1

USA w stosunkach międzynarodowych (wykład)

28.02.2014r.

- egzamin pisemny – forma testowa, liczy się treść wykładów

- napisanie trzech „policy brief” – sprawy związane z tematyką wykładów, elementy współczesne;
około 3-3.5 strony:

1) Do końca marca.

2) Do końca kwietnia.

3) Do końca maja.

Plan:

1) Specyfika stosunków międzynarodowych.
2) Amerykańska mocarstwowość, supermocarstwowość i hegemonia.
3) Potęga państw – siła jako atrybut, relacja, struktura.
4) Neokonserwatyzm i neoimperialny zryw.
5) Cechy amerykańskiej hegemonii.
6) Hegemonia USA w świetle teorii (neo)realistycznych, (neo)liberalnych i neomarksistowskich.
7) Globalizacja polityki światowej. Globalizacja jako amerykanizacja.
8) Kres amerykańskiej dominacji? Siły i ruchy antyhegemoniczne.
9) Ponowoczesny terroryzm i amerykańska „długa wojna z terroryzmem”.
10) Chiny – groźna przyszły rywal USA?

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Stosunki międzynarodowe:

* przełom wieku XIX i XX wieku – moment w historii na który warto położyć nacisk:

- dyplomacja, negocjacje – kto, co zrobił w kwestii polityki zagranicznej – w XIX wieku kładziono
nacisk na historię dyplomacji;

- ponad to powstały pracy poświęcone kwestiom ekonomicznym, zagospodarowaniu funduszy;

- trzecim nurtem były nurt prawniczy, czyli analiza prawa międzynarodowego;

- koniec XIX wieku pojawiają się prace o charakterze socjologicznym (tematyka społeczna);

- praca psychologów – najważniejsza jest jednostka, która podejmuje decyzje, jakie są
uwarunkowanie psychologiczne warunkujące podejmowanie decyzji, co powoduje decydentami

* I wś – jej efektem była instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych = próba zjednoczenia
wyżej wymienionych dyscyplin i stworzenia jednej dyscypliny, wydzielenia jej;

* 1919 – Aberystwyth – Walia – powstała pierwsza katedra stosunków międzynarodowych
(Department of International Politics);

2

* 1924 – Londyn – LSE (London School of Economics) – powstaje drugi departament stosunków
międzynarodowych;

* do dzisiaj palma pierwszeństwa, pod względem historycznym, jak i praktycznym, w tej dziedzinie
należy do badaczy anglosaskich;

* ISA – International Studies Association – organizacja należąca do największych i najbardziej
prestiżowych stosunkowców z całego świata; siedziba w USA

* Charakter interdyscyplinarny tej dziedziny nauki; ważne są badania o charakterze ilościowym;
istnieje wiele baz danych;

14.03.2014 r.

System Westfalski:

1) pojęcie terytorialności państwa – pojawia się w Traktacie Westfalskiego z 1648 roku, kończącym
wojnę 30-letnią; naruszenie granic wiążę się z naruszeniem porządku prawnego, powoduje
konsekwencje natury formalno-prawnej;

2) pojęcie suwerenności (rozdział wewnętrznej od zewnętrznej) – późniejszym impulsem było
francuskie oświecenie;

3) zasada – czyja władza tego religia, kto sprawuje władzę w państwie ten ma wpływ na
obowiązującą religię;

Średniowiecze – czasy uniwersalizmu; papiestwo i Bizancjum – zakwestionowanie tego porządku w
połowie XVII wieku; pojawiają się protestanci ze swoimi postulatami i potrzebami, jak również
wsparciem politycznym; nie ma jednego hegemona w stosunkach międzynarodowych, system jest
bardziej rozbudowany – sankcjonowanie na podstawie Systemu Westfalskiego;

4 państwa europejskie próbowały odgrywać rolę hegemona (nieudolnie):

1) Imperium Habsburskie – wojna 30-letnia – czy mogę być hegemonem? Szwecja, Dania,

Holandia, Francja sprzeciwiły się i pokonały Habsburgów

2) Ludwik XIV – próbował być hegemonem (Francja)
3) Napoleon Bonaparte – projekt paneuropejski; 1815 – Koncert mocarstw na Kongresie

wiedeńskim zmierzający do zachowania równowagi sił na arenie międzynarodowej (aż do
roku 1914 i wybuchu I wojny światowej)

4) III Rzesza (1933 – 1945) – próba narzucenia hegemonii (w perspektywie USA wojna

zakończyła się dopiero 2.09.1945, aktem kapitulacji Japonii; w Europie 8-9.05.1945)

Czy i jeśli tak, to dlaczego USA mogę być określane hegemonem na współczesnej arenie
międzynarodowej?

