Wiosna Ludów- przyczyny, przebieg
i skutki.
Spis treści
Wiosna Ludów - przyczyny
Wiosna Ludów jest terminem, który oznacza liczne wystąpienia ludności w formie powstań przede wszystkim przeciwko władzy na terenie prawie całej Europy. Niekiedy można spotkać się z innym określeniem zaistniałych zdarzeń mających miejsce w latach 1848-1849 tj. Wiosna Narodów. Obydwa hasła można inaczej interpretować, doszukiwać się tego, co dominowało w tamtym okresie: wielki zryw ludności, czy narodowowyzwoleńczy. Nie da się tego określić, ponieważ zarówno jedno, jak i drugie w pewien sposób pokrywało się ze sobą. Niewielkie sukcesy państw tj. Francji, Niemców, Grecji, Szwajcarii oraz uzyskanie niepodległości Belgii w latach 30. XIX wieku, przyczyniły się do rozpalenia rewolucyjnych nastrojów. Z tego powodu Wiosna Ludów uważana jest za kontynuację powstań, które miały miejsce bytu w latach wcześniejszych. Uwierzono w możliwość osiągnięcia pewnych celów, pokonanie mocarstw działających, jako Święte Przymierze. Mimo ogólnoeuropejskiego charakteru rewolucji, w poszczególnych krajach wykształciła się w sposób typowy dla każdego z nich. Jedni wierzyli w możliwość zjednoczenia Niemiec i Włoch, także rozszerzenie autonomii Polski, Węgier i innych państw znajdujących się pod aneksją. Liberałowie dążyli do upowszechnienia praw obywatelskich, wolności, obniżenia progu wyborczego i wprowadzenia konstytucji. Natomiast demokraci pragnęli ustanowienie republik, pomoc najuboższym, poprawienie ich losu oraz demokratyzację życia politycznego i społecznego.
Masowe wystąpienia ludności spowodowane były głównie zmianą realiów życia, które nie odnalazły odzwierciedlenia w funkcjonowaniu państwa. Szybki rozwój przemysłu spowodował przeobrażenie struktury społecznej i zawodowej. Zmniejszyła się liczba ludności zajmująca się rolnictwem, znajdując zatrudnienie w przemyśle, rzemiośle i handlu. Większe znaczenie zaczęła odgrywać burżuazja, która posiadała aspiracje polityczne, ograniczone przez zacofanie ustrojowe państwa. Powiększyła się także liczba inteligencji oraz jej wartość w rozwoju nauki, techniki, oświaty i administracji. Wszystkie zmiany, jakie stopniowo zachodziły w Europie, potrzebowały nowelizacji przestarzałych struktur politycznych, które hamowały rozwój gospodarczy i społeczny, zwłaszcza na wsi. Ewolucja, jaka następowała powodowała wytworzenie się nowych programów, których zwolennicy pragnęli wcielić w życie. Dotyczyło to przede wszystkim liberałów, demokratów, socjalistów, republikanów oraz entuzjastów walki narodowowyzwoleńczej i idei narodowej. Istotny wpływ na rewolucyjne nastroje w Europie miała zaraza ziemniaczana w latach 1845-1849, która spowodowała głód i śmierć wielu ludzi. Kartofle w tym okresie odgrywały dużą rolę w wielu krajach, stając się podstawowym produktem żywnościowym mieszczan i chłopów. W Berlinie wybuchła nawet czterodniowa tzw. rewolucja kartoflana, trwała od 21 do 24 kwietnia 1847 roku. Rozsierdzony proletariat budował barykady i atakował wojsko za pomocą kamieni. W 1846 roku nieurodzaj objął także zboże we Francji, Niemczech i Włoszech. Ceny zboża dramatycznie wzrosły, ludność poczęła migrować ze wsi do miast za chlebem. W tym czasie z powodu niedożywienia, ludzie stali się bardziej podatni na wirusy i bakterie, powodujące śmiertelne choroby, między innymi tyfus. Problemy, z jakimi wtedy borykały się państwa europejskie w sferze społecznej, znalazły też oddźwięk w aspekcie gospodarczym. Następował upadek manufaktur i fabryk, co przyczyniło się do wzrostu bezrobocia, a tym samym do znacznego obniżenia poziomu życia ludności oraz ogromnego niezadowolenia. W strasznej sytuacji znalazła się wówczas przede wszystkim Irlandia, która mimo zwierzchnictwa bogatej Wielkiej Brytanii, z powodu głodu straciła 1 milion mieszkańców. Na terenach wyspy dochodziło nawet do aktów kanibalizmu. Emigracji poddało się kolejne 2-3 miliony ludzi, powodując spadek liczby Irlandczyków z 8,2 miliona w 1841 roku do 6,5 miliona w 1851 roku. Nawarstwiające się problemy społeczne zrodziły niechęć w stosunku do rządów i monarchów. Oburzone masy ludu podatne były na wpływy demagogów oraz populizmu. O wiele łatwiej było sprowokować rozgniewane tłumy i ukierunkować je politycznie, ukazując winnych danego stanu rzeczy.
Przyjmuje się, że wybuch Wiosny Ludów w Europie ewidentnie rozpoczęła rewolucja lutowa we Francji, która miała miejsce w lutym 1848 roku. Natomiast pierwsze powstanie ludowe nastąpiło w 12 stycznia 1848 roku w Palermo na Sycylii przeciwko Ferdynandowi II Burbonowi, gdzie domagano się autonomii i parlamentu. Król ugiął się i 29 stycznia przyznał konstytucję, wzorowaną na francuskiej z 1830 roku. Wydarzenie te zapoczątkowało proces przyjmowania liberalnych konstytucji, jeszcze w tym roku.
Wiosna Ludów - przebieg
Francja
Na europejską serię zdarzeń, jakie następowały w krótkich odstępach czasu, bardzo znacząca była sytuacja panująca we Francji. Rewolucjoniści całej Europy oczekiwali i śledzili losy tego kraju, ze względu na jego przeszłość rewolucyjną. Francja już wtedy osiągnęła o wiele więcej, niż pozostałe państwa europejskie, gdyż była monarchią konstytucyjną. Ustrój dla wielu mógłby wydawać się wymarzonym, jednak miał liczne wady. Początkowo, kiedy władzę objął Ludwik Filip I pochodzący z linii orleańskiej, Francja zaczęła szybko się rozwijać gospodarczo. Obywatele tego kraju mieli możliwość pomnażania swoich majątków, jednak z czasem zaczął tworzyć się pewien kontrast społeczny, gdyż bogaci stawali się bardziej majętni, zaś biedota wręcz przeciwnie. Szybki rozwój kapitalizmu przyczynił się także do nadprodukcji, która spowodowała upadek wielu przedsięwzięć, manufaktur i fabryk, tworząc zapotrzebowanie na liczne kredyty pieniężne, a co za tym idzie bankructwo banków. Niezadowolenie wynikało przede wszystkim z braku możliwości udziału w wyborach, gdyż panował wysoki cenzus wyborczy. W 1847 roku Francja liczyła 35 mln mieszkańców i tylko 240 tys. było upoważnionych do głosowania. Rząd stosował się do korupcji i tylko dzięki temu posiadał większość w Izbie Deputowanych, która w żaden sposób nie reprezentowała społeczeństwa. Ludzie nastawienia antyrządowo podkreślali spadek znaczenia Francji na arenie międzynarodowej. Wyszły na jaw różne nadużycia finansowe, doprowadzono nawet w 1847 roku do procesy dwóch ministrów królewskich. Na sytuację panującą w tym okresie we Francji miała również wpływ sprawa polska, a dokładniej powstanie krakowskie z lutego 1846 roku pod dowództwem Edwarda Dembowskiego. Francuzi nie tylko zainteresowali się tym, co działo się na terenie nieistniejącej wówczas Polski, ale także popierali działania. Powstanie trwało tylko 9 dni, było sprawą przegraną i Wolne Miasto Kraków wcielono do Austrii. Francuska opinia publiczna wykazała została poruszona tym wydarzeniem okazując swoje niezadowolenie i protesty. Popularność króla Ludwika Filipa raptownie zaczęła spadać, wytykano mu wszelkie wady tj. skąpstwo i chciwość. Krytyka rządu nie była możliwa w sposób oficjalny, dlatego zaczęto organizować bankiety. Były to spotkania, które odbywały się wieczorem, łączyły one w sobie zarówno rozrywkę, jak i debaty na ważne sprawy polityczne. Stały się one w ówczesnym czasie przedrewolucyjnym popularne i mieszały się tam różne grupy społeczne. Bywali przede wszystkim bonapartyści, socjaliści, anarchiści, inteligencja, ale także rzemieślnicy i ludzie klasy robotniczej. Dzięki tym spotkaniom prosta ludność zyskiwała świadomość polityczną, ich wiedza na temat sytuacji panującej w kraju pogłębiła się. Głównym liderem bankietów był Alphonse Lamartine, który zyskał dużą popularność wśród ludności, jako zwolennik republiki. Rząd dostrzegł zagrożenie ze strony bankietujących, dlatego 22 lutego 1848 wydał zakaz organizacji tego typu spotkań. Społeczeństwo stworzyło antyrządową manifestację, która przeistoczyła się w rewolucję. Rozpoczęto budować barykady i walkę z wojskiem, w wyniku, której zginęło 52 osoby i 74 zostały ranne. Demonstranci zyskali przychylność części gwardii narodowej i wojska. Dwa dni później król Ludwik Filip abdykował i przekazał władzę wnukowi, który nazywał się tak samo. Ludność nie chciała już monarchii, dokonano nawet akt spalenia tronu królewskiego na Bastylii. Utworzono Rząd Tymczasowy, na którego czele stanęli reprezentanci umiarkowanej opozycji m.in. Alphonse Lamartine, Aleksander Ledru-Rolin, Louis Blanc oraz robotnik Martin Albert. 