POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

41

Aleksandra Dzisiów-Szuszczykiewicz

„Arabska wiosna” –

przyczyny, przebieg i prognozy

Fale protestów i niepokojów społecznych przetaczają się przez większość
państw Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. W Tunezji i Egipcie doprowadziły
one do obalenia panujących od dekad prezydentów – Zin El Abidin Ben Alego
i Hosniego Mubaraka. Na razie „arabską wiosnę” przetrwały władze Bahrajnu,
Jordanii, Omanu, Maroka i Arabii Saudyjskiej, co pokazuje, że monarchie
są bardziej stabilne niż republiki. O swoją przyszłość walczą zaś przywódcy
Jemenu, Libii i Syrii. Choć nadal trudno przewidzieć ostateczne wyniki
i konsekwencje rewolt, rebelii i fali masowych protestów, to jednoznacznie
można stwierdzić, że postawiły one wyzwania zarówno państwom świata
arabskiego, jak i społeczności międzynarodowej. Wiele wskazuje na to, że
znaczącą rolę w nowych strukturach władzy odgrywać będą islamiści, choć nie
byli siłą inicjującą i napędzającą protesty w świecie arabskim, a wystąpienia
antyreżimowe nie miały wymiaru ideologicznego.

Choć skala i  konsekwencje „arab-

skiej wiosny” zaskoczyły społeczność
międzynarodową,torebelie,powstania
i  masowe protesty nie są zjawiskiem
nowym w  świecie arabskim czy – sze-
rzej–muzułmańskim.Dośćwspomnieć
o  protestach w  związku ze wzrostem
cenżywnościw 1977r.w Egipcie,islam-
skiejrewolucjiw Iraniew 1979r.,masa-
krzew syryjskiejHamiew 1982r.,pro-
testach w  Jordanii, Sudanie i  Algierii
podkonieclat80.,szyickimpowstaniu
w Irakuw 1991r.,wojniedomowejw Al-
gierii, rebeliach plemienia Houthich
w Jemenie,wojniedomowejw Sudanie
trwającej od początku lat 80., wojnie
domowejw Libaniew latach1976-1989

czy wreszcie palestyńskich intifadach.
W  samym Egipcie od kilku lat docho-
dziło do protestów i  strajków, powstał
społecznyruchKifaja(arab.jużdość),
ruchsędziówdomagającychsięrządów
prawai poszanowaniaprawczłowieka
oraz ruch „6 kwietnia”, który wyłonił
siępodczasstrajkóww 2008r.

1

.Cojed-

nakinteresujące,samiEgipcjanieuwa-
żająswojezrywyspołecznezanieocze-
kiwane.Pokazujątoi tłumacząpowody
tego zjawiska słowa założyciela Kifaji,
a zarazempisarzaAlegoal-Aswaniego:
„[…]rewolucjew Egipciezawszewybu-
chałynieoczekiwanie.Podspokojnąpo-
wierzchnią egipskiego życia zachodził
bowiempewienproces,któryw chwili,

1

R.G.Khouri,Spring always follows winter, http://www.middle-east-online.comz 13kwietnia2011r.

(dostęp:14kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

42

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

gdywydawałosię,żeEgipcjaniepodda-
dząsiętyranii,kazałimnaglewywoły-
waćrewolucję”

2

.

Naprocesyprowadzącedowybuchu

protestów społecznych czy rewolucji
wpływ miało wiele czynników, często
ignorowanych przez Zachód lub prze-
zeń niedostrzeganych, w  dużej mierze
dzięki zabiegom dyktatorów kreują-
cych wizerunek reżimów jako stabil-
nych, umiarkowanych, nowoczesnych,
a przedewszystkimwalczącychz terro-
ryzmem.

PRZYCZYNY NIEPOKOJóW

SPOłECZNYCH

Obserwatorzy i  eksperci zajmujący

się problematyką Bliskiego Wschodu
i  Afryki Północnej upatrują przyczyn
rewolucji w  Tunezji i  Egipcie oraz an-
tyrządowychwystąpień,któreogarnęły
krajeregionu,w ichsytuacjigospodar-
czej i/lub politycznej. Wydaje się, że
właśnie połączenie czynników ekono-
micznych, społecznych i  politycznych
stanowiło–i nadalstanowi–mieszankę
wybuchową inicjującą ostatnie wyda-
rzenianaBliskimWschodziei w Afryce
Północnej.

Czynniki ekonomiczne

Region ten od lat nękają problemy

związane z  wysoką stopą bezrobocia
(szczególniewśródmłodychludzi–zob.
wykres1),analfabetyzmem,„drenażem
mózgów”,rosnącąliczbąmigrantów,ni-

skimi dochodami wielu ludzi pozbawio-
nych ubezpieczeń socjalnych, szerzącą
siękorupcjąi demoralizacjąorazprze-
starzałym zarządzaniem gospodarką.
Mimorelatywniewysokichstópwzrostu
gospodarczegoi reform,przeprowadza-
nych przede wszystkim w  celu uzyska-
nia pozytywnych ocen międzynarodo-
wychinstytucjifinansowychi UniiEuro-
pejskiej (UE), społeczna i  gospodarcza
rzeczywistość nie wyglądała najlepiej.
Wielekluczowychdlarozwojupaństwa
sektorów gospodarki pozostało niedo-
inwestowanych. Jakość zmian i  imple-
mentacja rzeczywistych reform gospo-
darczychnieinteresowaławładz,które
zachęcałydoemigracjijakosposobuna
rozwiązaniekwestiirosnącejliczbylud-
ności i  bezrobocia

3

. Jednak światowy

kryzysgospodarczyzmusiłStanyZjed-
noczonei państwaUniiEuropejskiejdo
zaostrzeniakontroliimigracyjnej.Wyeli-
minowałtymsamymjedenzesposobów
regulacjibezrobociastosowanychprzez
arabskiereżimy.

Celem wyrównania ogromnych dys-

proporcjispołecznychi ochronypozycji
klasyrządzącej,władzerozdawałyko-
rzyścimaterialneprzedstawicielomob-
szarówwiejskichi klanów,naprzykład
w postacisubsydiównażywność,które
faktycznie utrudniały lub uniemożli-
wiaływydajneinwestycje.Ponadto,mi-
liardywydawanebyłynazbrojeniaza-
miastnadywersyfikacjęgospodarki,na
krótkoterminowe korzyści materialne
zamiastnadługoterminoweinwestycje
generująceefektywnezatrudnienie

4

.

2

A.al-Aswani,Chicago,SmakSłowa,Sopot2010,s.247.

3

G.Corm,Threats to the Arab Spring,http://www.middle-east-online.comz 6kwietnia2011r.(dostęp:

8kwietnia2011r.).

