Chwasty-ziołami

Chwasty-ziołami

Chwasty są to te rośliny, których zalety jeszcze nie zostały odkryte". (Ralph Waldo Emerson)

Wartość ziół leczniczych, z których większość jest zaliczana do chwastów, została już od kilkudziesięciu

lat odkryta i doceniona przez fitoterapię. Doniosłość tego odkrycia ogranicza jednak fakt, że ziół jest

coraz mniej, są bowiem niszczone w programie nieustępliwej walki z chwastami. A te, którym udaje się

jeszcze przetrwać, rosną na glebie tak skażonej i zdegradowanej substancjami chemiczymi, że zatracają

swoją dobroczynną siłę przywracania zdrowia.

Dopiero w krajobrazie ekologicznym środowisko przyrodnicze uzyskuje swoje naturalne właściwości. A

rośliny w naturalnym środowisku nie rosną w odosobnieniu i izolacji, lecz w otoczeniu innych organizmów

roślinnych i zwierzęcych. Wszystkie one powiązane są wzajemnymi zależnościami i wzajemnym

oddziaływaniem. Rolnicy i ogrodnicy, którzy odkryli już i docenili donisłość prawidłowości rządzących

zespołami ekologicznymi, wykorzystują zdrowsze plony i równocześnie zdobywają nowe, ciekawe i

pożyteczne doświadczenia.

W tej chwili wiadomo już, że zioła cenne są nie tylko jako leki, ale że mają wielostronną przydatność w

rolnictwie. Można je wykorzysywać jako rośliny ochronne dla różnych gatunków uprawowych, stosując

umiejętnie zasadę sąsiedztwa roślin. Wtedy zioła podtrzymują wzrost i rozwój roślin jadalnych, chronią je

przed chorobami i szkodnikami, poprawiają ich walory zdrowotne, pokarmowe i smakowe. Rozmieszczane

ze znajomością ich wzajemnego oddziaływania, podnoszą zarówno ilość jak i jakość zebranych plonów.

Przy stosowaniu zabiegów pielęgnacyjnych zioła są nieocenionym surowcem do sporządzania oprysków

przeciwko chorobom i szkodnikom roślin uprawnych. Niektóre z nich mogą być cennym składnikiem

kompostu ze względu na bogatą zawartość fosforu, potasu, azotu i wapnia. Wiele ziół nadaje się też

doskonale jako przyprawy do potraw, bo podnoszą ich wartość smakową i zdrowotną. A do tego jeszcze

ozdabiają krajobraz, dodają mu urody i pięknego zapachu.

Uporczywe zachwaszczenie i choroby roślin uprawnych są wynikiem załamania równowagi mineralnej i

organicznej w glebie na skutek stosowania środków chemicznych. Te zjawiska w przeszłośći nie

występowały nigdy w takim zakresie i w takim nasileniu jak obecnie, odkąd wprowadzono nowoczesne

metody uprawy roli. Zioła wykorzystywane umiejętnie i rozumnie stają się bardzo istotnym,

konstruktywnym elementem rolnictwa ekologicznego. Utrzymywanie równowagi w populacji różnych ziół i

owadów uniemożliwia takie rozprzestrzenianie się jednego gatunku, aby mogło zagrozić uprawom i

zmuszało do stosowania drastycznych, toksycznych środków ochrony.

Tolerując zioła na polu nie można oczywiście dopuścić do tego, aby zdominowały rośliny jadalne. Ale

okazuje się, że małe ich kępki pozostawione tu i tam, mają zaskakująco korzystny wpływ na całość

zbiorów. Rozgałęzione korzenie chwastów przenikają do podglebia i spulchniają je, co ułatwia korzeniom

roślin uprawnych wnikanie głębiej niż zwykle w poszukiwaniu wody i pokarmu. Za pośrednictwem

kapilarów z podglebia do wyższego poziomu gruntu przenika wilgoć, z której mogą korzystać rośliny

mające krótszy system korzeniowy. Głęboko korzeniące się chwasty, takie np. jak lebioda i oset,

wydobywają z niższszych warstw gleby składniki mineralne, które osadzają się w łodygach, a po ich

zwiędnięciu wracają do wyższych warstw gleby. Stają się wtedy dostępne dla płycej sięgających korzeni

roślin jadalnych. W ten sposób składniki mineralne i pierwiastki śladow, wyczerpywane przez rośliny

uprawowe, zostają z powrotem odzyskane. Aby nie dopuścić do nadmiernego rozprzestrzeniania się

chwastów, należy pozwolić im osiągnąć pełny wzrost, ale usunąć je z pola, zanim wydadzą nasiona. Niech

po ścięciu przywiędną przez kilka dni, a następnie można je przeznaczyć na kompost lub przyorać na

zielony nawóz. Ale chwasty, które już wydały nasiona, mogą być użyte tylko do kompostu, aby w

wysokiej temperaturze pryzmy kompostowej ich nasiona zostały zniszczone.