25 lutego 1848 zmienił się ustrój panujący we Francji na republikę. Przeprowadzono zmiany w prawie, przede wszystkim gwarantowano wolność prasy, zrzeszeń i stowarzyszeń, a nawet zniesiono karę śmierci. Innowacją było ogłoszenie 2 marca 1848 roku powszechnego głosowania mężczyzn do parlamentu. Wprowadzenie takiego prawa było czymś nowym, gdyż Francja była pierwszym krajem, który to uchwalił. Rewolucję lutową można uznać za demokratyczną, która w swych skutkach doprowadziła do rozszerzenia praw obywateli, nadając im wolność oraz powszechność głosowania. Francja była pierwszą republiką o charakterze demokratycznym, wyprzedzając tym samym inne kraje. Wybory powszechne, jakie odbyły się we Francji 23 i 24 kwietnia 1848 roku, przyniosły zwycięstwo republikanom. Chęć zlikwidowania warsztatów narodowych, które nie sprawdzały się, a powodowały duże obciążenie dla budżetu państwa, postanowiono zlikwidować. Spotkało się to z protestem robotników, którzy 23 czerwca wzniecili powstanie w Paryżu. Kierowani byli przez socjalistów i wysunęli pewne żądania odnośnie poprawy ich sytuacji. Powstanie szybko zostało stłumione (26 czerwca) przez gen. Cavaignaca. Zginęło ok. 10 tys. ludzi, wielu uwięziono lub zesłano do obozów karnych. Rozwiązano wszelkie stowarzyszenia socjalistyczne i robotnicze oraz zlikwidowano socjalistyczne gazety. Wielu Francuzów obawiało się powtórzenia historii z jakobinami, a na wsiach nie nadążano za zmianami. To znalazło odzwierciedlenie w kolejnych wyborach, które odbyły się 10 grudnia 1848, w których prezydentem republiki został Ludwik Napoleon Bonaparte.
Ziemie niemieckie i zabór pruski
Wiadomości o rewolucji lutowej mającej miejsce we Francji szybko rozeszły się w inne rejony, przede wszystkim do Niemiec, gdzie wzbudziła entuzjazm niemieckich liberałów, którym zależało zwłaszcza na powstaniu zjednoczonych Niemiec opartych na konstytucji gwarantującej podstawowe prawa. W Niemczech charakterystycznymi czynnikami dla wystąpień ludowych był kryzys rzemiosła, sprawa chłopska oraz potrzeba zjednoczenia kraju. Niemcy jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku były krajem rolniczym i ponad 70 % społeczeństwa mieszkało na wsi i pracowało na roli. Proces uwłaszczania chłopów przebiegał bardzo powoli i obejmował głównie większe gospodarstwa. Właśnie Wiosna Ludów przyczyniła się do szybszego uwolnienia chłopów od powinności feudalnych. Rzemiosło było w Niemczech bardzo silnie rozwinięte i dopiero wprowadzenie unii celnej, która spowodowała rozwój przemysłu maszynowego, tym samym stając się konkurencją dla rzemieślników. Kryzys, jaki objął Europę w latach od 1845-1847, nie ominął również Niemiec, gdzie odbił się przede wszystkim na rzemieślnikach, ponieważ liczba klientów zmalała w przeciwieństwie do kosztów utrzymania. Nastawienie rewolucyjne nie dochodziło ze strony robotników, lecz rzemieślników i czeladników oraz proletariatu miejskiego. Źle zorganizowany Związek Niemiecki potrzebował silnej centralizacji, aby państwo mogło skuteczniej rozwijać się gospodarczo, gdyż produkcja została zagrożona napływem konkurencyjnych towarów zagranicy. Zaczęła wyłaniać się opozycja, która obejmowała przede wszystkim uniwersytety, związki studenckie i tajne organizacje m. in. Młode Niemcy, które zostały wcielone przez Józefa Mazziniego do Młodej Europy, Niemiecki Związek Ludowy, Związek Sprawiedliwych itp. W wynikiem głodu i nieurodzaju ludność wiejska przenosiła się do miast w poszukiwaniu pracy oraz pożywienia lub emigrowali do Szwajcarii, Holandii, a zwłaszcza do Stanów Zjednoczonych. W części południowo-zachodniej Niemiec występowało przeludnienie wsi, rosło niezadowolenie chłopów z przestarzałych form feudalnych, w których widzieli źródło ucisku. Pierwsze osiągnięcia dotyczyły Wielkiego Księstwa Badeńskiego, w którym 12 września 1847 roku liberałowie na zebraniu w Offenburgu pod przewodnictwem Gustawa von Struve i Fryderyka Heckera wysunęli postulaty dotyczące swobód wolnościowych, ale także postulat dotyczący utworzenia parlamentu ogólnoniemieckiego. Już 5 marca 1848 roku w Heidelbergu zebrało się 51 liberałów z Badenii, Hesji, Wirtembergii, Nassau, Bawarii i Prus, którzy zaapelowali do Rady Związku Niemieckiego o utworzenie parlamentu we Frankfurcie. Wszystkie działania, jakie miały na terenie Niemiec, potrzebowały akceptacji Prus, gdyż to one miały wpływ na losy Niemiec. Mimo, że liberałowie działali samowolnie oczekiwali spełnienia swoich żądań przez książęta niemieckie. W obawie przed wystąpieniami rewolucyjnymi, częściowo ogłaszano niektóre prawa liberalne, głównie w południowych Niemczech. Ustępstwa nie wychodziły z czystej życzliwości władców, lecz ich słabej organizacji zbrojnej, nie mogli liczyć na pomoc wojska. Najbardziej obawiali się buntu chłopskiego, który miał swoje miejsce na początku marca w Badenii, a później stopniowo obejmował inne części tj. Essen-Darmstadt, Nassau, Nadrenię, Westfalię, Wirtembergię, Bawarię i Saksonię. Wystąpienie chłopskie objęły, także tereny Meklemburgii i Śląska, lecz przybrało słabszą formę. Aktywność chłopska przejawiała się w zamachach na dwory i zamki, które rabowali i burzyli, palili również dokumenty określające stany szlacheckie i przywileje. Strach przed chłopami powodował uległość feudałów na rzecz burżuazji, w której szukano pomocy i wsparcia w walce z wzburzoną ludnością wiejską. Ruch chłopski miał charakter masowy, lecz nie był, aż tak groźny. Wystarczyło zaspokoić podstawowe żądania oparte na zniesieniu przywilejów feudalnych, aby mu zapobiec. Powszechnie znana już informacja dotycząca wydarzeń we Francji, doprowadziła do wystąpień przeciwko władzy, począwszy od organizacji zebrań po uliczne rozruchy, w których walczono z policją i wojskiem. Król Prus Fryderyk Wilhelm IV nie był skory do ustępstw, liczył zwłaszcza na pomoc Rosji i Austrii. Nieciekawa sytuacja Austrii, którą ogarnęła fala rewolucji po opuszczeniu kraju przez Klemensa Metternicha, spowodowała zmianę polityki króla Prus. Z tego powodu dnia 18 marca1848 roku król pruski Fryderyk Wilhelm IV zniósł cenzurę i zwołał sejm, jednak nie wyraził zgody na wykonanie innych postulatów tj. wycofanie wojska z miasta. Manifestacja, która miała być dziękczynna, przerodziła się w walkę z wojskiem, które posiadało przewagę- 12 500 ludzi i 36 armat. Dowodził nim generał von Prittwitza. Rozruch uliczny trwał do następnego dnia, jednak Fryderyk Wilhelm IV zdążył wydać odezwę „An meine lieben Berliner” ( Do moich kochanych berlińczyków), w której zgodził się na wycofanie wojska oraz dał amnestię dla więźniów politycznych m.in. Polaków tj. Ludwika Mierosławskiego i Karola Libelta, więzionych w Moabicie. Stali się niemal bohaterami i zaprowadzeni przed zamek w triumfalnym pochodzie, wygłosili przemówienia dotyczące polsko-niemieckiej walki przeciwko caratowi. Dnia 22 marca 1848 roku zmuszono króla do pokazania się na zamku
i oddania czci 183 ofiarom powstania przeciwko porządkowi feudalnemu, w postaci odsłonięcia i pochylenia głowy. Królewscy doradcy przekonali króla o potrzebie wprowadzenia liberałów do rządu oraz o konieczności zwołania Landtagu. Król posłuchał się rad i 29 marca w rządzie znaleźli się bogaty przemysłowiec Ludolf Camphausen, Dawid Hansemann, Alfred von Auerswald. Zwołano dnia 2 kwietnia Landtag, gdzie zatwierdzono podstawowe prawa obywatelskie o charakterze liberalnym, czyli przede wszystkim wolność prasy, zebrań, stowarzyszeń i religii oraz wprowadzono program reform budżetu państwa. Liberałowie nie podejmowali praktycznie żadnych zmian, nie zmienili pozycji junkrów, wprowadzili na powrót do Berlina wojsko, gdyż obawiali się rewolucji społecznej. W Niemczech obawiano się zwłaszcza interwencji zbrojnej cara Mikołaja I. Z tego powodu zaczęto nawet poruszać temat powstania państwa polskiego na zgromadzeniach i wspierać Polaków.