4

J.Petras,Roots of the Arab revolts and premature celebrations,http://www.foreignpolicy.comz 3

marca2011r.(dostęp:7kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

43

Problemy gospodarcze, a  w  szcze-

gólności bezrobocie, w  coraz większym
stopniudotykałymłodychludzi(w wieku
15-24),którzystanowiąok.jednejpiątej
ludnościBliskiegoWschodui AfrykiPół-
nocnej.W 2005r.grupataliczyłaok.95
mln,a szacujesię,żedo2035r.wzrośnie
do 100 mln

5

, co pokazuje jej potencjał

i rolęw kształtowaniustrukturspołecz-
nychi politycznychw świeciearabskim.
I towłaśniedesperacjaprzedstawiciela
arabskiejmłodzieży–TunezyjczykaMo-
hamedaBouaziziego–wywołałagniew,
którystałsięsiłąnapędowąmasowych
demonstracji

6

.

Zarówno w  Tunezji, jak i  Egipcie

protestujący domagali się poprawy sy-
tuacji gospodarczej, walki z  bezrobo-
ciem,inflacjąi wszechobecnąkorupcją.
Większość obywateli 80-milionowego
Egiptużyjezamniejniż4dolarydzien-
nie,zaśkosztyżyciaznaczącowzrosły
po tym, jak rząd wprowadził reformy
makroekonomiczne

7

. Ostatnie próby

zreformowania systemu subsydiów na
benzynę, elektryczność i  chleb jedynie
pogłębiłyfrustracjęmłodychludzi.

W  Jemenie, który jest najbiedniej-

szympaństwemregionui któregowła-

Wykres 1. Stopa bezrobocia wśród młodzieży w wybranych regionach świata w 2005 r.
(w proc.)

Źródło: R. Assaad, F. Roudi-Fahimi, Youth in the Middle East and North Africa: demographic opportunity or challenge?
http://www.prb.org z kwietnia 2007 r. (dostęp: maj 2011 r.).

5

R.Assaad,F.Roudi-Fahimi,Youth in the Middle East and North Africa: demographic opportuni-

ty or challenge?http://www.prb.orgz kwietnia2007r.(dostęp:kwiecień2011r.).

6

17grudnia2010r.26-letniTunezyjczykMohamedBouazizidokonałaktusamospaleniaw proteście

przeciwko poniżeniu i  konfiskacie towarów, którymi handlował. Zmarł na początku stycznia 2011 r.,
a jegośmierćstałasięimpulsem,którywywołałmasoweprotesty.

7

J.S.Carpenter,D.Schenker,Will Egypt’s ‘Day of Rage’ become a revolution?http://www.washing-

toninstitute.orgz 26stycznia2011r.(dostęp:marzec2011r.).

26

18

17

16

10

8

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

44

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

dze muszą stawić czoła wyzwaniu ro-
snącej populacji młodych ludzi, niedo-
boromsurowcównaturalnych,bezrobo-
ciuorazmalejącymdochodombudżetu
państwa

8

,jednymz czynnikówwybuchu

masowychprotestówbyływłaśniepro-
blemyekonomiczne.TakżeSyria,którą
w  połowie marca 2011 r. ogarnęła fala
demonstracji, boryka się z  kłopotami
gospodarczymi. Gniew społeczeństwa,
którystałsięsiłąnapędzającąprotesty,
budziły:wysokiebezrobociewśródmło-
dychludzi,problemygospodarczezwią-
zanew dużejmierzez kilkuletniąsuszą
i zubożenieklasyśredniejspowodowa-
neniskimipłacamii wysokąinflacją

9

.

Tunezja stanowi nieco inny przypa-

dek. Od dawna cieszyła się najlepszym
systemem oświaty w  świecie arabskim,
największą klasą średnią i  najsilniej
zorganizowanym ruchem robotniczym.
Jednak za tymi osiągnięciami krył się
reżimprezydentaZ.BenAlegozakazu-
jącyswobodywypowiedzii działalności
partii politycznych. Prezydent kultywo-
wałmiędzynarodowywizerunekreżimu
i  manipulował nim, przedstawiając go
jakowspółczesny,technokratycznyoraz
przyjaznyturystomkraj.RodzinaZ.Ben
Alego była ponadto skorumpowana, co
dobitnie pokazały przecieki Wikileaks,
wedługktórychw 2006 r.ponadpołowa
tunezyjskichelitbiznesowychbyłaper-
sonalnie powiązana z  „rodziną” prezy-
dentaprzezjegotrojedorosłychdzieci,
siedmiororodzeństwaorazdziesięcioro
braci i  sióstr drugiej żony

10

. Skorum-

powany był również reżim prezydenta
H.  Mubaraka, a  także libijskiego przy-
wódcy Muammara Kaddafiego. Zgro-
madzone bogactwa pozwalają temu
ostatniemu na skuteczne prowadzenie
trwającej od lutego 2011 r. walki z  re-
beliantami, m.in. dzięki opłacanym za-
granicznym najemnikom oraz lojalnym
współpracownikomi zwolennikom.

Czynniki społeczno-polityczne

Protestujący w  Tunezji, Egipcie,

Bahrajnie, Syrii, Jemenie i  Libii ocze-
kiwali od władz między innymi: sce-
dowania części władzy na wybieralny
parlament, możliwości działania partii
politycznych,ustąpieniaautorytarnych
władz, wolnych wyborów, zniesienia
cenzury  i  ograniczeń swobód obywa-
telskich oraz podstawowych wolności.
Tym co jednoczyło – i  nadal jednoczy
–społeczeństwakrajówarabskichbyło
dążeniedowolnościodingerencjireżi-
mui walkaprzeciwkoskupieniuwładzy
w  rękach elity. Protestujący od Tuni-
su po Damaszek domagali się władzy
opartej na publicznej odpowiedzialno-
ścii suwerennościnarodu

11

.

Sprzeciw społeczeństwa w  dwóch

przypadkachbudziłytakżenierówności
społeczne i  dyskryminacja wynikające
z  rządów mniejszości (wyznaniowej)
nadwiększością.W Bahrajniewiększość
demonstrantów stanowili szyici (ok. 70
proc.populacjikraju),protestującyprze-
ciwko politycznej i  społecznej dyskry-

8

2010-2012 Yemen Country Strategy,http://www.usaid.gov(dostęp:kwiecień2011r.).

9

P.Seale,The Syrian time bomb,http://www.foreignpolicy.comz 28marca2011r.(dostęp:8kwietnia

2011r.).

10

L.Anderson,Demystifying the Arab Spring,„ForeignAffairs”,maj-czerwiec2011r.,s.2-7.

