Rozpad Austro-Węgier (informator 2002)

Austro-Węgry powstały w 1867 roku jako rezultat kompromisu, zawartego przez cesarza
Franciszka Józefa z Węgrami. Była to monarchia wielonarodowa o skomplikowanej
strukturze etnicznej. Aspiracje narodowe np. Czechów skierowane były przeciwko
Austriakom, ale już Słowaków, Rumunów siedmiogrodzkich czy Chorwatów przeciw
Węgrom, zaś Ukraińców w Galicji Wschodniej - przeciw Polakom.
Podczas I wojny światowej wielonarodowy charakter armii austriackiej obniżał jej wartość
bojową. Procesy dezintegracyjne przyspieszyła śmierć Franciszka Józefa w 1916 roku. Pod
koniec wojny, w obliczu klęski, w Austrii wybuchła rewolucja, która obaliła monarchię.
Na mocy traktatu w Saint-Germain-en-Laye Austria została zredukowana do obszaru
zamieszkałego przez ludność niemieckojęzyczną. Austria stała się teraz niewielkim, czysto
niemieckim państwem.
W wyniku rewolucji węgierskiej również proklamowano republikę, ale wiadomości o tym, że
Ententa zamierza potraktować Węgry jako kraj pokonany doprowadziły do zmiany nastrojów
i powstanie w 1919 roku Węgierskiej Republiki Rad. Podjęła ona walkę o utrzymanie
dawnych granic i po kilku miesiącach została pokonana przez koalicję czechosłowacko
-rumuńsko-jugosłowiańską. Na mocy traktatu w Trianon Węgry utraciły 2/3 swego
historycznego terytorium. Siedmiogród i Banat zostały przyłączone do Rumunii, Galicja do
Polski, Słowacja wraz z Czechami utworzyły wspólne państwo, na południu również
powstało wielonarodowe Królestwo SHS (Serbów, Chorwatów i Słowaków) obejmujące m.
in. Chorwację, Słowenię oraz Bośnię i Hercegowinę, Górną Adygę przekazano Włochom.
Austria stała się teraz niewielkim, czysto niemieckim państwem*.

*W taki sposób opisano temat w informatorze. Pozwoliłem sobie ostatnie zdanie umieścić w
innym, moim zdaniem właściwszym miejscu; stąd jego powtórzenie.

Główne postanowienia (pokoju) traktatu wersalskiego

Kongres obradował od 18 I do 28 VI 1919. Brało w nim udział 27 państw zwycięskiej
koalicji, a celem było podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami. Oficjalnie pracami
konferencji kierowało 5 państw: USA (W. Wilson), Francja (G. Clemenseau, W. Brytania (D.
Lloyd George), Włochy (Vittorio Orlando), Japonia (Kimochi Saionji). Praktycznie
decydowały o wszystkim 3 pierwsze. Podobne układy podpisano z Austrią w Saint Germain,
z Węgrami w Trianon, z Bułgarią w Neuilly i z Turcją w Sevres.
Niemcy traciły Alzację i Lotaryngię na rzecz Francji, Wielkopolskę i cz. Pomorza
Gdańskiego na rzecz Polski, Sudety na rzecz Czechosłowacji oraz okręgi Eupen i Malmedy
na rzecz Belgii i niewielkie obszary na rzecz Danii i Litwy - łącznie 70 500 km

tj. 17% (1/8)

terytorium i 6,5 mln ludności (10%). Odebrano tez Niemcom kolonie, które przeszły pod
zarząd państw Ententy - tworząc terytoria powiernicze LN. Na terenach przygranicznych, o
ludności mieszanej, miały być przeprowadzone plebiscyty (z Polską: Warmia, Mazury i
Powiśle oraz Górny Śląsk; z Danią Szlezwik). Zagłębie Saary miało być okupowane 15 lat
przez wojska francuskie, prawy (wsch.) brzeg Renu miał być zdemilitaryzowany. Liczebność
armii niemieckiej została ograniczona do 100 tys. żołnierzy i oficerów (w tym armia
zawodowa 26 tys. żołnierzy i 4 tys. oficerów), pozbawiona artylerii z wyjątkiem 228 lekkich
dział. Nakazano Niemcom zniszczenie samolotów wojskowych, fortyfikacji (na zach., tj. w
Nadrenii. Mogły być utrzymane na granicy wsch.). Zakazano produkcji uzbrojenia i
utrzymywania łodzi podwodnych - marynarka mogła liczyć max. 16 tys. ludzi.
Ważne miejsce zajmowała sprawa odszkodowań, które miały być spłacane w pieniądzu (132
mld marek w złocie) i naturze (przez 10 Niemcy lat miały dostarczać sprzymierzonym węgiel
w ilości 40 mln ton rocznie, zobowiązano je do wydania Francji i Belgii 371 tys. sztuk bydła,

odstąpienia wszystkich większych (posiadanych) statków handlowych i przez 5 lat
nowozbudowanych jednostek o tonażu 200 tys. BRT.
Polska, Rumunia, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929
Jugosławia) zostały zmuszone do podpisania traktatu o ochronie mniejszości narodowych
(„mały traktat wersalski”), do czego nie zobowiązano Niemiec.
Na Kongresie podjęto decyzje o utworzeniu Ligi Narodów.
W Wersalu ukształtowany został system, który obowiązywał w okresie powojennym, a
jednocześnie stał się przyczyną wielu konfliktów i w rezultacie II wojny światowej. Traktat
surowo karał Niemcy za wywołanie wojny, za wszystkie zniszczenia i zbrodnie dokonane w
czasie jej trwania. Był na tyle upokarzający i dokuczliwy, że rozbudził w Niemcach poczucie
krzywdy i nienawiści oraz wolę odwetu - obalenia systemu. Te dążenie zostały poparte przez
Rosję radziecką. Zwycięskie państwa także niezadowolone z postanowień traktatu, który był
wynikiem kompromisu (między oczekiwaniami Anglii i Francji), nie były zbytnio
zainteresowane w jego utrzymaniu.

Następstwa I wojny światowej

I wojna światowa (1914-18) zakończyła się 11 XI podpisaniem w Compiegne pod
Paryżem (przez przedstawicieli nowego rządu niemieckiego) rozejmu (zawieszenia broni).
Bilans wojny przedstawiał się zastraszająco. Pod broń powołano ok. 80 mln ludzi, z których
na frontach zginęło 8-10 mln, rannych zostało 20 mln, z czego ok. 3,5 mln pozostało
inwalidami. Straty, choć mniejsze (wskutek głodu, epidemii i zniszczeń) poniosła też ludność
cywilna. W 1918 ogromne żniwo śmierci (do 20 mln osób) zaczęła zgarniać epidemia ciężkiej
grypy, tzw. hiszpanki. Wydatki na prowadzenie wojny wyniosły 208 mld $, a straty
materialne szacowano na 200 mld franków w złocie. Zniszczone zostały całe miasta i wioski,
fabryki, zakłady przemysłowe, mosty i linie kolejowe. Dezorganizacji uległy przemysł,
rolnictwo i finanse. Zubożało społeczeństwo.
Wojna się skończyła, ale kształt powojennego świata miał być dopiero określony - przez
wiele traktatów oraz wielkie ruchy społ.-polit. i narodowe.
Wojnę przegrały państwa centralne i Rosja, którą w 1917 nawiedziły dwie rewolucje.
Pierwsza z nich - lutowa sprawiła, że Rosja stała się republiką demokratyczną, druga -
październikowa wprowadziła dyktaturę proletariatu, przez co Rosja stała się państwem
totalitarnym. Niemcy utraciły pozycję mocarstwową, zaś Austro-Węgry rozpadły się.
Mocarstwami światowymi po wojnie pozostały Anglia i USA, a obok nich pozycję taką
uzyskały Francja i Japonia. Państwa te objęły protektorat

nad koloniami niemieckimi.

Wojna przyczyniła się do powstania nowych państw, a także odrodzenia się państw już kiedyś
istniejących (Polska) i wzrostu nastrojów rewolucyjnych w całej Europie. Przyspieszyła
dojrzewanie wielu procesów społ.-polit. i narodowych. Wywołane wojną trudności
gospodarcze stały się jedną z głównych przyczyn rozwoju nowych ideologii, które
wspomagały ruchy populistyczne - przede wszystkim faszyzm.
Z punktu widzenia wojskowego wojna przyczyniła się do rozwoju przemysłu zbrojeniowego,
strategii, sztuki i techniki wojennej: nowe rodzaje broni (czołgi (1916), samochody pancerne,
gazy trujące (chlor 1915 pod Ypres, iperyt 1917).
Po wojnie podpisano kilka traktatów pokojowych, z których najważniejszy był traktat
wersalski (określał warunki pokoju z Niemcami). W połączeniu z traktatem waszyngtońskim
(II 1922) ukształtował on tzw. system wersalsko-waszyngtoński, który był zwalczany
szczególnie przez Niemcy i Rosję. Ponieważ system wersalski był wynikiem kompromisu i
nie zadowalał także zwycięskich mocarstw europejskich nie okazał się rozwiązaniem trwałym
i stanowił jedną z fundamentalnych przyczyn II wojny światowej.

Wprowadzono trzy rodzaje mandatów:

1. Terytoria mandatowe pierwszego rodzaju, tzw. mandaty „A”, do których zaliczono
posiadłości Turcji - miały one uzyskać niepodległość, przekazano Anglii i Francji.
2. Terytoria mandatowe drugiego rodzaju, tzw. mandaty „B” - dawne posiadłości Niemiec,
mogły być zarządzane jak kolonie.
3. Terytoria mandatowe trzeciego rodzaju, tzw. mandaty „C” – przypadły Japonii, Unii
Południowoafrykańskiej i Australii.

Mapa polityczna Europy w 1919 r. - nowe państwa i ich ustroje

I wojna światowa przyniosła klęskę państw centralnych oraz Rosji co przyczyniło się do
powstania 9 nowych państw (Austria, Czechosłowacja, Estonia, Finlandia, Królestwo SHS,
Litwa, Łotwa, Polska, Węgry). Nie bez znaczenia dla takiego rozwoju sytuacji były
niepodległościowe dążenia narodów zniewolonych wcześniej przez Niemcy, Rosję i Austro-
Węgry.
Najwcześniej, bo już w 1917 powstała niepodległa Finlandia (jako republika). W 1918
republiki proklamowano również w Estonii i Łotwie oraz na Litwie. Państwa te miały jednak
duże trudności z utrzymaniem niepodległości, ponieważ bolszewicy mimo deklaracji z 15 XI
1917 nie uznawali ich prawa do suwerenności i gdy tylko Armii Czerwonej udawało się
zdobyć skrawek któregoś z wymienionych państw zaraz instalowano tam nowe,
komunistyczne władze. Ostatecznie jednak Moskwa musiała się pogodzić z suwerennością
republik bałtyckich.
12 XI 1918 Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe proklamowało Republikę Niemiecko-
Austriacką, dla której w traktacie z Saint Germain (1919) przyjęto nazwę Republika Austria.
Poważne trudności gospodarcze i zadłużenie w bankach zagranicznych rodziły ostre konflikty
społeczne i tendencje do rządów dyktatorskich. Nacjonaliści austriaccy dążyli do ścisłej
współpracy z Niemcami i utworzenia federacji dunajskiej.
Na gruzach monarchii habsburskiej powstała 16 XI 1918 Republika Węgierska, gdzie w III
1919 władzę przejął komunistyczny rząd z Belą Kunem na czele, który stosując terror
utrzymał się u władz do VIII 1919 - upadł pod interwencji wojsk rumuńskich i
czechosłowackich. W III 1920 Zgromadzenie Narodowe ogłosiło Węgry monarchią
konstytucyjną (wykluczając - po nieudanych próbach odzyskania tronu przez Karola IV -
panowanie Habsburgów), z regentem, admirałem M. Horthym. Na mocy traktatu w Trianon
Węgry traciły 70% dawnego terytorium na rzecz Austrii, Czechosłowacji, Królestwa SHS i
Rumunii.
Kolejną monarchią wśród nowych państw było Królestwo SHS, utworzone 1 XII 1918 (od
1929 Jugosławia) uwikłane w konflikty graniczne z Węgrami i Włochami oraz nękane
problemami narodowościowymi.
28 X 1918 proklamowała niepodległość Czechosłowacja, od razu uznana przez Ententę i
uważana za „prymusa” wśród nowych państw, stąd poparcie jej (nieuzasadnionych
względami etnicznymi) roszczeń do Śląska Cieszyńskiego. Przez całe 20-lecie pozostała
klasyczną demokracją parlamentarną. W kwestiach granic znajdowała się w konflikcie z
Niemcami, Polską, Austrią i Węgrami. Problemem dla władz były liczne mniejszości
narodowe, których praw „demokratyczne” władze nie honorowały.
Po I wojnie odrodziła się po 123 latach od III rozbioru republikańska Polska, której rząd
Ententa uznała dopiero po porozumieniu się Piłsudskiego z endecją, a granice dopiero 15 III
1923 - po wielu próbach interwencji na rzecz przeciwników Polski.
Kolejnym państwem, które powstało po I wojnie była Irlandia (od 1921 jako dominium, które
w wyniku kolejnej wojny domowej w 1937 uzyskało suwerenność).
Nowo utworzone państwa zaangażowane były w konflikty graniczne i borykały się z
problemami mniejszości narodowych, w związku z czym rozwijał się w nich nacjonalizm,
którego przejawami był antysemityzm, ograniczenie praw mniejszości (kierowane pod

adresem Polski zarzuty zostały oddalone przez Ligę Narodów) i próby likwidacji ich
odrębności kulturowej.

Geneza i rozwój faszyzmu we Włoszech

Wyniki I wojny światowej boleśnie odczuły Włochy. Mimo że walczyły po stronie
Ententy poniesione straty przewyższały odniesione korzyści. Nie zostały spełnione obietnice
traktatu londyńskiego z IV 1915 dotyczące przyznania Włochom nabytków w posiadłościach
austriackich, w Albanii, Azji Mniejszej i Afryce. Ostatecznie zdobycze terytorialne (Tyrol Pd.
i Istria z Triestem) były niewielkie, a koszty ludzkie i materialne - olbrzymie. Na frontach
poległo ok. 700 tys. Włochów, rannych zostało 950 tys., a koszty wojenne osiągnęły 46 mld
lirów, co stanowiło 80% wydatków budżetu państwa. Po zakończeniu wojny Włochy ogarnął
kryzys gospodarczy, związany ze zniszczeniami, inflacją i bezrobociem - szczególnie
wysokim wśród 3 mln zdemobilizowanych żołnierzy (kombatantów). Ponadto pogorszyły się
stosunki z niedawnymi sojusznikami. Wszystkie te zjawiska prowadziły do rozwoju
społecznego niezadowolenia, czego rezultatem było pojawienie się demagogicznych ruchów
społecznych, z których najważniejszym był faszyzm. Burżuazja poparła ten ruch mając
nadzieję, że ograniczy on wpływy lewicy.
23 III 1919 na niezbyt licznym zgromadzeniu w Mediolanie B. Mussolini i G. d`Anunzio
(pisarz i awanturnik) powołali Fasci

Italiani di Combatimento (Włoskie Związki Bojowe),

które w XI 1921 przemianowane zostały na Narodową Partię Faszystowską. Już we IX 1919
Anunzio na czele ochotników legionistów zajął Fiume (Rijekę) - teren sporny między
Włochami i Królestwem SHS. Jeszcze wcześniej (16 IV 1919) bojówki (pod koniec 1920
było ich już około tysiąca) Mussoliniego dokonały pierwszego aktu terroru faszystowskiego,
napadając na redakcję „Avanti”. Odtąd przemoc miała stać się podstawową formą działania
faszystów.
Faszyści ostro zwalczali ruch komunistyczny, czym zyskali sobie poparcie finansowe i
polityczne kół przemysłowych, finansjery, armii, dworu i Watykanu. W X 1922 Mussolini
rzucił hasło „marszu na Rzym” („albo dostaniemy władzę, albo pójdziemy do Rzymu i sami
ją weźmiemy”). Wiktor Emanuel III uległ szantażowi 1 29 X 1922 powierzył Mussoliniemu
funkcję utworzenia rządu. Początkowo faszyści hamowali swe ambicje polityczne i do 1925
zadowalali się udziałem w koalicyjnym rządzie (4 faszystów, ale ze specjalnymi
pełnomocnictwami dla Mussoliniego). Doprowadzili jednak do zmiany ordynacji wyborczej
dzięki czemu (6 IV 1924) zdobywając 25% głosów wyborców mogli obsadzić 60 % miejsc w
parlamencie. Zaczęli teraz stosować terror polityczny (zabójstwo Mateottiego -przywódcy
komunistów) i wprowadzając w 1926 ustawy wyjątkowe, doprowadzili do delegalizacji
wszystkich, poza faszystowską, partii politycznych i związków zawodowych (zastępując je
korporacjami, które grupowały pracodawców i pracobiorców). Nadrzędną władzę w państwie
sprawowała Wielka Rada Faszystowska - rozpoczęła się dyktatura Mussoliniego jako wodza -
„duce”.