Księstwo Poznańskie
Na ziemiach zaboru pruskiego, czyli Wielkiego Księstwa Poznańskiego rozwijała się działalność konspiracyjna głównie wśród rzemieślników i inteligencji. Niezadowolenie szerzyło się także na wsi, gdzie chłopi byli niezadowoleni z przebiegu uwłaszczenia, które łączyło w sobie odszkodowanie na rzecz dworów. Wieści o wybuchu rewolucji w Berlinie szybko dotarły na ziemie księstwa i poruszyły Polaków, doprowadzając 20 marca 1948 roku do demonstracji w Poznaniu. Nie nastąpiła interwencja władz pruskich z powodu rozmiaru manifestacji. Nawet była skora do zorganizowania delegacji, która miała zawieźć do Berlina pismo zawierające postulaty polskiego społeczeństwa. Polacy zgromadzeni w poznańskim Bazarze, który był centrum polskiego życia kulturalno- społecznego, powołali zarówno delegację jak i Komitet Narodowy. Zadaniami tego organu było zajmowanie się całokształtem spraw narodowych oraz reprezentowanie sprawy społeczeństwa polskiego wobec władz pruskich. Komitet Narodowy składał się z ziemian, mieszczan, inteligencji, księży oraz pojedynczych przedstawicieli rzemiosła- Andrzejewski i chłopstwa Palacz. Delegacja składająca się z siedmiu osób pod przewodnictwem arbp. Przyłuskiego przybyła do Berlina 22 marca, została przyjęta przez króla i przedstawiła prośby. Przed audiencją u króla, mieli spotkanie z gen. Wilhelmem Willisenem oraz ks. Wilhelmem Radziwiłłem. Ten ostatni poradził usunięcie z adresu, postulatu o niepodległość Polski, zalecił ograniczenie się w rozmowach do spraw Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Przedstawiciele posłuchali się Radziwiłła, wykreślono żądania dotyczące niepodległości. Otrzymano przychylność władcy niemieckiego, którego ustępliwość spowodowana była sytuacją, jaka panowała w Berlinie oraz obawą przed powstaniem. Obawiano się interwencji rosyjskiej w Niemczech,
a rozniecenie powstania na terenie Królestwa było dla Niemiec formą zabezpieczenia. Lewica Komitetu Narodowego dążyła do prowokacji wojny pomiędzy Niemcami a Rosją i podjęto organizację obozów powstańczych. Mimo zapewnień sympatii Niemców w stosunku do Polaków, lewica nie do końca była przekonana i podejrzewała zdradę ze strony władzy niemieckiej. Utworzono również komitety, które przejmowały władzę lokalną, wypierając niemieckich przedstawicieli. W celu pozyskania ludność wiejską wydano odezwy, które obiecywały ochotnikom zniesienie czynszów regulacyjnych lub nadania ziemi z narodowego dobra bezrolnym chłopom. Początkowo planowano wejście na tereny Królestwa z dwóch stron, jednak przybyły 28 marca Ludwik Mierosławski, mianowany dowódcą, powstrzymał realizację tych planów. Postanowił podzielić siły powstańcze na trzy obozy i umieścił je w trzech miejscowościach: we Wrześni, Książu, w Pleszewie. Utworzono w Środzie dodatkowy obóz liczący ok. 4-5 tys. kosynierów. 1 kwietnia Komitet uzupełnił poprzednią obietnicę o przydział ziem rodzinom chłopów, ochotniczo przystępujących do obozów. Nie spodobało się to niemieckiej władzy Wielkiego Księstwa Poznańskiego i 3 kwietnia ogłoszono stan oblężenia, który zabraniał organizacji zgromadzeń, pochodów, a także posiadania broni. Instrukcje napływające z Berlina nie pozwoliły na rozwiązanie Komitetu do przyjazdu gen. Wilhelma Willisena. Dodatkowo gen Colomb otrzymał ciche przyzwolenie króla na likwidację ruchu polskiego. 5 kwietnia przybył do Poznania Wilhelm Willisen, jednak kompromis polsko-pruski nie możliwy, ponieważ nastąpił znaczna zbieżność interesów. 11 kwietnia nastąpiło podpisanie ugody w Jarosławcu przez gen. Wilhelma Willisena z Stefańskim i Libertem oraz komisarza powiatowego Komitetu Narodowego w Środzie Anastazego Rodańskiego. Nakazywała ona redukcję liczby ludzi w obozach do 3 tys., gdyby nie doszło do zawarcia porozumienia gen. Colomb zaatakowałby obozy. Mniejszość niemiecka nie była zadowolona z układu, jaki zawarł Willisen i kierowała skargi do Berlina. Rząd pruski dokonywał podziału Wielkiego Księstwa Poznańskiego uwzględniając dwie części niemiecką i polską. 25 kwietnia przyznał Polakom 9 spośród 26 powiatów. Wojsko pruskie dokonywało rozwiązywania komitetów, podburzało ludność niemiecką i rozbrajało oddziały ochotnicze. Część ludzi uczestniczących w Komitecie Narodowym chciało walczyć przeciwko Niemcom, jednak Ludwik Mierosławski był przeciwny, trzymał się koncepcji walki z Rosją. Przesądziło głosowanie w Komitecie, które zadecydowało o kapitulacji. Z tego powodu zwolennicy walki odeszli z Komitetu, a 30 kwietnia uległ on rozwiązaniu. Większość Polaków nie mogła się pogodzić z kapitulacją Komitetu Narodowego i obwołano wodzem naczelnym Ludwika Mierosławskiego. Do pierwszego starcia z Prusakami doszło 29 kwietnia w Książu, gdzie oddział płk. Heinricha Brandta zaatakował stacjonujący tam polski obóz. Znajdowało się tam około tysiąca żołnierzy pod dowództwem Floriana Dąbrowskiego. Polskie oddziały nie miały szans na pokonanie agresora, który posiadał czterokrotnie większą przewagę liczebną i mimo zaciekłości Polaków, Książ został zdobyty. Wojsko polskie poniosło duże straty i musiało skapitulować. Podczas rozbrojenia, z jednego domostwa padł strzał, który spowodował mordowanie polskich jeńców i rannych przez Prusaków, a także zniszczenie i spalenie miasta. Mierosławski skoncentrował pozostałe siły w Miłosławiu, gdzie 30 kwietnia odbyła się kolejna potyczka. Dowódcą wojsk pruskich był gen. Blumen i nie czekając na płk. Brandta, przystąpił do walki. Początkowo bitwa nie zapowiadała się sukcesem polskich oddziałów, jednak szczęście sprzyjało Polakom i odnieśli zwycięstwo, zmuszając wojska pruskie do odwrotu ze stratą około 200 ludzi. Po tym wydarzeniu część oficerów zrezygnowała z dalszej walki, nie widząc jej sensu, gdyż nie wierzyli, aby odniosła ona sukces. Mierosławski został zmuszony przyjąć nowych ludzi do obozu i obsadzić stanowiska oficerów. Do kolejnej bitwy doszło 2 maja pod wsią Sokołowo, gdzie Polacy odnieśli kolejne zwycięstwo nad kolumną pruską dowodzoną przez gen. Karola Ulricha Hirschfelda, kosztem ogromnych strat. Oddziały polskie zaczynały przeżywać kryzys, wielu ludzi odchodziło, nie zgadzano się z planem Mierosławskiego, zakładającego atak na Gniezno. Nieposłuszeństwo i odmawianie wykonania rozkazów przez ochotników spowodowało, że Mierosławski poddał się dymisji, a jego miejsce zajął Augustyn Brzeżański. 9 maja w miejscowości Bardo pod Wrześnią dokonał się akt podpisania kapitulacji przez Polaków. Uczestnikom dano gwarancję bezpiecznego powrotu do domu i możliwość emigracji. 11 maja aresztowano Mierosławskiego, jak i wielu innych uczestników powstania wielkopolskiego, jednak pozwolono mu w lipcu udać się do Francji. Jeszcze parę dni w Poznańskiem trwała walka partyzancka, gdzie wykazał się przede wszystkim Jakub Krauthofer. Tuż po zakończeniu działań rewolucyjnych, wojska pruskie i odziały kolonistów niemieckich, rozpoczęły represje na ludności polskiej. Głównie poddawano rewizji oraz terroryzowano Polaków. Sytuacja zmieniła się dopiero w październiku, kiedy ogłoszono amnestię, której nie podlegali nauczyciele, oficerowie, księża i urzędnicy, których
w wymiarze kary zwolniono ze służby państwowej. Upadek rewolucji w Niemczech w 1849 roku przyczynił się do likwidacji linii demarkacyjnej w Wielkim Księstwie Poznańskim, dzielącej terytorium na polskie i niemieckie. Przywrócono wówczas funkcjonowanie administracji, jaka istniała przed rewolucją.