11

R. Jahanbegloo, The heart and soul of change, „Civil society and revolution”, Ed. 9, Vol. 9,

http://www.bitterlemons-international.orgz 17marca2011r.(dostęp:6kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

45

minacji ze strony rządzącej sunnickiej
mniejszości.Szyiciw Bahrajniesąuboż-
szą częścią społeczeństwa i  uniemoż-
liwia im się pracę na wyższych szcze-
blachadministracjipaństwowej,a także
karieręoficerskąw armii.Wartow tym
miejscuzwrócićuwagęnafakt,żeszy-
izmuważanyjestzawyznanieprotestu,
zrodzone na fundamencie wojowniczej
historii,częstowalkiz niesprawiedliwo-
ściąi opresją.Stądprotestyw Bahrajnie
niemogąbyćpostrzeganejedynieprzez
pryzmatodwiecznegokonfliktuszyicko-
-sunnickiego(choćwpisywałysięw jego
kontekst),alewinnybyćodbieranejako
sprzeciw wobec niesprawiedliwych –
w  opinii demonstrantów – rządów pa-
nującej dynastii Al Chalifa oraz wobec
represjiz jejstrony

12

.

Z koleiSyriajestjedynymsunnickim

państwem w  regionie, w  którym władzę
sprawuje szyicka mniejszość – alawici.
Stanowią oni ok. 10 proc. syryjskiej po-
pulacji. Choć prezydent Baszar Assad,
obawiającsięwrogościzestronysunnic-
kiej większości, prowadzi politykę kraju
w takisposób,abyrealizowaćtakżei jej
interesy,towieloletnieobsadzaniekluczo-
wych stanowisk establishmentu wojsko-
wegoi siłbezpieczeństwaalawitamioraz
ich faworyzowanie negatywnie wpływa
napopularnośćwładzw Damaszku.

Przede wszystkim jednak demon-

strujący na ulicach arabskich miast
protestowali przeciwko despotycznym
reżimom, które J.A. Goldstone określa
mianem reżimów „sułtańskich” i  pod-

kreśla, że to właśnie one wydają się
bardziejwrażliwenadziałaniaprzeciw-
ników,niżnatowygląda,i którerzadko
utrzymująwładzędłużejniżprzezjed-
nopokolenie

13

.Takireżimpowstaje,gdy

przywódca państwa rozszerza swoją
władzę kosztem formalnych instytucji.
„Sułtańscy”dyktatorzynieodwołująsię
doideologiii niemająinnychzamiarów
niżutrzymywaniewładzy.Mogązacho-
wywaćniektórez formalnychatrybutów
demokracji–wybory,partiepolityczne,
zgromadzenie narodowe i  konstytucję
– ale utrzymują władzę dzięki powie-
rzaniu kluczowych stanowisk lojalnym
zwolennikom,a czasempoprzezwpro-
wadzaniestanuwyjątkowego,któryar-
gumentująobronąprzedwewnętrznymi
lubzewnętrznymiwrogami

14

.„Sułtani”

kontrolują wybory i  partie polityczne
orazopłacająspołeczeństwozapomocą
subsydiównakluczowedobra.

Legitymizację reżimów „sułtań-

skich” podważyły w  ostatnich latach
próby upodobnienia się do monarchii
poprzezsukcesję.W 2000r.HafizAssad
przekazał władzę synowi Baszarowi,
a przywódcyEgiptu,Libii,Iraku,Tune-
zjii Jemenurozważalioddaniewładzy
swoimsynomlubkrewnym.

Znaczenie i rola środków masowego
przekazu

Wykorzystywanie przez młodych

ludziInternetu,a w szczególnościpor-
tali społecznościowych, takich jak Fa-
cebook,Twitteri YouTube,a takżete-

12

W.G.Dunlop,Mass march in Bahrain to demand regime ouster,http://www.middle-east-online.com

z 25lutego2011r.(dostęp:10kwietnia2011r.).

13

J.A. Goldstone, Understanding the revolutions of 2011. Weakness and resilience in Middle

Eastern autocracies,„ForeignAffairs”,maj-czerwiec2011r.,s.8-16.

14

Ibidem.

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

46

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

lefoniikomórkowejdecydowałow dużej
mierze o  sukcesach antyreżimowych
wystąpień.Dziękidostępowidoinnych
niż państwowe mediów młodzi ludzie
mogli zobaczyć jak wygląda rzeczywi-
stość odmienna od tej, w  której żyją.
Z  obawy przed wystąpieniami, mobili-
zacjąi inspiracjąmożliwymidziękitym
narzędziom, władze ograniczały lub
uniemożliwiały dostęp do nich. To jed-
nakmotywowałomłodzieżdoszukania
alternatywnychśrodków.

Nie bez znaczenia jest też rola ka-

tarskiej telewizji Al Dżazira, obecnej
w  miejscach ogarniętych niepokojami
społecznymi, która je relacjonowała
i  którą despoci oskarżali o  mobilizo-
wanie arabskiej ulicy przeciwko wła-
dzom

15

. Al  Dżazira odegrała kluczową

rolę w  podkreślaniu problemów, które
zazwyczaj były przez reżimy cenzuro-
wanelubumieszczanenaczarnejliście.
Dawała również szansę na wyrażanie
alternatywnych, często krytycznych
wobecwładz,opinii.

Także Internet stał się niezwykle

popularnym narzędziem młodych Ara-
bów do wyrażania swoich poglądów
i otwartejkrytykiautorytarnychwładz.
Pomógł Tunezyjczykom i  Syryjczykom
w informowaniusięwzajemnieo swoich
akcjachi w mobilizacjidodalszychpro-
testów

16

.Z Facebookai Twitterakorzy-

stali inicjatorzy demonstracji w  Egip-
cie, organizując protesty i  mobilizując

swoich zwolenników

17

. Społecznościo-

wemediadostarczałytakżemożliwości
komunikacjii aktualizowaniawiedzy.

PRZEBIEG REWOLT W śWIECIE

ARABSKIM

Wszystkie rewolucje zaczynały się

pokojowo i  początkowo celem prote-
stujących nie było przejęcie władzy,
ale zachwianie systemem i  jego zmia-
na. Odmienne były jednak grupy i  ru-
chyinicjująceprotesty,cowynikałoze
struktur i  świadomości społeczeństw
poszczególnych państw oraz pozycji
opozycji i  co determinowało przebieg
wydarzeń.

Inicjatorzy „arabskiej wiosny”

W  masowych protestach w  świe-

cie arabskim, ze względu na uwarun-
kowania społeczne oraz osłabienie
i podziaływ łonieopozycji,a takżejej
rozdrobnienie,wśróddemonstrujących
nie było wiodącej partii politycznej.
Były to przede wszystkim ruchy spo-
łeczne, spontaniczne, które stworzyły
nowestrukturypolityczne

18

.W Tunezji

głównąrolęw protestachodegrałynie
partie polityczne, gdyż jak wspomnia-
no znaczna część przedstawicieli opo-
zycjiznajdowałasięw więzieniachlub
naemigracjii niebyłazorganizowana,
a ruchyrobotniczei związkizawodowe
naczelez wpływowąGeneral Union of
Tunisian Workers.