Fasci - nazwa wiązki rózeg liktorskich w starożytnym Rzymie dała nazwę całemu ruchowi;

faszyzmowi.

Wszyscy uczestnicy akcji ubrani byli w spodnie bryczesy wpuszczane w buty z cholewami,

marynarkę wojskowego kroju, furażerkę (wszystko ciemnego koloru)i srebrne kordziki,
pozdrawiali się wyciągniętą prawą dłonią (wg tradycji rzymskiej). Tak narodził się wygląd
włoskiego faszysty - „czarne koszule”.

Dojście Mussoliniego do władzy

Patrz temat: „Geneza i rozwój faszyzmu we Włoszech”.

O sukcesie Mussoliniego, poza poparciem wielkiego kapitału, armii i dworu zadecydowały
też walory osobiste. Był wybitnym demagogiem i odznaczał się charyzmą. Syn kowala i
wiejskiej nauczycielki, ukończył szkołę prowadzoną przez salezjanów. Działalność polityczną
zaczynał jako socjalista. Był redaktorem Avanti,a w 1914 założył własną gazetę „Głos Ludu”.
Mussolini obiecywał odrodzenie Imperium Rzymskiego i w dążeniu do tego celu
(mocarstwowości) podsycał nacjonalizm włoski. Duce obiecywał Włochom minimum
socjalne, zmniejszenie podatków, zwiększenie zasiłków dla bezrobotnych i likwidację
bezrobocia. Wiele z tych obietnic udało się zrealizować (rozbudowa ustawodawstwa
socjalnego, opieka państwa nad rodziną, organizacja robót publicznych, unormowanie
stosunków z Watykanem - konkordat z 1929). W latach 1935-36 podbili Włosi Etiopię, w
latach 1936-39 udzielały poparcia gen. Franco przyczyniając się do upadku republiki ludowej
w Hiszpanii. Przejawem ekspansji było zajęcie wyspy Korfu i Albanii oraz porozumienie o
„osi Berlin-Rzym” z 1936. Przedstawiona polityka Mussoliniego zapewniała faszystom
popularność i społeczne poparcie.

Stalin i jego polityka wewnętrzna w latach 1924-1939

Władza bolszewików przechwycona w X 1917 była utrzymywana dzięki stosowaniu
bezwzględnego terroru wobec wszystkich prawdziwych i domniemanych wrogów nowego
porządku. Terrorem tym kierowała „Czeka” (Nadzwyczajna Komisja do Walki z
Kontrrewolucją i Sabotażem) na czele z F. Dzierżynskim. W 1924 zmarł przewodniczący
Rady Komisarzy Ludowych W. Lenin, po którego śmierci rozegrała się zaciekła walka o
sukcesję. Wygrał ją, wbrew wcześniejszym zastrzeżeniom Lenina Stalin, który w celu
wyeliminowania przeciwników politycznych (Trocki, Zinowiew, Kamieniew, Kirow)
rozpoczął rozbudowę GPU - Państwowego Urzędu Politycznego, powstałego z
przekształcenia „Czeki”. Na czele Urzędu po śmierci Dzierżyńskiego (1926) stali: W.
Mienżyński i H. Jagoda. W ZSRR (nazwa przyjęta 30 XII 1922) powstało tysiące łagrów
(obozów pracy), którymi kierował GUŁag - Państwowy Zarząd Obozami. Masowy terror
skierowany był nawet w potencjalne źródła jakiejkolwiek opozycji wobec Stalina. Pod
pretekstem walki z trockizmem (teoria „permanentnej rewolucji”) w 1933 rozpoczęto akcję
masowego usuwania z partii niewygodnych członków. Czystki te objęły ok. 30 % członków
partii. Po XVII Zjeździe KPZR (1934) zamordowano 98 spośród 138 członków najwyższych
władz. Czystki przeprowadzano stosując wielkie pokazowe procesy polityczne (np. „proces
trockistowsko-zinowiewowskiego terrorystycznego centrum”) i dokonując skrytobójczych
mordów. Pod koniec lat 30-tych przeprowadzono czystki w Armii Czerwonej podczas,
których aresztowano i zgładzono 3 marszałków, 13 komendantów armii, 57 komendantów
korpusu, 110 komendantów dywizji i 22o komendantów brygady. „Armię pozbawiono
głowy”.
Ideologicznym uzasadnieniem terroru państwowego z lat 30-tych była sformułowana przez
Stalina teza o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę postępu budowy socjalizmu.
Nowa Ekonomiczna Polityka (NEP), którą wprowadził Lenin w 1921 (dopuszczenie wolnego
handlu, przywrócenie drobnej i średniej własności środków produkcji) nieco uporządkowała
sytuację na rynku. Stalin nawet kontynuował ją, ale stopniowo zaczął ją ograniczać, by
wreszcie uznać, że przyczynia się ona do powstawania nowej klasy „NEP-manów” (nowej
burżuazji). Spowodowało to likwidację NEP na przełomie lat 20-tych i 30-tych.
W latach 1929-32 (35) prowadzono w ZSRR przyspieszoną industrializację i przymusową
kolektywizację rolnictwa. Tworzono kołchozy, czyli spółdzielnie produkcyjne i sowchozy -
państwowe gosp. rolne. Zamożnych chłopów nazywanych kułakami, uznano za wrogów
klasowych i poddano fizycznej likwidacji. W okresie kolektywizacji, prowadzonej w
wyjątkowo brutalny sposób, miliony ludzi zmarło z głodu. Tylko na Ukrainie i Powołżu
liczbę ofiar kolektywizacji z lat 1932-33 szacuje się na 6-9 mln. Zrujnowano przy tym

rolnictwo. Swoistym podsumowaniem okresu kolektywizacji było wprowadzenie w 1932 tzw.
paszportyzacji. Bez paszportu nie można było zmienić miejsca pobytu, a kołchoźnikom nie
dawano tego dokumentu (stan ten przetrwał do lat 60-tych).
Do II wojny światowej zelektryfikowano ZSRR. Powstało kilkadziesiąt elektrowni na
Dniestrze. Rozpoczynając pod koniec lat 20-tych industrializację (uprzemysłowienie)
wprowadzono w przemyśle planowanie gospodarcze, realizując tzw. pięciolatki (1929-33;
1934-38; trzecia rozpoczęta w 1939). Zbudowano 4,5 tys. fabryk przemysłu ciężkiego
(budowy prestiżowe -„pomniki socjalizmu”) - kosztem wielkiego wysiłku, prymitywnych
metod produkcji i niskich płac. Położono nacisk na rozbudowę przemysłu zbrojeniowego.
Systematycznie rozbudowywano aparat terroru. W 1934 GPU został przekształcony w
NKWD - Komisariat Ludowy Spraw Wewnętrznych, na którego czele stał H. Jagoda, po nim
od 1936 M. Jeżow, a w latach 1938-53 Ł. Beria. O cynizmie kremlowskiego centrum
świadczy treść konstytucji ogłoszonej w okresie największego nasilenia terroru (1936).
Nazywana „najbardziej demokratyczną na świecie”, „gwarantowała” podstawowe swobody -
wolność słowa, prasy i zgromadzeń.
W polityce oświatowej i w stosunkach rodzinnych w latach 30-tych wycofano się z
elementów „utopii wolnościowej”. O ile wcześniej uzyskanie rozwodu było formalnością
załatwianą pod nieobecność współmałżonka, to teraz wprowadzono do tych procedur znaczne
utrudnienia. Zakazano aborcji. W szkole wycofano się z wszelkich „innowacji” (zakaz
zadawania prac domowych, odpytywania, itp.) i przywrócono dawną, a nawet zaostrzono
dyscyplinę. Stalinizm skończył z rewolucyjnymi eksperymentami i ekstrawaganckimi
pomysłami uznając, że wszelka swoboda stanowi zagrożenie dla każdej dyktatury.
Konsekwentnie natomiast zaostrzano walkę z religią: aresztowano duchownych, cerkwie
zamieniano na magazyny, kina, sale sportowe i muzea ateizmu lub po prostu wysadzano w
powietrze (w samej Moskwie zniszczono ich ponad 400). W 1932 ogłoszono nawet
antyreligijną pięciolatkę, która zakładała likwidację do 1 V 1937 wszystkich świątyń oraz
wykorzenienie z języka i świadomości Rosjan pojęcia Boga jako „średniowiecznego
przeżytku” i „narzędzia wyzysku mas”. Plan ten, podobnie jak i inne 5-latki nie został
wprawdzie wykonany, ale jego konsekwencją były masowe prześladowania wiernych i
duchowieństwa oraz zniszczenie tysięcy cerkwi, często arcydzieł ros. architektury.
Jednym ze środków wyzysku człowieka stało się współzawodnictwo pracy zainicjowane
przez A. Stachanowa (1935).
Stalinizm oznaczał totalną kontrolę życia społecznego (cenzura, tajna policja) i dążenie do
stworzenia „nowego człowieka” (teoria śrubki, „nawozu historii”). Liczbę ofiar stalinizmu
określa się na 21,5 mln (w tym 8 mln straconych. Pozostali to ofiary łagrów. Warto w tym
miejscu przypomnieć, że w okresie caratu na Syberii przebywało jednorazowo najwyżej ok.
32 tys. zesłańców), a nawet na 60 mln. Natomiast liczbę ofiar całego, światowego komunizmu
na 120 mln osób.

Rapallo i jego znaczenie

Układ w Rapallo podpisali 16 IV 1922 dwaj najwięksi wrogowie systemu wersalskiego:
Niemcy i Rosja. Państwa te po I wojnie światowej znalazły się w izolacji międzynarodowej i
dążyły do zmiany tego stanu.
Porozumienie niemiecko-rosyjskie zawarto przy okazji międzynarodowej konferencji
ekonomicznej w Genui, gdzie wspomniane państwa nawiązały stosunki dyplomatyczne
pozwalające im na wyjście z izolacji międzynarodowej. Rosja i Niemcy wyrzekły się
wzajemnych roszczeń finansowych za straty wojenne. Zawarły również szereg tajnych
(sekretnych) umów (m. in. układ berliński z 1926, przedłużony w 1931 i 1933), skierowanych
także przeciw Polsce. Układ przewidywał ścisłą współpracę w różnych dziedzinach, a przede
wszystkim wzajemną pomoc wojskową, która pozwalała Rosji na rozbudowę przemysłu

zbrojeniowego i dostęp do nowoczesnej technologii, a Niemcom na obejście wersalskich
klauzul wojskowych, ograniczających to państwo w sferze zbrojeń i zwiększania liczebności
armii (szczególnie cenny okazał się nieograniczony dostęp do ros. poligonów wojskowych).
W 1925 obydwa państwa podpisały układ gospodarczy, a w 1926 układ o przyjaźni. Po
dojściu Hitlera do władzy nastąpiło ochłodzenie stosunków niemiecko-radzieckich, jednak
układ z Rapallo przestał praktycznie obowiązywać dopiero po ataku Niemiec na ZSRR, czyli
w 1941.

Locarno i jego znaczenie

Odbudowa potencjału gospodarczego Niemiec i konieczność normalizacji pozycji tego
państwa na arenie międzynarodowej oraz przyjęcie planu Dawesa, stanowiły porażkę
dyplomatyczną Francji i wywołały w niej wzrost obaw o własne bezpieczeństwo, co
doprowadziło do zwołania konferencji w Locarno (pocz. 5 X 1925).
Najważniejszym efektem konferencji był tzw. Pakt Reński, w którym Włochy i W. Brytania
gwarantowały nienaruszalność zach. granic Niemiec (z Francją i Belgią). Równocześnie
Francja i Belgia zawarły z Niemcami traktaty arbitrażowe. Ratyfikowano również francusko-
polskie i francusko-czechosłowackie umowy gwarancyjne. W. Brytania i Włochy były
zobowiązane udzielić pomocy państwu, którego granice zostały zagrożone. Układy
lokarneńskie poprzedzały wejście Niemiec do Ligi Narodów.
Locarno godziło w system wersalski , gdyż gwarancje nienaruszalności granic francusko-
niemieckiej i belgijsko-niemieckiej oznaczały faktycznie niemożność (niedostateczność)
gwarantowania pokoju przez Ligę Narodów. Poza tym nie udzielono gwarancji
nienaruszalności granicy polsko-niemieckiej i czechosłowacko -niemieckiej, mimo że Niemcy
zawarły z Czechosłowacją i Polską traktaty rozjemcze.
Zawarte układy bardzo osłabiły sojusz polsko-francuski z 1921, ponieważ Francja udzielając
Polsce pomocy musiałaby przekroczyć granicę niemiecką, a wtedy zostałaby zaatakowana
przez Anglię i Włochy.
Układ przyczynił się więc do dalszej normalizacji sytuacji międzynarodowej Republiki
Weimarskiej, zwiększył poczucie bezpieczeństwa Francji i Belgii, ale jednocześnie wpłynął
na wzrost poczucia zagrożenia wschodnich sąsiadów Niemiec.

Niemcy w latach 1919-1933 (republika weimarska). Sytuacja wewnętrzna

Niemcy przegrały I wojnę światową i były obok Rosji największym przeciwnikiem
systemu wersalskiego, którego mocą utraciły 1/8 swego dawnego terytorium - pełnego
bogactw naturalnych, pozbawione zostały kolonii i rozbrojone (zdemilitaryzowane). Niemcy
uważały postanowienia traktatu wersalskiego (28 VI 1919) za upokarzający dyktat, a winą za
jego podpisanie obarczali socjalistyczną większość w parlamencie. Kraj pogrążał się w
powojennym kryzysie gospodarczym, który pogłębiało wielomilionowe zadłużenie, związane
z reparacjami wojennymi. Sytuacja taka sprzyjała radykalizacji nastrojów szczególnie wśród
skrajnej prawicy i kierowanych dyrektywami Kremla komunistów.
Już w III 1920 skrajna prawica próbowała przejąć władzę (nieudany monarchistyczny pucz
Kappa). Podobne próby podejmowali też komuniści w 1921 i 1923 (weszli w skład rządów
Turyngii i Saksonii). Rok 1923 okazał się dla Niemiec wyjątkowo trudny. Inflacja przybrała
postać hiperinflacji i biła wszelkie rekordy. Kurs $ od kilkunastu tysięcy marek doszedł do 4
bilionów. Francja i Belgia rozpoczęły okupację Zagłębia Ruhry. W tej sytuacji 8 XI Hitler,
wsparty przez gen. Ludendorfa (byłego szefa Sztabu Generalnego), próbował zorganizować w
Monachium pucz przeciw rządowi centralnemu. Akcja ta zakończyła się aresztowaniem
Hitlera i delegalizacją NSDAP. W nowej sytuacji coraz większą rolę w rządzie zaczął
odgrywać Gustaw Stresemann - inicjator pozornego wypełniania postanowień traktatu
wersalskiego. Przekonał on państwa zach., że spłata przez Niemcy długów będzie możliwa

dopiero po uzyskaniu przez nie dodatniego bilansu handlowego, co zależy od stopnia rozwoju
przemysłu. Uznając tę argumentację przyjęto w 1924 plan Dawesa, przewidujący rozłożenie
w czasie spłat reparacyjnych i długoterminowe kredyty anglo- amerykańskie na odbudowę
gospodarki niemieckiej. Reforma walutowa i napływ kapitałów z zagranicy przyczyniły się
do przyspieszonego rozwoju przemysłu (w niektórych dziedzinach pod koniec lat 20-tych
Niemcy stały się potęgą światową). Jednak kryzys gospodarczy, który w 1929 objawił się w
USA nie ominął również Niemiec, gdzie w 1932 produkcja spadła do 50% w stosunku do
roku 1928. Pogorszenie warunków życia przeciętnego Niemca potrafili wykorzystać w swej
propagandzie faszyści, którzy w 1932 dysponowali 230 mandatami parlamentarnymi - wobec
12 w 1929.
30 I 1933 Hitler został kanclerzem Niemiec i rozpoczął przebudowę Niemiec z republiki
parlamentarnej w dyktaturę faszystowską - formę państwa totalitarnego. W ciągu 5 tygodni
mechanizmy, które wykorzystał do zdobycia władzy przestały funkcjonować.