Pozostałe tereny zaboru pruskiego - Pomorze, Mazury, Śląsk
Na pozostałych terenach polskich znajdujących się pod zaborem pruskim działania rewolucyjne były o wiele słabsze niż w Poznańskiem. Na Pomorzu Gdańskim chciano stworzyć oddziały zbrojne będące na użytek Komitetu Narodowego. Mierosławski w tym celu wysłał Seweryna Elżanowskiego, który zorganizował kilkusetosobowy oddział i prowadził partyzantkę w Borach Tucholskich, a następnie udał się do Wielkopolski. Utworzono także Komitet Narodowy Prus Polskich, jednak władze szybko zareagowały i aresztowały prawie wszystkich członków Komitetu. Typowo rewolucyjny charakter na Pomorzu przetrwał do maja 1848 roku, potem został stłumiony przez wojska pruskie. Nie udało się na tym terytorium dokonać jakiegoś większego powstania, jednak w tym okresie wzrosła aktywność różnych grup społecznych. Wspierano przede wszystkim rozwój prasy w języku polskim,
a także uczuć patriotycznych chłopstwa. Na Mazurach uczestniczono głównie w tzw. klubach konstytucyjnych, w których ludność debatowała przeważnie w języku polskim. Kluby te były nastawione przychylnie w stosunku do rewolucji niemieckiej, spowodowały pogłębienie wiedzy politycznej chłopów. Po rozprawieniu się w Niemczech z rewolucją, zostały one rozwiązane.
Starcia ludności Śląska z wojskiem rozpoczęły się jeszcze przed wybuchem rewolucji w Niemczech. Pierwsze demonstracje popierające powszechne prawo wyborcze i konstytucję odbyły się 6 marca we Wrocławiu. Kierownictwo nad ruchem objęła przede wszystkim liberalna burżuazja, która powołała Komitet Bezpieczeństwa oraz gwardię narodową dla utrzymania porządku. Żądania i wystąpienia ludowe objęły również inne miasta Śląska, gdzie domagano się przede wszystkim poprawy stopy życiowej. Domagano się przede wszystkim podwyżek płac, skrócenia czasu pracy, ale także wielu ludzi było bezrobotnych i domagało się zatrudnienia. Rozruchy objęły w znacznym stopniu również wieś, najpierw na Podgórzu Sudeckim, a następnie na Górnym Śląsku. Dochodziło tam do napaści na dwory, odmowy świadczeń feudalnych zarówno w pieniądzu, jak i pracy. Chłopi dążyli do likwidacji powinności feudalnych, dlatego kierowano swoje działania ku Berlinowi. Do parlamentu pruskiego weszło 10 polskich chłopów i ksiądz. Chłopi ze Śląska ściśle współpracowali
z chłopami niemieckimi w zakresie Stowarzyszenia Włościańskiego. Postulowano przede wszystkim o zniesienie ciężarów feudalnych bez odszkodowania. W parlamencie pruskim zwierzchnictwo nad polskimi posłami ze Śląska posiadał ksiądz Józef Szafranek z Bytomia. Miasto to odegrało dużą rolę narodową. 13 czerwca 1848 roku zorganizowana została
w Bytomiu wielka manifestacja, gdzie uchwalono petycję dotyczącą wprowadzenia języka polskiego w urzędach, sądach i polskich szkołach. Została ona później podpisana przez przedstawicieli 200 gmin z 8 powiatów górnośląskich. Śląsk stał się znaczący dla działaczy politycznych, którzy zwołali zjazd polityków z kraju i zagranicy w maju 1848 roku we Wrocławiu. Próbowano powołać centralne kierownictwo zajmujące się sprawami ogólnonarodowymi, jednak nie udało się tego dokonać. Książę Czartoryski stworzył we Wrocławiu Komisję Uzbrojenia pod kierownictwem Ludwika Bystrzanowskiego, transportującą broń do Galicji, w której lokowano nadzieję po upadku powstania wielkopolskiego.
Austria i podległe jej ziemie
Na wielonarodowych terenach opanowanych przez rządy Habsburgów również doszło do wystąpień ludowych. Ruchy rewolucyjne, jakie opanowały imperium habsburskie cechowała się różnorodnością, spowodowaną przede wszystkim brakiem jednolitości. Ujawniły się wówczas silne dążenia narodowowyzwoleńcze Włoch, Węgrów, Polaków
i Czechów. Jedni z nich dążyli do uzyskania pełnej autonomii, a niektóre z tych narodowości chciało uzyskać pewne przywileje, umożliwiające im samodzielne istnienie, tylko w części zależne od Austrii. Pozostałe mniejszości dopiero przechodziły fazę tworzenia świadomości narodowej. Nie wszystkie społeczności były przeciwnikami Austrii, niektóre szukały w niej oparcia w konfliktach z innymi narodami, były to Ukraińcy, Rumuni i Chorwaci. W różnych częściach ziem austriackich dochodziło do konfliktów narodowych, które charakteryzowały się przede wszystkim walkami społecznymi. W latach przedrewolucyjnych zaczęła się kształtować świadomość narodowa chłopów, którzy poddawali się walkom klasowym. Kryzys gospodarczy obejmujący Europę, także pustoszył Austrię, odbijając się na ludności, zwłaszcza wiejskiej. Na przykładzie rabacji galicyjskiej chłopi rozpoczęli rozruchy, domagając się uwłaszczenia. Wydarzenia odbywające się we Francji, miały wpływ również na sytuację w Austrii. O wiele wcześniej w państwie austriackim wykształciły się organizacje konspiracyjne, mimo panującej cenzury i licznym ograniczeniom. Działały one głównie w Czechach i na Węgrzech. W Czechach powstało tajne stowarzyszenie o nazwie Rapeal, które miało na celu wyzwolenie chłopów i utworzenie republiki, pozbywając się rządów absolutnych. Tajne kluby zrzeszały one liberałów oraz demokratów, jednak głównie to studenci byli motorem działań rewolucyjnych. Wyszli oni 13 marca 1848 roku do cesarza z petycją zawierającą reformy oraz prośbę odwołania Klemensa Metternicha. Zebrały się wówczas tłumy ludzi, które po oddaniu strzałów, rozpoczęły rebelię. Potworzono barykady, nastąpił zbrojny opór ludności. Zgodzono się wówczas na pewne ustępstwa: usunięto Metternicha, dymisji udzielono także ministrowi policji, stworzono gwardię narodową mającą czuwać nad porządkiem oraz legion akademicki. Dnia 25 kwietnia została ogłoszona konstytucja przez cesarza Ferdynanda I, która nawiązywała do konstytucji belgijskiej, a po części badeńskiej. Nie obejmowała ona Węgier, ani Włoch, nadając im odrębność jako kraje połączone unią z cesarstwem. Dawała pewne swobody wolnościowe oraz zawierała trójpodział władzy. Występował w niej, jednak cenzus wyborczy, umożliwiający głosowanie, tylko majętnym i postawionym obywatelom, a także podział wyborców na czynnych
i biernych. Nadanie konstytucji spełniało tylko nieliczne postulaty i wcale nie wpłynęło na uspokojenie społeczeństwa. Demokraci z Centralnego Komitetu Politycznego domagali się zmian w uchwalonej konstytucji i zwołania parlamentu. W końcu Komitet doprowadził do drugiego powstania wiedeńskiego, które nastąpiło 15 maja. Polegało ono na wielkiej manifestacji studentów i mieszczaństwa, gdzie budowano barykady. Rząd zgodził się pierwotnie na umieszczenie zmian w konstytucji, jednak miał inne plany, chciał pokonać opozycję. W tym celu wywieziono 17 maja cesarza Fryderyka I, co zaniepokoiło mieszkańców Wiednia. Premier Franz von Pillersdorf zorganizował oddziały wojskowe, które sprowadził do miasta. Po powiększeniu liczby wojska zażądał rozwiązania legionu akademickiego, jednak po ich stronie stanęli rzemieślnicy i robotnicy, a samo wojsko było przychylne studentom. Zmusiło to rząd do cofnięcia swoich żądań, a faktyczną władzę przejął Komitet Bezpieczeństwa. Pogarszająca się sytuacja ludności w państwie wywołała liczną demonstrację 21 i 23 września, które krwawo stłumiła gwardia narodowa. Zaistniał także spór między liberałami a demokratami, który