15

Zob.:W.Keyrouz,Al Jazeera: powerful counter to Mideast regimes,http://www.middle-east-onli-

ne.comz 30stycznia2011r.(dostęp:8kwietnia2011r.).

16

E. Zuckerman, The first Twitter revolution? http://www.foreignpolicy.com z  14 stycznia 2011 r.

(dostęp:10kwietnia2011r.).

17

Egypt opposition calls for second day of protests,http://www.middle-east-online.comz 26stycz-

nia2011r.(dostęp:8kwietnia2011r.).

18

A.A.Ramadan,The Arab revolt(s): beginnings and prospects,http://www.opgai.netz 7kwietnia

2011r.(dostęp:8kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

47

W  Egipcie powstanie zorganizowa-

ła miejska i  kosmopolityczna młodzież.
Choćnajlepiejzorganizowanąsiłąopozy-
cyjnąbyliBraciaMuzułmanie,przywódcy
organizacji podjęli decyzję o  ostrożnym
angażowaniu się w  demonstracje i  po-
zostaniu w  cieniu wydarzeń, chcąc być
może uniknąć ostrych represji, którym
częstobylipoddawanipodczaswszelkich
manifestacji. To nie Bracia byli inicjato-
ramii największąsiłązamieszekw Egip-
cie, a  koalicja młodych ludzi określana
mianemruchu„6kwietnia”,korzystająca
z Facebooka,Twitterai Flickradowzy-
waniaspołeczeństwadowyjścianaulice
i kontynuowaniademonstracji

19

.

W Libiizaśprotestyzainicjowałygru-

pyuzbrojonychrebeliantówwewschod-
nichprowincjach,coujawniłoplemienne
i  regionalne podziały, nękające kraj od
lat

20

. Chaos, który zapanował w  Libii,

wynikazewspomnianegobrakuzrębów
społeczeństwa obywatelskiego oraz po-
dzieloneji osłabionejopozycji.Muammar
Kaddafi przez cztery dekady próbował
skonsolidowaćwładzęopartąnapatro-
nacienadplemionamii klanami.Zbudo-
wałw Libiipaństwopolicyjne,a wszel-
kie przejawy niezależnej aktywności
politycznejtłumiłsiłą,łączniez częstym
stosowaniemkaryśmiercii egzekucjami
pokazowymi

21

.W efekciew Libiiprzesta-

ły istnieć partie polityczne, niezależne

związki zawodowe i  organizacje poza-
rządowe.Choćrealnaopozycjanieprze-
stała funkcjonować, to została krwawo
spacyfikowana i  podzielona. Niezamie-
rzonym skutkiem brutalnych represji
byłowzmocnieniestrukturyplemiennej
w Libiijakojedynejfunkcjonującejformy
organizacjiżyciaspołecznego

22

.W prze-

ciwieństwiedoEgiptui TunezjiLibianie
posiada systemu sojuszy politycznych,
sieci stowarzyszeń gospodarczych czy
narodowych organizacji, a  funkcjonują-
ce instytucje pozostają podzielone tak
jakspołeczeństwo.

W Syriidemonstracjerozpoczęłysię

w mieścieDaraa,leżącymprzygranicy
z  Jordanią. Powszechne niezadowole-
nie lokalnej społeczności budziły dłu-
gie i  kosztowne procedury związane
z  transakcją ziemi, co stało się jedną
z siłnapędowychdemonstracji

23

.Istnie-

jąprzypuszczenia,żeprotestyw Darze
były również inspirowane i  podsycane
przez sunnitów związanych m.in. z  Li-
banemi ArabiąSaudyjską

24

.

Rewoltyw większościniemiałyani

charakteru religijnego, ani ideologicz-
nego. Wśród inicjatorów i  uczestników
protestów, mimo że są najlepiej zorga-
nizowaną i  najsilniejszą opozycją, nie
było raczej fundamentalistów muzuł-
mańskich.

19

Więcejzob.:Egypt’s opposition pushes demands as protests continue,http://www.middle-east-

-online.comz 26stycznia2011r.(dostęp:8kwietnia2011r.).

20

L.Anderson, Demystifying (…), op. cit.

21

Zob.:D.Madeyska,Historia współczesna świata arabskiego,WydawnictwaUniwersytetuWarszaw-

skiego,Warszawa2008r.;After Gaddafi. How does a country recover from 40 years of destruction by an
unchallenged tyrant? http://www.newsweek.comz 27lutego2011r.(dostęp:10kwietnia2011r.).

22

M.Theodoulou,Libia’s tribes turn against Qaddafi one by one,http://www.thenational.aez 24

lutego2011r.(dostęp:10kwietnia2011r.).

23

P.Seale,The Syrian(…), op. cit.

24

Syria: plans for an al Assad trip do Riyadh,http://www.stratfor.comz 13kwietnia2011r.(dostęp:

13kwietnia2011r.);Syria’s turn to be scared of things coming from Lebanon,http://www.middle-
-east-online.comz 14kwietnia2011r.(dostęp:15kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

48

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

Postawa armii

Dla przebiegu rewolt istotna była

równieżodmiennapostawaarmii.Z tych
względówrozwójsytuacjibyłinnyw po-
szczególnych państwach. Armia tune-
zyjska odmówiła wykonania rozkazu
strzelaniadoprotestujących.Dziękiniej
w  kraju nie zapanował chaos. Swoim
postępowaniem wojsko, wcześniej już
trzymające się z  dala od polityki i  nie-
zaangażowane w  kierowanie sprawami
państwa, zdobyło sympatię i  przychyl-
nośćspołeczeństwatunezyjskiego.Wie-
lewskazujenato,żetunezyjskaarmia
pozostanieneutralnai niebędzieanga-
żowaćsięw politykę.Z koleiw Egipcie
armia odgrywa istotną rolę w  systemie
władzyi będziemiaławpływnaprzyszły
układsiłnasceniepolitycznej,

a nawet

może dalej współdecydować o  podziale
najważniejszychstanowiskw państwie.
Warto również zauważyć, że egipskie
wojskocieszysię–podobniejakw Tune-
zji–sympatiąspołeczeństwai podczas
masowych demonstracji nie otworzyło
ognia do protestujących. To dowódcy
wojskowi wymusili na prezydencie H.
Mubaraku ustąpienie ze stanowiska
i sprawująobecnietymczasowąwładzę
w formieNajwyższejRadySiłZbrojnych
oraz kierują procesem transformacji
i kontrolujągo,deklarującwolęprzeka-
zaniawładzyw cywilneręce.

Niepokojespołecznespowodowałyna-

tomiastrozłamw armiiJemenu,a część
dowódcówwojskowychprzeszłanastro-
nę protestujących. Do podziałów w  eli-
tachwojskowychdoszłorównieżw Libii.
Z  kolei w  Syrii armia i  siły bezpieczeń-
stwapozostająnarazieskonsolidowane

i lojalnewobecprezydentaBaszaraAssa-
da.Wynikatow dużejmierzez faktu,że
kluczowestanowiskaw tychstrukturach
obsadzone są przedstawicielami mniej-
szości alawickiej, rządzącej w  zdomino-
wanymprzezsunnitówkraju.