Geneza i rozwój faszyzmu w Niemczech do 1939 roku. Dojście Hitlera do władzy

Nazizm był niemiecka odmianą faszyzmu, którego kolebką były Włochy. Charakteryzował
się rasizmem, szowinizmem, antysemityzmem, spójną ideologią i był dużo bardziej
nacjonalistyczny niż jego włoski pierwowzór. Niemcy po I wojnie światowej były obok Rosji
największym przeciwnikiem systemu wersalskiego. Państwo było zadłużone, bez powodzenia
walczyło z inflacją i bezrobociem. Nastroje społeczne zdominowało poczucie krzywdy i
upokorzenia warunkami jakie narzucono Niemcom w Wersalu. W tych warunkach rozwijały
się nowe, populistyczne ideologie i demagogiczne ruchy społeczne. Jednym z nich była,
utworzona w 1919, DAP - Niemiecka Partia Robotnicza, która w 1920 (z inicjatywy A.
Hitlera) przekształciła się w Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (NSDAP).
Już 8 XI 1923 Hitler (wykorzystując radykalizm nastrojów wywołany hiperinflacją) usiłował
przejąć władzę (pucz monachijski). Próba ta zakończyła się aresztowaniem Hitlera (w
więzieniu Landsberg napisał „Mein Kampf”) i delegalizacją partii, której odbudowa nastąpiła
już w 1925. Lata stabilizacji gospodarczej nie sprzyjały nazistom, ale wielki kryzys
gospodarczy, który wybuchł w 1929 otworzył im drogę do władzy. W 1929 NSDAP
posiadała 12 miejsc w parlamencie, w 1932 liczba ta wzrosła do 230 mandatów, czyniąc
NSDAP najsilniejszą partią. Także w 1932 odbyły się w Niemczech wybory prezydenckie,
które Hitler wyraźnie przegrał z Hindenburgiem (odpowiednio 18,6 oraz 11,3 mln głosów),
ale wyraźnie pokonał komunistę Thalmanna (5 mln głosów). O sukcesie faszystów
zadecydowała także wzajemna wrogość socjaldemokratów i komunistów, którzy nie potrafili
się zjednoczyć. Faszyści widząc główne zagrożenie w socjaldemokratach zdecydowali się na
taktyczny sojusz z komunistami, mimo że nie kryli wobec nich wrogości.
30 I 1933 Hitler został mianowany przez prezydenta Hindenburga kanclerzem Niemiec. Jedną
z jego pierwszych decyzji było rozwiązanie parlamentu i ogłoszenie na III 1933 nowych
wyborów. Pożar Reichstagu (II 1933), o co oskarżono komunistów, stał się pretekstem do
wprowadzenia ustaw wyjątkowych, pozwalających na aresztowanie aktywnych
antyfaszystów. Już 28 II 1933 wprowadzono zarządzenia o „Ochronie narodu” i „Przeciwko
zdradzie”. Mimo terroru, faszyści uzyskali bezwzględną większość w parlamencie dopiero po
unieważnieniu 81 mandatów zdobytych przez komunistów. W następnych miesiącach
zdelegalizowano wszystkie poza NSDAP partie i organizacje polityczne, a 30 VI 1934 („noc
długich noży”) zlikwidowano opozycję wewnątrz ruchu faszystowskiego, co było warunkiem
sojuszu Hitlera z wielkim kapitałem.
Po śmierci Hindenburga (VIII 1934) Hitler został prezydentem (zachowując urząd kanclerski)
i ogłosił się wodzem. Rozpoczęła się pełna faszyzacja aparatu państwowego i życia
społecznego.

Hitler i jego polityka wewnętrzna 1933-39

30 I 1933 prezydent Republiki Weimarskiej Hindenburg powierzył stanowisko kanclerza
przywódcy NSDAP - A. Hitlerowi. Pierwszym krokiem Hitlera było rozwiązanie parlamentu i
ogłoszenie nowych wyborów na III 1933. Rozpoczął tym samym torowanie drogi do
wprowadzenia dyktatury faszystowskiej. W II wykorzystał pożar Reichstagu do oskarżenia
komunistów o próbę zamachu stanu. Wprowadził zarządzenia o „Ochronie narodu” i
„Przeciwko zdradzie”, co umożliwiło aresztowanie antyfaszystów. Wciągu kilku tygodni od
przejęcia władzy wszystkie poza NSDAP partie polityczne zdelegalizowano. Mimo
stosowania terroru, uzyskanie bezwzględnej większości w parlamencie udało się faszystom
osiągnąć dopiero po unieważnieniu 81 mandatów należących do komunistów. 23 III 1933
Reichstag uchwalił „ustawę o uprawnieniach”, która dawała Hitlerowi nadzwyczajne
pełnomocnictwa. Mimo przejęcia władzy Hitler nie zdobył zaufania armii ani wielkiego
kapitału. Ceną za poparcie tej sfery miała być likwidacja SA - paramilitarnej organizacji
partyjnej, co nastąpiło 30 VI 1934 („noc długich noży”). W tym samym roku zmarł prezydent
Hindenburg (VIII) i Hitler łącząc urząd kanclerza, lidera partii i prezydenta ogłosił się
wodzem (fuhrerem)

III Rzeszy

. Od tego momentu rozpoczęła się przyspieszona (pełna)

faszyzacja kraju i życia społecznego oraz militaryzacja, której celem była wojna. Już 13 V
1935 marszałek Goering zapowiedział rozbudowę lotnictwa wojskowego, a trzy dni później
(16 V) wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej. 18 VI 1935 Anglia i Niemcy
podpisały układ o liczebności niemieckiej floty wojennej, a 7 III 1936 wojska niemieckie
wkroczyły na obszar zdemilitaryzowanej Nadrenii. Łamanie postanowień traktatu
wersalskiego i brak na to zdecydowanej reakcji państw zachodnich, zachęcił Hitlera do
bezwzględnych działań na arenie międzynarodowej - rozpoczęcia polityki „pokojowych
podbojów”: Nadrenia (1936), Austria (1938), Czechy (1938).
15 IX 1935 zostały wydane antyżydowskie „ustawy norymberskie”, zabraniające Żydom
wykonywania pewnych zawodów, zawierania małżeństw mieszanych, wprowadzające podział
na aryjczyków i nie-aryjczyków. Zabicie w 1938 przez Żyda pracownika ambasady
niemieckiej w Paryżu, stało się pretekstem do tzw. „nocy kryształowej” (9 XI), kiedy to
niszczono synagogi i żydowskie sklepy, dokonano licznych aresztowań i obciążono Żydów
kosztami likwidacji powstałych szkód.
Hitler przygotowywał Niemcy do wojny i chciał ją rozstrzygnąć do 1943. Do tego czasu
niemiecki sprzęt wojenny miał być najnowocześniejszy, co wynikało z tzw. protokołu
Hossbacha z XI 1937.

Jego oficjalny tytuł brzmiał – „Fuhrer i Reichskanzler” (wódz i kanclerz Rzeszy).

Państwo określano jako III Rzeszę, żeby podkreślić cechy odróżniające je od „zgniłej”

Republiki Weimarskiej.

Polityka wewnętrzna III Rzeszy do 1939 (informator 1996)

Politykę wewnętrzną III Rzeszy wyznaczyła ideologia głoszona przez Adolfa Hitlera. Od
początku sprawowania swojego urzędu zaczął on budować państwo totalitarne,
faszystowskie; takie, w którym jednostka jest podporządkowana państwu. Zlikwidowano
wolność słowa i zgromadzeń. Wyeliminowano inne (poza hitlerowską) partie polityczne; na
scenie pozostała tylko NSDAP. Hitler wyeliminował także rywali wewnątrz partii, gdy 30 VI
1934 r. dokonano na nich mordu (tzw. „noc długich noży”). Wzmocnił kontrolę nad armią i
rozbudował policję. W ten sposób Rzesza zmieniła się w państwo policyjne. Strach i terror
były elementami polityki. Niewygodnych przeciwników osadzano w obozach
koncentracyjnych.

Jednocześnie na początku swojego premierostwa - dla zwiększenia prestiżu - Hitler zawarł
konkordat z Rzymem (20 VII 1933). Rolę kościoła Hitler starał się ograniczyć tylko do celów
religijnych, eliminował zaś z wpływów na inne dziedziny życia.
Zgodnie z głoszonymi w swojej książce poglądami Hitler od początku prowadził politykę
eksterminacji Żydów; do okrutnych prześladowań doszło 7 XI 1938* r. w tzw. „noc
kryształową” kiedy to na całym terytorium Niemiec urządzono pogrom Żydów.
Politykę gospodarczą Hitler przestawił na tory produkcji zbrojeniowej. Ogólnie, polityka
wewnętrzna zmierzała do przekształcenia tego państwa z republiki w państwo totalitarne i
podporządkowane agresywnym celom polityki zagranicznej.

*„Noc kryształowa” miała miejsce w nocy 9/10 XI 1938. Przedstawiana była jako odwet za
zabójstwo przez żydowskiego emigranta Hercela Grinszpana sekretarza ambasady
niemieckiej w Paryżu E. von Rotha .

Polityka zagraniczna Hitlera

Polityka zagraniczna III Rzeszy do 1939 r. (informator 1996)

Obejmując (30 I1933 r.) urząd kanclerza Adolf Hitler od razu przystąpił do realizacji
głoszonych przez siebie poglądów. Z ogromną determinacją dążył zatem przede wszystkim
do przekreślenia postanowień traktatu wersalskiego. Rzesza wystąpiła więc z Ligi Narodów
(1933) i od razu zaczęła na dużą skalę rozbudowywać siły zbrojne. Hitler chciał widzieć
Rzeszę wielką, a przede wszystkim zdobyć dla Niemców „przestrzeń życiową”.
Wprowadzony został obowiązek powszechnej służby wojskowej (1935 r.). Politykę
zdobywania nowych terenów rozpoczęło zajęcie (po plebiscycie) obszaru Saary (1935 r.).
Następnie, 7 III 1936 r. wojska niemieckie wkroczyły do Nadrenii, która w myśl ładu
wersalskiego miała być zdemilitaryzowana. W tym samym roku Berlin zawarł z Japonią (tzw.
Pakt Antykominternowski) i podpisał układ o przyjaźni z Włochami (25X). Te wszystkie
układy pozwoliły Hitlerowi uprawiać agresywną politykę zagraniczną. 12 III 1938 z
zaskoczenia wchłonął on Austrię (Anschluss), a we wrześniu, przy zgodzie Londynu, Paryża i
Rzymu oderwał od Czechosłowacji Sudety. W końcu 1938 r. wysunął żądania pod adresem
Polski (Gdańsk miał wrócić do Rzeszy, miała być zbudowana eksterytorialna autostrada przez
polskie Pomorze). 15 III 1939 r. rozbił Czechosłowację, tworząc z Czech protektorat
niemiecki, Słowakom pozostawiając jednak formalną niepodległość. 21III, zabrano Litwie
port - Kłajpedę. Od wiosny 1939 r. rozpoczął tajne negocjacje ze Stalinem, których
rezultatem było podpisanie paktu Ribbentrop - Mołotow. Układ ten był wymierzony w
Polskę, a jego skutkiem było dokonanie 28 IX faktycznego rozbioru terytorium II RP.
Tak więc Hitler zmienił środki realizujące jego politykę zagraniczną. Od szantażu, nacisków
przeszedł do używania siły i agresji.

Polityka zagraniczna Hitlera w latach 1933-1939

30 I 1933 Hitler został kanclerzem Niemiec i w stosunkowo krótkim czasie wprowadził w
Niemczech
dyktaturę swojej partii (NSDAP), a w 1934, po śmierci prezydenta Hindenburga, stał się
Wodzem - Fuhrerem Niemiec. W polityce zagranicznej Hitler realizował plan przedstawiony
w „Mein Kampf”, a więc m. in. dążył do zdobycia dla narodu niemieckiego (rasy panów -
Herrenvolk) przestrzeni życiowej (Lebensraum). Początkowo czynił to bardo delikatnie, z
biegiem czasu w sposób bardziej bezwzględny. Przejęcie władzy przez Hitlera oznaczało
ochłodzenie stosunków niemiecko-radzieckich. W Niemczech uważnie obserwowano
zbliżenie polsko - radzieckie. Chcąc je osłabić Hitler doprowadził do podpisania, w I 1934,
deklaracji o niestosowaniu przemocy z Polską.

W 1935 Niemcy przystąpiły do odbudowy swych sił zbrojnych, łamiąc postanowienia traktatu
wersalskiego (28 VI 1919). „Papierowe protesty” Hitler zignorował i uaktywnił się na arenie
międzynarodowej, angażując Niemcy w hiszpańską wojnę domową (1936-39) i dokonując 12
III 1938 aneksji Austrii. Posunięcie to wymagało porozumienia z dyktatorem Włoch
Mussolinim (X 1936), który obawiał się o zamieszkały przez tysiące Niemców włoski pd.
Tyrol. Właśnie te obawy były powodem sprzeciwu Włoch wobec próby przejęcia przez
faszystów władzy w Austrii w 1934.
W XI 1936 Niemcy i Japonia podpisały pakt antykominternowski (6 XI 1937 przystąpiły do
niego Włochy) określający zasady współpracy w zwalczaniu komunizmu. W ten sposób
zaczął się kształtować blok - Oś „Rzym- Berlin-Tokio”, który będzie współpracować w czasie
II wojny światowej. Pakt antykominternowski nie był jeszcze układem wojskowym. Jednak
pakt stalowy z 22 V 1939 (Niemcy-Włochy) już miał taki charakter.
Polityka appeasementu uprawiana przez państwa zach. doprowadziła do Monachium, gdzie
zdecydowano o oddaniu Hitlerowi czeskich Sudetów, co stało się jedynie wstępem do aneksji
Czechosłowacji

Kolejnym obiektem żądań Hitlera stała się Polska, ale jej zdecydowana odmowa zyskała
wsparcie państw zach., które popierając Polskę wskazywały ją jako pierwszy cel do
zaatakowania, albo rzeczywiście zamierzały zerwać z dotychczasową polityką appeasementu
(najbliższa przyszłość miała wykazać, że chodziło o pierwszą możliwość). W każdy razie
Hitler musiał liczyć się z interwencją Zachodu i wojną na dwa fronty. W tej sytuacji
zdecydował się odpowiedzieć na radzieckie propozycje współpracy, ale teraz to Stalin mógł
dyktować warunki, gdyż o jego względy zabiegały również Anglia i Francja - wybrał Niemcy.
23 VIII 1939 podpisany został pakt Ribbentrop-Mołotow (Hitler-Stalin), dzielący Europę
Środkowo -Wsch. na strefy wpływów.
1 IX 1939 Niemcy dokonały napaści na Polskę i rozpoczęły tym samym II wojnę światową.

Nie jest to określenie zbyt precyzyjne, ale ulegam wobec powszechności jego stosowania.

Czechy i Morawy stały się protektoratem Niemiec, a Słowacja stała się „niepodległym”
państwem.

Oś Rzym - Berlin –Tokio (informator) (Roberto)

Pierwszym etapem ku powstaniu tego bloku było spotkanie Hitlera z Mussolinim w X 1936
r., podczas którego podjęto postanowienia w sprawie międzynarodowej współpracy (oś Rzym
- Berlin). W XI 1936 r. Niemcy i Japonia podpisały pakt antykominternowski, który nie był
jeszcze sojuszem wojskowym. Zakładał współpracę w zwalczaniu ruchu komunistycznego.
Do paktu przystąpiły w 1937 r. Włochy. W V 1939 r. Włochy i Niemcy podpisały pakt
stalowy, który był już sojuszem wojskowym. Mimo to Włochy nie weszły do wojny we IX
1939 r. Uczyniły to dopiero w VI 1940 r. 27 IX 1940 r. Włochy, Niemcy i Japonia podpisały
„pakt trzech”, który przynosił podział świata na strefy wpływów między państwami
sygnatariuszami. Dopełnieniem tego procesu było przystąpienie Japonii do paktu stalowego w
XII 1940 r. Mimo to zachowała ona neutralność w wojnie niemiecko- radzieckiej.