spowodował rozwiązanie i powstanie nowego parlamentu ogólnoaustriackiego - Reichstagu. Zwołano go 22 lipca, gdzie poruszano sprawę chłopską, która w niektórych prowincjach została już rozwiązana m.in. w Galicji i Czechach. Dnia 7 września cesarz zatwierdził wolność chłopów, jednak za zniesienie pańszczyzny musieli płacić, podobnie jak w Prusach. Oczekiwania liberałów w pewien sposób zostały zaspokojone, jednak demokraci oczekiwali czegoś więcej, chcieli pełnej demokratyzacji państwa, podobnie jak we Francji. Kolejne powstanie wiedeńskie wybuchło 6 października w celu zatrzymania wojsk ruszających w celu stłumienia powstania na Węgrzech. Powstańcy, aby utrudnić wymarsz wojsk rozkręcali szyny kolejowe oraz przecinali przewody telegraficzne. Kiedy miasto pokrywało się barykadami, cesarz i część posłów wyjechało do Ołomuńca na Morawach. W powstaniu uczestniczyli także polscy oficerowie, z których najbardziej zasłynął Józef Bem. Przeddzień kapitulacji udało mu się zbiec z Wiednia na Węgry, gdzie kontynuował walkę powstańczą. Pod koniec miesiąca miasto pozbawione było pożywienia i wody, a ludność dopadła epidemia cholery. Kapitulacja Wiednia nastąpiła 31 października. Wszystkich oficerów uczestniczących w powstaniu rozstrzelano, a pozostałych powstańców uwięziono. Po rozruchach obrady parlamentu przeniesiono do Kromieryża na Morawach. Rozważano tam utworzenie federacyjnej Austrii, gdzie każde z krajów posiadałoby własny parlament. Zwycięstwo, jakie odniosło wojsko w walce z powstańcami wiedeńskimi pod dowództwem feldmarszałka Alfreda Windischgräetza przyczyniło się do wzrostu znaczenia tej postaci w Austrii. Uczynił on premierem swojego szwagra ks. Feliksa Schwarzenberga, a także przyczynił się do abdykacji cesarza Ferdynanda I, która odbyła się 2 grudnia. Miejsce Ferdynanda zajął 18-letni syn jego młodszego brata Franciszek Józef I. Dnia 4 marca 1849 roku cesarz nadał konstytucję tzw. oktrojowaną, opracowaną przez Franza Stadiona. Mówiła ona o tym, że kraje znajdujące się pod zwierzchnictwem Austrii, będą posiadały własne sejmy o ograniczonych możliwościach.
Wcześniej niż w samej Austrii żądania do władz wysunęli Czesi 8 marca 1848 roku, którzy domagali się zwołania parlamentu czeskiego i liberalnych reform. Obawiano się powtórki rabacji galicyjskiej, dlatego aby zapobiegać takim zdarzeniom, 28 marca cesarz wydał akt uwłaszczający chłopów. Widziano ze strony ludu wiejskiego zagrożenie, gdyż to oni stawali się siłą dla rewolucji, dlatego starano się realizować postulaty chłopskie
i neutralizować potencjalne zagrożenie. Czesi pragnęli stworzyć własne autonomiczne państwo, chcieli tego dokonać z pomocą ludu słowiańskiego. W tym celu 2 czerwca zorganizowali zjazd w Pradze, gdzie uczestniczyło kilkoro przedstawicieli państw słowiańskich, któremu przewodniczył František Palacký. Obrady przerwał wybuch powstania 12 marca w Pradze, kierowanego przez demokratów. Do ruchu przyczynił się feldmarszałek Windischgräetz, który zbombardował Pragę, a 17 czerwca zmusił Czechów do poddania się. Po kapitulacji Pragi, ruch rewolucyjny w Czechach dało się już kontrolować.
Węgry
Ważnym ośrodkiem rewolucyjnym w Austrii były Węgry, które wykazywały się dużą aktywnością w powstaniu. Sytuacja w Europie skłoniła radykałów peszteńskich do opracowania żądania składającego się z 12 punktów, które stało się manifestem rewolucji na Węgrzech. Postulaty szybko dotarły do ludności węgierskiej i wzbudziły entuzjazm narodu. Miejscem, w którym narodziła się węgierska rewolucja, była kawiarnia Pilvaxa. W niej skupiali się młodzi patrioci, lecz nie posiadali poparcia ludu peszteńskiego do czasu wybuchu rewolucji w Wiedniu. W ślad za nią dokonano powstań w miastach węgierskich. Symbolem rozruchu stał się trójkolorowy sztandar składający się z czerwonego, białego i zielonego koloru oraz hasła Wolność, Równość, Braterstwo. Z obawy Fryderyk I był gotowy na ustępstwa i przyjął żądania Węgrów, godząc się na zorganizowanie samodzielnego rządu węgierskiego na czele, którego stanął Ludwik Batthyany. Bezpośrednio po otrzymaniu zgody ze strony rządu wiedeńskiego, dnia 17 marca ogłoszono zniesienie pańszczyzny, powszechne podatki i dziesięcinę kościelną. Węgrom zależało na zdobyciu autonomii, dlatego opracowano i przyjęto w marcu 1848 roku konstytucję w Preszburgu (Bratysławie), którą podpisano 8 kwietnia 1848 roku przez Ferdynanda I. Przewidywała ona trójpodział władzy oraz szeroki zakres wolności obywatelskiej. Niepomyślnym wydarzeniem dla rewolucji węgierskiej było przygotowanie spisku austriacko- węgiersko- chorwackiego 15 marca w Wiedniu. Miał on na celu przeciwdziałać zaistniałej sytuacji na Węgrzech, aby nie pozyskano politycznie
i społecznie Chorwacji oraz wzmocnieniu wojska. Słabym punktem powstania węgierskiego był problem narodowościowy. Inne mniejszości miały nadzieję, że Węgry wstawią się również za nimi, jednak liberałowie węgierscy nie przejmowali się sytuacją innych, tylko cieszyli własnymi sukcesami. Z tego powodu Chorwaci postanowili przejąć los w swoje ręce
i również wyszli do rządu wiedeńskiego z postulatami takimi samymi, z jakimi wyszli wcześniej Węgrzy. Otrzymali podobnie jak oni pewną samodzielność oraz możliwość utworzenia własnego wojska. Nominowano na dowódcę wojsk chorwackich Josipa Jelacića, który miał być zbrojnym narzędziem Wiednia na terenie Chorwacji. Na terenach Węgier szerzyło się także niezadowolenie wśród mniejszości, które były przeciwne uniezależnieniu się Węgier m.in. Niemcy zamieszkujące tamtejsze tereny, Rumuni oraz Chorwaci. W tej sytuacji rząd węgierski rozpoczął rozbudowę własnych sił zbrojnych. W sierpniu rząd austriacki powoli zmieniał politykę w stosunku do Węgier. Zarządził cofnięcie wszystkich uchwał rządu peszteńskiego, odbiegających od strategii rządu wiedeńskiego, zarzucając mu samodzielne działania w sferze polityki skarbowej, wojskowe i zagranicznej. Wydano manifest do Jelacića, w którym król wyraził swoje uznanie i przywrócił mu wszystkie, wcześniej odebrane godności. Premier rządu węgierskiego starał się zawrzeć ugodę
z Wiedniem, jednak działania w tym kierunku nie przynosiły żadnych rezultatów. Z tego powodu rząd Batthyanyego rozwiązał się 10 września, a następnego dnia wojska Jelacića wkroczyły na tereny Węgier. Początkowo wojna rozpoczęła się pomiędzy Chorwatami
a Węgrami, jednak z czasem objęła ona inne narodowości znajdujące się na terytorium Węgier. Serbowie automatycznie walczyli po stronie Chorwatów, a co za tym idzie Wiednia, także Rumuni siedmiogrodzcy i Sasi zaczęli atakować Węgrów. Utworzono Komitet Obrony Narodowej z Ludwikiem Kossuthem na czele, który 24 września rozpoczął organizację wojska, składającego się z ochotników, przeważnie chłopów. Jego działania wykazały się bardzo owocne, udało mu się zwerbować około 50 tys. ochotników. Wysuwane rozporządzenia przez cesarza przyczyniły się do tego, że zagrożone zostały wszystkie dokonania, jakie udało się osiągnąć, czyli niezależność państwa Węgierskiego. Mobilizacja nie była, jednak potrzebna, ponieważ ludzie sami ochoczo chcieli włączyć się w szeregi powstańców. W połowie grudnia udało się zebrać 100 tys. ludzi, z czego 84 tys. służyło w piechocie, 8 tys. w kawalerii, a 3 tys. w artylerii. Początkowo był problem ze zbrojeniem, jednak w okresie dwóch miesięcy udało się rozbudować fabryki broni i amunicji. Problem tylko widziano w dowództwie, ponieważ wielu było młodych, niedoświadczonych oficerów, dlatego mile widziano ludzi z zagranicy, zwłaszcza Polaków. Najbardziej zasłużonymi