Reakcje reżimów

Reakcje reżimów na demonstracje

można podzielić na trzy rodzaje: ustą-
pienie pod presją społeczeństwa i/lub
armii; przeprowadzenie działań wy-
przedzających w  postaci obietnic i/lub
pierwszych kroków na rzecz reform
społecznych,politycznychi ekonomicz-
nychorazużyciesiłynaskalęmasową.

PrezydentEgiptuH.Mubaraki Tu-

nezjiZ.al-AbidineBenAliugięlisiępod
presjąspołeczeństwai stopniowoodda-
liwładzępotym,jakichdowódcywoj-
skowiwycofaliswojepoparciei de facto
zmusiliichdoodejścia.

Inni przywódcy, zwłaszcza w  kra-

jach Zatoki Perskiej (ale i  w  Jordanii,
i  Maroku), próbowali zapobiec wybu-
chowimasowychprotestów,główniepo-
przez deklaracje reform społecznych,
politycznychi gospodarczych.

Król Jordanii Abdullah II w  lutym

2011r.zdymisjonowałgabineti nakazał
nowemu szefowi rządu przyspieszenie
reform politycznych, ale stawił opór,
międzyinnymi,naciskomnaustanowie-
nie monarchii konstytucyjnej. Islami-
ści,przedstawicielelewicy,liberałowie,
a nawetprzywódcyklanówniewzywali
jednakdozmianyreżimu,a jedyniedo
zmiankonstytucyjnych

25

.

25

A.Lyon,ANALYSIS – Arab revolts set to transform Middle East,http://www.reuters.comz 3kwiet-

nia2011r.(dostęp:13kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

49

9marca2011r.królMarokaMoham-

medVIogłosiłpakietreform,obejmują-
cyzmianyw konstytucji,oddzielnesą-
downictwoi prawopartii,którawygra
wybory,dowyborupremiera.Dodałdo
tego propozycje zmian w  gospodarce:
jej usprawnienie, zwiększenie konku-
rencyjności, promowanie inwestycji
produkcyjnych oraz zachęcanie do pu-
blicznego zaangażowania

26

. Deklaracje

króla pomogły mu zyskać szacunek
społecznościmiędzynarodoweji zaufa-
nieinwestorów.Opozycjauznałajednak
plany Mohammeda VI za niewystar-
czające i  zainicjowała kilkutysięczne
protesty w  większych miastach kraju.
Mają one jednak charakter pokojowy,
a demonstranciniedomagająsięustą-
pienia króla, lecz oddania przez niego
części władzy oraz efektywnej walki
z korupcją.Niemapewności,czybrak
rzeczywistych reform nie zmieni tego
stanurzeczy.

W Omanie,w odpowiedzinaprote-

sty,sułtanKabusbinSaid(rządzącykra-
jemod1970r.)dokonałzmianw rządzie,
zapowiedział przyznanie większej wła-
dzy ustawodawczej wybieralnej Radzie
Omanu, a  także obiecał zwiększenie
płac

27

.Podobniejakw Marokui Jordanii,

protestującyw Omaniepodkreślaliswo-
jeprzywiązaniedosułtana,a domagali
sięspadkucen,wzrostupłac,walkiz ko-
rupcjąi reformpolitycznych.

W  obawie przed możliwymi niepo-

kojami społecznymi, inspirowanymi
rewoltamiw Tunezjii Egipcie,królAra-
biiSaudyjskiejAbdullahzwiększyłbu-

dżetsocjalnyo 1mldriali,przeznaczył
większe fundusze na edukację, a  tak-
że podniósł nakłady na budownictwo
o 40mldriali(10,7mlddolarów).Ponad-
towładzew Rijadzieprzygotowaływart
36mlddolarówpakietsubsydiów.Dzia-
łania te mają na celu poprawę jakości
życianajbiedniejszychgrupsaudyjskie-
gospołeczeństwa,w tymszyitów.

PrezydentJemenuA.A.Salehoraz

prezydent Syrii Baszar Assad także
przedstawili swoim społeczeństwom
oferty reform społecznych, politycz-
nychi gospodarczych.Byłyonejednak
spóźnione i  nie powstrzymały kolej-
nych fal masowych demonstracji. Na
ichrozkazsiłybezpieczeństwai armia
użyły przemocy wobec protestujących.
Podobnieuczyniływładzew Bahrajnie
i Libii.ReakcjaprzywódcyLibiiMuam-
maraKaddafiego–krwawapacyfikacja
demonstrantów–wywołałazbrojnąre-
woltę i  stanowi na razie najkrwawszy
scenariusz rozwoju wydarzeń w  świe-
ciearabskim.Rośniejednakliczbaofiar
starćsiłbezpieczeństwai wojskaz pro-
testującymiw Syrii.

PRZYSZłOść „ARABSKIEJ WIOSNY”

Fale niepokojów społecznych i  re-

wolt,któreprzetaczająsięprzezświat
arabskiodgrudnia2010r.,doprowadzi-
ły w  Tunezji i  Egipcie do obalenia pa-
nującychoddekadautokratów.Obydwa
kraje wkroczyły w  kolejny etap trans-
formacji ustrojowej i  bez względu na
rozwój wydarzeń w  innych państwach
przyciągaćbędąuwagęcałegoregionu.

26

R.Newcomb,The young and the restless, http://www.foreignpolicy.comz 25marca2011 r.(dostęp:

10kwietnia2011r.).

27

Sultan Qaboos announces key Oman reforms,http://www.kuwaitsamachar.comz13marca2011r.

(dostęp:14kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

50

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

Tunezja,zeswoimdobrzewykształ-

conym,homogenicznymi względniedo-
brze prosperującym społeczeństwem,
rozwiązaławiększośćstrukturpoprzed-
niegoreżimu,łączniez koteriąBenAle-
go,jegopartiąrządzącą,ministerstwem
informacji i  organami aparatu bezpie-
czeństwa.Obecnieznajdujesięnahisto-
rycznym etapie transformacji, podczas
któregosiłypolitycznedokonująreorga-
nizacjii reformująswojeagendy,a także
zawierająróżnesojusze.

W  Egipcie, mimo odsunięcia rodzi-

nyprezydenckiej,rozwiązaniaaparatu
bezpieczeństwai partiirządzącej,wie-
le instytucji związanych z  poprzednim
reżimem nadal funkcjonuje. Być może
jednąz głównychprzeszkódnadrodze
transformacji kraju takiego jak Egipt
będzie kwestia przyszłej roli armii.
Egipscywojskowiznajdowalisięw cen-
trumwładzyprzezblisko60lat,trudno
zatembędzieichodniejodsunąć.Armia
egipskapozostajewrogonastawionado
liberalizacji gospodarki i  wzrostu sek-
tora prywatnego. Dlatego też, podob-
nie jak w  Tunezji, tempo prywatyzacji
i  reform ekonomicznych będzie praw-
dopodobniepowolne,a naciskpołożony
zostanie na reformy demokratyczne

28

.