Anschluss Austrii

Zbrojenia niemieckie realizowane od 1935 i brak wyraźnych wobec nich sprzeciwów
państw zach., a nawet legalizowanie tego stanu rzeczy (umowa niem.- ang. z 18 VI 1935 o
liczebności floty niemieckiej), ośmielały Hitlera do demonstrowania swej aktywności na
arenie międzynarodowej.
12 III 1938 Niemcy dokonały aneksji Austrii. Hitler już wcześniej (VII 1934) wspierał
austriackich narodowych socjalistów, którzy próbowali drogą puczu przejąć władzę. Zginął
wtedy ówczesny kanclerz Austrii - E. Dollfuss, ale pucz się nie udał, gdyż Hitler nie mógł

wesprzeć zbrojnie austriackich faszystów. Obawiał się bowiem nie tyle reakcji państw zach.,
co Włoch, z którymi nie łączył go jeszcze żaden sojusz. W przypadku zajęcia Austrii Niemcy
stałyby się bezpośrednim sąsiadem Włoch. Mussolini obawiał się takiego stanu rzeczy, mając
na względzie sytuację w pd. części włoskiego Tyrolu, zamieszkałego przez wielotysięczną
mniejszość niemiecką. Nie wykluczał zatem interwencji zbrojnej w wypadku jawnych
poczynań Hitlera w Austrii. Nawiązujący się od 1936 sojusz Hitler-Mussolini, pozwolił
Niemcom na ponowne zajęcie się sprawą Austrii. Po zamieszkach wywołanych przez
nazistów austriackich (inspirowanych przez Niemcy), Hitler pod groźbą interwencji zbrojnej,
zmusił kanclerza Schusnigga do przekazania szeregu najwyższych stanowisk państwowych
austriackim faszystom. Nowym kanclerzem został ich przywódca Seyss-Inquart, który
zwrócił się do Hitlera z prośbą o pomoc wojskową. 12 III 1938 Niemcy uczyniły z Austrii
swoją Marchię Wschodnią (Ostmark). Kolejnym krokiem Hitlera miała być Czechosłowacja,
a polityka appeasementu (ugłaskiwania), prowadzona przez państwa zachodnie (pobłażliwość
wobec łamania postanowień wersalskich , Monachium 29-30 IX 1938), doprowadziła do tego,
że i to państwo stało się praktycznie częścią Niemiec (15-16 III 1939).
Żądania niemieckie wobec Polski i atak na nią (w związku z ich odrzuceniem) stały się
bezpośrednią przyczyną wybuchu II wojny światowej

Monachium - geneza i skutki

Kolejnym, po aneksji Austrii (12 III 1938), krokiem Hitlera była Czechosłowacja.
Niemiecko-czeskim obszarem spornym były Sudety - najbardziej uprzemysłowiona część
Czechosłowacji, zamieszkała przez liczną mniejszość niemiecką. Kiedy inspirowana przez
Hitlera nacjonalistyczna Partia Sudecko- Niemiecka rozpoczęła akcje dywersyjno-
sabotażowe, a rząd czechosłowacki podjął środki przeciwdziałania aktom zmierzającym do
destrukcji państwa, w Niemczech zaczęto głosić hasła o konieczności wyzwolenia uciskanego
narodu niemieckiego i likwidacji Czechosłowacji. Zaniepokojone tym Anglia i Francja
próbowały nakłonić prezydenta Czechosłowacji E. Benesza do ustępstw. Wobec braku
widocznych rezultatów tej mediacji 29-30 IX 1938 w Monachium odbyła się konferencja z
udziałem premierów Anglii (Chamberlain) i Francji (Daladier) oraz dyktatorów Niemiec i
Włoch. W rezultacie odbytego spotkania upoważniono Niemcy do aneksji Sudetów, do czego
doszło 1 X, gdy wojska niemieckie przekroczyły granicę czechosłowacką.
Prezydent Benesz ustąpił, a jego miejsce zajął E. Hacha, prowadzący uległą politykę wobec
Hitlera. Niemcy uznały jednak, że nie zabezpiecza ona w pełni ich interesów i wystąpiły z
nowymi żądaniami (przystąpienia Czechosłowacji do paktu antykominternowskiego i
wystąpienia z Ligi Narodów), a kiedy rząd czechosłowacki nie uznał proklamowanej przez
parlament Słowacji niepodległości (14 III) oraz odrębnego państwa nacjonalistów ukraińskich
(na Rusi Zakarpackiej), Hitler występujący „w obronie uciskanych narodów” wezwał do
Berlina Hachę oraz czeskiego ministra spraw zagr. Chwalkowskiego i grożąc im
zbombardowaniem Pragi, zmusił do poddania Czechosłowacji

. 15 III 1939 oddziały

niemieckie wkroczyły do Pragi, gdzie ogłoszono utworzenie Protektoratu Czech i Moraw.
Aneksja Czechosłowacji i zajęcie (tydzień później) litewskiej Kłajpedy, była ostatnim
„pokojowym” zaborem dokonanym przez Hitlera. Kolejna próba, wymierzona w Polskę
zawiodła i Niemcy chcąc kontynuować politykę ekspansji (a zmuszała je do tego wewnętrzna
logika systemu faszystowskiego, konsekwentnie głoszona polityka Lebensraumu, jak i
gospodarka opierająca się na ciągłej rozbudowie przemysłu zbrojeniowego) musiały
zdecydować się na wojnę. Miały tylko nadzieję, że będzie to konflikt o zasięgu lokalnym.
Konferencja w Monachium okazała się więc punktem kulminacyjnym polityki ustępstw i
kompromisów Zachodu wobec niemieckiej zaborczości.

Tym razem Hitler osiągnął prawdziwy szczyt cynizmu, zmuszając prezydenta

Czechosłowacji by poprosił Niemcy o roztoczenie opieki (protekcji) nad Czechosłowacją, co
uniemożliwiało ewentualną interwencję Zachodu.

Polityka zagraniczna Anglii w latach 1937-1939

W. Brytania, jako zwycięzca I wojny światowej powinna stać na straży porządku
wersalskiego, ustanowionego 28 VI 1919, a zwalczanego przez Niemcy i Rosję. Jednak
Anglia już w Wersalu była przeciwna nadmiernemu osłabianiu Niemiec i traktat, który był
wynikiem kompromisu także jej nie zadowalał. Nic więc dziwnego, że nie broniła
zdecydowanie jego postanowień.
Tymczasem po dojściu Hitlera do władzy (1933) nastąpił znaczny wzrost pozycji Niemiec z
jednoczesnym nasileniem ich polityki ekspansji. Niemcy łamały postanowienia wersalskie,
które limitowały stan armii oraz wielkość i charakter uzbrojenia. Początkowe protesty Anglii
miały charakter formalny („papierowy”), a wkrótce Anglia aprobowała nową sytuację,
podpisując z Niemcami układ (VI 1935) dot. liczebności floty wojennej.
W. Brytania prowadziła w dwudziestoleciu międzywojennym politykę appeasementu, czyli
„ugłaskiwania” Niemiec, godząc się z dokonaniem przez nie aneksji Austrii (12 III 1938) i
podpisując układ upoważniający Niemcy do zajęcia czeskich Sudetów (30 IX 1938). Premier
Chamberlain („wybitny mąż stanu”) naiwnie cieszył się, że w ten sposób ratuje pokój. Wiosną
1939 sprzeciwiła się Anglia aneksji całej Czechosłowacji, a kiedy ujawnione zostały
niemieckie roszczenia pod adresem Polski, Anglia doszła do wniosku, że polityka
appeasementu nie gwarantuje pokoju i zagroziła (udzielając Polsce jednostronnych gwarancji
bezpieczeństwa) interwencją zbrojną w przypadku niemieckiego ataku na Polskę.
Jednocześnie wspólnie z Francją próbowała skłonić ZSRR (od IV 1939) do zawarcia układu
sojuszniczego. Stalin wybrał jednak inne rozwiązanie wiążąc się z Niemcami (pakt
Ribbentrop-Mołotow z 23 VIII 1939). Być może lepiej niż minister J. Beck ocenił intencje
Brytyjczyków, którzy przestraszeni tempem i zasięgiem agresji Hitlera usiłowali wskazywać
mu „cele zastępcze” - swoich nowych sojuszników. W zaistniałej sytuacji Anglia podpisała
(25 VIII 1939) układ polityczno-wojskowy z Polską. 1 IX 1939 Niemcy napadły na Polskę,
rozpoczynając II wojnę światową. Dwa dni później Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom,
jednak nie udzieliła Polsce obiecanej pomocy („dziwna wojna”), czym pogrążyła nie tylko
Polskę, ale i Zachód, gdyż umożliwiła Hitlerowi stopniową eskalację działań przez skuteczne
atakowanie kolejno wybranych celów (ofiar). Postawę wyczekiwania i nie podejmowania
działań ofensywnych przeciw Niemcom uzgodnili premierzy Anglii i Francji w Abbeville już
12 IX 1939 - oczywiście nie informując o tym polskiego sojusznika. Nie można wprost
uwierzyć, że doświadczeni politycy mogli oczekiwać po takiej strategii pozytywnych
rezultatów. Z pewnością nie im należy przypisać zasługi za odniesione zwycięstwo.
W. Churchill powiedział o brytyjskiej polityce tego okresu: „Anglia mogła wybrać honor lub
pokój. Wybrała pokój i miała wojnę”. Inna sprawa, że również tego „wielkiego męża stanu”
trudno nazwać człowiekiem honoru.

Polityka zagraniczna USA w latach 1933-1941

Stany Zjednoczone po I wojnie światowej (1914-18) powróciły do polityki
izolacjonizmu i dlatego w momencie wybuchu II wojny światowej ogłosiły neutralność.
Kapitał amerykański nie był zainteresowany bezpośrednim udziałem w wojnie, ale zdawał
sobie sprawę z tego, że wojna choć prowadzona na innych kontynentach może przynieść
ogromne zyski. Tymczasem już w pierwszych dniach wojny Kongres wprowadził embargo na
dostawy broni dla walczących państw. Okazało się to jednak rozwiązaniem proniemieckim,
więc szybko się z niego wycofano (sympatie Amerykanów [ze względu na ich rodowód] były
w tej wojnie po stronie Anglików). W XI 1939 Kongres przyjął ustawę „Cash and Carry”,

polegającą na możliwości zakupu w Stanach broni i wywożeniu jej we własnym zakresie, co
oczywiście premiowało Anglię.
USA stopniowo odchodziły od polityki izolacjonizmu. Prezydent Roosevelt robił to
początkowo delikatnie (nawet w tajemnicy), mając na uwadze pacyfistyczne nastroje
większości społeczeństwa w kontekście wyborów (1940). 11 III 1941 Kongres uchwalił
ustawę „Lend Lease Act”, która upoważniała prezydenta do sprzedaży, dzierżawy albo
pożyczki towarów i broni państwom będącym w stanie wojny z Niemcami i Włochami.
Diametralna zmiana w układzie sił i postawie USA nastąpiła w VI 1941, po ataku Niemiec na
ZSRR. Stany Zjednoczone zaoferowały ZSRR pomoc, niemal równocześnie (14 VIII 1941)
podpisując z Anglią Kartę Atlantycką, w której przedstawiono cele jakie oba państwa chcą
osiągnąć w prowadzonej wojnie i określono sposób powojennego urządzenia świata. Karta
Atlantycka stanowiła, podobnie jak Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 II 1942,
podstawę formowania i funkcjonowania koalicji antyfaszystowskiej. Ujmowała wojnę jako
walkę w obronie demokracji i praw człowieka. Tak zwane 4 wolności, sformułowane przez
Roosevelta: wolność religii, wolność słowa oraz wolność od nędzy i wolność od strachu,
uznano za fundamenty powojennego świata.
W przypadku Karty było to o tyle zaskakujące, że USA nie uczestniczyły jeszcze w wojnie.
Nastąpiło to dopiero 7 XII 1941, po ataku japońskim na bazę marynarki wojennej Stanów
Zjednoczonych w Pearl Harbor na Hawajach. 11 XII 1941 wojnę Stanom Zjednoczonym
wypowiedziały Niemcy i Włochy. W końcu 1941 prezydent Roosevelt chciał wprowadzić
swój kraj do wojny i to tak bardzo, że (prawdopodobnie) wiedząc o japońskich planach nie
nakazał ich udaremnienia by nie stracić doskonałego uzasadnienia dla zerwania z polityką
izolacjonizmu.

Polityka zagraniczna ZSRR w roku 1939

Układ monachijski (30 IX 1938) był ostatnim ustępstwem państw zachodnich wobec
agresywnych działań Hitlera. Kiedy Niemcy przedstawiły swe żądania Polsce, Anglia i
Francja udzieliły jej wsparcia grożąc Niemcom interwencją zbrojną w przypadku ich agresji.
W nowej sytuacji zarówno Niemcy jak i państwa zach. chciały pozyskać jako sojusznika
ZSRR. Tymczasem ZSRR od pocz. 1939 prowadził podwójną grę. Jego stosunki z Niemcami
ulegały poprawie już od 1937, co wyrażało się m. in. zaniechaniem nieprzyjaznych
wypowiedzi pod adresem drugiej strony. W ZSRR odwołano nawet źle postrzeganego przez
Niemców ministra spraw zagr. - M. Litwinowa (był Żydem), zastępując go W. Mołotowem.
W ZSRR, który był wobec Niemiec stroną aktywną, wyraźnie czekano na zachęcające do
zbliżenia gesty drugiej strony. Tymczasem od IV 1939 Kreml prowadził poufne rozmowy z
państwami zach. w sprawie układu antyniemieckiego (rokowania toczyły się najpierw w
Paryżu, później w Moskwie) - jednocześnie trwały tajne rokowania z Niemcami. Rozmowy z
Anglia i Francją były jednak przeciągane, a niektóre problemy zbyt długo dyskutowane
(rozpatrywane). Gdy wydawało się już, że dojdzie do podpisania układu, ZSRR zażądał
wymuszenia przez państwa zach. na Polsce i Rumunii zgody na przemarsz Armii Czerwonej
przez terytoria tych państw oraz na obstawienie portów i wysp należących do państw
bałtyckich. Wymagało to oczywiście kolejnych, długich pertraktacji. ZSRR czekając
wytrwale na konkrteną ofertę niemiecką nie chciał dopuścić do podpisania układu z Anglią i
Francją, co wobec trwających tyle miesięcy rokowań trudno było wytłumaczyć. Postanowili
więc Rosjanie postawić swoim rozmówcom warunki nie do przyjęcia i ich obarczyć winą za
fiasko rozmów. Poszli w tej intrydze nawet dalej - winna okazała się Polska. Sytuacja
wyjaśniła się ostatecznie 23 VIII 1939, kiedy do Moskwy przybył minister spraw zagr. III
Rzeszy J. von Ribbentrop, który podpisał ze swym radzieckim odpowiednikiem W.
Mołotowem pakt o nieagresji wraz z tajną klauzulą o podziale Europy Środkowo- Wsch. na
strefy wpływów. Litwę i ziemie polskie na zach. od linii Pisa- Narew- Wisła-San przyznano

Niemcom zaś Łotwę, Estonię, Besarabię i ziemie wsch. Rzeczypospolitej - Sowietom.
Zawarty pakt odbiegał od dotychczasowej praktyki umów międzypaństwowych, gdyż
zakładał pomoc zbrojną nawet w przypadku ataku Niemiec, bądź ZSRR na inne państwa
(dotychczasowe przewidywały jedynie pomoc dla państwa zaatakowanego).
1 IX 1939 Niemcy napadły na Polskę, a 17 IX 1939, zgodnie z zawartym porozumieniem, to
samo uczynił ZSRR. 28 IX 1939 ZSRR zawarł z Niemcami układ o przyjaźni i granicach,
który dokonywał zmiany klauzuli prawnej w stosunku do układu z 23 VIII - linia
demarkacyjna stała się granicą państwową (skorygowano też je przebieg: dla Rosjan Litwa,
dla Niemców ziemie między Sanem i Bugiem).
W IX-X 1939 ZSRR wymusił na państwach bałtyckich podpisanie paktów wojskowych, które
zezwalały Armii Czerwonej na tworzenie w państwach „sojuszników” baz i garnizonów dla
20-30 tys. żołnierzy. Układy te były wstępem do przeprowadzenia aneksji państw bałtyckich,
co nastąpiło w VI 1940. Podobny los spotkał Besarabię i część Bukowiny.
30 XI 1939 ZSRR zaatakował Finlandię. „Wojna zimowa” trwała do 13 III 1940 i pozwoliła
Stalinowi na opanowanie Przesmyku Karelskiego z Wyborgiem i pn. wybrzeży jeziora
Ładoga (10% terytorium Finlandii).
Polityka zagraniczna ZSRR w 1939 zadecydowała o rozpoczęciu przez Hitlera wojny z
Polską. Była to polityka agresywna i skuteczna. Znaczną część ówczesnych zdobyczy Stalin
zachował po 1945.