i sławnymi Polakami byli Henryk Dembiński i Józef Bem oraz Józef Wysocki, twórca legionu polskiego na Węgrzech. Abdykacja cesarza Ferdynanda i koronacja nowego Franciszka Józefa, nie była pomyślna dla sprawy węgierskiej, ale także innych narodowości. Nowa władza centralna dążyła do dawnej organizacji państwa opartej na przedrewolucyjnym porządku. W grudniu położenie powstańców było bardzo złe, gdyż na południu trwały nadal walki z Serbami. Siedmiogród został opanowany, już w pod koniec listopada przez wojska cesarskie, gdyż działania rozpoczęto we wrześniu. Przydział terenu Siedmiogrodu dostał gen. Józef Bem, który stał się bohaterem węgierskim. Posiadał wojsko liczące niespełna 10 tys. ludzi, którzy nie posiadali pełnego uzbrojenia, a na dodatek byli zdemoralizowani. Mimo, że Siedmiogród w całości prawie został opanowany przez wojska austriackie i sprzymierzeńców, 25 grudnia Bem zajął stolicę Siedmiogrodu- Kolozsvár. Dalsze działania przebiegały
z różnym szczęściem, nie zawsze Bem zwyciężał, czasami odbijały się na nim dotkliwe porażki. Mimo to, potrafił zebrać rozbite wojsko i dalej prowadzić aktywność zbrojną na terenie Siedmiogrodu. Wiosną 1849 roku gen. Bemowi udało się opanować prawie całe tereny Siedmiogrodu, z wyjątkiem dwóch twierdz: Gyulafehérvá i Déva, które znalazły i się pod panowaniem nieprzyjaciela. Zwycięstwo Józefa Bema szybko rozeszło się po całym kraju, podniósł on na duchu walczących powstańców. Niektórzy z uczestników, byli przeciwnikami rewolucji, zwłaszcza jeden z lepszych generałów Artur Görgey. Nie przystępował on do otwartej walki z wojskami cesarskimi, liczył nawet na to, że naczelny powstania Ludwik Kossuth zostanie obalony i znajdzie się możliwość na sojusz z cesarzem. Cesarz 4 marca 1849 roku włączył Węgry do ziem austriackich, jednak Węgrzy nie chcieli się z tym pogodzić i ogłosili w Debreczynie, detronizację Habsburgów i 14 kwietnia przyjęli Deklarację Niepodległości, zaś szefem państwa został Ludwik Kossuth. Rewolucja przeciągała się i z Wiednia zwrócono się o pomoc do cara Rosji Mikołaja I, który nie odmówił pomocy. W połowie czerwca, na ziemie węgierskie wkroczyły wojska rosyjskie pod dowództwem feldmarszałka Paskiewicza, w liczbie ok. 200 tys. żołnierzy. Sytuacja powstania radykalnie się zmieniła i nie było już widać żadnych szans na osiągnięcie zwycięstwa. Stopniowo zaczęto ponosić porażki, które zmierzały do rozstrzygnięcia rewolty. Ludwik Kossuth uczynił Józefa Bema dowódcą naczelnym i rozkazał mu podjęcie rozstrzygającej bitwy, która miała miejsce 9 sierpnia w Temesvárem. Zakończyła się ona klęską i rozbite wojska poczęły się wycofywać w kierunku granicy tureckiej. Zaś 13 sierpnia 1849 roku nastąpiła kapitulacja pod Világos, Görgeya wobec Paskiewicza. Ostatnia broniąca twierdza Komarno pod dowództwem gen. Klapka, padła 9 października 1849 roku. W ten sposób zakończyło się powstanie węgierskie, a uczestnicy tej rebelii udali się na emigrację, opuszczając kraj przez granicę turecką. Reform społecznych, jakie dokonała rewolucja nie udało się już cofnąć. Zyskały nawet mniejszości narodowe, Chorwacja zyskała autonomię
i konstytucję, polepszyły się warunki Rumunów i Serbów, gdyż odłączono od Węgier Siedmiogród na rzecz Rumunów i umożliwiono Serbom naukę ojczystego języka.
Galicja
Galicja należąca do zaboru austriackiego, jeszcze w 1848 roku, nie mogła otrząsnąć się z wydarzeń, jakie zawładnęły w tej prowincji. Lud wiejski nadal był wzburzony systemem feudalnym, a całe społeczeństwo źle było nastawione do polityki premiera Metternicha. Sytuacja, jaka opanowała Wiedeń w dniach 13-15 marca 1848 roku, przyczyniająca się obalenia Metternicha, spowodowała wybuch entuzjazmu w Galicji. Wymuszono zwolnienia więźniów politycznych w Krakowie, a we Lwowie, 19 marca, liberałowie m.in. Franciszek Smolka i Florian Ziemiałkowski uchwalili postulaty do cesarza, określającymi pewne żądania, dotyczące wolności i swobód społecznych, równości, uwłaszczenia, zwołania sejmu
i spolszczenia administracji i szkół. Powstały adres znalazł poparcie wśród mieszkańców Lwowa, Ukraińców i Żydów, podpisało się pod nim 12 tys. osób. W Galicji poczęły tworzyć się komitety, które przejmowały władzę w miastach. Zaczęto tworzyć podstawowe organy mające zachować porządek w Galicji tj. gwardia narodowa. Dnia 13 kwietnia we Lwowie powołano Radę Narodową, w której skład weszli Jan Dobrzański, Franciszek Smolka
i Aleksander Fredro. Zajmowali się oni wydawaniem pisma, które początkowo nosiło nazwę „Rada Narodowa”, ale po wejściu w życie konstytucji 25 kwietnia, zmieniono nazwę na „ Gazeta Narodowa”. Jedną z najważniejszych kwestii w Galicji była sprawa chłopska, dlatego gubernator Stadion chciał, jak najszybciej uregulować tą kwestię z obawy przed możliwością pozyskania chłopów do rewolucji. Dnia 17 kwietnia cesarz zniósł pańszczyznę w zaborze i w ten sposób uprzedził demokratów, chcących włączyć lud wiejski, w działania. Uwłaszczenie uzależniło też w pewien sposób właścicieli ziemskich od rządu, ponieważ należne były im odszkodowania za pańszczyznę. W drugiej połowie kwietnia 1848 roku domagano się od strony władz austriackich uzbrojenia dla gwardii narodowej, jednak odmawiano wydania broni. Kiedy Komitet Narodowy nie doczekał się broni ze strony austriackiej, postanowił samodzielnie wyposażyć gwardię w kosy i piki. Z tego powodu 22 kwietnia zakazano produkcji kos i pik, określając ją, jako „powstańcze uzbrojenie” oraz zatrzymano napływ emigrantów. Dnia 26 kwietnia w Krakowie, wojsko austriackie poczęło podpuszczać
i prowokować ludność, która poczęła atakować oddział kamieniami. Zaczęto walkę
z wojskiem i budowanie barykad, udało się nawet powstańcom wyprzeć piechotę dowodzoną przez gen. Castiglione. Sukces był krótkotrwały, ponieważ Austriacy poczęli bombardować miasto, co skłoniło walczących do szybkiej kapitulacji. W wyniku układu Komitet Narodowy miał uledz rozwiązaniu, gwardia podlec reorganizacji, mieszkańcy mieli wydać broń,
a emigranci opuścić prowincję oraz nakazano zrekompensować straty wojska. Komitet Narodowy nie został zlikwidowany, w drodze protestu przeciw polityce cesarskiej i udał się do Wrocławia. Pod wpływem rewolucji w Wiedniu, Ukraińcy postanowili działać i skierować postulaty do Fryderyka I. Pod przewodnictwem Grzegorza Jachimowicza powstała Hołowna Rada Ruska, która dążyła do podziału Galicji na dwie części: wschodnią-ukraińską
i zachodnią-polską. Na terenach Galicji byli bardzo liczną narodowością i z tego tytułu Polacy obawiali się ruchu ukraińskiego, chcieli z nimi współpracować. Niestety interesy tych dwóch narodowości były zbieżne i rząd austriacki wykorzystywał i rozbudowywał niechęć