Globalizacja stosunków międzynarodowych:

2 fazy, fale:

3

1) XIX w. – 1914r. – Koncert mocarstw – system oparty na równowadze sił (od Kongresu

wiedeńskiego w roku 1815), dotyczy głównie Europy – w Afryce podobnie, gdyż swoje
posiadłości posiadały Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia i w pierwszej
połowie XIX wieku USA, w północnej części Włochy; Azja – mocarstwa europejskie mają
swoje kolonie, ale są państwa samodzielne, nieskolonizowane – 2 opcje: 1) poddanie się
kolonizacji lub 2) współpraca z państwami europejskimi:



Turcja (Imperium Otomańskie) – istotne imperium regionalne (wojna krymska – Turcja
vs. Rosja), wciągnięto ją do rozgrywek międzynarodowych



Japonia (do lat 50-tych XIX wieku zamknięta, społeczeństwo feudalne; Wlk. Brytania i
USA – „otwarcie Japonii na świat”, czyli Rewolucja Meiji (przyjęcie rozwiązań
ustrojowych, społecznych typowych dla państw zachodnich, przyjęcie w latach 80-tych
XIX wieku pierwszej konstytucji, przyjęcie reprezentatywnej formy rządów, odejście od
feudalizmu, wprowadzenie trójpodziału władzy; udało się połączyć nowe zmiany z
boską rolą, naturą cesarza – konstytucja z nadania cesarza; odebrano mu to po II wś w
1946 roku) = wpływ Brytyjczyków i Amerykanów w latach 50-tych XIX wieku, zaczęło
się od przybycia floty brytyjskie i amerykańskiej do wybrzeży Japonii – możliwość użycia
siły;



Chiny (Cesarstwo Chińskie) – ruchy odśrodkowe oraz byli obiektem zainteresowania i
wpływów, penetracji państw europejskich: Holendrzy, Niemcy, Wlk. Brytania, Rosja, jak
również Japonii, który rozpoczęła agresywną politykę zagraniczną (od Korei);
doprowadziło to wszystko (rozmontowanie przez mocarstwa i rewolucja
komunistyczna) do upadku Cesarstwa Chińskiego i powstania Chińskiej Republiki
Ludowej w 1949 roku

2) Wydarzenia po II wojnie światowej – proces dekolonizacji – przyrastająca liczba formalnie

niepodległych państw na arenie międzynarodowej

21.03.2014 r.

Teoria nie powinna być tylko zbiorem praw opisujących dany fragment rzeczywistości. Teoria
powinna być zatem zbiorem praw, ale i wyjaśnień, próbami wyjaśnień dotyczących danego
zagadnienia – ciąg przyczynowo-skutkowy; formuła „jeżeli…”;

1) Teoria ról (międzynarodowych):

a) Talcott Parsons – interakcjonizm – nurt w socjologii, który próbuje wyjaśnić zachowania

jednostek poprzez ich role społeczne w grupie, jakie role odgrywają -> jakie role zatem
odgrywają głównie państwa i organizacje międzynarodowe w stosunkach
międzynarodowych, jak to definiuje ich rolę w tych stosunkach i wzajemnie interakcje.

„Rola

jest

częścią

systemu

interakcji

pomiędzy

uczestnikami

stosunków

międzynarodowych i jest to celowy system oddziaływań na innych uczestników będący
funkcją subiektywnej oceny środowiska zewnętrznego oraz wewnętrznego” – jakie są
potrzeby państwa, a jakie są możliwości ich zaspokojenia, stąd pojawia się pewna
kalkulacja i wykrystalizowanie wizji działań i polityki zagranicznej.

4

3 rodzaje ról:
1) oczekiwane,
2) deklarowane,
3) odgrywane / realizowane

b) A.F.K. Organski – podział państw na podstawie roli jaką odgrywają w stosunkach

międzynarodowych:
1) Supermocarstwa,
2) Mocarstwa,
3) Państwa średnie
4) Państwa małe (w oryginalnej wersji – kolonie)

c) Kalevi Holsti – 17 wyodrębnionych kategorii; „bastion rewolucji – wyzwoliciele” –

państwa o charakterze supermocarstw, najwyżej na liście; „kraj protegowany” – ostatni na
liście, inna nazwa „wasal”

Pytanie:

1) Kiedy narodziły się Stany Zjednoczone jako aktywny i znaczący gracz na arenie

międzynarodowej?
a) Zmiana pozycji w USA w systemie międzynarodowym:



Do 1898 – USA rozrastają się i rozwijają w izolacji w ramach systemu mulipolarnego;
wojna hiszpańsko-amerykańska; nation building; włączamy również wojnę secesyjną,
rozszerzanie granic terytorialnych



1898 – 1945 – USA wkraczają na arenę międzynarodową jako jeden z wielu silnych
graczy (mocarstw) -> system multipolarny; USA dokleiło się do europejskich państw;
włączenie w konflikt w Wielkiej Wojnie w 1917 roku; w 1941 wkraczają w działania II wś



1945 – 1991 – jako jeden z dwóch graczy (supermocarstw) -> system bipolarny; okres
zimnej wojny



Po 1991 – albo jako jeden z wielu graczy, albo jako jeden potężny gracz (hegemon) ->
system unipolarny (?)

Wniosek: Punktem zwrotnym wojna

1) Amerykańsko-hiszpańska i I wojna światowa
2) II wojna światowa
3) Zimna wojna
4) Wojna z terroryzmem – jaki skutek?

GWOT (Global War On Terrorism)

Wojna globalna wg George’a Modelskiego:

1) Wynika z mechanizmu selekcji globalnego lidera; stawką przywództwo w systemie

międzynarodowym – wszędzie pojawiała się kwestia użycia siły zbrojnej, militarnej

2) Historyczne przykłady:

a) Wojna peloponeska (431-404 p.n.e.)