Stąd możliwe są dalsze protesty i  po-
głębieniechaosuw Egipcie.

Nanowewładzew Egipciei Tunezji

czekawielewyzwań.Przedewszystkim
będą musiały przeprowadzić reformy
społecznei gospodarcze,wyeliminować
problem analfabetyzmu, a  także włą-
czyćmłodychludziw strukturywładzy.

Kształtnowychdemokracji,któremogą
zaistnieć w  krajach arabskich, będzie
w  dużej mierze zależał od zwyczajów
i  warunków poszczególnych państw.
Sprawdzianem ich żywotności i  wiary-
godnościbędzienatomiastzdolnośćdo
korektywłasnychdziałań,gotowośćdo
zmiani rozwoju

29

.

Na razie „arabską wiosnę” prze-

trwały władze Bahrajnu, Jordanii,
Omanu, Maroka i  Arabii Saudyjskiej,
co pokazuje, że monarchie są bardziej
stabilne niż republiki i  nadal wyda-
ją się podwładnym bardziej atrakcyj-
ne niż świeckie, autorytarne reżimy.
Większość arabskich monarchii to
kraje znad Zatoki Perskiej zasobne
w  surowce energetyczne, które dzięki
dochodom z  ich eksportu mogą prze-
kupićludziniezadowolonychz rządów.
NieodnosisiętodoKrólestwaJordanii
i Maroka.Zyskizesprzedażysurowców
nieuratowałyteżreżimuM. Kaddafie-
go. Monarchie mają ponadto większą
legitymizację społeczną niż republiki,
których przywódcy doszli do władzy
w  niejasnych lub dwuznacznych oko-
licznościach.Ponadto,monarchieopie-
rają swoją legitymizację na religijnych
lub plemiennych korzeniach. Przywód-
cy Kuwejtu, Omanu, Kataru, Bahrajnu
i  Zjednoczonych Emiratów Arabskich
pochodzą ze starych prominentnych
plemion, a  ich prawo do sprawowania
władzywywodzisięzestatusurodziny.
Na przykład legitymizacja Saudów ma
głównie charakter religijny – król po-
siada tytuł Strażnika Dwóch Świętych
Meczetów, a  król Jordanii jest strażni-

28

L.Anderson,Demystifying (…), op. cit.

29

J.Zogby,Will Arabs be able to form real democracies?http://www.middle-east-online.comz 12

kwietnia2011r.(dostęp:12kwietnia2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

51

kiemmeczetuAl-Aksaw Jerozolimie

30

.

Dlatego też mają większą szansę na
utrzymaniewładzy.Niewynikatoz fak-
tu, że brakuje w  ich państwach ape-
li o  zmiany. Maroko, Jordania, Oman
i królestwaZatokiPerskiejstojąprzed
wyzwaniami demograficznymi, eduka-
cyjnymi oraz ekonomicznymi i  muszą
przeprowadzić reformy, aby im spro-
stać

31

. Monarchie mają jednak znacz-

ną przewagę: ich struktury polityczne
są elastyczne. Współczesne monarchie
mogąutrzymaćznacznąwładzęwyko-
nawczą,cedującwładzęustawodawczą
na wybieralny parlament. W  okresie
niepokojów, tłumy chętniej protestują
na rzecz zmian ustawodawczych niż
rezygnacjimonarchii(wyjątekstanowił
Bahrajn, gdzie w  ostatniej fazie prote-
stówdemonstrującydomagalisięustą-
pieniakróla).Dajetowładcompoledo
działań w  celu uspokojenia społeczeń-
stwa, co pokazały przykłady przedsta-
wionepowyżej.

Reżimy „sułtańskie”, co pokazu-

ją wydarzenia w  Jemenie, Libii i  Syrii,
nadal walczą o  przetrwanie. Prezydent
A.A. Saleh utrzymywał się u  władzy
głównie dzięki pomocy USA udzielanej
na walkę z  terroryzmem oraz dzięki
plemiennym i  regionalnym podziałom
wśródjegooponentów.Jeśliopozycjasię
zjednoczy,a Waszyngtonstaniesięmniej
chętnydopopieraniacorazbardziejre-
presyjnegoreżimu,A.A.Salehmożezo-
staćkolejnymobalonymsułtanem

32

.Nie

będzie to jednak koniecznie oznaczało
rozpoczęcia procesu demokratyzacji
kraju.ArabiaSaudyjskawrazz innymi

krajami Rady Współpracy Państw Za-
toki wypracowała plan zmiany władzy
w  Sanie, zgodnie z  którym ustąpienie
prezydenta może zakończyć się przeję-
ciemwładzyprzezczęśćelit,code facto
będzieoznaczaćutrzymaniesięreżimu
w niecozmienionejformie.Jeślidodasię
dotegostłumienieprodemokratycznych
protestów w  Bahrajnie, można pokusić
sięo stwierdzenie,żeArabiaSaudyjska
hamujeprocesydemokratyzacjinaPół-
wyspie Arabskim. Obawia się bowiem
ruchów prodemokratycznych w  swoim
sąsiedztwie,a przedewszystkimwzmoc-
nieniapozycjiszyitów,comogłobyzain-
spirowaćsaudyjskąmniejszośćszyicką
dowystąpień.

Niepewnajestteżprzyszłośćreżimu

prezydentaB.Assada,choćwydajesię
on na razie mocny i  zdeterminowany
do pacyfikacji protestów oraz ustabi-
lizowania sytuacji w  kraju. Wynika to
m.in.z poparciasilnegoaparatubezpie-
czeństwa,zezróżnicowaniasyryjskiego
społeczeństwa oraz braku silnej, zjed-
noczonejopozycjiz charyzmatycznymi
przywódcami.

Gwałtowna zmiana w  społeczeń-

stwachjużpodzielonychwzdłużetnicz-
nychlubwyznaniowychliniiraczejnie
przyspieszy demokratyzacji, co poka-
zuje casus Iraku. W  państwach takich
jakBahrajn,Libia,Syriai Jemenmoże
dojśćdopogłębieniapodziałów,jakma
tomiejscewłaśniew IrakuorazLibanie.

Libijska rewolucja stopniowo traci

poparcie samych Libijczyków i  Ara-

30

B.Whitaker, God save the Arab kings?http://www.guardian.co.ukz 27kwietnia2011r.(dostęp:

27kwietnia2011r.).

31

A.Lyon,ANALYSIS (…), op. cit.

32

Ibidem.