Zaobserwowano ciekawy fakt, że chwasty niejednokrotnie gromadzą te składiki, których szczególnie

brakuje w glebie. Na przykład babka zwyczajna, która najlepiej rośnie na glebie ubogiej w fosfor, zawiera

w tkankach dużo fosforu. Dlatego takie chwasty powracając do gleby udostępniają roślinom jadalnym

zgromadzone substancje mineralne. Chwasty poprawiają również strukturę gleby. Ich rozgałęzione

korzenie pozostawiają włóknistą substancje organiczną, która rozkładając się wzbogaca w próchnicę

wierzchnią warstwę gleby i podglebia. Poza tym po korzeniach pozostają kanaliki do lepszego nawilżania i

przewietrzania gleby. Na przykład rozkładający się system korzeniowy mniszka lekarskiego tworzy

podziemne knały, zawbiające dżdżownice, które z kolei wzbogacają glebę odchodami. Poprawa struktury

gleby sprzyja też swobodnemu rozwojowi mikroorganizmów glebowych, niezbędnych do tego, aby ziemia

rodziła nowe plony.

Nie wszystkie zalety ziół zostały już odkryte i rozpoznane, ale o wielu z nich dokładnie wiedomo, jakie

mają właściwości i czym mogą się przysłużyć w ekologicznych uprawach. Oto niektóre z nich:

Wszystko o niczym, czyli nic o wszystkim

odstrzasza od roślin rosnących pod nimi. Nasturcja, podobnie jak gorczyca, zawiera lotne olejki

pomidory. Ponadto ogórecznik nalezy do roślin miododajnych, bardzo chętnie odwiedzanych przez

są szczególnie wrażliwe na chlor zawarty w solach potasowych. Odstrasza również szkodniki atakujące

celowe jest obsadzanie ogórecznikiem upraw truskawek, które tych pierwiastków bardzo potrzebują, a

pomidory. Podobnie jak nagietek poprawia ich wzrost i aromat. Poniewa jest rośliną niewielką (do 10

Nagietek (Tagetes). Nie tylko zdobi ogród wyglądem i zapachem, ale bardzo skutecznie zwalcza nicienie.

Doświadczenia wykazały, że nagietek w ciągu tzrech lat radykalnie usuwa nicienie łąkowe, a rozwój

innych nicieni, atakujących ziemniaki, truskawk, różę i rośliny cebulowe hamuje już w ciągu jednego

roku, nie szkodząc ptzy tym roślinom. W tym celu należy posiać nagietek jako wsiewkę w dwa tygodnie

lub trochę później po tej roślinie, którą on ma chronić. Można też siać go co drugi rok, na przemian z

rośliną zaatakowaną przez nicienia. Niszczą je substancje wydzielane przez korzenie nagietka, które

wydzielają się powoli i dlatego nagietek musi rosnąć przez cały sezon, aby utrzymać trwałe, nieprzerwane

oddziaływanie. Wsiewki mogą nie przynieść widocznego efektu od razu po pierwszym roku, ale w

następnych latach skutek jest bardzo wyraźny.

Nicienie atakujące ogórki można zwalczać skutecznie opryskami z roztworu cukru. Zagotować pół szklanki

cukru w dwóch szklankach wody. Zmieszać, ostudzić i rozcieńczyć w 10 litrach wody. Tym roztworem

opryskiwać ogórki. Roztwór parując zostawia na nicieniach cieniutką warstwę cukru, która je wysusza i w

ten sposób niszczy. Cukier przyciąga jednocześnie pszczoły, zapewniając ogórkom dobre zapylenie i

rekordowe zbiory. Taki oprysk wart jest wypróbowania, nawet jeżeli nie podejrzewamy obecności nicieni.

Nagietek chroni fasolę przed pasożytami, a także hamuje rozrastanie się chwastów, szczególnie powoju i

bluszczyka kurdybanka. Pomidory z wsiewkami nagietka rosną lepiej i plonują obficiej.

Skrzyp polny (Equisetum arvence) ma wyjątkową zdolność do gromadzenia krzemionki i kobaltu. Z tego

powodu jest cennym składnikiem kompostu, bo wzbogaca go o te właśnie substancje. Z zarodnikowych

kłosów skrzypu polnego sporządza się preparat biodynamiczny 508, służący do oprysków roślin i gleby.