5

b) Wojny punickie (264-241 p.n.e., 218-201 p.n.e., 149-146 p.n.e.)
c) Wojna stuletnia (1337-1453)
d) Wojna trzydziestoletnia (1618-1648)
e) Wojny napoleońskie (1795-1815)
f) I wojna światowa (1914-1918)
g) II wojna światowa (1939-1945)
h) Zimna wojna (1947-1991)

Przez ostatnie 350 lat europejski system państw zdołał oprzeć się głównej tendencji politycznej w
dziejach świata – dążeniu silnych państw do podporządkowania państw słabszych swojej woli
politycznej i do stworzenia w ten sposób imperium.

W 1991 roku pojawiło się zatem naturalne pytanie: „Czy jedyne pozostałe po zimnej wojnie
mocarstwo – Stany Zjednoczone – to globalny hegemon?”


Paul Kennedy, książka „Mocarstwa świata”:

1) Teoria długich cykli – jakiekolwiek mocarstwo analizujemy, wielkie mocarstwa przechodzą

przez cykl:
a) Narodzin
b) Rozwoju
c) Rozkwitu
d) Upadku

USA – narodziny:

1) Jeśli preludium Rewolucji Francuskiej było zwołanie Stanów Generalnych w 1789 r., to

katalizatorem wkroczenia Stanów Zjednoczonych jako aktywnego gracza polityki
międzynarodowej była wojna amerykańsko-hiszpańska („mała chwalebna wojna”) z roku
1898 oraz jej konsekwencje; 3 główne powody dla wybuch rewolucji: ambicje, aspiracje,
niezrealizowane potrzeby; podobnie w USA: pojawiła się potrzeba rozrostu i ulokowania
zgromadzonego kapitału, siły, potencjału

2) 1865 – 1898 – amerykańskie ekspedycje wojskowe m.in.: Argentyna, Chile, Kolumbia, Haiti,

Urugwaj; USA widziały potrzebę interwencji zbrojnej w tych państwach

3) Republika rozrosła się „od morza do lśniącego morza” (od Atlantyku do Pacyfiku)

**

Zaangażowanie

militarne

USA

na

arenie

międzynarodowej

1798

–

2014

https://www.fas.org/sgp/crs/natsec/R42738.pdf

Dwa czynniki sprzyjające wciąganiu USA w wir polityki międzynarodowej:

1) Szybko rosnąc potęga USA (zwłaszcza gospodarcza, a co za tym idzie, także militarna) – jak

jakiś kraj osiąga wysoki poziom rozwoju gospodarczego, jest naturalnym, że stara się być
aktywnym i ważnym graczem na arenie międzynarodowej

2) Stopniowy upadek światowej dominacji Europy – np. Hiszpania po roku 1898 już nigdy „nie

podniosła się” – tereny które posiadali od XV wieku zostały bezpowrotnie utracone

6

Koniec XIX w.:

1) 1885 r. – Stany Zjednoczone prześcignęły w produkcji Wielką Brytanię
2) Utrzymywały niewielką armię (25 tysięcy)
3) Były dłużnikiem Europy – ale powoli stawały się wierzycielem Europy

Atuty USA:

1) Ogromny obszar ale wielkie odległości skracała sieć kolejowa, która w 1914 roku liczyła ok.

400 tysięcy km (dla porównania sieć rosyjska – 74 tysięcy km przy obszarze Rosji 2,5 razy
większym) – oznaka dużego potencjału transportowego, komunikacyjnego i gospodarczego;
dzisiaj takie znaczenie ma np. sieć autostrad

2) Plony w rolnictwie z 1 hektara zawsze większe niż rosyjskie, zaś wielkość upraw, sprawność

maszyn rolniczych, zmniejszenie kosztów transportu sprawiały, że amerykańskie produkty
rolne były tańsze od europejskich – wspieranie machiny wojennej; obecnie konieczność
sporych dotacji by było nadal wydajne

3) Pod względem technicznym czołowe firmy amerykańskie, takie jak International Harvester,

Singer, Du Pont, Bell, Colt czy Standard Olil dorównywały najlepszym zagranicznym, a często
je przewyższały – wprowadzanie innowacji; również Coca-Cola

Wielka skala + sprawność:

1) Ogromny rynek wewnętrzny – korzyści związane z produkcją na wielką skalę
2) Frederick Winslow Taylor i tayloryzm: „w przeszłości człowiek był na pierwszy miejscu, w

przyszłości system musi być na pierwszym miejscu” (The Principles of Scientific
Management, 1911) – system zarządzania produkcją, mechanizacja produkcji,
automatyzacja, np. taśma montażowa w fabrykach Forda; efektywność i umasowienie; ALE:
tam gdzie ludzie są potrzebni, pracownicy muszą być odpowiednio wynagradzani i muszą
przysługiwać im właściwe prawa socjalne, np. prawo do urlopu

W 1914 dochód narodowy USA przewyższał dochód każdego innego państwa:

1) Dochód narodowy: 37 mld USD
2) Ludność w mln: 98 mln
3) Dochód per capita: 377 USD

28.03 i 4.04 nie było zajęć

11.04.2014 r.