w stosunku do Polaków. Zmiana, która nastąpiła na stanowisku gubernatora, na które przydzielono Polaka Wacława Zaleskiego, była korzystna dla Polaków. Nowy gubernator zapowiedział szereg zmian przychylnych dla Polaków, przede wszystkim zrezygnowano z podziału Galicji. W czasie, kiedy trwała kolejne powstanie w Wiedniu trwające od 6 września do 1 października, sytuacja w Galicji, także odzwierciedlała rewolucyjny charakter. Gen. Wilhelm Hammerstein stacjonujący z wojskami we Lwowie, otrzymał z Wiednia tajne rozkazy, mówiące o rozwiązaniu gwardii narodowej. Cesarz Fryderyk I wydał odezwę 15 października „ Do moich ludów”, która wzywała chłopów do poparcia władzy austriackiej. Strach zapanował wśród szlachty, która obawiała się wystąpień chłopskich, jak podczas rabacji galicyjskiej. Zwrócono się w tej sprawie do zastępcy gubernatora Agenora Gołuchowskiego, aby petycji nie publikowano w Galicji. Dnia 1 listopada doszło do zatargów pomiędzy gwardią narodową, a wojskiem gen. Hammersteina we Lwowie. Działania spowodowały rozruchy w całym mieście, lud począł stawianie barykad. Dzięki wstawiennictwu gubernatora Zaleskiego, płk. Wybranowskiego i ks. Leona Sapiehy, gen. Hammerstein wycofał wojsko z miasta. Kolejnego dnia doszło do kolejnych starć ludu
i wojska, czego skutkiem było zbombardowanie miasta. Na miasto spadło kilkaset pocisków, które wywołały pożar ratusza, uniwersytetu, teatru, akademii technicznej oraz wielu budynków. Pojawiły się także ofiary śmiertelne, które wyniosły około 100 osób. Miasto skapitulowało i znalazło się w stanie oblężenia. W styczniu objęło ono cała Galicję, gdzie rozwiązano wszelkie organizacje polityczne i gwardię narodową. Likwidacji poddano również czasopisma i pozbywano się z kraju emigrantów. Trwałym skutkiem rewolucji na terenie Galicji było uwłaszczenie chłopów oraz rozpowszechnienie języka polskiego
w szkolnictwie i administracji, a także zainteresowanie polityką. Zaczęto tworzyć pierwsze stronnictwa polityczne, a także świadomości tej podlegli chłopi, którzy bardziej dbali
o realizację swoich interesów. Dążenia narodowowyzwoleńcze przyczyniły się do rozbudzenia ukraińskiej tożsamości narodowej, co przy okazji doprowadziło do zaostrzenia stosunków polsko-ukraińskich we wschodniej Galicji.
Zmieniające się warunki na arenie europejskiej również miały wpływ na to, co działo się we Włoszech, spowodowane to było przede wszystkim napływem emigrantów. Duże znaczenie odegrały organizacje polityczne, które dążyły do zjednoczenia Włoch. Ważną rolę odegrał także Pius IX, który jako głowa Kościoła oraz Państwa Kościelnego, jako pierwszy papież wprowadzał radykalne zmiany ustrojowe, które nawiązywały do liberalizmu. Włosi pokładali w nim duże nadzieje. Państwo włoskie również opanował kryzys panujący w Europie w latach 1846-1848. Nieurodzaj dał o sobie znać, powodując głód, a także pojawił się problem masowego bezrobocia.
Włochy
W Palermo 12 stycznia 1848 roku doszło do pierwszych rozruchów przeciwko władcy Ferdynandowi II Burbonowi, któremu nie udało się ich opanować. Z tego tytułu wydał 10 lutego konstytucję, wzorowaną po części na francuskiej. Wprowadzała ona dwuizbowy parlament, równość i wolność prasy. Król Neapolu uległ żądaniom Sycylijczyków, pozwalając im na utrzymanie autonomii, wyznaczając namiestnika Ruggiero Settino. Inni władcy włoscy byli zmuszeni uczynić podobnie w strachu przed powstaniem. Na informacje dotyczące sytuacji zaistniałej w Wiedniu, 17 marca 1848 roku, rozpoczęły się demonstracje w Wenecji, gdzie domagano się wypuszczenia więźniów politycznych, a 22 marca opanowano arsenał i sprowokowano Austriaków do kapitulacji oraz opuszczenia Wenecji. Proklamowano republikę na czele z Danielem Maninem.
Kontynuacja powstania miała miejsce dopiero w marcu. Wybuch powstania objął Mediolan 18 marca, gdzie tłumy wywołały walki uliczne. W mieście znajdowały się oddziały wojsk austriackich pod dowództwem gen. Radetzky. Nie obawiał się on jednak takiego obrotu sprawy, jak uważał „3 dni krwi zapewnią 30 lat spokoju”. Jego oczekiwania nie sprawdziły się, gdyż mieszkańcy Mediolanu porwali się i stanowili zaciekły opór przeciwko Austriakom. Strategicznym punktem, który przeważył o szali zwycięstwa na stronę Włochów było opanowanie bramy Tosa (później Bramy Zwycięstwa), skąd mogła nadciągnąć pomoc z pobliskich miejscowości. Po pięciu dniach krwawych walk generał wycofał się z miasta, obawiając się wojsk piemonckich, które miały przyjść na pomoc powstańcom. Po odbiciu Mediolanu przez rebeliantów ożywiło się stronnictwo demokratyczne, które wysunęło koncepcję powołania republiki lombardzko-weneckiej. Miała ona być początkiem jednoczenia państwa Włoch, które demokraci widzieli, jako federację pozostałych krajów włoskich. Wielu Włochów było przeciwnych ustanowienia Włoch państwem demokratycznym, gdyż obawiano się skutków społecznych. Włosi pokładali swe nadzieje w królu Karolu Albercie, który mógł zatrzymać demokratyzację oraz pokonać wojska austriackie. Król podjął się tego, czego oczekiwał od niego lud, wypowiedział wojnę Austrii 25 marca 1848 roku. Brak doświadczonych oficerów oraz mierne umiejętności dowódcze Karola Alberta w dużej mierze spowodowało porażkę wyprawy wojennej. Wystąpienie Karola Alberta poparły inne państwa włoskie tj. Toskania, Państwo Kościelne, Neapol. Początkowo wojska włoskie osiągały przewagę nad Austriakami, jednak po jakimś czasie sojusz państw włoskich zaczął się rozpadać. Mimo początkowych sukcesów armii prowadzonej przez króla Karola Alberta, 23-27 lipca 1848 roku doszło do decydującego starcia pod Custozzą, gdzie Włosi ponieśli klęskę i musieli się wycofać. Wojska austriackie wkroczyły do Mediolanu i 9 sierpnia podpisano zawieszenie broni, w ten sposób kończąc wojnę zwaną „świętą wojną”. Ponownie Austriacy zdominowali północną część Włoch, jedynie w okolicach Mediolanu działał oddział partyzancki Garibaldiego, jednak nie był
w stanie nic zmienić.
Jesienią siła i znaczenie włoskich liberałów osłabła, za to uaktywnili się demokraci, którzy zyskiwali potęgę w Piemoncie i innych krajach włoskich. Opierali się oni głównie na proletariacie i drobnym mieszczaństwie. Niechętnie nastawiona była do nich burżuazja, która była zdania, że postęp demokratyzacji powinien zakończyć się na tym, co już osiągnięto. Nowe wybory do parlamentu w Turynie spowodowały, iż liberałowie i demokraci zajęli większość miejsc. Pod namowami demokratów, Karol Albert został zmuszony wznowić działania zbrojne z Austrią. Zatem 15 lutego 1849 roku mianował dowódcą armii sardyńskiej, Polaka gen. Wojciecha Chrzanowskiego. Dnia 23 marca 1849 roku doszło do bitwy pod Novarą, którą przegrało wojsko włoskie z Chrzanowskim na czele, mimo, że posiadali liczniejszą armię w liczbie ok. 97 tys. od wojska austriackiej z dowodzącym Radetzkym, składającego się z 74 tys. żołnierzy. Ponieśli także mniejsze straty, jednak doszło do rozproszenia żołnierzy. Karol Albert, który mężnie odznaczał się w wojnie włosko-austriackiej abdykował na rzecz syna Wiktora Emanuela I. Nadal broniła się lombardzka twierdza w Brescii, która opanowana została po 10 dniach przez gen. Haynau, który nie liczył się z ludnością zarówno cywilną jak i wojskową, wykonał wśród nich liczne aresztowania
i zabójstwa. W wyniku jego zaciekłości i bezduszności powstał jego przydomek „hiena
z Brescii”.