Geneza II wojny światowej

Geneza II wojny światowej jest zjawiskiem dynamicznym, które może być rozpatrywane
z dwóch punktów widzenia. Jeden z nich - na bieżąco sprowadza się do ustalenia momentu, w
którym bieg wydarzeń staje się nieunikniony. Kiedy zaczyna się toczyć lawina, której nie
można zatrzymać. Dla tego punktu widzenia odpowiedź brzmi - wiosna 1939. Dla drugiego
punktu widzenia - oceny zjawiska z dłuższej perspektywy, należy odpowiedzieć, że II wojna
rozpoczyna się w momencie zakończenia I wojny, za której sprawcę uznano Niemcy.
I wojnę światową z Niemcami kończył traktat pokojowy, zamykający konferencję wersalską
(18 I - 28 VI 1919). Przyjęte tam ustalenia ukształtowały system wersalski, który miał
obowiązywać w okresie powojennym, a jego głównym celem było utrwalenie pokoju. Jednak
traktat wersalski (i 4 inne zawarte z sojusznikami Niemiec) były wynikiem kompromisu,
który nie zadowalał, żadnej ze stron - zwycięzców i pokonanych. Różnice interesów
mocarstw decydujących o postanowieniach wersalskich (dyktat mocarstw) wyrażały się m. in.
w tym, że Francja dążyła do maksymalnego osłabienia Niemiec, czemu sprzeciwiała się W.
Brytania, obawiająca się dominacji Francji w Europie. Kongres amerykański nie ratyfikował
traktatu, gdyż uznał, że nie gwarantuje on Stanom wymiernych korzyści i kraj ten powrócił do
polityki izolacjonizmu. Wcześniej jednak zdecydowanie prezydenta Wilsona doprowadziło do
powstania Ligi Narodów, do której USA nie weszły. Liga miała kształtować system
bezpieczeństwa, ale fakt, że nie weszły do niej USA, Niemcy i Rosja oraz brak procedur
egzekucyjnych wobec naruszających ustalony porządek, sprawił że organizacja ta nie
spełniała pokładanych w niej nadziei.
Zarówno Niemcy jak i Rosja były po I wojnie izolowane na arenie międzynarodowej -
jednocześnie były one zdecydowanymi przeciwnikami systemu wersalskiego. Wszystkie te
okoliczności ułatwiały wymienionym państwom działania na rzecz rewizji postanowień
traktatu wersalskiego, zaś państwa zach. nie były dostatecznie zainteresowane by walczyć o
ich utrzymanie.
Niemcy i Rosja konsekwentnie dążyły do wyjścia z izolacji międzynarodowej, czemu miało
służyć m. in. porozumienie zawarte przez te państwa w Rapallo 16 IV 1922. W X 1925
dokonany został kolejny wyłom w porządku wersalskim. Doszło do tego podczas konferencji
w Locarno, która przyczyniła się do normalizacji międzynarodowej pozycji Republiki

Weimarskiej. Pakt Reński, jeden z dokumentów tej konferencji, gwarantując nienaruszalność
zach. granicy Niemiec kierował ich ekspansję na wsch. - przeciw Polsce i Czechosłowacji.
Locarno było pierwszym przejawem polityki appeasementu (ugłaskiwania), prowadzonej
przez państwa zach. w okresie międzywojennym; szczególnie w latach 30-tych.
Niewątpliwie istotny wpływ na narastanie konfliktu międzynarodowego miał faszyzm, czyli
demagogiczny ruch polityczny, który rozwinął się we Włoszech, a stamtąd trafił do Niemiec.
Faszyzm był pewną formą totalitaryzmu, który jest strukturą uniwersalną i konfliktogenną
prowadzącą do radykalizacji postaw ideowych. Rozwojowi faszyzmu towarzyszył kryzys
form parlamentarnych i słabość państw, w których demokracja przetrwała.
Przywódca faszystów niemieckich A. Hitler, już w 1925, w Mein Kampf, przedstawił swój
program, mówiący m. in. o zdobyciu dla „wielkiego narodu niemieckiego przestrzeni
życiowej w Europie i na innych kontynentach”. 30 I 1933 Hitler został kanclerzem Niemiec, a
w VIII 1934 wodzem III Rzeszy. W 1935 Niemcy wypowiedziały traktat wersalski i
przystąpiły do rozbudowy swych sił zbrojnych: 13 V 1935 Goering zakomunikował o
podjęciu zbrojeń lotniczych i tworzeniu nowej Luftwaffe, a 16 V 1935 wprowadzono w
Niemczech powszechny obowiązek służby wojskowej, z zamiarem utrzymywania 500 tys.
armii na stopie pokojowej. Podpisana 18 VI 1935 umowa z Anglią w sprawie liczebności
niemieckiej floty wojennej sankcjonowała te działania, będące pogwałceniem traktatu
wersalskiego. Protesty innych państw („papierowe”, bo nie poparte żadnymi działaniami)
Hitler zignorował, a nawet postanowił wykorzystać okazaną Niemcom pobłażliwość i 12 III
1938 dokonał aneksji Austrii. Po przyzwoleniu w Monachium (30 IX 1938) na zajęcie
czeskich Sudetów poszedł za ciosem i zajął całą Czechosłowację - spieszył się gdyż
ewentualna wojnę chciał zakończyć przed 1943 do kiedy Niemcy miały zachować przewagę
militarną gwarantowaną posiadaniem najnowocześniejszego uzbrojenia (tak wynikało z
analizy przedstawionej w protokole Hossbacha z XI 1937). Hitler prowadząc swą
ekspansywną politykę kształtował (1936-40) blok o nazwie „Oś Rzym- Berlin-Tokio”
(Roberto), który miał ściśle współpracować przeciw komunizmowi i rywalom sygnatariuszy.
Aneksja Czechosłowacji uświadomiła państwom zach., że polityka appeasemantu nie
gwarantuje zachowania pokoju, więc gdy kolejnym celem niemieckiej ekspansji stała się
Polska, Anglia i Francja udzieliły jej gwarancji bezpieczeństwa, tym samym grożąc Hitlerowi
interwencją zbrojną w przypadku gdyby ją zaatakował.
Wobec rosnącego zagrożenia wojną obie strony przyszłego konfliktu szukały atrakcyjnego
(silnego) sojusznika - ZSRR. Stalin wybrał ofertę niemiecką (sam zresztą zabiegał od jakiegoś
czasu o układ z tym państwem) i 23 VIII 1939 podpisano pakt o nieagresji między obu
państwami, z dołączonym do niego tajnym protokołem przewidującym podział Europy
Środkowo -Wsch. na strefy wpływów (układ Ribbentrop-Mołotow).
Mając tak silnego sojusznika Hitler nie wahał się rozpętać wojny, która wybuchła 1 IX 1939.

Europa w drugiej połowie 1939 roku

Próby pozyskania przez W. Brytanię i Francję ZSRR do udziału w sojuszu
antyniemieckim (trwające od IV do VIII 1939) nie powiodły się. Podwójna gra Stalina
(poufne rozmowy z państwami zach. i tajne z Niemcami) zakończyła się zawarciem (23 VIII
1939) niemiecko-radzieckiego układu (Ribbentrop-Mołotow), który dzielił Europę Środkowo-
Wsch. na strefy wpływów. Po zapewnieniu sobie poparcia radzieckiego, Niemcy 1 IX 1939
zaatakowały Polskę, co było bezpośrednią przyczyną II wojny światowej. Wojna z Polską,
walczącą od 17 IX również z ZSRR, była krótka (ostatnia bitwa 2-5 X 1939). Jeszcze w
czasie jej trwania (w dniu kapitulacji Warszawy) ZSRR i Niemcy podpisały „traktat o
przyjaźni i granicach”, modyfikujący granicę wpływów, ustaloną 23 VIII. Ziemie na zachód
od linii Pisa- Narew -Wisła-Bug przechodziły pod panowanie niemieckie, a Litwa znalazła się
w strefie wpływów sowieckich.

Tymczasem mocarstwa zach. mimo wiążących je układów z Polską (polsko-francuski z 1921,
potwierdzony w V 1939 i polsko-brytyjski z 25 VIII 1939) nie udzieliły jej obiecanej pomocy,
chociaż 3 IX 1939 wypowiedziały wojnę Niemcom. Na „froncie zach.” rozpoczął się stan
tzw. „dziwnej”, „siedzącej”, „śmiesznej” wojny. O zajęciu biernej postawy zadecydowały
uzgodnienia premierów Chamberlaina i Daladiera dokonane w Abbeville 12 IX 1939.
Kampania wrześniowa, na skutek ogromnego nasilenia walk, spowodowała znaczne straty
obu walczących stron. Straty niemieckie wyniosły prawdopodobnie 90 tys. zabitych i 60 tys.
rannych, setki czołgów i samolotów oraz masę innego sprzętu - okazały się tak dotkliwe, że
Hitler musiał przeznaczyć kilka miesięcy na odbudowę sił.
Tymczasem ogromną aktywność wykazywał najlepszy sojusznik Hitlera – Stalin, który we IX
i X 1939 zawarł układy z Estonią (20 IX), Łotwą (5 X) i Litwą (10 X) o budowie baz i
rozmieszczeniu wojsk sowieckich w tych krajach. W dniach 14-17 VI 1940 obalono legalne
władze tych państw, a nowo „wybrane”, zwróciły się do Rady Najwyższej ZSRR z prośbą o
ich włączenie w skład ZSRR, co też nastąpiło.
Już 5 X 1939 ZSRR wystosował ultimatum do Finlandii, żądając części Karelii, miasta
Wyborg, ziem nad jeziorem Ładoga, Płw. Hanko i wysp w Zatoce Fińskiej, na co Finlandia
się nie zgodziła. Po sprowokowaniu incydentu granicznego (ostrzelanie przez Sowietów
własnego posterunku) Rosjanie 30 XI 1939 rozpoczęli wojnę, której pierwsza faza okazała się
kompromitacją Armii Czerwonej. Dopiero w obliczu ogromnej, wielokrotnej przewagi Rosjan
w ofensywie lutowej 1940, Finlandia podpisała (8 III ) zawieszenie broni, a 13 III traktat
pokojowy, który oddawał ZSRR 10% terytorium Finlandii.
Od połowy 1939 Europa nieuchronnie zbliżała się do wojny, która była wypadkową
ustępliwości Zachodu i agresywnej polityki połączonej z ekspansją terytorialną państw
totalitarnych.

Niemcy w II wojnie światowej

Niemcy uznane za winne wywołania I wojny światowej, zostały zobowiązane do
wyrównania części spowodowanych przez ten konflikt szkód. Uznały te rozwiązania za
krzywdzące (dyktat) i były zdecydowane doprowadzić do zniesienia traktatu wersalskiego i
stworzonego przez ten układ systemu. Prowadzona przez nie, w tym duchu, polityka stała się
powodem wybuchu drugiej wojny światowej. Rozpętały ją właśnie Niemcy napadając 1 IX
1939 na Polskę, która od 17 IX musiała się bronić także przed drugim agresorem -
sojusznikiem
Niemiec, ZSRR. Wojna z Polską trwała krótko - do 6 X 1939 i zakończyła się podziałem
między zwycięzców jej terytorium. Dokonano tego na podstawie układów z 23 VIII 1939
(Ribbentrop-Mołotow) i 28 IX 1939 („o przyjaźni i granicach”), które poza podziałem Polski,
wyznaczały w Europie Środkowo- Wsch. strefy wpływów obu państw. W rezultacie czego
wsch. granica Niemiec przebiegała wzdłuż linii Pisa- Narew- Wisła-Bug.
Wojna Niemiec z Polską przekształciła się 3 IX w konflikt światowy, który w I fazie
przebiegał pod dyktando Hitlera. Potrafił on wykorzystać niezdecydowanie innych państw,
głównie Anglii i Francji, które mimo przystąpienia do wojny i korzystnego dla nich układu
sił, nie podjęły działań zbrojnych („dziwna”, „siedząca”, „śmieszna wojna”). O sukcesach
niemieckich decydowały intuicja Hitlera i szybkość działania - blitzkrieg (wojny
błyskawiczne). 9 VI 1940 Niemcy zajęły (w ciągu 1 dnia !) Danię i rozpoczęły podbój
Norwegii (zakończony ostatecznie 8 VI, po wycofaniu alianckiego korpusu ekspedycyjnego z
Narwiku. 9 VI Niemcy wkroczyli do Narwiku, a 10 VI Norwegia kapitulowała). W V 1940
Niemcy opanowały Holandię (kapitulacja 15 V), Belgię (król Leopold II poddał kraj 27 V) i
Luksemburg, a w VI Francję. Bilans roku 1940, mimo sukcesu Brytyjczyków w "„bitwie o
Anglię” (operacja „Adlertag”) był dla Niemiec bardzo korzystny. Także kampania bałkańska
- wiosna 1940 okazała się pasmem sukcesów Wehrmachtu. Klęski ponoszone przez Włochów

w Afryce Północnej (przełom 1940/41) były powodem zaangażowania się Niemców na tym
froncie (Africa Korps). Początkowo odnosił tu sukcesy Erwin Rommel, by ostatecznie ulec w
V 1943, gdy do niewoli dostało się ok. 250 tys. żołnierzy niemieckich.
22 VI 1941 rozpoczęli Niemcy wojnę z ZSRR (plan Barbarossa). Po początkowych sukcesach
ponieśli dotkliwe porażki po Stalingradem (II 1943), Kurskiem (VII 1943) i zostali zmuszeni
do odwrotu na froncie wschodnim. Od XII 1941 Niemcy znajdowały się w stanie wojny z
USA (wypowiedziały ją Stanom po japońskim ataku na Pearl Harbor). Rok 1944 to pasmo
klęsk niemieckich na wszystkich frontach. Nie udało im się zastosować cudownej broni
(wundrwaffe), która mogła by zmienić los wojny, ani doprowadzić do zawarcia odrębnego
pokoju z państwami zachodnimi i 7 V 1945 w Reims (kwatera Eisenhowera) oraz w nocy 8/9
V 1945 w Karlhorst koło Berlina (kwatera dowództwa radzieckiego) podpisały akt
bezwarunkowej kapitulacji.
W wyniku przegranej wojny Niemcy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne (zgodnie z
decyzjami jaltańskimi, potwierdzonymi w Poczdamie). W 1949 powstały z nich dwa państwa:
Republika Federalna Niemiec (RFN) i Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD).
Niemcy na okupowanych terenach zmierzali do maksymalnego wykorzystania miejscowej
siły roboczej, zaś niektóre narody (Żydzi, Cyganie) przeznaczyli do całkowitej eksterminacji.
Można uznać, że w czasie II wojny światowej Niemcy realizowały program Hitlera
przedstawiony w Mein Kampf, zakładający zdobycie „dla wielkiego narodu niemieckiego
przestrzeni życiowej w Europie i na innych kontynentach” oraz zapewnienie mu panowania
nad narodami małowartościowymi i wytępienie ras niższych.

Walki we Francji podczas II wojny światowej (informator 2001)

Francja jako sojusznik Polski wypowiedziała 3 września 1939 roku wojnę Niemcom. Nie
podjęto jednak obiecanej Polsce ofensywy, a ówczesną fazę działań zbrojnych określono
później mianem „dziwnej wojny”. Wynikało to m. in. z defensywnej doktryny wojennej
Francji, która czuła się bezpieczna za linią Maginota.
W maju 1940 roku ruszyła jednak ofensywa niemiecka na Francję, Belgię i Holandię. Front
został przełamany. Sojusznicze oddziały brytyjskie, okrążone w Dunkierce zdołały, w
większości, opuścić Francję. Po kilku tygodniach walk rząd francuski, na czele którego stanął
marszałek Petain, skapitulował. W końcowej fazie kampanii do wojny przyłączyły się, po
stronie niemieckiej, Włochy. Francja została podzielona na strefę okupacyjną na północy i
wolną na południu. Rząd francuski rezydujący w Vichy, nie brał udziału w dalszej wojnie.
W Londynie z inicjatywy generała Charlesa de Gauelle`a powstał komitet Wolnej Francji.
Zwolennicy de Gauelle`a byli zdecydowani walczyć dalej u boku Wielkiej Brytanii. Jesienią
1942 roku, po zajęciu przez aliantów Afryki Północnej, wojska niemieckie wkroczyły
również do wolnej strefy Francji.
Francja ponownie stała się terenem działań wojennych w czerwcu 1944 roku, po lądowaniu
aliantów w Normandii. W sierpniu uwolniony został Paryż, gdzie powstał rząd tymczasowy z
de Gauellem na czele. Jesienią 1944 roku prawie całe terytorium Francji było wyzwolone.