Państwo handlowe
1860 – 1914 Stany Zjednoczone zwiększyły swój eksport ponad siedmiokrotnie (z 334 mln USD do
2,365 mld USD), a import zwiększył się w tym samym czasie tylko pięciokrotnie (z 356 mln USD do
1,896 mld USD) = duże dodatnie saldo handlowe -> klucz do amerykańskiego sukcesu

Ekspansjonizm i Mahan
Admirał Alfred Thayer Mahan (1840 – 1914)

1) The Influence of Sea Power Upon History 1600 – 1783 (1890) – Portugalia, Hiszpania, ale

przede wszystkim Wielka Brytania

7

2) „Niezależnie od tego, czy Amerykanie tego chcą, czy też nie, muszą zacząć patrzeć na

zewnątrz. Wymaga tego wzrastająca produktywność kraju”.

3) Warunki panowania na morzu:

a) Potężna marynarka
b) Strategiczne rozmieszczone bazy zamorskie
c) Wyspiarska i zdolna do obrony baza

Ekspansjonizm (lub imperializm):
Karol Darwin i wyższość rasowa Amerykanów:
„Wiele prawdy tkwi w zdaniu, że podziwiania godne postępy Stanów Zjednoczonych, jako też
oryginalny charakter ich obywateli, przypisać należy działaniu doboru naturalnego. Przez ostatnie
dziesięć-dwanaście pokoleń emigrowali do tego wielkiego kraju najbardziej energiczni, niespokojni i
odważni ludzie ze wszystkich rejonów Europy , i odnieśli największe sukcesy”.

Charakterystyka świata w roku 1900:

Dominacja państw europejskich w globalnym systemie międzynarodowym:



Wzrastająca rola USA, ale wciąż dominacja mocarstw europejskich



Co czwarty człowiek na świecie mieszka w Europie



Koncentracja potęgi wojskowej w obrębie tradycyjnych mocarstw europejskich (Wielkiej
Brytanii, Francji, Włoch, Niemiec, Austro-Węgier i Rosji), które kontrolują także światowy
handel



Ekspansja kolonialnych imperiów państw europejskich (szczególnie Wielkiej Brytanii i Francji,
lecz także Belgii, Holandii i Portugalii) na przeważające obszary świata (Hiszpania znika z areny
jako ważny gracz w obrębie stosunków międzynarodowych i kolonializmu)



Ok. 500 mln ludzie podległych władzy europejskich rządów kolonialnych (w Europie jest ok. 400
mln ludzi!)



Dalsza rywalizacja o kolonie, przede wszystkim ze strony Niemiec (w Afryce) i carskiej Rosji (w
Azji)

Kilka imperiów terytorialnych w zaawansowanym stadium upadku:



Imperium Habsburskie (obejmujące obok Austrii i Węgier znaczną część pozostałej części
Europ Środkowej i Bałkanów)



Imperium otomańskie z ośrodkiem w Turcji, obejmujące znaczną część Bliskiego Wschodu i
Bałkanów



Rosja carska



Cesarstwo chińskie

Globalna gospodarka kapitalistyczna:



Głównym jej ośrodkiem pozostaje Wielka Brytania, największa potęga imperialna i handlowa
świata, która napotyka jednak rosnące zagrożenia



Gwałtowny rozwój przemysłowy w Ameryce Północnej

8



Modernizacja, uprzemysłowienie i militaryzacja Japonii

Charakterystyka świata w roku 1945:

Dominacja USA i ZSRR:



Po zdetonowaniu bomb atomowych nad Hiroszimą i Nagasaki w sierpniu 1945 roku Stany
Zjednoczone stają się pierwszym supermocarstwem nuklearnym



Po II wojnie światowej USA są głównym wierzycielem i centralnym ośrodkiem gospodarki
międzynarodowej (Wlk. Brytania największym dłużnikiem USA)



Mimo powojennej ruiny gospodarczej Związku Radzieckiego Armia Czerwona okupuje Europę
Wschodnią i znaczną część Europy Środkowej, sięgając swoimi wpływami aż za Berlin

Upadek Europy:



Nagły podział na części należące do bloku wschodniego i zachodniego; rozbicie Niemiec
trwające do 1989 roku



Ruina gospodarek narodowych i poważne zadłużenie wobec Stanów Zjednoczonych



Europejskie imperia kolonialne nadwątlone wojną i japońską ekspansją w regionie Azji
Południowo-Wschodniej

Lata międzywojenne:



Wraz z I wojną światową USA stały się pierwszą potęgą gospodarczą globu, produkując niema
połowę (46%) wszystkich dóbr przemysłowych, ich dochód narodowy był tak wysokie jak w
sumie następnych 23 państw



Gospodarka europejska stała się uzależniona od gospodarki amerykańskiej



Gospodarka świata się systemem zglobalizowanym



Rozwój lotnictwa cywilnego

Wielka Brytania zastąpiona przez USA:



Giovanni Arrighi (The Long Twentieth Century) – pierwsza połowa XX wieku jako najbardziej
gwałtowna faza długotrwałego kryzysu, związanego z utratą hegemonii w globalnym
systemie kapitalistycznym przez Wielką Brytanię na rzecz Stanów Zjednoczonych