Niezadowoleni demokraci w Państwie Kościelnym przejęli władzę i pozbawili jej papieża 9 lutego 1849 roku i ogłoszono Republikę Rzymską wspieraną przez demokratów
z Toskanii. Głowa Kościoła znalazła schronienie u Fryderyka II w Geacie koło Neapolu. Wywołało to wielki wstrząs w Europie, gdzie domagano się udzielenia pomocy papieżowi. Pius IX sam szukał państw gotowych wspomóc go w odzyskaniu władzy poprzez interwencję zbrojną. Poparcie udało mu się znaleźć we Francji, gdzie rządził na stanowisku prezydenta Napoleon Bonaparte. Wysłał on wojska pod dowództwem gen. Nicolasa Oudinota. Po miesięcznym oblężeniu Rzymu przez wojska francuskie, udało się go zdobyć 3 lipca 1849 roku. Mazziniemu, który stał na czele republiki, tak jak i Garibaldiemu, udało się bezpiecznie opuścić kraj. W ten sposób zakończyło się istnienie Republiki Rzymskiej.
Po upadku Republiki Rzymskiej, tylko w niektórych częściach Włoch kontynuowano powstania. Długo broniła się przede wszystkim Wenecja, która początkowo liczyła na wsparcie angielsko-francuskie. Uczestnikami walk byli tylko ochotnicy włoscy, ale także Węgrzy, Polacy i Szwajcarzy. Upadła dopiero 22 sierpnia 1849 roku po podpisaniu aktu kapitulacji przez Mazziniego. Mieszkańcy opierali się, nie chcieli się poddawać, jednak atak artyleryjski ze strony Austriaków oraz wybuch epidemii cholery w mieście, nie dawały nadziei na zwycięstwo. Władzę w mieście przejął gen Gorzkowski, który wprowadził silną cenzurę, rozwiązał gwardię cywilną oraz zabronił powstawanie zgromadzeń o charakterze politycznym. W sierpniu 1849 roku, a dokładniej 6 sierpnia, doszło w Mediolanie do zawarcia porozumienia pomiędzy Królestwem Sardynii a Austrią. Warunki pokoju nie były, aż tak uciążliwe dla Włoch, powodem były dalej toczące się walki na Węgrzech. Austria przystała na opuszczenie wojsk, ale pod warunkiem opłacenia kontrybucji. Zgodziła się również na amnestię dla uczestników rewolucji oraz zachowanie konstytucji i trójkolorowej flagi.
Skutki i podsumowanie Wiosny Ludów
Wielka rewolucja, jaka nastąpiła w latach 1848-1849, objęła niemal cały Stary Kontynent. Najbardziej znaczącymi państwami, w których miała miejsce były przede wszystkim: Francja, Prusy, Austria, Węgry i Włochy. Do mniej ważnych, w których powstania nie miały, aż takiego natężenia, można zaliczyć: Hiszpanię, Portugalię, Holandię i Szwajcarię. W tych krajach doszło do również ważnych zmian, jakie niosła za sobą cała Wiosna Ludów. Nie wystąpiła jedynie w Wielkiej Brytanii i Rosji. Ta pierwsza posiadała bardzo racjonalny system rządów i satysfakcjonował on Brytyjczyków. Uaktywnił tam się ruch czartystów, którzy postulowali o zaspokojenie żądań socjalnych oraz Irlandczyków dążących do niepodległości. Nawet to nie zdołało zaburzyć funkcjonowania państwa i sprowokować do ogólnonarodowych rebelii. Natomiast w Rosji wyszczególnił się tylko wzrost wystąpień przeciwko prawom feudalnym. Mimo, że w zaborze rosyjskim istniały organizacje spiskowe, to reżim, jaki tam panował, nie pozwolił na wzniecenie powstania.
Różnie można rozpatrywać sprawę Wiosny Ludów, która ostatecznie przegrała
z reakcją. W każdym razie wniosła ze sobą ogromne zmiany w ustrojach poszczególnych państw, spowodowane m.in. nadaniem konstytucji. Na pewno zwycięstwo można przypisać liberałom, którym po części udało się zmienić w prawach panujących, w krajach monarszych. Ich sukces polegał na tym, iż to, co zapoczątkowali, nie zostało cofnięte, lecz było pierwszym krokiem do przeobrażeń, jakie z czasem następowały. Porażkę ponieśli demokraci, którzy pragnęli zbyt wielu innowacji zupełnie odbiegających do tamtejszych możliwości. Było wówczas za wcześnie na tak bardzo odbiegające postulaty, odbiegających od wielowiekowych, tradycyjnych rządów, opartych na feudalizmie i pańszczyźnie. Początkowo zarówno liberałowie i demokraci wspólnie łączyli siły w egzekwowaniu swoich żądań, jednak sojusz rozpadł się po tym, jak ci pierwsi osiągnęli już pewne cele i sprzymierzyli się z konserwatystami. W tej sytuacji demokraci nie mieli szans na pokonanie złączonych ze sobą dwóch stronnictw, które znalazły poparcie również u władz. Ogólnoeuropejskie powstanie przyczyniło się przede wszystkim do wykształcenia świadomości narodowej poszczególnych społeczeństw, które nie posiadały własnego państwa, bądź je dawno utraciły. Dalszym skutkiem rewolucji było utracenie znacznego autorytetu warstw rządzących, które mimo wielowiekowej tradycji szybko straciły większe znaczenie. Głównym motorem tego ruchu były masy ludowe, które były pozbawione jakiekolwiek aspiracji politycznych. Uwłaszczenie chłopów spowodowało, że bardziej zaczęli dbać o swoje interesy i uczestniczyć w życiu politycznym państwa. Wówczas miało to miejsce jedynie we Francji, a dzięki Wiośnie Ludów, objęło to również inne państwa. Europejskie powstanie miało szansę na odniesienie pełnego zwycięstwa, jednak nie zostało ono wykorzystane. Byłoby możliwe tylko wtedy, kiedy strony walczące zjednoczyłyby się ze sobą. Niestety interesowność każdej z nich uniemożliwiła wspólne działanie, a tym samym odniesienie sukcesu.
Bibliografia:
A. Chwalba, Historia powszechna XIX wieku, PWN, Warszawa 2008.
B. Croce, Historia Europy w XIX wieku, Czytelnik, Warszawa 1998.
W. Felczak, Historia Węgier, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966.
J. A. Gierowski, Historia Włoch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986.
S. Kieniewicz, Historia Polski 1795-1918, PWN, Warszawa 1975.
S. Kowal, Historia Polski. T. 3, od 1795 do 1864 roku, Fenix, Poznań 1997.
W. Łazuga, Historia powszechna XIX wieku, Wyd. Poznańskie, Poznań 1999.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, Warszawa 2002.
M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, PWN, Warszawa 1977.
A. Chwalba, Historia powszechna XIX wieku, PWN, Warszawa 2008, s. 311.
A. Chwalba, op. cit., s. 312.
M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, PWN, Warszawa 1977, s. 373.
A. Chwalba, op. cit., s. 315.
M. Żywczyński, op. cit., s. 377.
M. Żywczyński, op. cit., s. 379.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, Warszawa 2002,
s. 50
S. Kowal, Historia Polski. T. 3, od 1795 do 1864 roku, Fenix, Poznań 1997, ss.215-217.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, op. cit., s.70.
M. Żywczyński, op. cit., s. 395.
W. Felczak, Historia Węgier, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 239.
W. Felczak, Historia Węgier, op. cit., s. 240.
A. Chwalba, op. cit., s. 326.
A. Chwalba, op. cit., s. 327.
S. Kieniewicz, Historia Polski 1795-1918, PWN, Warszawa 1975, s.187.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, s. 78.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, s. 81.
Zrywy Narodowe, pod red. Stanisława Sierpowskiego, s. 87.
J. A. Gierowski, Historia Włoch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986, s. 431.
J. A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 436.
A. Chwalba, op. cit., s. 329.
M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, op. cit., s.410.
A. Chwalba, op. cit., s. 329.
J. A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 445.
1