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

52

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

bów

33

,a sytuacjaewoluujew kierunku

długotrwałejwojnydomowej.Groziona
podziałemkrajunaregionkontrolowa-
ny przez opozycję, posiadający część
zasobów ropy i  wspierany przez Za-
chód, oraz region kontrolowany przez
reżimi pogrążającysięw chaosie.Roz-
wójsytuacjiw Libiimożemiećprzełoże-
nienaprzyszłośćtransformacjiw Egip-
cie i  Tunezji, z  którymi Libia graniczy
i  do których uciekają Libijczycy. Brak
społecznej i  rządowej jedności utrudni
przyszłą transformację ku demokracji.
Libia musi najpierw przywrócić bez-
pieczeństwo, wprowadzić rządy prawa
i  porządek, których brakowało przez
latapanowaniaM. Kaddafiego.Koniecz-
na będzie również odbudowa zaufania
między plemionami i  prowincjami, re-
konstrukcja administracji państwowej
oraz wzmocnienie społeczeństwa oby-
watelskiego poprzez partie polityczne,
wolne media i  organizacje pozarządo-
we

34

.

ROLA FuNdAMENTALISTóW

MuZułMAŃSKICH

Choć masowe protesty w  omawia-

nychpaństwachniemiaływymiaruide-
ologicznego: religijnego, antyzachod-
niegoczyantyizraelskiego,a ruchyisla-
mistycznenieodegraływ nichgłównej
roli,towielewskazujenato,żetoone
będąichgłównymibeneficjentami.Już
teraz budzi to niepokój i  obawy świa-
ta zachodniego, a  szczególnie Izraela.

Zdaniem Fahmiego Huwajdiego, głów-
negoeksponentakoncepcjimuzułmań-
skiego systemu politycznego, Zachód
wręczpanicznieboisięislamizmu.Nie
prowadzi również pogłębionej analizy
sytuacjiw świeciemuzułmańskim,któ-
ra udowodniłaby, że demokratyzacja
Bliskiego Wschodu, do której zachęca
i  o  którą apeluje, nie jest możliwa bez
uwzględnieniaruchówislamistycznych
jako siły politycznej

35

. Warto jednak

zwrócićuwagęnafakt,żeruchislami-
styczny jest wewnętrznie zróżnicowa-
ny i,  oprócz ekstremistów, funkcjonują
w  nim przedstawiciele nurtu umiarko-
wanego.

Ponadto, główne organizacje fun-

damentalistyczne, takie jak Bracia
Muzułmanie w  Egipcie i  Jordanii oraz
tunezyjska an-Nahda (arab. odrodze-
nie) mają silne tendencje pragmatycz-
ne. Kiedy ich przetrwanie tego wyma-
gało, udowodniły wolę do kompromisu
ideologicznego i  podejmowały trudne
decyzje

36

. W  ostatnich latach zamiast

wzywaćdopowstania„państwawyzna-
niowego” Bracia Muzułmanie zaczęli
apelować o  powstanie obywatelskiego,
demokratycznego państwa z  muzuł-
mańskimiodniesieniami,sugerująctym
samymnowezobowiązaniedooddziele-
niameczetuodpaństwa(aleniereligii
odpolityki)

37

.Ponadto,choćegipscyi li-

bijscy Bracia Muzułmanie oraz an-Na-
hda odmawiają uznania prawa Izraela
do istnienia, wzywają do wyzwolenia

33

A.A.Ramadan,The Arab revolt(s) (…), op. cit.

34

L.Anderson, Demystifying (…), op. cit.

35

F.Huwajdi,Al-Islam wa-d-dimukratijja(Islami demokracja),MarkazAl.-Ahramli-t-Tardżama

wa-n-Naszr,Kair2002r.,s.254,cyt.za:J.Zdanowski,Współczesna muzułmańska myśl społeczno-
polityczna. Nurt Braci Muzułmanów,WydawnictwoNaukoweAKSON,Warszawa2009r.,s.233.

36

S.Hamid,The rise of Islamists. How Islamists will change politics, and vice versa,„Foreign

Affairs”,maj-czerwiec2011r.

37

Ibidem.

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

53

historycznychterytoriówpalestyńskich
i postrzegająHamasjakolegalnyruch
oporu, a  nie jako organizacje terrory-
styczną, to przywódcy egipskich i  jor-
dańskichBraciMuzułmanówoficjalnie
podkreślili,żezamierzająrespektować
traktaty pokojowe zawarte przez ich
państwaz Izraelem.

Wybrane demokratycznie władze,

jeśliniebędąchciałyzostaćodsunięte
od władzy, będą musiały działać zgod-
niez nastrojamii oczekiwaniamiswoich
społeczeństw.Dlategoteżugrupowania
fundamentalistyczne,abyosiągnąćsuk-
ces,będąmusiałyspełnićoczekiwania
młodych ludzi, którzy przede wszyst-
kim domagają się równej dystrybucji
dóbri zwiększeniaszansnarynkupra-
cy

38

. Choć większość Egipcjan, Syryj-

czykówczyLibijczyków(Tunezyjczycy
są w  większym stopniu zeświecczeni)
jestgłębokoreligijnai przywiązanado
zasadi wartościislamu,toniedomaga-

lisięonipodczasprotestówpowstania
państwamuzułmańskiegoczywprowa-
dzeniaszariatu,aleposzanowaniagod-
nościi poprawywarunkówżycia.

Niemajednakpewności,czyobecne

deklaracje fundamentalistów nie mają
charakteru propagandowego, a  ich ce-
lemniejestjedyniepoprawawizerunku
w  oczach społeczności międzynarodo-
wej. Należy również pamiętać o  tym,
żearabskaulicasolidaryzujesięz Pa-
lestyńczykamii jestwrogonastawiona
do USA i  Izraela. Pokazują to badania
przeprowadzoneprzezShibley’a Telha-
miegow lipcu2010r.wśródobywateli:
ArabiiSaudyjskiej,Egiptu,Jordanii,Li-
banu, Maroka i  Zjednoczonych Emira-
tówArabskich(wykresy2i 3).

Antyizraelska i  antyzachodnia re-

toryka może okazać się przydatna
dla islamistów w  rywalizacji o  władzę
z bardziejradykalnymiugrupowaniami

38

L.Anderson,Demystifying (…), op. cit.;C.Murphy,An upside of Arab revolts: Islamists talk

democracy,http://www.csmonitor.comz 4marca2011r.(dostęp:10kwietnia2011r.).

Wykres 2. Odpowiedź na pytanie: jaki jest Twój stosunek do Stanów Zjednoczonych?

Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Telhami, 2010 Arab Public Opinion Poll, www.brookings.edu z 5 sierpnia
2010 r. (dostęp: 20 kwietnia 2011 r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

54

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

muzułmańskiminp.salafitami.Jednak
po ewentualnym wejściu w  struktury
władzy,fundamentaliścibędąmieliinne
problemydorozwiązaniai innepriory-
tety.

