untitled

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bohaterowie literaccy różnych epok
w poszukiwaniu szczęścia.
Rozważ na wybranych przykładach.

Bibliografia przedmiotu

• Władysław Tatarkiewicz,

O szczęściu

• Słownik języka polskiego pod red.

Stanisława Skorupki i innych

• Jostein Gaarder, Świat Zofii

• Henri Peyre, Co to jest roman-

tyzm?

• Tomasz Miłkowski i Janusz Te-

mer, Leksykon lektur szkolnych

• Janusz Termer, Leksykon po-

etów dla szkół i miłośników po-
ezji

• Barbara Drabarek i inni, Szkol-

ny słownik motywów literackich

• Julia Didier, Słownik filozofii

• Stefan Garczyński, O radości

• Andrzej Z. Makowiecki, Słownik

postaci literackich

Szukamy szczęścia, my, Kaina plemię,
Szukamy prawdy – to syzyfia praca!
Prawda jak słońce spieszy ogrzać ziemię,
Lecz ziemia z nami od niej się odwraca.

(Andrzej Niemojewski, Elegia)

PREZENTACJA

Strategie wstępu

• Szczęście jako wartość, cel bohaterów literackich – los, fortuna, dola, zwłaszcza po-

myślny los, pomyślność, powodzenie; zrządzenie losu sprawiające, że komuś się szczęści,
powodzi (Słownik języka polskiego).

• Szczęśliwi i nieszczęśliwi bohaterowie literaccy – szczęśliwa jest Justyna Orzelska

(spotkała człowieka, z którym mogła realizować swoje plany) z powieści Elizy Orzesz-
kowej Nad Niemnem. Nieszczęśliwy jest tytułowy bohater utworu Honoriusza Balza-
ka Ojciec Goriot. Wartości, którymi się kierował, okazały się złudne. Źle wyrażał swą
miłość do córek, niewłaściwie je wychował i w chwilach najtrudniejszych nie mógł
liczyć na dzieci. Przegrał swoje życie.

• Dążenie do szczęścia – działanie zgodne z ludzką naturą (Władysław Tatarkiewicz

O szczęściu).

Strategie rozwinięcia

Co uznawano za szczęście w różnych epokach? – wybrane przykłady

• Starożytność – sprawne ciała, rozwój fizyczny i duchowy, pogodę ducha – Homer Ilia-

da, Marek Aureliusz Rozmyślania.

• Średniowiecze – oddanie się Bogu, służbę królowi; modlitwę, cierpienie, kontempla-

cję, walkę (za wiarę) – Pieśń o Rolandzie.

• Oświecenie – naukę, filozofowanie – Wolter Kandyd.
• Romantyzm – miłość, cierpienie, podróże, walkę (w obronie niepodległości kraju,

suwerenności narodu) i poświęcenie się dla narodu, tworzenie dzieł sztuki – Juliusz
Słowacki Kordian.

• Pozytywizm – naukę, pracę dla innych – Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem.
• Modernizm – obcowanie ze sztuką, ucieczkę w świat używek, odrzucenie norm moral-

nych, erotyzm – Kazimierz Przerwa-Tetmajer Lubię, kiedy kobieta…, Evviva l’arte.

• Dwudziestolecie międzywojenne – życie w świecie kultury, eskapady do teatru, kaba-

retu, marzenia o lepszej przyszłości i powroty do szczęśliwego dzieciństwa – poezja
skamandrytów. Fascynacja techniką – Julian Przyboś Gmachy, Dachy.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia podmiotu

•

• Biblia

•

• Jan Parandowski,

Jan Parandowski,

Mitologia

•

• Homer,

Homer,

Iliada

•

• Marek Aureliusz,

Marek Aureliusz,

Rozmyślania

•

• Jan Kochanowski,

Jan Kochanowski,

Pieśń świętojańska o sobótce

•

• Molier,

Molier,

Skąpiec

•

• Wolter,

Wolter,

Kandyd

•

• George Byron,

George Byron,

Giaur

•

• Honoriusz Balzak,

Honoriusz Balzak,

Ojciec Goriot

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Dziady cz. III, Pan Tadeusz

•

• Juliusz Słowacki,

Juliusz Słowacki,

Kordian

•

• George Sand,

George Sand,

Dzieje mojego życia

•

• Józef Ignacy Kraszewski,

Józef Ignacy Kraszewski,

Kwiat paproci

•

• Eliza Orzeszkowa,

Eliza Orzeszkowa,

Nad Niemnem

•

• Henryk Sienkiewicz,

Henryk Sienkiewicz,

Quo vadis, Trylogia

•

• Bolesław Prus,

Bolesław Prus,

Lalka

•

• Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Ludzie bezdomni

•

• Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Evviva l’arte, Lubię, kiedy ko-
bieta…

•

• Julian Przyboś,

Julian Przyboś,

Gmachy, Dachy

•

• Bolesław Leśmian,

Bolesław Leśmian,

Szczęście

•

• Leopold Staff,

Leopold Staff,

Odys

•

• Krzysztof Kamil Baczyński,

Krzysztof Kamil Baczyński,

Rodzicom, Niebo złote ci otwo-
rzę, Z głową na karabinie, Biała
magia

•

• Albert Camus,

Albert Camus,

Dżuma

•

• Jan Twardowski,

Jan Twardowski,

Mrówko, ważko, biedronko

•

• Konstanty Ildefons Gałczyński,

Konstanty Ildefons Gałczyński,

Prośba o wyspy szczęśliwe,
Podróż do Arabii Szczęśliwej

Jak szukano szczęścia i w jaki sposób je osiągano?