Można również sporządzać napary do oprysków z suszonych liści skrzypu: 2-3 łyżki ziela gotować w 3

szklankach wody przez 25 minyt, odstawić ma 10 minut, a potem rozcieńczyć w kilku litrach wody.

Opryskiwać chore lub porażone rośliny. DObre skutki uzyskuje się w zwalczaniu pleśni zbożowej, chorób

grzybowych, zwijania się liści na brzoskwiniach oraz pleśni na warzywach, winogronach i owocach

pestkowych. Opryski ze skrzypu działają łagodnie, ale szybko, nie uszkadzając życia w glebie. Ponadto

wzmacniają tkanki roślin.

Pokrzywa (Urtica dioica) służy do sporządzania preparatu biodynamicznego 504, stosowanego jako jeden

z wkładów do kompostu. ROsnąca w pobliżu upraw pokrzywa odstrasza szkodliwe owady, wzmaga

odporność na ślimaki, andżeliki i waleriany. Dwu- lub tzrykrotne opryski naparem z pokrzywy skutecznie

zwalczają mszyce na warzywach korzeniowych. Skrapianie pryzmy kompostowej tym naparem

przyspiesza humifikację. Pokrzywa nerwana przed osiągnięciem pełnej dojrzałości jest również cennym

składnikiem kompostu, zawiera bowiem dużo żelaza oraz amoniak i kwas węglowy, które są czynnikami

aktywizującymi masę kompostową. Pomaga przy przechowywaniu owoców, chroniąc je przed

pleśnieniem, ponieważ ma właściwości bakteriobójcze. Owoce przechowywane w sianie z pokrzywy

szybciej dojrzewają. Młode listki pokrzywy są zdrowym i smacznym składnikiem wiosennej sałatki, razem

z listkami z młodego chrzanu, szpinaku i zielonej sałaty. Warto więc, jeżeli ma się na to dość miejsca,

przeznaczyć na pokrzywy teren gdzieś w pobliżu ogrodu.

Bazylia ogrodowa (Ocimum basilicum) pomaga w zwalczaniu szkodników oraz chorób atakujących

cm) lepiej sadzić ją wzdłuż grządek pomidorów niż pomiędzy krzkami. Bazylia odpędza również muchy i

komary. Ceniona jest przez smakoszy jako ziele przyprawowe, nadaje się do zup, sałatek, dań z sera,

jajek i pomidorów oraz duszonych warzyw.

Ogórecznik (Borago officinalis) glebę na której rośnie zasila obficie potasem i wapniem. Szczególnie

pszczoły, i to od rana do wieczora, nawet w chłodne jesienne dni. Jeden kwiat wydziela do 12mg nektaru,

a podcinając lub podkaszając rośliny można przedłużyć ich kwitnienie do jesieni. Pszczoły odwiedzające

ogórecznik nie omijają też rosnących w pobliżu truskawek, które po wydaniu owoców wymagają

zapylenia przez owady. Już nawet 5 pszczół na 1 m2 zbierających pyłek i nektar zapewnia dobre

zapylenie kwiatów, a więc bogaty plon owoców. Suszone ziele ogórecznika służy jako lek w zapaleniu

błon śluzowych przełyku i gardła.

Nasturcja (Tropaeolum) posadzona razem z dynią chroni ją przed szkodnikami. Ma korzystny wpływ na

ziemniaki, rzodkiewkę oraz wszystkie warzywa kapustne. Rosnąc pod jabłoniami chroni je przed inwazją

mszyc. Od mszyc uwalnia również brokuły. Zaobserwowano, że mszyce unikają drzew owocowych,

dookoła których rosną nasturcje. Przypuszcza się, że nie lubią one żółtego koloru kwiatów nasturcji i to je

eteryczne, przyciągające owady. Umożliwia to tworzenie tak zwanych upraw pułapek. Owady składają w

nich jajeczka, a wtedy należy zniszczyć całe rośliny zanim jajka się wylęgną. W ten sposób odciąga się

Wszystko o niczym, czyli nic o wszystkim

Bylica piołun (Artemisia absinthium) nadaje się najlepiej jako roślina okalająca ogród, jest bowiem bardzo

kapustniki. Jako zioło lecznicze działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjne, zalecany jest w dolegliwościach

Mięta pieprzowa (mentha piperita) chroni kapustę przed gąsienicami. Odpędza również mszyce, ponieważ

aromatycznych ziół, a szałwi szczególnie. Kwiaty szałwi wydzielają bardzo obficie nektar i dlatego należy

kapusta jest smaczniejsza i bardziej soczysta. Dobrze wpływa również ma marchew, szczególnie gdy

odstrasza atakujące ją gąsielnice. Rozrzucony w kilku kępkach na polu uwydatnia walory aromatyczne

owady od kapusty, kalafiorów, brukselki, rzodkiewek. Naturalnym wrogiem mszyc są biedronki wzmagają

swoją aktywność w ich niszczeniu.