Wielka Brytania w II wojnie światowej

Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom 3 IX 1939, ale działań zbrojnych, mimo
posiadania układu z Polską
(z 25 VIII 1939), który ją do tego zobowiązywał, nie rozpoczęła. Zajęcie takiej postawy
uzgodnili premierzy Anglii i Francji (Chameberlain i Daladier) 12 IX 1939 w Abbeville.
Anglia uczestniczyła więc w tzw. „dziwnej”, „śmiesznej”, „siedzącej wojnie”, która
charakteryzowała się tym, że zarówno W. Brytania jak i Francja nie podjęły żadnych działań
lądowych. Na morzach trwała tzw. bitwa o Atlantyk, która prowadzona była do końca wojny

(„najdłuższa bitwa II wojny światowej”).. Początkowo Anglia prowadziła tę bitwę nieudolnie
doznając poważnych strat na morzach: Północnym i Norweskim oraz na Atlantyku.
8 VIII 1940 rozpoczęła się „bitwa o Anglię” (operacja „Adlertag”) - największa bitwa
powietrzna II wojny światowej, która trwała do końca X 1940 i zakończyła się klęska
Niemców

. W. Brytania pozostała jedynym państwem skutecznie opierającym się agresji

niemieckiej i to wokół niej kształtowała się koalicja antyhitlerowska. W Anglii znajdowały
schronienie władze państw pokonanych i okupowanych przez Niemcy („wszystkie drogi
prowadzą do Londynu”). Anglia pozostała ważnym czynnikiem strategicznym w Europie,
szczególnie w obliczu przegranej Francji w VI 1940).
Od IX 1940 prowadzili Anglicy wojnę w Afryce, początkowo walcząc z Włochami, którzy
rozpoczęli ten konflikt i zmuszając ich do odwrotu, a następnie , od II 1941 także z
Niemcami, którymi dowodził Erwin Rommel. Ten zdolny dowódca, zw. „lisem pustyni”,
odzyskał inicjatywę i chociaż Anglicy bronili się skutecznie (walczące strony przeganiały się
kilkakrotnie od Tunezji do Egiptu), to latem 1942 wydawało się, że zostaną wyparci z Afryki.
Jednak jesienią 1942 odnieśli sukces w bitwie pod El Alamein i potrafili go konsekwentnie
wykorzystać, goniąc Niemców do Tunisu i biorąc tam (wspomagani przez Amerykanów i
Wolnych Francuzów) 12 (13?)

V 1943 do niewoli ok. 250 tys. żołnierzy Osi.

Atak Niemiec na ZSRR (22 VI 1941) Anglicy przyjęli z wielka ulgą, gdyż oznaczało to
osłabienie impetu ataków niemieckich na W. Brytanię. Churchill zaoferował wię ZSRR
wszelką pomoc (bez stawiania nowemu sojusznikowi żadnych warunków), a 12 VII 1941
obydwa państwa zawarły układ przewidujący współpracę w prowadzeniu wojny z Niemcami.
14 VIII 1941 Anglia i USA podpisały Kartę Atlantycką, która dotyczyła sposobu prowadzenia
wojny z Niemcami i ich sojusznikami oraz zasad powojennego urządzenia świata. Anglia była
też jednym z państw, które 1 II 1942 podpisały Deklarację (Kartę) Narodów Zjednocz. -
stanowiącą podstawę koalicji antyfaszystowskiej.
W. Brytania miała też duży udział w obronie Grecji na przełomie 1940/41. Jednak w obliczu
przewagi niemiecko-włoskiej, Grecja kapitulowała 23 IV 1941.
W 1943 dokonał się przełom w bitwie o Atlantyk - teraz Anglicy, wspomagani przez
Amerykanów, zaczęli odnosić zwycięstwa. Anglia miała znaczny udział w walkach na froncie
włoskim - Churchill myślał nawet o tym by tam formować II-gi front, co mogło by odciąć
Rosjan od Europy Środkowej i Zachodniej. Mimo, że Anglicy ponieśli w kampanii włoskiej
ogromne straty, to jednak udało się im doprowadzić do zerwania przez Włochy sojuszu z
Niemcami. Przedstawiciele W. Brytanii byli obecni przy podpisywaniu przez Niemcy aktu
bezwarunkowej kapitulacji w Reims (7 V) i w Karlhorst koło Berlina (9 V 1945).
Premier Anglii W. Churchill uczestniczył w trzech konferencjach Wielkiej Trójki (Teheran 28
XI-1 XII 1941, Jałta 4-11 II 1945, Poczdam 17 VII-2 VIII 1945. W Poczdamie był obecny do
25 VII, od 28 VII został zastąpiony przez Clementa Attlee) i miał duży wpływ na
podejmowane tam decyzje dotyczące sposobu prowadzenia działań wojennych i organizacji
powojennego świata.

Podczas walk Niemcy stracili 1733 samoloty, tj. 52% stanu z VII 1940, a Brytyjczycy 915

samolotów, tj. 135% stanu z VII 1940. W czasie trwania bitwy Anglikom brakowało przede
wszystkim pilotów i dlatego wykorzystali lotników z państw sprzymierzonych. Pomiędzy 42
dywizjonami walczącymi z Niemcami były 2 kanadyjskie, 1 czeski i 2 polskie (302 i 3003).
Polacy, których „pod niebem Anglii” było 136, walczyli także w dywizjonach brytyjskich,
osiągając 203 zestrzelenia, tj. 12% - najwyższy wskaźnik („Nigdy w historii tak wielu nie
zawdzięczało aż tyle tak nielicznym”, powiedział o lotnikach po bitwie W. Churchill); 38
Polaków zginęło.

Kampania tunezyjska datowana jest na 9-13 V 1943.

Włochy w II wojnie światowej

Włochy były jednym z państw należących do ukształtowanego w latach 1936-40 bloku Oś
Rzym- Berlin-Tokio i w II wojnie walczyły po stronie Niemiec. Nie przystąpiły jednak do
wojny we IX 1939 lecz dopiero w VI 1940 atakując Francję i występując przeciw Anglikom
w Afryce Pn. (13 IX 1940). Włosi posiadali w Afryce 3 kolonie: Libię, Etiopię i Somalię i z 2
pierwszych uderzyli na Egipt. Front afrykański miał istotne dla całej wojny znaczenie, gdyż
odniesione tam zwycięstwo umożliwiało opanowanie morskiego szlaku przez Kanał Sueski i
kontrolowanie roponośnych terenów Bliskiego Wschodu. Jednak wyjście Brytyjczyków w
XII 1940 na włoskie tyły zmusiło Mussoliniego do odwrotu i tylko pomoc niemiecka (Africa
Korps gen. E.Rommla) pozwoliła na częściowe odzyskanie utraconych w Afryce terenów
(dotyczy ta uwaga Afryki Pn., gdyż w wyniku kampanii trwającej od II do VI 1941 Anglicy
trwale wyparli Włochów z Afryki Wsch.)
22 V 1939 Włochy zawarły z Niemcami formalny sojusz polityczno-wojskowy, zwany
paktem stalowym, a 27 IX 1940 Włochy, Niemcy i Japonia podpisały Pakt Trzech (Pakt
Trójstronny), który zakładał podział świata na strefy wpływów i przyznawał Włochom rolę
hegemona w basenie Morza Śródziemnego. Faszyści próbowali przyciągnąć do wojny po
swojej stronie państwa Europy Pd. -Wsch., ale Grecja związana politycznie z Anglią nie
chciała się podporządkować tym zamysłom. 28 X 1940 Włosi, po prowokacjach
dyplomatycznych wobec Grecji, zaatakowali to państwo, ale ofensywę prowadzili tak
nieudolnie, że Grecy w XII zajęli nawet część Albanii i dopiero włączenie się do działań
Niemców zmusiło Grecję do kapitulacji (23 IV 1941).
10 VII 1943 alianci (160 tys. żołnierzy) dokonali desantu na Sycylię i opanowali ją
stosunkowo szybko (w 38 dni). Wywołało to panikę w kręgach opozycyjnych wobec
Mussoliniego, który 25 VIII 1943 został odsuniety od władzy, którą przejął marszałek
Badoglio. 3 IX 1943 Włosi podpisali rozejm z aliantami, co traktowano jako wstęp do
zawarcia pokoju - fakt ten starano się utrzymać w tajemnicy przed Niemcami (przynajmniej
do czasu lądowania Amerykanów w pd. Włoszech). Niemcy po zorientowaniu się w sytuacji
obsadzili swymi wojskami wybrzeża, uwolnili Mussoliniego

i przystąpili do okupacji pn.

oraz środkowych Włoch.
8 IX 1943 rząd włoski podpisał kapitulację wobec państw zach. W X alianci zdobyli Neapol,
rozpoczęli okupację pd. Włoch i przystąpili do ofensywy, która zatrzymała się na linii
Gustawa (z masywem Monte Cassino). Linia to została przełamana w poł. V 1944 (12-18 V
udział w bitwie o Monte Cassino II Korpusu Polskiego), co otworzylo drogę do Rzymu

(zdobyty 4 VI 1944). 18 VII alianci weszli do Ankony i dotarli do pasa umocnień w pn.
Włoszech (linia Gotów). Walki na froncie włoskim trwały do 2 V 1945. Znaczny udział w
wyzwalaniu pn. Włoch miał ruch oporu, najsilniejszy w państwach bloku faszystowskiego.

Po uwolnieniu we IX 1943 Mussolini utworzył w pn. Włoszech całkowicie zależną od

Niemców Republikę Salo, która upadła w IV 1945. Mussolini został schwytany przez włoskich
partyzantów podczas próby przedostania się do Szwajcarii i rozstrzelany przez nich 28 IV
1944.

Po wejściu aliantów do Rzymu, król Wiktor Emanuel III przekazał władzę swemu synowi

Humbertowi II, a w V 1945 abdykował. W VI 1945 wraz z wyborami parlamentarnymi odbyło
się referendum, w którym większość Włochów opowiedziała się za republiką. W 1947
uchwalono nową konstytucję, która weszła w życie 1 I 1948.

ZSRR w II wojnie światowej

23 VIII 1939 ZSRR podpisał z Niemcami pakt (Ribbentrop-Mołotow) o nieagresji i
podziale Europy Środkowo -Wsch. na strefy wpływów. Zgodnie z jego postanowieniami 17
IX 1939 sowieci zaatakowali Polskę od wschodu („nóż w plecy”). Wojna z Polską, walczącą
na dwa fronty, była krotka, ale już 28 IX 1939, czyli jeszcze przed zakończeniem walk, ZSRR
i Niemcy podpisały nowy układ sojuszniczy; „traktat o przyjaźni i granicach”, modyfikujący
wyznaczoną 23 VIII granicę stref wpływów.
Kolejnym przejawem radzieckiej agresji było ultimatum skierowane 5 X 1939 do Finlandii, z
żądaniem części Karelii, miasta Wyborg, ziem nad jeziorem Ładoga, płw. Hanko i wysp w
Zatoce Fińskiej. Wobec odmowy Finów Stalin rozpoczął 30 XI 1939 wojnę, która trwała do
12 III 1940 i mimo zwycięstwa Rosjan wykazała znaczne braki militarne Armii Czerwonej -
szczególnie jej słabość w sferze dowodzenia

Kolejnym celem Stalina były państwa bałtyckie, które najpierw zostały zmuszone do
podpisania układów o rozmieszczeniu na ich terytorium radzieckich baz liczących po 20-25
tys. żołnierzy (Estonia 20 IX, Łotwa 5 X, Litwa 10 X 1939), a następnie anektowane w skład
ZSRR (14-17 VI 1940).
Do 22 VI 1941 ZSRR pozostawał w ścisłym sojuszu z Niemcami. Współpracę tę zerwał
Hitler zaniepokojony zaborczością Stalina. Plan „Barbarossa” początkowo realizowany był
pomyślnie - Niemcy dotarli pod Moskwę, jednak w walkach toczonych na przełomie 1942/43
(przegrana pod Stalingradem) Niemcy utracili inicjatywę strategiczną i zmuszeni zostali do
odwrotu. Nie udało im się odwrócić obrazu wojny latem 1943, kiedy przegrali pod Kurskiem
i w rezultacie utracili wsch. Ukrainę. Kolejne ofensywy radzieckie (10) podejmowane w 1944
wyzwoliły Białoruś i Litwę oraz Jugosławię, Rumunię, Bułgarię i wsch. Węgry. Latem 1944
zatrzymali się Rosjanie, ze względów politycznych nad Wisłą, pozwalając Niemcom
rozprawić się z Powstaniem Warszawskim i samym miastem - po klęsce Powstania. W I 1945
rozpoczęli sowieci kolejna ofensywę, zajmując Warszawę i dochodząc do Odry, a następnie
rozpoczynając operacje wiedeńską i berlińską, które umożliwiły zajęcie Austrii, Słowacji i
zach. Węgier oraz wsch. Niemiec. Jednocześnie likwidowano ośrodki oporu niemieckiego w
Prusach Wsch. i na Pomorzu Zach.
Armia Czerwona przez swoje sukcesy wyznaczała radziecką strefę powojennych wpływów w
Europie Śr.-Wsch.
ZSRR był jednym z państw, które przyjmowało akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec w
Reims (7 V) i Berlinie (8/9 V 1945). Stalin brał udział we wszystkich trzech konferencjach
Wielkiej Trójki i to on w głównej mierze decydował o ich ustaleniach, a więc o losach
powojennego świata - szczególnie Europy Środkowo -Wsch., w której przyznał sobie
swobodę działań strategicznych, mając zgodę aliantów na swobodę działań operacyjnych, tj.
wojskowych. Zgodnie z postanowieniami jałtańskimi (4-11 II 1945) ZSRR przystąpił (9 VIII
1945) do wojny z Japonią, w nagrodę uzyskując Wyspy Kurylskie i pd. Sachalin. Po wojnie
ZSRR stał się niekwestionowanym mocarstwem, decydującym o losach Europy Środkowo
-Wsch. i rywalizującym z drugim supermocarstwem, Stanami Zjednoczonymi, o
przywództwo światowe. W pewnych okresach, umacniając swe pozycje w Afryce i Ameryce,
był bliski osiągnięcia tego celu.

Pokój podpisany w Moskwie sankcjonował zabór 38 tys. km

i dzierżawę na 30 lat morskiej

bazy Hanko. Siły radzieckie liczyły 850 tys. żołnierzy, 2 tys. czołgów, 2,5 tys. samolotów; siły
fińskie ok. 200 tys. żołnierzy i 170 samolotów. W wyniku wojny Finlandia straciła 20-25 tys.,
a Rosjanie 200 tys. zabitych żołnierzy.

Walki na terenie ZSRR podczas II wojny światowej (informator 2001)

W sierpniu 1939 roku ZSRR podpisał pakt o nieagresji z Niemcami. Tajny protokół do układu
przewidywał podział Europy Wschodniej. W następstwie umowy we wrześniu 1939 roku

ZSRR wziął udział w ataku na Polskę, od listopada 1939 do marca 1940 roku toczył wojnę z
Finlandią, latem 1940 roku dokonał aneksji państw bałtyckich oraz odebrał Rumunii
Besarabię i Północną Bukowinę.
22 czerwca 1941 roku Niemcy zaatakowali ZSRR. Pod koniec 1941 roku wojska niemieckie
podeszły pod Moskwę i oblegały Leningrad. Zimą Niemcy przeszli do defensywy, ale latem
1942 znów przejęli inicjatywę. Ich celem były wówczas Kaukaz oraz tereny roponośne nad
Morzem Kaspijskim. Jesienią tego samego roku doszło do okrążenia 6 Armii niemieckiej pod
Stalingradem. Upadek Stalingradu* na początku 1943 roku okazał się zwrotnym momentem
wojny. Raz jeszcze latem 1943 roku Niemcy próbowali przejąć inicjatywę, ale pokonani w
bitwie na Łuku Kurskim znaleźli się w odwrocie. W 19444 roku działania wojenne zostały
przeniesione poza dawne granice radzieckie, choć wojska niemieckie w Kurlandii broniły się
do końca wojny. W sierpniu 1945 roku ZSRR, zgodnie z obietnicą, daną w Jałcie
Amerykanom, zaatakował Japończyków w Mandżurii.

* Sformułowanie użyte w sposób co najmniej niejasny, mylący. Stalingrad nie został zdobyty
przez Niemców, a więc „nie upadł”. To niemiecka armia von Paulusa została przez Rosjan
okrążona, pokonana i wzięta do niewoli.