• Petroniusz (bohater Quo vadis Henryka Sienkiewicza) – esteta, sybaryta, był szczęśliwy.
• Roland (Pieśń o Rolandzie) – znajdował szczęście w wyprawie wojennej, walce za

wiarę, modlitwie.

• Kandyd (Kandyd Woltera) – szukał szczęścia, zdobywając wykształcenie, podróżując,

przeżywając liczne przygody, ale odnalazł je w „uprawianiu ogródka”.

• Konrad (bohater III części Dziadów Adama Mickiewicza) – miłość, podróże i kon-

takty z ludźmi, tworzenie poezji, poświęcenie się dla ojczyzny i realizacja powziętego
ambitnego celu, walka z samym sobą i z wrogiem ojczyzny, analiza stanów własnej
duszy, przewodzenie innym miały dać mu szczęście – nie był jednak szczęśliwy.

• Ochocki (bohater Lalki Bolesława Prusa) – nauka, eksperymenty, podróże pozwalały

mu się realizować.

• Judym (bohater Ludzi bezdomnych S. Żeromskiego) – doświadczył miłości, poświęcał

się dla innych, pracował, podróżował, obcował ze sztuką i przyrodą, analizował stany
własnej duszy – ale nie był szczęśliwy.

• Podmiot liryczny wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – alter ego poety (Niebo

złote ci otworzę, Rodzicom, Z głową na karabinie) – spełnienie w miłości, obcowaniu
z pięknem przyrody, szczęściu rodzinnym (rodzice, żona), jednak do szczęścia zabra-
kło wolnej ojczyzny i spokojnego życia w czasie pokoju.

Strategie zakończenia

• Różne koncepcje szczęścia zależne od epoki i indywidualności bohaterów literac-

kich, a także od wartości uznawanych przez pisarza za istotne dla człowieka:

•

stan spokoju (Marek Aureliusz Rozmyślania)

•

bogactwo – jednak nie wystarcza (Jan Parandowski Mitologia – mit o królu Mida-
sie, Molier Skąpiec)

•

intelekt (Bolesław Prus Lalka)

•

altruizm (Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem)

•

obcowanie z przyrodą (Adam Mickiewicz Pan Tadeusz)

•

miłość, erotyzm (Kazimierz Przerwa-Tetmajer Lubię, kiedy kobieta…)

•

bogactwo przeżyć (Juliusz Słowacki Kordian)

•

ucieczka do arkadii dzieciństwa (Adam Mickiewicz Pan Tadeusz)

•

praca (Bolesław Prus Lalka)

• Droga do szczęścia to dążenie do osiągnięcia wyznaczonego celu, aktywność inte-

lektualna, dokonywanie wyborów, podejmowanie wyzwań, jakie stawia czas histo-
ryczny, przyjmowanie zobowiązań osobistych i społecznych, angażowanie się w poży-
teczną pracę (Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem).

• Jedni bohaterowie osiągają zadowolenie, docierają do celu, spełniają swe marzenia

i realizują plany, innym to się nie udaje. Wszyscy oni jednak dochodzą do wniosku, że
warto szukać, dążyć do postawionego celu, i taki stan już sam w sobie jest progiem do
szczęścia. Prawda o bohaterach: ludzie powtarzają los Odyseusza.

Każdy z nas jest Odysem,
Co wraca do swej Itaki.

(Leopold Staff Odys)

Istotne, aby być człowiekiem, tzn. szukać, działać, spełniać się, myśleć o innych (dr Rieux
– bohater Dżumy Camusa w ten sposób formułuje swoje credo życiowe: „Obchodzi mnie
tylko, żeby być człowiekiem”).

• Człowiek rzadko lub nigdy nie osiąga stanu szczęścia sam, zwykle potrzebny jest mu

do pełni szczęścia ktoś lub coś, co kocha – np. George Sand w książce Dzieje mojego
życia zwierza się, że rodzina (zaliczała do niej swoje dzieci, ale i Chopina) oraz sztu-
ka, a zwłaszcza literatura to to, co czyni ją szczęśliwą. Bardzo też ceniła wiejskie
zacisze i przyrodę.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Mapa myślowa w formie koniczynki, zawierająca sen-

tencje dotyczące szczęścia, np.

szczęścia w domu nie znalazł,
bo go nie było w ojczyźnie

• Piosenka o szczęściu – np.