Na przełomie XIX i XX wieku wielkość amerykańskiej produkcji przemysłowej byłą już
dwukrotnie większa niż wielkość produkcji Wielkiej Brytanii



Wielka Brytania akceptuje ostateczny koniec zasady two powers standard – konferencja
waszyngtońska 1921-1922 (ustalono parytet tonażu flot mocarstw światowych, 5:5 – tonaż
floty USA i Wlk. Brytanii zrównany)

Kres dominacji Wielkiej Brytanii:



Dwie wojny światowe i zimna wojna – to wojny o brytyjską sukcesję – Niemicy, Japonia, ZSRR
i USA współzawodniczyły o odziedziczenie brytyjskiej światowej hegemonii



„Amerykanie rozmontowali imperium brytyjskiej bez prowadzenia wojny przeciw niemu, a w
rzeczywistości broniąc go przeciw innym znaczenie brutalniejszym przeciwnikom” – Walter
Russell Mead (Special Providence, New York 2001)

9

Zimna wojna, koniec zimnej wojny i wizje przyszłości SM.
Supermocarstwowość i unipolarność.

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego USA po II wojnie światowej:
USA zastępują Wielką Brytanię a koncepcję bezpieczeństwa międzynarodowego opierają na
ideologicznych podstawach: wybranych zasadach wilsoniańskich przystosowanych do nowych
warunków:

1) Prawo narodów do samostanowienia
2) Promowanie gospodarki rynkowej, wolnego handlu oraz integracji gospodarczej (polityka

„otwartych drzwi”) - Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement
on Tariffs and Trade, GATT; stopniowe ich obniżanie)

3) Idea bezpieczeństwa zbiorowego
4) Obrony demokracji

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego:

1) Utrzymanie strefy wpływów na półkuli zachodniej
2) Rozbudowa systemu baz zamorskich
3) Zachowanie dominacji na Atlantyku i Pacyfiku
4) Utrzymanie monopolu atomowego

18.04.2014 r. – nie było zajęć

25.04.2014 r.

Zimna wojna, koniec zimnej wojny i wizje przyszłości Stosunków Międzynarodowych.
Supermocarstwowość i unipolarność cd.

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego USA po II wojnie światowej:

1) Utrzymanie strefy wpływów na półkuli zachodniej – nawiązanie do Doktryny Monroe
2) Rozbudowa systemu baz zamorskich – XIX w., Alfred T. Mahan: koncepcja morskiego

supermocarstwa

3) Zachowanie dominacji na Atlantyku i Pacyfiku – NATO 1949 r. (Atlantyk) i ANZUS 1951 r.

(Pacyfik)

4) Utrzymanie monopolu atomowego

1945 – znaczne wzmocnienie gospodarki USA, zwłaszcza w porównaniu z Wielką Brytanią, która
była mocno obciążona gospodarczo, ekonomicznie

1) II wś dla USA była „dobrym interesem” – wzrost gospodarczy
2) USA wychodzą z II wś wychodzą wzmocnione militarnie – posiadanie przez Stany

Zjednoczone broni atomowej (jedyne państwo w tamtym czasie)

Stan „hiperoptymizmu” po II wś.

10

Pojawia się paradoks – już w roku 1945, Amerykanie mają poczucie realność zagrożenia, bycia
stroną konfliktu zbrojnego, mimo dużego wzmocnienia w każdym aspekcie; kulminacja następuje w
okresie zimnej wojny.

Zimna wojna:

1) Walter Lippman – The Cold War: A Study in U.S. Foreign Policy (1947); celebryta, gwiazda

dziennikarstwa i publicystyki; uwielbiany przez Amerykanów; zwrócił uwagę na istotę i stan
permanentnego zagrożenia i walki dwóch państw USA i ZSRR

2) George Orwell – „You and the Atom Bomb”, Tribune (1945) – Tribune (lewicowe poglądy); w

tym artykule: dywagacje na tematy sytuacji po II wś, nie będzie to klasyczna wojna, ale
zmaganie się dwóch wielkich bloków USA v. ZSRR

3) Don Juan Manuel (1282-1348):



Konflikt pomiędzy chrześcijanami i muzułmanami – rekonkwista na Półwyspie
Iberyjskim



„La guerra fria”: „wojna, która jest bardzo potężna i bardzo gorąca kończu się albo
śmiercią, albo pokojem, podczas gdy zimna wojna nie przynosi jej uczestnikom ani
pokoju ani honoru”



„Pax Americana” versus „Pax Sovietica”

Andres Stephensons i 4 cechy zimnej wojny:

1) Bipolarny konflikt dwóch supermocarstw i dwóch bloków, które rozciągnęły rywalizację

między sobą na cały świat -> zglobalizowany swoją rywalizację (decyzja, którą musiały podjąć
państwa, po której stronie się opowiedzieć; Indie nie opowiedziały się po żadnej ze stron)

2) Rywalizacja przy pomocy wszystkich środków z wyjątkiem wojny -> dyplomacja przyjęła

postać „zmilitaryzowanego myślenia”, dążącego do budowy i wzmacniania sojuszy

3) Każda strona odmawiała drugiej racji bytu
4) Obydwie strony w ogromnej mierze polegały na atakach propagandowych wymierzonych w

przeciwnika

Bipolarność:



Taki rozdział (dystrybucję) siły pomiędzy poszczególnymi państwami, że dwa państwa są
znacznie potężniejsze od pozostałych



Chodzi nie tyle o dwa bloki, co o potęgę dwóch państw, o ich supermocarstwowość



Broń jądrowa – tworzy „symboliczną formę potęgi” i staje się „fasadą bipolarnego układu
sił” (J. L. Gaddis)

**MAD – Mutual Assured Destruction (Wzajemne Zagwarantowane Zniszczenie) – doktryna strategii
wojskowej, według której należy zmierzać do stanu, gdzie w przypadku wywiązania się konfliktu
nuklearnego między dwiema stronami, doszłoby do efektywnej zagłady obu przeciwników.