Japonia w II wojnie światowej

Japonia była państwem należącym do bloku „Osi”, a więc w II wojnie walczyła po stronie
Niemiec. Było to rezultatem udziału Japonii w pakcie antykominternowskim i Pakcie Trzech
(trójstronnym), który podpisano w Berlinie 27 IX 1940. Układ ten dzieląc świat na strefy
wpływów dawał Japonii swobodę działania w Azji Wsch. Japonia była państwem, które
dokonało pierwszego aktu agresji międzynarodowej - napaść na Mandżurię 18 IX 1931. Krok
ten uznany przez Ligę Narodów za bezprawie (II 1933), spowodował wystąpienie Japonii z
Ligi (III 1933). W 1937 Japonia ponownie dokonała agresji na Chiny i przeważała w tej 8-
letniej wojnie do poł. 1945, zdobywając obszar o pow. 2 mln km

. Wojny chińsko-japońskie

1932-33 i 1937-45 przyniosły ogromne zniszczenia kraju, w ich wyniku śmierć poniosło ok.
10 mln Chińczyków.
Japonia zachowała neutralność w wojnie niemiecko-radzieckiej, mimo że Rosjanie udzielali
pomocy chińskim komunistom. Udział w II wojnie światowej W. Brytanii i duże
prawdopodobieństwo wciągnięcia do niej USA podsycały japońskie dążenia do
podporządkowania sobie Azji. Wydawało się to tym bardziej prawdopodobne, że praktycznie
bez oporu rządu Vichy w VII 1941 zajęli Japończycy francuskie Indochiny. 7 XII 1941
Japonia zaatakowała bazę amerykańskiej floty i marynarki wojennej Pearl Harbor na
Hawajach - doszczętnie ja niszcząc, a następnie wypowiadając wojnę USA, W. Brytanii i
Holandii. W początkowej fazie wojny Japonia uzyskała pełną kontrolę na Pacyfiku i
opanowując do V 1942 Indonezję, Filipiny, Birmę, Malaje, Hongkong, Singapur i szereg
wysp, zagrażając Australii. Jednak w V 1942 Japończycy zostali powstrzymani, doznając
klęski w bitwie na Morzu Koralowym (7-8 V 1942). Kilka tygodni później (3-5 VI 1942)
przegrali bitwę o Midway. Już w VIII 1942 Amerykanie lądowali na Wyspach Salomona i po
bitwie pod Guadalcanal (XI 1942) wyparli stamtąd Japończyków. Do VIII 1944 Amerykanie
stosując taktykę kolejnych desantów („żabich skoków”), zajęli wyspy Mariany, Marshalla,
Gilberta i Nową Gwineę, a w ciężkiej bitwie o Filipiny (X 1944-VII 1945) flota japońska
została całkowicie rozbita. Mimo tych porażek (lądowanie wojsk USA w Birmie) oraz silnego
antyjapońskiego ruchu oporu w Chinach, Birmie, Indonezji, Indochinach, Korei i na
Filipinach Japończycy nie zamierzali ustępować. Ich postawy nie zmieniło nawet opanowanie
przez Amerykanów Iwo Jima (II 1945) i Okinawy (IV-VI 1945). W obliczu japońskiej
nieustępliwości i w obawie przed poniesieniem strat związanych z koniecznością inwazji na

wyspy japońskie prezydent Truman wydał rozkaz użycia bomb atomowych, które zostały
zrzucone 6 VIII 1945 na Hiroszimę i 9 VIII na Nagasaki. Pochłonęły one ok. 150 tys. ofiar
śmiertelnych, a obydwa miasta zostały zniszczone. 9 VIII 1945 do wojny z Japonią przystąpił
ZSRR.
2 IX 19445 Japonia złożyła na ręce gen. Douglasa Mc Artura akt bezwarunkowej kapitulacji -
w zatoce tokijskiej na pokładzie pancernika Missouri .

USA w II wojnie światowej

USA po I wojnie światowej powróciły do polityki izolacjonizmu, co było jedną z przyczyn
nietrwałości systemu wersalskiego i znikomej skuteczności Ligi Narodów. Na początku II
wojny światowej Stany ogłosiły neutralność, a Kongres wprowadził embargo na broń do
krajów uczestniczących w wojnie, okazało się to jednak rozwiązaniem korzystniejszym dla
Niemiec więc szybko się z niego wycofano. W XI 1939 uchwalono ustawę Cash and Carry,
zezwalającą na kupowanie w USA sprzętu wojennego i samodzielnym jego wywożeniu przez
nabywcę. Kolejną ustawą wspomagającą koalicję antyfaszystowską był Lend Lease
(pożyczka-dzierżawa) Act

z 11 III 1941- zezwalający prezydentowi na sprzedaż, wynajem

(dzierżawę) albo pożyczkę towarów i broni państwom będącym w stanie wojny z Niemcami i
Włochami (dosłownie: jeśli przyczyni się to do poprawy bezpieczeństwa USA). USA
stopniowo wycofywały się z polityki izolacjonizmu. Początkowo prezydent Roosevelt czynił
to delikatnie licząc się z opinią pacyfistów i bliskością wyborów prezydenckich (XI 1940).
Momentem przełomowym dla otwartej zmiany stanowiska Stanów Zjednoczonych okazał się
rok 1941. Wkrótce po ataku niemieckim na ZSRR, USA i Anglia podpisały Kartę Atlantycką
(14 VIII 1941), która zakładała dalszą współpracę w prowadzeniu wojny i określała reguły
powojennego urządzenia świata. Podstawą funkcjonowania koalicji antyfaszystowskiej stała
się Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 II 1942, ale nieco wcześniej - 7 XII 1941 USA
zostały wciągnięte do wojny bezpośrednio. Nastąpiło to po ataku japońskim na bazę Pearl
Harbor na Hawajach („Dzień hańby”). W ciągu kilku pierwszych miesięcy udziału USA w
wojnie ich sytuacja była fatalna. Japończycy zajęli olbrzymi obszar rozciągający się od Zatoki
Bengalskiej po Australię. Jednak już wiosną 1942 Stany Zjednoczone zaczęły odnosić
znaczące sukcesy (bitwa na Morzu Koralowym 7-8 V i bitwa o Midway 3-5 VI). Po bitwie
pod Guadalcanal (XI 1942) wyparli Japończyków z Wysp Salomona, a do VII 1944 (stosując
taktykę tzw. „żabich skoków”, czyli kolejnych desantów na ważniejsze garnizony, przy
zostawieniu poza linią frontu mniejszych) zdobyli wyspy Mariany, Marshalla, Gilberta i
Nową Gwineę. W bitwie o Filipiny (X 1944 -VII 1945) całkowicie rozbili flotę japońską. Gdy
opór japoński mimo wszystko nie ustawał, prezydent Truman zdecydował się na użycie nowej
broni i rozkazał zrzucenie bomb atomowych. Stało się to 6 VIII (Hiroszima) i 9 VIII 1945
(Nagasaki) - obydwa miasta uległy zniszczeniu, zginęło 150 tys. ludzi.
2 IX 1945 gen. Douglas Mac Arthur przyjął akt bezwarunkowej kapitulacji Japonii.
USA miały znaczący wpływ w tworzeniu bazy wypadowej do działań zbrojnych w Europie
(operacja Torch - desanty w Algierii i Maroko; 9 XI 1942) oraz tworzeniu II frontu w Europie
Zach. - Normandia 6 VI 1944.
Prezydent Roosevelt, a po jego śmierci (12 IV 1945) H. Truman wchodzili w skład Wielkiej
Trójki, przez co USA wywierały znaczący wpływ na przebieg wojny i kształtowanie oblicza
powojennego świata. Były państwem, którego przedstawiciele odbierali kapitulację Niemiec
w Reims i Karlhorst /Berlin w V 1945. Po wojnie uczestniczyły w okupacji Niemiec oraz
Austrii i stały się niekwestionowanym mocarstwem światowym, rywalizującym z ZSRR o
rolę hegemona i wyszły z tej walki zwycięsko - za sprawą prezydenta R. Reagana.

Państwa, które otrzymywały pomoc w tej formie zawierały z USA dwustronne porozumienia

przewidujące, że długi za materiały, które w czasie wojny uległy zniszczeniu podlegały

umorzeniu, a resztę spłacano po wojnie w formie długoterminowych kredytów. Z Lend-Lease
Act skorzystały 42 państwa (m. in. Anglia 30 mld, ZSRR 11 mld; Australia, Francja, Polska,
Nowa Zelandia, państwa Afryki i Bliskiego Wsch. - po kilkaset mln $), a wartość dostaw
wyniosła 50,6 mld $. Negocjacje w sprawie spłaty przez ZSRR zaciągniętych kredytów trwały
do 1972 i długi te zostały prawie w całości umorzone.

Konferencja w Teheranie i jej postanowienia

Konferencja w Teheranie była pierwszym spotkaniem Wielkiej Trójki. Odbyła się w
dniach 28 XI-1 XII 1943 i została poprzedzona naradą moskiewską (18-20 X 1943), w której
uczestniczyli ministrowie spraw zagr. USA (Cordell Hull), Anglii (Anthony Eden) i ZSRR
(Wieczesław Mołotow) oraz konferencję kairską (22-26 XI 1943), w której brali udział
przywódcy USA, Anglii i Chin (Czang Kaj-szek). Konferencja Teherańska zakończona
została uchwaleniem Deklaracji Teherańskiej i 5 tajnych porozumień wojskowych, które
dotyczyły:
1/ udzielenia możliwie największego poparcia partyzantce Jugosławii; 2/ uznania potrzeby
wejścia Turcji do wojny po stronie aliantów; 3/ gotowości ZSRR do natychmiastowego
wypowiedzenia wojny Bułgarii, jeśli zaatakuje ona Turcję; 4/ uzgodnienia, że II front
powstanie przez inwazję mocarstw zach. w Normandii, w V 1944; 5/ zorganizowania ścisłej
współpracy sztabów Naczelnego Dowództwa Sił Ekspedycyjnych (SHAEF) i Nacz.
Dowództwa Radzieckich Sił Zbrojnych (STAWKA) w odniesieniu do planowanych operacji
europejskich.
Natomiast Deklaracja Teherańska precyzowała stanowisko 3 mocarstw wobec problemów
wojny i pokoju po wojnie, potwierdzała współdziałanie 3 wielkich mocarstw i z tego punktu
widzenia stanowiła zapowiedź bliskiego zwycięstwa i powojennej współpracy
międzynarodowej.
W kwestii polskiej Churchill i Roosevelt przychylili się do żądań Stalina by granice Polski
przesunąć na zachód (dając Polsce ziemie po Odrę i Nysę oraz Prusy Wsch.), co miało się
wiązać z przesunięciem wsch. granicy Polski na linię Curzona. Podczas konferencji, w
zalążkowej jeszcze formie, podzielono Europę na strefy wpływów i wstępnie zgodzono się na
udział ZSRR w okupacji Austrii oraz przyznanie mu japońskich Wysp Kurylskich - w
zamian za przystąpienie do wojny z Japonią. Polaków o decyzjach dot. ich wsch. granicy na
prośbę Roosevelta nie poinformowano. Ten „wybitny mąż stanu” zdawał sobie doskonale
sprawę z tego, że perfidnie zdradził sojusznika, a ujawnienie tego faktu może odbić się na
wyniku wyborów prezydenckich - nie tylko przez przeniesienie polskich głosów na jego
kontrkandydata. Działo się to w czasach kiedy zdrada nie była tolerowana przez ogół
Amerykanów.
Oj, mieliśmy sojuszników ! Stanisław Cat-Mackiewicz pisał, że szczególnie trudno pogodzić
mu się z tym, że o losach Polski decydowali: pijak (Churchill), zbrodniarz (Stalin) i paralityk
(Roosevelt). To niezbyt poprawne politycznie by wytykać komuś ułomność, ale biorąc pod
uwagę stosunek do Polski tego „prezydenta łachudry”, trudno się powstrzymać przed
stwierdzeniem, że to Pan Bóg pokarał go kalectwem.

Konferencja w Jałcie i jej postanowienia (informator)

Klęski, poniesione przez Niemców na froncie wschodnim w 1943 roku (Stalingrad, Kursk)
oraz decyzje polityczne podjęte w Casablance i Teheranie, zwłaszcza zaś upadek brytyjskiej
koncepcji desantu na Bałkanach przesądziły o tym, że pod koniec wojny Europa Wschodnia
znajdzie się pod kontrolą radziecką. Gwarancje wolnych wyborów, które Churchill próbował
przeforsować w Jałcie 1945 roku, nie zapobiegły ustanowieniu radzieckiej strefy wpływów w
Europie Wschodniej. ZSRR zawarł układ o przyjaźni z Polską, Czechosłowacją i Jugosławią.
Węgry, Rumunia i Bułgaria, jako państwa pokonane w wojnie, w 1947 roku podpisały układy

pokojowe w Paryżu. Początkowo ZSRR odżegnywał się od zamiaru narzucenia Europie
Wschodniej swoich wzorów ustrojowych, ale 1947 roku, po sformułowaniu doktryny
Trumana oraz odrzuceniu Planu Marshalla przyszedł czas na konsolidację bloku. Podczas
konferencji w Szklarskiej Porębie we wrześniu 1947 roku utworzono Kominform i ustalono,
że państwa demokracji ludowej będą naśladować radzieckie wzory gospodarcze i polityczne.
W lutym 1948 roku doszło do przewrotu komunistycznego w Czechosłowacji. Na skutek
konfliktu ideologicznego poza blokiem radzieckim znalazła się Jugosławia, w 1949 roku
poszerzył się on natomiast o NRD. Polityczną strukturę bloku wyznaczyła dyscyplina
ideologiczna partii komunistycznych oraz system dwustronnych sojuszy, gospodarczą -
utworzona w 1948 Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

Konferencja w Jałcie

Była drugą po Teheranie (28 XI-1 XII 1943) konferencją Wielkiej Trójki. Odbywała się w
dniach 4-11 II 1945, z udziałem dyktatora (premiera) ZSRR J. Stalina, prezydenta USA
Roosevelta i premiera W. Brytanii Churchilla. Szereg spraw uzgodnionych wstępnie w
Teheranie przyjęło w Jałcie postać uchwał. Podczas konferencji uzgodniono wspólne kroki w
celu ostatecznego pokonania Niemiec, określono stosunek do Niemiec po ich bezwarunkowej
kapitulacji, ustanowiono ogólne zasady odszkodowań za szkody wyrządzone przez Niemcy
krajom sojuszniczym. Wymienione ustalenia zawierała „Deklaracja Jałtańska w Sprawie
Niemiec”. Przesądzono w niej sprawę rozczłonkowania Niemiec i przychylono się do
radzieckiej propozycji dot. reparacji.
Postanowiono zwołać 25 IV 1945, w San Francisco, konferencję „celem utworzenia
powszechnej organizacji międzynarodowej dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa”.
Przyjęto „Deklarację Jałtańską w Sprawie Europy”, przewidującą uzgodnienia polityki 3
mocarstw przy rozwiązywaniu politycznych i gospodarczych zagadnień zgodnie z
demokratycznymi zasadami.
Uzgodniono „Deklarację Jałtańską w Sprawie Polski”, w której wyrażono życzenie by Polska
była państwem wolnym, silnym, niepodległym i demokratycznym oraz określono zasady
utworzenia rządu polskiego na szerszej niż dotychczas podstawie

. Naprawdę trudno sobie

wyobrazić sytuację, w której bezczelność zakłamania mogła by posunąć się dalej. Churchill
był wciąż „trzeźwy inaczej”, Roosevelt starał się za wszelką cenę zadowolić „wujaszka Joe”,
nie podejrzewając nawet, że żałosny wcale nie jest z powodu fizycznej ułomności, lecz z
racji odegrania roli „pożytecznego idioty”

Decyzje jałtańskie w sprawie Polski spotkały się ze stanowczym protestem rządu w Londynie,
który 13 II 1945 oświadczył, iż dotyczące Polski uchwały konferencji nie mogą obowiązywać
jej władz i narodu. Rada Jedności Narodowej na konspiracyjnym posiedzeniu, które odbyło
się 21 II 1945, postanowiła pogodzić się z decyzjami Jałty, wyrażając nadzieję na wypełnienie
punktu o wolnych wyborach. Zdrowy sceptycyzm

w tej sprawie minister Eden wykazywał

jeszcze przed konferencją.
Odebranie Polakom prawa wyboru rządu i ustroju w sposób oczywisty sprzeczne z Kartą
Atlantycką, było tym bardziej oburzające, że dotyczyło narodu, który jako pierwszy
przeciwstawił się zbrojnie Hitlerowi i jako jedyny z pokonanych nie utworzył rządu
kolaboracyjnego

oraz formacji wojskowych współpracujących z Hitlerem-Niemcami.