Bo szczęścia nie szukaj daleko
Za siódmą gdzieś górą i rzeką

• Recytacja fragmentów wierszy o szczęściu:

•

Konstanty Ildefons Gałczyński,

Prośba o wyspy szczęśliwe,
Podróż do Arabii Szczęśliwej,

•

Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce

(Wsi spokojna, wsi wesoła),

•

Bolesław Leśmian, Szczęście,

•

Krzysztof Kamil Baczyński, Biała magia.

• Plastyczne i literackie wizerunki szczęśliwych bohaterów (ob-

razy i fragmenty tekstu nagrane na taśmie magnetofonowej)

• Panna Izabela Łęcka i… Apollo (bohaterka Lalki Prusa).
• Tadeusz z Zosią

Szukają Tadeusza, który stał na stronie
I coś pilnego szeptał swojej przyszłej żonie

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz Księga XII

• Rubens z żoną (P. Rubens Autoportret z Izabellą).
• Chopin z fortepianem – fotografia pomnika Frydery-

ka Chopina (wg projektu Wacława Szymanowskie-
go). Pomnik ten znajduje się w Łazienkach.

• Święta Rodzina (Rembrandt Święta Rodzina).
• Mickiewicz z… marzeniami

(Walery Wańkowicz Mickiewicz na Judahu skale).

• Tańcząca baletnica (Edgar Degas Zielona tancerka

i Tancerka na scenie).

• Dziewczyna z… nitką babiego lata (Józef Chełmoń-

ski Babie lato).

O co może zapytać komisja?

Kto jest Twoim ulubionym bohaterem literackim szu-
kającym szczęścia? Uzasadnij swój wybór.

Proponowana odpowiedź

Bohaterem, który prezentuje osiągalną chyba dla każde-
go koncepcję szczęścia, jest podmiot liryczny wierszy księ-
dza Jana od Biedronek, czyli Jana Twardowskiego. Umie
on dostrzec piękno i radość w każdym, nawet najdrob-
niejszym, elemencie świata, w każdej sytuacji, która nie
musi być od razu wielkim wydarzeniem. A jednocześnie
poeta wciąż się dziwi, szuka, zastanawia, uczy świata, pięk-
na, Boga, człowieka. Taka postawa skromności, aktyw-
ności w działaniach, ufności w dobro i miłość to właśnie
koncepcja szczęścia Jana Twardowskiego.
Warto przytoczyć fragment wiersza tego poety:

człapię po świecie jak ciężki słoń
tak duży że nic nie rozumiem
myślę jak uklęknąć
i nie zadrzeć nosa do góry
a życie nasze jednakowo
niespokojne i malutkie

(Jan Twardowski Mrówko ważko biedronko)

Zaprezentuj Twoją koncepcję szczęścia.

Proponowana odpowiedź

Wyobrażenia szczęścia mogą być różne. Jednak wspólną ich
cechą jest to, że trudno jest być szczęśliwym samemu. Wspomina
o tym Józef Ignacy Kraszewski w baśni Kwiat paproci. Bohater
tego utworu wyrzeka się takiego szczęścia, którego nie może
dzielić z innymi. Julian Tuwim wyraził to w następujący sposób:

Dwa szczęścia są na świecie.
Jedno małe – być szczęśliwym,
drugie – uszczęśliwiać innych.

O takiej koncepcji szczęścia przeczytać można w Epilo-
gu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza:

Jedyne szczęście, kto w szarej godzinie z kilku przyja-
ciół usiadł przy kominie,
(…)
I dumał, myślił o swojej krainie
(…)
I przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie,
I do piosnki rzucali mnie słowo za słowem,
Jak bajeczne żurawie nad dzikim ostrowem,
Nad zaklętym pałacem przelatując wiosną
I słysząc zaklętego chłopca skargę głośną,
Każdy ptak chłopcu jedno pióro zrucił
On zrobił skrzydła i do swoich wrócił…

Szczęśliwą więc można nazwać chwilę wspólnego pobytu
z przyjaciółmi, zwłaszcza jeśli można wspólnie coś stwo-
rzyć, ulepszyć, czyniąc to w serdecznej, miłej atmosferze.

Jaki utwór literacki poleciłbyś człowiekowi nieszczę-
śliwemu, który zwierzyłby Ci się ze swoich trudności
lub wręcz niemożności osiągnięcia szczęścia?

Proponowana odpowiedź

Nieszczęśliwym, zawiedzionym, daremnie oczekującym
szczęścia można polecić wiersz Leopolda Staffa – Odys.
Niech się nie zniechęcają i szukają szczęścia dalej.
Może ono być zaskakująco różne od naszych wyobra-
żeń, może przyjść nagle…

O to chodzi jedynie,
By naprzód wciąż iść śmiało,
Bo zawsze się dochodzi
Gdzie indziej, niż się chciało.

(Leopold Staff Odys)