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium) służy do przyrządzania preparatu biodynamicznego 502,

używanego jako wkład do kompostu. Jako roślina sąsiadująca wzmaga odporność na pasożyty i ogólną

żywotność upraw. Wystarczy kilka roślin krwawnika posadzonych w paru miejscach na polu, aby uzyskać

dobroczynny wpływ na plony. Wzmaga siłę uzdrawiającą roślin w pobliżu innych ziół lecznieczych, m.in.

działa przeciwzapalnie i przeciwkrwotocznie.

Tymianek (Tymus vulgaris) należy wraz z majerankiem do znanych od dawna i cenionych przypraw

kulinarnych. Dodawany do upraw ułatwia ich strawienie. Posadzony w ogrodzie w pobliżu kapusty

innych ziół. Wyciągi z tymianku stosuje się w nieżycie górnych dróg oddechowych.

Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale) rozrzucony kępkami w kilku miejscach ogrodu wpływa

korzystnie na zdrowotność i aromat innych roślin. Jest znakomitą przyprawą do potraw, może zastępować

sól. Pobudza wydzielanie soków trawiennych, reguluje właściwą fermentacją i przeciwdziałą wzdęciom.

Szałwia (Salvia officinalis) chroni kapustę i inne kapustne przed bielinkiem kapustnikiem i sprawiam że

rośnie razem z rozmarynem. Źle natomiast działa na ogórki, które w ogóle nie lubią bliskości

ona do roślin wybitnie miododajnych. W lecznictwie ma bardzo wszechstronne zastosownaie zewnętrzne i

wewnętrzne.

Cząber ogrodowy (Satureia hortensis) znany jest z tego, że jako sąsiad na grządce doskonale chroni

fasolę przed chrząszczmi. Posadzony razem z zieloną fasolką poprawia jej wzrost i aromat. Równie

dobrze podnosi smak gotowanej fasoli. Cząber chroni również cebulę, chociaż fasola i cebula nie lubią

nawzajem swojej bliskości. Jako przyprawa i lek ułatwia przyswajanie składników pokarmowych.

mrówki, które pielęgnują mszyce na roślinach, nie znoszą zapachu mięty. Wyciągii napary z mięty stosuje

się w zaburzeniach trawiennych. Ochłodzony napar az mięty skutecznie gasi pragnienie, zwłaszaszcza w

czasie upału.

Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis). Żwywopłot z kwitnącego hyzopu przepięknie zdobi ogród. Hyzop

należy do najbardziej miododajnych roślin, a miód z niego do najsmaczniejszych i najbardziej

aromatycznych. Kwitnie od połowy lipca do końca sierpnia, jego wydajność miodowa dochodzi do 500 kg

z hektara. Sadzony w pobliżu winorośli podnosi jej plony, a w pobliżu kapusty odpędza bielinki

układu oddechowego i przewodu pokarmowiego.

dekoracyjna. Jej aksamitne, srebrzyste liście harmonizują szczególnie pięknie z jaskrawym kolorem

posadzonych razem z nią kwiatów, np. czerwonej pelargonii. Odstrasza przy tym muchy i motyle,

szkodniki roślin uprawnych, szczedólnie kapustnych. Jednak wewnątrz ogrodu nie należy jej sadzić,

ponieważ ma niekorzystny wpływ na niektóre zioła, np. kminek, anyż, koperek i szałwię.

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla). Z rumianku sporządza się preparat biodynamiczny 503. W

ogrodzie jest doskonałym sąsiedztwem dla cebuli i kapusty, poprawia ich wzrost i zapach. Ale trzeba go

siać dosyć rzadko - odległość między roślinkami powinna wynosić około 5 m. Rownie korzystnie działa

rumianek na pszenicę, posiana razem z nim lepiej plonuje i ma pełniejsze kłosy. Ale też w niezbyt dużej

ilości, najlepiej w proporcji 1:100. Kwiiaty rumianku moczone w wodzie przez dzień lub dwa służą do

sporządzaia oprysków zwalczających wiele chorób u roślin, ponieważ rumianek, podobnie jak krwawnik

zawiera przeciwbakteryjną i przeciwzapalną substancje - chamazulen. Te same właściwiści sprawiją, że

napar z ruminku działa leczniczo również w dolegliwościach ludzi i zwierząt. Zwalcza biegunkę u cieląt, a

stosowany do okładów leczy uszkodzone racice. Pchły unikają posłania psa posypanego suchym zielem

rumianku. Gotując 3-4 łyżki rumianku w 1/2 litrze wody przez 20 minut uzyskuje się doskonały wywar do

płukania włosów. Wywar ten lekko rozjaśnia blond włosy i nadaje im miły delikatny zapach.