Z  powyższych względów możliwe

jestprzyjęcieprzeznowe,demokratycz-
niewybranewładzemodelutureckiego.
Rządzącaw Ankarzei mającakorzenie
islamistyczne Partia Sprawiedliwości
i  Rozwoju (tur. Adalet ve Kalkınma
Partii,AKP),odbudowujeswojerelacje
z  krajami arabskimi, kosztem stosun-
kówz Izraelem,i jestniezależnaodWa-
szyngtonu.TureckaAKPstopniowood-
suwałaarmięodpolityki,cobyłoz po-
dziwem przyjmowane przez arabskich
reformatorów. Turecki model utrzymy-
waniawojskaz dalaodpolityki,prowa-
dzenie niezależnej polityki zagranicz-
neji akceptacjaidei,żeislamodgrywa

rolęw polityce,alew zasadniczoświec-
kimsystemie,wydająsięatrakcyjnedla
wieluarabskichspołeczeństw

39

.Ponad-

to,młodszepokoleniearabskichislami-
stów jest bardziej otwarte i  chętne do
współpracy ze świeckimi partnerami
niż starsi członkowie Braci Muzułma-
nów

40

.

Wydaje się jednak, że bardziej niż

rządzić samodzielnie, fundamentaliści
będą chętni do stania się partnerami
w koalicjilubrządziejednościnarodo-
wej.Byćmożez obawyprzedodpowie-
dzialnością będą bardziej zaintereso-
waniuzyskaniemstanowiskw minister-
stwach zdrowia i  sprawiedliwości niż
na przykład w  ministerstwach obrony
czysprawzagranicznych

41

.Dodatkowo,

ugrupowaniaislamistycznesąwyjątko-
wowyczulonenaopinięmiędzynarodo-
wą, mają bowiem w  pamięci na przy-

Wykres 3. Odpowiedź na prośbę o wymienienie dwóch państw, które stanowią dla Ciebie
największe zagrożenie

Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Telhami, 2010 Arab Public Opinion Poll, http://www.brookings.edu
z 5 sierpnia 2010 r. (dostęp: 10 kwietnia 2011 r.).

39

A.Lyon,ANALYSIS (…), op. cit.

40

C.Murphy,An upside (…), op. cit.

41

S.Hamid,The rise (…), op. cit.

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

II – 2011 /

18

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

55

kład zwycięstwo Hamasu w  wyborach
w  2006  r., którego nie uznał Zachód.
Będązatemstarałysięniedoprowadzić
do wstrzymania pomocy zagranicznej
dlamłodycharabskichdemokracji.

WNIOSKI

Trudno przewidzieć ostateczne wy-

nikii konsekwencjerewolt,rebeliioraz
fali masowych protestów przetaczają-
cych się przez świat arabski. To, czy
„efekt domina” dotknie kolejne pań-
stwa,będziezależałoodrozwojuwyda-
rzeńw Tunezjii Egipcie,którychudane
rewolucjezainspirowałyspołeczeństwa
arabskie do wystąpień przeciwko wła-
dzom. Istotne znaczenie będzie miała
także przyszłość rewolty w  Libii oraz
kryzysuw Jemeniei Syrii.

Ewentualnymzagrożeniemdlaprzy-

szłościdemokracjii stabilizacjisytuacji
w  świecie arabskim mogą być ekstre-
miści muzułmańscy, którzy wykorzy-
stują kryzysy i  chaos w  omawianych
państwach do rekrutacji nowych zwo-
lennikóworazpróbzdobyciawpływów
i  władzy. Fiasko reform społecznych
i  gospodarczych może także zachęcić
młodych ludzi do zwrócenia się ku ra-
dykalnymnurtomislamu,a tymsamym
przysporzyćpoparciadżihadystom.Na
razieciostatniponieślistratęw postaci
wyeliminowania symbolicznego lidera
OsamybinLadena.JeślijednakAl-Ka-
ida będzie próbowała dołączyć się do
rewolti manipulowaćnimi,możemieć
to poważne, negatywne konsekwencje
dla rozwoju sytuacji w  Afryce Północ-
neji naBliskimWschodzie,szczególnie
w Jemenie.PrezydentA.A.Salehmoże

wykorzystaćśmierćO.binLadenajako
argument do utrzymania władzy ko-
niecznej do efektywnej walki z  obecną
w  Jemenie Al-Kaidą Półwyspu Arab-
skiego. Ponadto, niespełnienie przez
nowe władze oczekiwań (zwłaszcza
ekonomicznych) może prowadzić do
wzrostu niezadowolenia społecznego.
To zaś również może zostać wykorzy-
staneprzezekstremistów.

„Arabskawiosna”,dziękiktórejAra-

bowieodzyskująswojągodność,obala-
ją dyktatorów i  tworzą wolne i  demo-
kratyczne rządy, może jednak osłabić,
a  nawet wyeliminować, ekstremistycz-
ną ideologię Al-Kaidy, która zyskiwała
sympatię uciskanych i  represjonowa-
nychspołeczności.Jeślitaksięstanie,
tośmierćO.binLadenawrazz sukce-
sem „arabskiej wiosny” może stać się
początkiemkońcaAl-Kaidy

42

.

Dla przyszłości „arabskiego prze-

budzenia” istotna będzie również po-
stawa i  pomoc społeczności między-
narodowej. Dotychczasowa polityka
Unii Europejskiej wobec państw Afry-
ki Północnej i  Bliskiego Wschodu, np.
w ramachUniidlaregionuMorzaŚród-
ziemnego poniosła fiasko i  konieczne
będzie dokonanie jej rewizji i  zmiany.
Społeczność międzynarodowa będzie
równieżmusiaławypracowaćnowąpo-
litykęwobecnowychwładzw poszcze-
gólnych krajach arabskich. Wpisywać
się w  to będzie ewentualne uznanie
roli islamistów w  nowych arabskich
władzach. Dzięki zainicjowaniu regu-
larnego, konkretnego dialogu z  ugru-
powaniami fundamentalistycznymi na
rzeczwspółpracywewspólnychobsza-

42

R.Kahwaji,T.Karasik,The security implications of Bin Laden’s death,http://www.inegma.com

(dostęp:maj2011r.).

POLITY

CZNO

-STRA

TEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTW

A

56

BEZPIECZEŃSTWONARODOWE

II–2011/

18

rachi dyskusjio kluczowychkwestiach
polityki regionalnej, Zachód może od-
kryć więcej zbieżnych interesów, niż
się spodziewa. Przykłady kooperacji
USAz islamistycznąopozycyjnąmaro-
kańską Partią Sprawiedliwości i  Roz-

43

S.Hamid,The rise (…), op. cit.

woju(którazrezygnowałaz ostrejkry-
tyki Waszyngtonu)

43

pokazują, że taki

dialog jest możliwy. Może on okazać
siękonstruktywnyi przyczynićsiędo
pozytywnejzmianypercepcjiZachodu
w świeciearabskim.