Fazy zimnej wojny



1945-1953 – początki zimnej wojny



1953-1969 – konflikt, współpraca, czasami kompromis – „pierwsza zimna wojna”

11



1969-1979 – narodziny i koniec detente (polityki odprężenia); 1975 - KBWE, Konferencja
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wielostronne rokowania na szczeblu rządowym
prowadzone od początku lat 70. przez państwa europejskie oraz Stany Zjednoczone i Kanadę
z racji ich przynależności do NATO



1979-1986 – „druga zimna wojna” (1979 – Sowieci wchodzą do Afganistanu, 1980 – Stan
wojenny w Polsce, 1980-1981 – start administracji republikańskiej R. Reagana, początek
„wojen gwiezdnych” (SDI – Strategic Defense Initiative - Inicjatywa obrony Strategicznej)



1986-1991 – ku niespodziewanemu końcowi zimnej wojny (1985 – Michaił Gorbaczow
zostaje prezydentem ZSRR)

„Druga zimna wojna”:



1979-1985



Wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu w grudniu 1979 -> nieratyfikowanie przez USA
układu SALT II (Strategic Arms Limitation Treaty – druga runda rokowań w sprawie
ograniczenia zbrojeń strategicznych między USA a ZSRR, zakończona podpisaniem traktatu
ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej; ogólnie – redukcja
strategicznych zbrojeń)



Rozmieszczenie radzieckich pocisków balistycznych średniego zasięgu SS-20 w Europie
Środkowej w 1977 -> decyzja NATO z 1979 o instalacji amerykańskich pocisków Pershing II i
Cruise w krajach Europy



Wydarzenia w Polsce w latach 1980-1981

Administracja Reagana dąży do sprowokowania nowego wyścigu zbrojeń:



Modernizacja broni jądrowej (pociski rakietowe MX ICBM, Trident II D-5 SLBM, wznowienie
produkcji bombowca B-1, Pershing II IRBM)



Budowa systemu obrony przeciwrakietowej (Inicjatywa Obrony Strategicznej, marzec 1983) -
> cel: rozłożenie ZSRR na łopatki – w połowie lat 1980. Radziecki budżet obronny
konsumował 15-17% PNB

Odpowiedź Gorbaczowa:



Nie próba dorównania USA poprzez rozbudowę programów wojskowych
LECZ



Odpowiedź asymetryczna i próba zaskoczenia USA – poprawa stosunków amerykańsko-
radzieckich

Upadek ZSRR:



Czynniki zewnętrzne: polityka USA a koniec zimnej wojny -> nieugięta polityka prezydenta
Reagana



Czynniki wewnętrzne: upadek komunizmu w Związku Radzieckim wywołany problemami
strukturalnymi systemu radzieckiego -> Alexis de Tocqueville: „najniebezpieczniejszym
momentem dla złego rządu jest najczęściej chwila, kiedy decyduje się on na reformy”

Wewnętrzne przyczyny rozpadu Związku Radzieckiego:

1) Przyczyny długoterminowe – strukturalny kryzys gospodarki obejmujący:

12

a) Sztywny system centralnego planowania
b) Niezdolność do modernizacji
c) Nieefektywność oraz brak zachęt do ulepszania produkcji rolnej

2) Przyczyny krótkoterminowe:

a) Stagnacja gospodarcza lat 1970. i 1980
b) Słabe zbiory pod koniec lat 1970. i na początku 1980
c) Reformy Gorbaczowa

Co oznaczał koniec zimnej wojny?

1) Koncepcja „końca” bądź „endyzmu” (and. end, endism”):

a) Koniec określonej fazy czy etapu w danej sferze działalności ludzkiej – koniec jej historii

– oraz początek nowego, posthistorycznego stadium, charakteryzującego się innymi
cechami



„koniec sztuki” (Arthur Danto, After the End of Art – „To, co się skończyło, to ta
narracja, nie zaś jej temat”. Albowiem „historia dobiega końca, choć nie rodzaj
ludzki – podobnie jak opowiadania dobiega końca, ale nie postacie, które żyją
odtąd szczęśliwie, robiąc t, co mogą robić w ich postnarracyjniej
bezznaczeniowości”)



„koniec nauki”



„koniec natury”



„koniec ideologii”



„koniec odległości”



„końca pracy”



„końca historii”



„koniec świata, jaki znamy”



„koniec wojny”

Wizje przyszłości SM po zimnej wojnie:

1) „Końca historii” Francisa Fukuyamy
2) „Nowego Ładu Międzynarodowego” prezydenta George’a Busha (1990)
3) „Kolejny wiek Ameryki” (The Next American Century) -> Henry Luce, edytorial w magazynie

„LIFE” z 17 lutego 1941 roku)

Mniej optymistyczne wizje przyszłości SM po zimnej wojnie:

1) „Zderzenie cywilizacji” Samuela Huntingotna
2) Wizja „Nowego Średniowiecza” (Robert Kaplan, The Coming Anarchy, 1994) – system

rozbitych, autonomicznych państwa narodowych

3) „Powrót do przyszłości” (Back to the Future) Johna Mearsheimera – NEOREALIZM

(podstawowym podmiotem, który będzie dominował na arenie międzynarodowej będzie
państwo narodowe, walczące o swoje interesy, w domyśle chodzi o USA)

2.05, 9.05 i 16.05.2014 r. – nie było zajęć

13

23.05.2014 r.

Transformacja systemu międzynarodowego:

1) Złudzenie, iż rozpad ZSRR zwiastował początki systemu wielobiegunowego:

a) Rosja, Chiny, Japonia, Niemcy (lub szerzej Europa/Unia Europejska)
b) Margaret Thatcher: świat podzielił się na 3 regionalne grupy: jedną opartą na dolarze,

drugą na marce, a trzecią – na jenie

Idea amerykańskiej unipolarności (jednobiegunowości):

1) Charles Krauthammer:

a) Artykuł w Foreign Affairs (1990) – „jednobiegunowa chwila” (the unipolar moment) –

rok 1990 jest szczególnym momentem, w którym USA są jedynym liczącym się aktorem
na arenie międzynarodowej (Niemcy – reformy jednoczące kraj, UE – reformy
strukturalne, Japonia – kryzys gospodarczy, Chiny, Indie – rodząca się dopiero potęga,
Rosja – chyli się ku upadkowi)

b) Artykuł w The National Interest (2002) – „jednobiegunowa era” (the unipolar era) – rola

USA jako podstawowego rozgrywającego na arenie międzynarodowej przez dłuższy czas

A może świat uni-multipolarny?

1) Samuel Huntington: unipolarność zmieniła się w „uni-multipolarność”, która w krótkim

czasie miałaby się przekształcić we właściwą multipolarność (dynamicznie zmieniająca się
sytuacja)

Unipolarność:

1) Struktura, w której zdolności jednego państwa są niezwykle skoncentrowane i zbyt duże, by

mogły być równoważone przez innych aktorów międzynarodowych

2) Siła mocarstwa dominującego znacznie przewyższa potęgę kolejnych aktorów systemu

międzynarodowego lub poszczególnych graczy razem wziętych

System wielobiegunowy: dziewiętnastowieczna równowaga sił (Koncert mocarstw po Kongresie
Wiedeńskim w 1815 roku):
Wielka Brytania <-> Austria <-> Francja< -> Rosja <-> Prusy
Stany Zjednoczone

System dwubiegunowy: era zimnowojenna:

1) Stany Zjednoczone (+Francja, Izrael, Japonia, Kanada, Niemcy Zachodnie, Norwegia, Wielka

Brytania i in.) NATO

2) Związek Radziecki (+Bułgaria, Czechosłowacja, Kuba, Niemcy Wschodnie, Polska, Syria,

Węgry i in.) Układ Warszawski

3) Chiny
4) Blok państw niezaangażowanych

System jednobiegunowy: era postzimnowojenna:

1) Stany Zjednoczone -> pozostałe świata

14

Okres pozimnowojenny:

1) Konserwatywna prawica amerykańska – dłuższa chwila światowego spokoju, przespana

przez Zachód, lecz wykorzystana przez jego wrogów
a) „Wakacyjna przerwa historii”
b) Utopijna wiara w zapewnienie pokoju przez demokratyzację i globalną integrację

gospodarczą

c) Czarna postać: Bill Clinton (1992 – 2000) – jako „szermierz globalizacji i demokracji”

zabrał swój kraj na „plażową mega-imprezę”

Tymczasem nastąpił wzrost potęgi USA:

1) Richard Hass i Rozważny szeryf (The Reluctant Sheriff) z 1998 (nie jest autorem tej teorii, ale

ją wykorzystał do określenia własnej myśli):
a) Przewidział dziedzictwo, jakie miał pozostawić Clinton – zjednoczenie globalnej

gospodarki pod hegemonią USA

b) W tym czasie USA stawały się „hiperpotęgą” pod względem: siły wojskowej, siły

gospodarczej, geopolitycznej, potęgi technologicznej, soft power

Stany Zjednoczone jako supermocarstwo. Elementy. Hegemonia.

