ZWYCZAJE BOŻEGO NARODZENIA

Prezenty

Kochani wiecie, że w XIX wieku tylko w niektórych częściach Polski
obdarowywano dzieci drobnymi upominkami, które chowano w sianie. Czasem do prezentów
należała również przybrana orzechami, cukierkami, jabłuszkami oraz świeczkami sosenka.
Ofiarodawcą tych podarunków był oczywiście św. Mikołaj, który żył na przełomie III i IV
wieku w Azji Mniejszej i był biskupem Miry. Kult Świętego Mikołaja rozprzestrzenił się z
czasem po całym świecie. Mikołaj stał się najbardziej kochanym przez wszystkich świętym.
A teraz każdy - każdemu na święta daje choćby najmniejszy podarunek.

Choinka

A wiecie, że współczesna choinka, przybrana świeczkami i innymi ozdobami pojawiła się
najwcześniej na ziemiach niemieckich. Jej ojczyzną była najprawdopodobniej Alzacja. Tam
właśnie zwyczaj polegający na wnoszeniu do domu wiecznie zielonej gałęzi i wieszaniu jej
przy suficie został zastąpiony w XV lub XVI wieku stojącym drzewkiem wigilijnym.
Zwyczaj przystrajania drzewka wigilijnego rozpowszechnił się zapewne na przełomie XVIII i
XIX wieku. Wieczne zielone drzewko jest symbolem nadziei, długowieczności a także
czarodziejskiej mocy przed złem. Ozdoby choinkowe też mają swoje znaczenie. Gwiazdka -
przypomina gwiazdę Betlejemską i jest symbolem narodzenia i czystości. Lampki albo świece
- przypominają o przyjściu na świat Światłości czyli Jezusa. Są też symbolem ogniska
domowego. Łańcuch symbolizuje węża - kusiciela.

Opłatek

Z pewnością wiecie, że wigilijny opłatek jest zwyczajem typowo polskim z łaciny oblatum
czyli dar ofiarny. Łamanie się opłatkiem symbolizuje łamanie chleba przez Chrystusa w
czasie Ostatniej Wieczerzy. Dzielenie rozpoczyna pan domu lub najstarszy syn. Każdy łamie
się z każdym, a dopiero potem można zasiąść do stołu. Geneza opłatka jest kościelna,
religijna. W Polsce zwyczaj ten należy obecnie do powszechnie znanych, chociaż pojawił się
dość późno i upowszechnił się w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Zgodnie z tradycją
Kościoła współczesny opłatek jest śladem po starochrześcijańskich eulogiach. Były to
specjalne chleby ofiarne składane na ołtarzu. Część z nich konsekrowano i rozdawano jako
Eucharystię, resztę święcono po Mszy i posyłano do domu wiernych nieobecnych w kościele.

Potrawy wigilijne

A teraz trochę Wam opowiem o potrawach wigilijnych. W zwyczajach wigilijnych obecnych
było wiele elementów zaczerpniętych z pogańskiej obrzędowości. W dzisiejszej wieczerzy
wigilijnej związki z tymi wierzeniami zachowały się przede wszystkim w potrawach,
przyrządzanych głównie z ziaren zbóż, maku, miodu, grzybów. W zależności od regionu,
tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest różny, ale na wigilijnym stole powinny
znaleźć się wszystkie płody ziemi. Potraw powinno być dwanaście. Każdej należy spróbować,
co zapewni szczęście przez cały rok. Do najbardziej typowych należą: barszcz z uszkami a w
niektórych regionach Polski biały żur lub zupa grzybowa, ryby przyrządzane na różne
sposoby, kapusta z grochem, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kluski z makiem,
cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej
kulebiak i kutia.

Puste miejsce

Przy wigilijnym stole powinno, według dawnej tradycji, zawsze stać puste nakrycie dla
nieobecnych i biednych, którzy mogą zapukać do naszych drzwi. Przecież tego wieczoru nikt
nie powinien być głodny i samotny.

Siano

Garstka siana pod wigilijnym obrusem symbolizuje żłóbek, w którym leżało Dzieciątko Jezus.

Kolędy

Termin kolęda pochodzi od łacińskiego wyrazu - calendae, oznaczającego pierwszy dzień
miesiąca. Po reformie kalendarza dokonanej z inicjatywy cesarza Juliusza Cezara (101 p.n.e. -
44 n.e.) w 45 r. p.n.e. calendae styczniowe (mensis Januarius) rozpoczynały nowy rok.
Pierwsze dni nowego roku obchodzono uroczyście, Rzymianie odwiedzali się, podczas
składania życzeń wymieniali się prezentami. Noworoczne zwyczaje rzymskie dotarły w VI -
VII w. na Bałkany, do Greków, Rumunów, bałkańskich ludów słowiańskich, dalej na Ruś i do
Polski. Pierwotnie kolęda była pieśnią towarzyszącą odwiedzinom, jej warstwa tekstowa
obejmowała formuły powitalne i pochwalne na cześć gospodarzy, życzenia szczęścia i
pomyślności. Dopiero później wykształciła się kolęda, rozumiana jako „pieśń religijna o
tematyce związanej z narodzeniem Chrystusa”. Łacińskie kolędy obejmują różne rodzaje
śpiewów - introitus, antyfony, responsoria, tropy, sekwencje, hymny i pieśni. Obecnie kolędy
są śpiewane w okresie od 24 grudnia do 2 lutego. Pieśni opowiadających o narodzeniu Jezusa
mamy w polskiej tradycji bardzo dużo. Najstarsze sięgają czasów średniowiecza. Ich

wprowadzenie a potem upowszechnienie zawdzięczamy prawdopodobnie franciszkanom. Oni
też przynieśli do Polski zwyczaj budowy szopek.

Pasterka

Wieczór wigilijny kończy pasterka czyli Msza odprawiana w kościołach dokładnie o północy.
Zgodnie z tradycją upamiętnia ona przybycie do Betlejem pasterzy i złożenie przez nich hołdu
nowo narodzonemu Mesjaszowi. Zwyczaj sprawowania bożonarodzeniowej liturgii nocnej
wprowadzono w Kościele już w drugiej połowie V wieku. Do Polski dotarł on
najprawdopodobniej razem z chrześcijaństwem.