotrzebowanie, zdolność do przestawień produkcyjnych wytwórców, możliwość zwiększenia podaży w ramach posiadanej zdolności produkcyjnej (zapasy, rezerwy produkcyjne), długość cyklu inwestycyjnego, liczba dostawców oraz ich zdolności produkcyjne
* popyt konsumentów - wraz ze wzrostem popytu na dane dobro czy usługę zwiększa się możliwość uzyskania zysku przez producentów, dlatego zwiększają oni ilość produktów na rynku przeznaczonych do sprzedaży;
* cel działań przedsiębiorstwa - wiadomo, że celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku; możliwość osiągnięcia wyższego zysku zachęca do zwiększenia oferowanych przez producenta ilości dóbr na rynku;
* interwencyjna polityka państwa - może zmierzać do zwiększenia lub zmniejszenia podaży dóbr i usług na krajowym rynku;
* pozostałe czynniki - takie jak: pogoda (szczególnie w rolnictwie w produkcji roślinnej), import, eksport, polityka państwa itp.
Analizując podaż w określonym czasie dostrzegamy, że czynnikami wpływającymi na nią są nie tylko ceny produktów, ale też inne czynniki pozacenowe, jak ceny czynników produkcji, warunki finansowo-kredytowe, warunki zaopatrzenia wytwórczego, zdolność przewidywania cen przez wytwórcę, możliwości wytwórcze i inne.
Zmiany podaży są funkcją równoczesnych zmian wszystkich tych czynników. Uwzględnienie wszystkich czynników daje więc bardzo złożoną funkcję. Gdy zmieniają się wszystkie czynniki, wówczas właściwie nie wiemy, który wpłynął na zmianę podaży. W celu uproszczenia analizy przy badaniu współzależności między podażą a jednym z wymienionych czynników przyjmuje się zasadę ceteris paribus, tzn. zakłada się, że pozostałe czynniki, oprócz analizowanego, nie zmieniają się - są stałe.
Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra. Zależność wielkości podaży od ceny (i odwrotnie) można przedstawić w postaci prawa podaży.
Prawo podaży określa trwały związek ceny z wielkością podaży, polegający na tym, że wraz ze wzrostem ceny dobra, rośnie wielkość podaży, natomiast spadek ceny dobra powoduje, że wielkość podaży również spada.
Graficzną interpretacją prawa podaży jest krzywa podaży. Krzywa ta powstaje przez zestawienie wielkości podaży z różnymi wielkościami ceny w danym okresie. W rzeczywistości zależności między ceną i wielkością podaży mają charakter nieliniowy.

Załącznik1.

Powyższy wykres przedstawia zależność zmian rozmiarów podaży w stosunku do zmian cen danego dobra. Jak widać, zmiany te odbywają się w tym samym kierunku.
Dla celów dydaktycznych przyjęto jednak posługiwanie się wykresami krzywych podaży w postaci prostych, upraszczając założenie, że zależności między ceną a popytem mają charakter liniowy.

Podczas opisywania krzywej podaży niezwykle ważne jest rozróżnienie pojęć: podaż (czyli cała krzywa) i wielkość podaży (czyli ilość - reprezentowana przez dany punkt na krzywej - jaką producenci skłonni są wyprodukować przy danej cenie).
Wielkość podaży na dane dobro zmienia się, gdy zmienia się cena tego dobra przy założeniu ceteris paribus. Wielkość podaży odnosi się do konkretnego zestawienia ceny i ilości, jest więc wybranym punktem na krzywej podaży.
Zmiana wielkości podaży odpowiada ruchowi po krzywej podaży i jest wywołana zmianą ceny.

Wpływ zmiany ceny na wielkość podaży mierzy się cenową elastycznością podaży. Niska elastyczność podaży oznacza, że wzrost ceny nie spowoduje istotnego wzrostu podaży. Jednak gdy jest ona wysoka, to nawet niewielka zmiana ceny powoduje relatywnie duży wzrost podaży. Elastyczność podaży zależy od wielu czynników, między innymi od możliwości przestawienia się na inną produkcję. Gdy można szybko zmienić swój profil produkcji, wtedy elastyczność jest wysoka. Np. elastyczność podaży pączków jest wysoka, bo gdy ich cena rośnie, cukiernie mogą ograniczyć produkcję innych wyrobów, aby zwiększyć produkcję pączków.
Elastyczność podaży zależy między innymi od technologii oraz od kosztów pozyskania nowych czynników produkcji. Jednak zasadniczy wpływ na nią ma czas. Kwestię elastyczności można rozpatrzyć w trzech okresach: ultrakrótkim (gdy zasób czynników produkcji jest stały), krótkim (gdy niektóre czynniki produkcji są zmienne) i długim (kiedy wszystkie czynniki produkcji są zmienne).
W przypadku gospodarki wolnokonkurencyjnej ceny powstają na rynku, a przedsiębiorcy są - jak określa ich literatura anglosaska - cenobiorcami. Na rynku występują stałe wahania cen pod wpływem spontanicznych zmian w efektywnej podaży dóbr i usług. Tak kształtujące się ceny „wysyłają” serie automatycznych sygnałów da producentów: co, ile i kiedy mają wytworzyć oraz do konsumentów: co, kiedy oraz ile mogą nabyć towarów na określonym rynku. Choć żaden pojedynczy uczestnik rynku nie jest w stanie wywrzeć istotnego wpływu na stan rynku, to wytwarzane i sprzedawane towary, ich ilość i asortyment są w istocie określone przez decyzje producentów i konsumentów.
Wielkie przedsiębiorstwa monopolistyczne, a zwłaszcza państwo, kierując się względami natury społecznej stały się cenodawcami, tzn. ustalają ceny administrowane w zasadzie stałe w dłuższych okresach i starają się czynnie kształtować rynek. System cen stał się współcześnie instytucją ekonomiczną i polityczną oraz socjalną, dlatego system cen może być aktywnie kształtowany przez wielkie korporacje i organy państwowe.

Podsumowanie.
Gospodarki rynkowe sterowane są cenami. Gdy wzrasta cena dobra lub usługi, producenci chętnie wytwarzają więcej,. Konsumenci natomiast ograniczają zakupy. Kiedy cena spada, sytuacja jest odwrotna. W ten sposób cena wysyła „sygnały” kupującym i sprzedającym.
Wnioski:
* podaż to ilość dóbr i usług, którą producenci oferują do sprzedaży po każdej możliwej cenie w danym momencie i miejscu;
* jest ona wprost proporcjonalna do ceny;
* przy wyższej cenie będzie oferowana większa ilość dóbr i usług niż przy niższej cenie;
* stopień, w jakim zmiany w cenie wpływają na podaż zależy od elastyczności podaży;
* generalnie, im dłuższy czas upływa od zmiany ceny, tym podaż silniej reaguje na jej zmianę.
* Zmiany podaży mają wpływ na cenę rynkową;
* Zwiększona podaż powoduje spadek ceny i odwrotnie.

S

P

Rys. 1: Krzywa podaży o charakterze nieliniowym. Q

---