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) przyczynia się do w znacznym stopniu do naturalnego

wytwarzania próchnicy, ponieważ w glebie dookoła mniszka chętnie przebywają dżdżownice. Jego

korzenie sięgają na półtora metra w głąb ziemi i dlatego nie jest on groźnym konkurentem dla żadnej z

rosnących w pobliżu roślin. Odwrotnie, przynosi korzyści wydobywając z głębi ziemi niedostępne dla nich

substancje mineralne, szczególnie wapń, który został przedtem spłukany w głąb ziemi i jest niedostępny

Wszystko o niczym, czyli nic o wszystkim

jałowca, kminku i majeranku zmielonych i połączonych razem w równych częściach otrzymuje się

razem z grochem. Po zebraniu grochu zabrnować pole i wtedy dopiero kminek zacznie wschodzić. Wymaga

dla roślin o krótszych korzeniach. Gdy mniszek ginie, jego korzenie zostawiają w ziemi kanały

umożliwiające dżdżownicom przenikanie głębiej niż w innych warunkach, a one penetrując glebę

spulchniają i wzbogacają jej głębsze warstwy. Inną zaletą mniszka jest to, że wydziela gaz etylenowy,

który ograniczając rozrastanie się uprawianych w pobliżu roślin, przyczynia się tym samym do

wcześniejszego dojrzewania ich kwiatów i owoców.

Walory lecznicze mniszka są dość powszechnie znane i doceniane. Wywar z korzeni mniszka ma

zastosowanie w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych jako środek żółciopędny i pobudzający trawienie.

Pomocniczo stosowany przy niewydolnościach nerek i obrzękach, w kamicy nerkowej, zwłaszcza

szczawianowej i fosforanowej.

Kminek zwyczajny (Carum carvi). Ponieważ nasiona kminku dość długo kiełkują, najlepiej jest siać je

on gleby zasobnej i wilgotnej. Nie lubi sąsiedzwa koperku. Jest popularną przyprawą aromatyczną do

potraw, dodaje im smaku i ułatwia trawienie.

Majeranek (Majorana hortensis) należy zapewne do najstarszych ziół przyprawowych. Spośród kilku

odmian majeranku najlepiej znany jest majeranek ogrodowy, obok pochodzącej z tej samej rodziny

botanicznej, lebiodki pospolitej (Origanum vulgare). Majeranek ma bardzo przyjemny i trwały zapach,

poprawiający smak wielu potraw. Nieznacznie pobudza wydzielanie soków żołądkowych i ogranicza

nadmierną fermentację w przewodzie pokarmowym. Jest więc nieocenioną przyprawą kulinarną smaczny

i zdrowy. W ogrodzie rośnie łatwo i kiełkuje bez kłopotów. Ma korzystny wpływ na rosnące w pobliżu

rośliny, poprawia ich wzrost i aromat.

Jałowiec pospolity (Juniperus communis). Drobne, okrągłe owoce jałowca odznaczają się przyjemnym

aromatem i są znakomitą, choć może niezbyt docenianą, przyprawą kulinarną. Jałowiec działa lekko

moczopędnie i hamuje resorpcję jonów sodowych i chlorkowych. Zwiększa też wydzielanie soków

żołądkowych i żółci, ogranicza nadmierną fermentację w jelitach. Jest ponadto silnie bakteriobójczy. Z

aromatyczną, zdrową i nieagresywną w smaku przyprawę do wielu potraw.

Chrzan i ziemniaki mają na siebie wzajemny korzystny wpływ. Krzaczki chrzanu należy umieszczać tylko

w rogach pola ziemniaczanego i wykopywać przy końcu lata, aby się zanadto nie rozprzestrzeniły.

Ziemniaki rosną wtedy zdrowsze i odporniejsze są na choroby. Napar z liści chrzanu stosowany do

oprysków jabłoni daje dobre efekty przy zwalczaniu niektórych szkodników.

Wszystko o niczym, czyli nic o wszystkim