Utworzyli je Belgowie, Francuzi (wciąż gotowi pouczać świat co i jak należy...), Anglicy,
Rosjanie i przedstawiciele innych nacji (np. Kurt Weldheim walczący o pokój Sekretarz
Generalny ONZ, wcześniej hitlerowski żołdak; „Ziuta” Fischer - lewacki terrorysta, włoscy
politycy - mafiozi, francuscy - masoni) bez kompleksów i zahamowań wytykający Polakom
antysemityzm oraz ich warcholstwo - wyrażające się w skłonności do działań osłabiających
demokrację. Niestety niedouczeni Polacy przyjmują te połajanki z pokorą, zamiast wystawić
rachunek za zdradę i rabunek (70 tys. wagonów dobytku wywiezionego przez Niemców z

Warszawy po Powstaniu. Co jednak o historii może wiedzieć indoktrynowany przez
„polskojęzyczne” media uczeń, któremu na naukę tego przedmiotu wyznaczono 5 godzin w
trzyletnim cyklu nauczania (3+2+0).
Poza tym w Jałcie: 1/ zalecono partyzantom Jugosławii utworzenie tymczasowego rządu i
parlamentu na bazie antyfaszystowskiej; 2/ postanowiono utworzyć stały organ dla
regularnego porozumiewania się 3 min. spraw zagr. w najważniejszych sprawach
międzynarodowych; 3/ uchwalono końcową Deklarację Jałtańską w Sprawie Pokoju; 4/
osiągnięto Porozumienie Jałtańskie Trzech Mocarstw w Sprawie Dalekiego Wschodu.
Ustanowiony w Jałcie porządek przetrwał prawie 45 lat.

Trudność rozwiązania przez aliantów sprawy polskiej polegała na tym, że równolegle ze

sprawą granic istniał problem uznania jej rządu, co było źródłem stałej kontrowersji. Kiedy
zaczynano mówić o granicach (Stalin, zgodnie z obietnicą daną PKWN, opowiadał się za
Nysą Łużycką) państwa zach. eksponowały problem rządu, zajmując przy tym stanowisko, że
o granicy zach. Polski będzie można mówić dopiero wówczas, kiedy powstanie rząd Polski
cieszący się uznaniem wszystkich państw Wielkiej Trójki. Roosevelt podkreślał, że do dyskusji
na temat granic Polski nie jest upoważniony żaden z aktualnie istniejących rządów polskich i
jako wyjście z impasu proponował powołanie nowego tworu w postaci Rady Prezydenckiej.
Churchill sugerował by sformować koalicyjny rząd polski w wyniku postanowień uczestników
konferencji w Jałcie. Stalin chciał aby bazą nowego rządu był Rząd Tymczasowy, powołany
31 XII 1944, z włączeniem do niego niektórych polityków rządu emigracyjnego. Wobec
znacznej różnicy poglądów znalezienie kompromisowego rozwiązania powierzono Komisji
Dobrych Usług, utworzonej przez min. spraw zagr. Wielkiej Trójki. Po dwóch posiedzeniach
przedstawili oni projekt zreorganizowania Rządu Tymczasowego przez włączenie do jego
składu przedstawicieli z kraju i zagranicy. Nowy rząd miał przyjąć nazwę Polskiego
Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i miał się zobowiązać do możliwie szybkiego
przeprowadzenia wyborów. Powstał ten twór 28 VI 1945, co spowodowało cofnięcie (5 VII
1945) uznania dla rządu emigracyjnego w Londynie.

Stalin oczywiście ani myślał informować tych głupków, że 26 VII 1944 zawarł tajny układ z

PKWN, w którym „Polacy” godzili się by granica z ZSRR przebiegała na linii Curzona.
„Polacy”, którzy „nie chcąc oddać Gdańska doprowadzili do wojny światowej” rezygnowali
potulnie z przeszło połowy terytorium państwa.

Nie przedstawiono żadnych instytucjonalnych gwarancji obiektywności i rzetelności

wyborów jakie się miały odbyć w Polsce. Technicznie naiwna próba powierzenia ich kontroli
ambasadorom Wielkiej Trójki została odparta przez Mołotowa argumentem, że taka kontrola
obrażałaby uczucia Polaków. Wystarczyło to by „mężowie stanu” zaniemówili.

„Przyjaciele Polski” i rodzimi znawcy twierdzą, że dlatego, „bo Hitler nie chciał”. Jest to

kolejne kłamstwo mające ukazać Polskę jako naród warchołów, który nie doprowadził do
„nieobliczalnych szkód” tylko dlatego, że był hamowany przez „cywilizowanych niemieckich
urzędników i rycerski Wehrmacht”, którzy uratowali Żydów przed antysemickimi Polakami.

Konferencja w Poczdamie i jej postanowienia

Konferencja w Poczdamie, zwana też Berlińską, była ostatnim ze spotkań Wielkiej Trójki,
dotyczących spraw związanych z kształtem powojennego świata. Odbyła się w pałacu
Cecilienhof w dniach 17 VII-2 VIII 1945, z udziałem szefów rządów 3 zwycięskich
mocarstw: prezydenta USA H. Trumana, premiera ZSRR J. Stalina i premiera W. Brytanii W.
Churchilla (do 25 VII), którego 28 VII zastąpił Clement B. Attlee - lider Partii Pracy, która

wygrała wybory parlamentarne. Amerykanie posiadali już bombę atomową (pierwsza próba
została przeprowadzona 16 VII), co Stalin bagatelizował. Postanowienia konferencji zawiera
podpisany 2 VIII Układ (Umowa) Poczdamski, do którego 7 VIII 1945 przystąpiła Francja.
Protokoły posiedzeń zostały ogłoszone w Waszyngtonie i Moskwie w latach 1967 i 68. Układ
składa się z 14 rozdziałów, a jego główne postanowienia odnoszą się do Niemiec i nawiązują
do Deklaracji Jałtańskiej. Zostały tu potwierdzone i rozwinięte. Rozdział I zawiera opis obrad
- kolejne dotyczą spraw merytorycznych. Np. rozdział III określał zasady polityki w
okupowanych Niemczech. Celem okupacji miało być stworzenie warunków do odrodzenia w
przyszłości suwerennych Niemiec, uwolnionych od dziedzictwa narodowego socjalizmu. W
okresie kontroli sojuszniczej miała się dokonać:
- demilitaryzacja, połączona z całkowitą likwidacją przemysłu zbrojeniowego;
- denazyfikacja oznaczająca zniszczenie partii narodowosocjalistycznej i związanych z nią
organizacji, połączona z ukaraniem zbrodniarzy wojennych (przed sądami krajów, w których
dopuścili się zbrodni);
- demokratyzacja, polegająca na zniesieniu w całości ustawodawstwa
narodowosocjalistycznego i odbudowie życia politycznego Niemiec na podstawach
demokratycznych i pokojowego współudziału Niemiec w życiu międzynarodowym;
- demonopolizacja (dekartelizacja), czyli likwidacja porozumień monopolistycznych
przemysłu niemieckiego odpowiedzialnych za współpracę z reżimem hitlerowskim i rozwój
machiny wojennej III Rzeszy. Cały wysiłek produkcyjny miał być skierowany na rozwój
rolnictwa i pokojowego przemysłu wewnętrznego.
W imieniu 4 państw władzę na terenach okupowanych sprawować mieli naczelni dowódcy sił
zbrojnych „każdy w swojej strefie okupacyjnej”, a w sprawach dotyczących całości Niemiec -
wspólnie jako członkowie Rady Kontroli.
Uzgodniono porozumienie w sprawie odszkodowań (rozdział IV). Niemcy zostały
zobowiązane do wynagrodzenia w możliwie jak największym wymiarze strat i cierpień
wyrządzonych przez hitlerowców. Już w Jałcie ogólną pulę odszkodowań oceniono na 20 mld
$, z czego połowa miała przypaść ZSRR. W Poczdamie ustalono, że każde państwo
okupujące miało dochodzić swych roszczeń na terenie własnej strefy. Jedynie ZSRR miał
otrzymać ze stref zach. 15% skonfiskowanego potencjału przemysłowego w zamian za
żywność, węgiel i inne surowce, a dalsze 10% bezpłatnie. Roszczenia reparacyjne Polski miał
zaspokoić Zw. Radziecki z własnej puli.
Wobec trwającej jeszcze wojny z Japonią, rządy Chin, USA i W. Brytanii ogłosiły 25 VII
deklarację wzywającą Japonię do bezwarunkowej kapitulacji, określając główne zasady jej
demilitaryzacji i demokratyzacji. Do deklaracji tej przyłączył się następnie ZSRR,
zapowiadając swoje przystąpienie do wojny z Japonią, co nastąpiło 9 VIII 1945.
Osiągnięto porozumienie w sprawie transferu, czyli przesiedlenia ludności niemieckiej
(rozdział XIII) z obszarów Polski, Węgier i Czechosłowacji do okupowanych Niemiec.
Kładziono przy tym nacisk na właściwe zachowanie podczas tych działań, stwierdzając, że
„wszystkie przesiedlenia, które nastąpią, winny odbywać się w sposób pokojowy i ludzki”.
Uchwalono porozumienie w sprawie utworzenia Rady Ministrów Spraw Zagranicznych
(rozdział II), składającej się z przedstawicieli 5 mocarstw: Chin, Francji, USA, W. Brytanii i
ZSRR. Została ona upoważniona do zawarcia traktatów pokojowych z sojusznikami Niemiec,
co nastąpiło w 1947 (Bułgaria, Finlandia, Rumunia, Węgry i Włochy), 1951 (Japonia) i 1955
(Austria). Sprawy tej dotyczył także rozdział X, w którym mowa o zawarciu traktatów
pokojowych i przyjęcia do ONZ sojuszników Niemiec. Stwierdzono przy tym, że obecna
sytuacja Bułgarii, Finlandii, Rumunii, Węgier i Włoch jest nienormalna.
W sprawie polskiej przyjęto do wiadomości utworzenie TPRJN i ustalono (po konsultacjach z
delegacją Polską, m. in.:, B. Bierut, S. Grabski, S. Mikołajczyk, E. Osóbka-Morawski, M.
Rola-Żymierski, W. Rzymowski), że zach. granica Polski przebiegać będzie wzdłuż Odry i

Nysy Łużyckiej, z włączeniem terytorium Wolnego Miasta Gdańska i części niemieckiej Prus
Wsch., która nie została włączona do ZSRR. Przy czym obszary te zostały wyłączone z
radzieckiej strefy okupacyjnej. Granica ta została potwierdzona układami:
- z 6 VI 1950 między Rzeczpospolitą Polską, a Niemiecką Republiką Demokratyczną;
- z 7 XII 1970 między PRL, a RFN o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków;
- z 14 XI 1990 między Polską, a zjednoczonymi Niemcami, o wytyczeniu ustalonej i
istniejącej polsko- niem.
granicy państwowej.
Z polskiego punktu widzenia treść postanowień w sprawie granic i przemieszczenia ludności
niemieckiej stanowiła swego rodzaju umowę wiążącą z 1 strony 4 mocarstwa, a z drugiej
Polskę. Umowa Poczdamska wraz z postanowieniami przyjętymi w Jałcie stworzyła w
Europie tzw. ład jałtańsko- poczdamski, który przetrwał do 1989, czyli do „Jesieni Ludów w
Europie” i upadku muru berlińskiego. W zasadzie za symboliczny koniec tego ładu można by
uznać zjednoczenie Niemiec - 3 X 1990. Przez te 45 lat Europa przechodziła różne koleje
losu, od zimnej wojny do odprężenia w latach 70-tych, związanego z podpisaniem Aktu
Końcowego KBWE w Helsinkach (1975). Nową rzeczywistość demokratyczną zaczęto
kształtować na początku dekady lat 90-tych.

Następstwa (skutki) II wojny światowej

W II wojnie światowej brało udział 61 państw (na 67 istniejących). Życie straciło ok. 50
mln ludzi, a rannych i dotkniętych kalectwem zostało ok. 35 mln osób. Największe straty po
stronie koalicji poniósł ZSRR (ok. 20 mln zabitych), Chiny (10 mln), Polska (6 mln), a po
stronie państw „Osi” - Niemcy (7,3 mln) i Japonia (2,3 mln).
Osłabienie, w wyniku wojny, W. Brytanii i Francji doprowadziło do ukształtowania się
nowego układu sił - wzrostu znaczenia USA i ZSRR, które awansowały do rangi
supermocarstw. Spadek prestiżu dotychczasowych mocarstw sprawił, że kolonie francuskie,
angielskie i holenderskie - zwłaszcza w Azji, zaczęły dążyć do odzyskania niepodległości
(Filipiny, Indonezja, Indochiny, Indie, Korea) i wkrótce narody te uwolniły się spod jarzma
kolonistów europejskich i japońskich.
Niemcy i Austria oraz stolice tych państw zostały podzielone na strefy i sektory okupacyjne
zwycięskich mocarstw. W Austrii przywrócono konstytucję z 1920, a wyłoniony tam
parlament i rząd (1946) działał pod nadzorem czterech mocarstw. W 1955 Austria uzyskała
suwerenność.
Celem ZSRR było skomunizowanie całych Niemiec, gdy okazało się to niemożliwe, Rosjanie
przeprowadzili ten plan tylko we własnej strefie, co doprowadziło do wieloletniego podziału
Niemiec (1949) na RFN i NRD. Jednocześnie rozpoczęła się „zimna wojna” między blokiem
państw demokratycznych i tzw. demokracjami ludowymi - zdominowanymi przez ZSRR.
Współpraca między tymi blokami stała się praktycznie niemożliwa.
Wojna przyniosła też zmiany terytorialne, które polegały na:
- zwrocie przez Węgry Rumunii pn. Siedmiogrodu, a Czechosłowacji pd. skrawków Słowacji;
-

powrocie Bułgarii do granic przedwojennych i zatrzymaniu przez nią uzyskanej od
Rumunii Dobrudży;

przywróceniu w Besarabii i Rumunii granicy radziecko-rumuńskiej z VI 1940;

odstąpieniu przez Finlandię ZSRR okręgu Petsamo, części Karelii i Wysp Alandzkich;

pozostawieniu w granicach ZSRR Litwy, Łotwy i Estonii (anektowanych w VI 1940);

przesunięciu wsch. granicy ZSRR na linię Curzona i przyznaniu Polsce ziem należących
do Niemiec nad Odrą, Bałtykiem i w Prusach Wsch.

Polska, podobnie jak inne państwa Europy Środkowo-Wschodniej , dostała się w strefę
wpływów radzieckich. Po II wojnie światowej doszło do ujawnienia się 2 supermocarstw
(ZSRR i USA) oraz biegunowego podziału świata. Na skutek agresywnej polityki ZSRR

doszło do rywalizacji mocarstw wspieranych przez ich sojuszników, co przybrało postać tzw.
„zimnej wojny” i wyścigu zbrojeń, który przyczynił się do upadku gospodarki radzieckiej.
Świat zgodnie z przepowiednia Napoleona podzielił się na Wschód i Zachód.

Document Outline

Rozpad Austro-Węgier (informator 2002)
Następstwa I wojny światowej
Mapa polityczna Europy w 1919 r. - nowe państwa i ich ustroje
Geneza i rozwój faszyzmu we Włoszech
Dojście Mussoliniego do władzy
Locarno i jego znaczenie
Geneza i rozwój faszyzmu w Niemczech do 1939 roku. Dojście Hitlera do władzy
Polityka zagraniczna Hitlera
Polityka zagraniczna USA w latach 1933-1941
Walki we Francji podczas II wojny światowej (informator 2001)
Konferencja w Jałcie i jej postanowienia (informator)
- Konferencja w Jałcie
Konferencja w Poczdamie i jej postanowienia

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Historia powszechna 1918 1945
Historia powszechna 1918 1945 zagadnienia do egzaminu
Wykłady z historii powszechnej 1918, Politologia
Pajewski Historia powszechna71 1918
Test historia powszechna 1918 1939
HISTORIA POWSZECHNA45 1992 skrypt dla studentow
Historia powszechna skrypt (Sczaniecki)
Historia powszechna XXw do 1945 wykład
The Third Reich Between Vision and Reality, New Perspectives on German History 1918 1945
Historia powszechna XXw do 1945 ćwiczenia

więcej podobnych podstron

[Skrypt] Historia powszechna 1918 1945 (wersja 2)

Document Outline