1) Kryzys USA?

a) Pod koniec lat 1980. Paul Kennedy (Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek) i

wielu innych autorów twierdziło, że Stany Zjednoczone przeżywają kryzys: USA grozi
rozkład globalnej potęgi i przechodzenie do statusu „zwykłego świata” (ordinary state)

2) Stany Zjednoczone – od kryzysu do hegemonii: wbrew tym prognozom USA umacniały swoją

odrębą pozycję oparta na szczególnych atrybutach, co potwierdziły 3 wydarzenia:
a) Amerykańska inwazja na Panamę 1989 (Operation Just Cause) kiedy zajdzie potrzeba,

USA nie zawahają się użyć siły (w tym czasie Kanał Panamski znajdował się pod formalną
jurysdykcją USA; do władzy, w wyniku zamachu stanu, doszedł Manuel Noriega, który
współpracował z CIA, ostatecznie jednak zakończyło się to; zginęło dwóch marines;
szybka, punktowa interwencja USA -

b) Wojna w Zatoce Perskiej 1991: zdolność i gotowość USA do użycia siły w celu utrzymania

ładu międzynarodowego; demonstracja dominacji w broniach konwencjonalnych high-
tech

c) Rozkład ZSRR – USA bezkonkurencyjnym liderem porządku międzynarodowego

3) Gospodarcze odrodzenie:

a) Bill Clinton i jego It’s the economy, stupid! (autorem tego sloganu, hasła jest James

Carville – świetny specjalista PR, związany z Partią Demokratyczną, a jego z Partią
Republikańską)

b) 1992 – 2000 – jeden z najdłuższych okresów wzrostu w całej historii gospodarczej:



Wartość akcji amerykańskich firm notowanych na giełdzie wzrosła dwukrotnie



Gwałtowany spadek bezrobocia

15



Przezwyciężenie deficytu budżetowego

c) Na przełomie XX i XXI w. USA wytwarzały ponad 30% światowej produkcji
d) W USA miała siedzibę niemal połowa pośród 500 największych korporacji

ponadnarodowych

4) Gwarant porządku międzynarodowego?

a) Nie ma większych szans na ułomne choćby bezpieczeństwo międzynarodowe bez udziału

Stanów Zjednoczonych

b) Rola USA w rozwiązywaniu poważnych konfliktów międzynarodowych, np.:



Amerykańska mediacja i zażegnanie napięcia między Indiami i Pakistanem (posiadają
broń atomową, w 1998 roku najpierw Indie, a potem Pakistan wykonały udane testy
broni nuklearnej) – konflikt o Kargil (Kaszmir) w 1999 - wygasł



Zaangażowanie USA w rozwiązaniu konfliktu w Irlandii Północnej – porozumienie
wielkopiątkowe z kwietnia 1994



Interwencja w Bośni 1994 i układ pokojowy z Dayton w 1995: Madelaine Albright:
Stany Zjednoczone były „krajem niezbędnym” (cytat wzięty z przemówienia Billa
Clintona – ‘the indispensable nation’)

5) Stany Zjednoczone – od kryzysu do hegemonii. Podsumowanie:

a) Pesymistyczny pogląd na kryzys USA niemal cła okowicie w latach 1990..
b) O utrwalaniu się hegemonii USA przesądził zbieg kilku czynników takich jak:



Szybkie zwycięstw nad Irakiem w 1991 roku



Upadek ZSRR



Długotrwały boom w gospodarce amerykańskiej



Wysokie poziom wydatków na zbrojenia

30.05.2014 r.

Siła państwa:
Może by rozumiana w trzech podstawowych znaczeniach-wymiarach:

1) Jako atrybut (attribute power)
2) Jako relacja (relational power)
3) Jako cecha struktury (structural power)

** Zmierzenie siły państwa (potęgonometria)

Siła jako atrybut:
Posiadanie lub dostęp do określonych zasobów:



Sił zbrojnych



Broni nuklearnej



Surowców naturalnych



Pozycji geopolitycznej



Bazy produkcyjnej oraz infrastruktury



Know-how



Wielkości i struktura populacji

16



Skuteczności instytucji rządowych



Etc.

które mogą wpływać na wyniki danego państwa na arenie międzynarodowej.

Siła jako relacja:
Zdolność wywierania wpływu na innych.

Robert Dahl: zdolność skłonienia innego aktora do:



Nieuczynienia czegoś, co w innych okolicznościach by uczynił (odstraszanie; deterrence)

oraz



Przymuszenia do podjęcia pewnych działań, jakich w innych warunkach by nie podjął
(zmuszenie; compellence)

Siła strukturalna:



Zdolność wpływania na konstrukcję systemu, który doprowadza do działań niezależnych od
woli lub/i poczynań jego poszczególnych elementów



Zdolność do zmiany reguł gry wiążących inne państwa



Przykładowe struktury w polityce światowej: wiedzy, finansów, polityki, wojskowości…

Siła USA jako atrybut:



Hubert Verdine (1999): USA „hipermocarstwem” (l’hyperpuissance)



USA dysponują przewagą w stosunku do kolejnego najpotężniejszego państwa czy nawet
połączonych sił poszczególnych mocarstw w każdym istotnym aspekcie siły jako atrybutu ->
dominacja zarówno w sferze ekonomicznej, militarnej, technologicznej, jak i geopolitycznej



Czyni to Stany Zjednoczone hegemonem

Siła gospodarcza USA:



Pod koniec zimnej wojny gospodarka USA dwukrotnie przewyższała gospodarkę radziecką, a
z początkiem nowego stulecia jest 8 razy większa niż chińska, 64 – niż saudyjska; jej relacja do
gospodarki Etiopii czy Kiribati to, odpowiednio, ponad 1:1400 i 1:100 000



W latach 1990 – 1998 wzrost gospodarczy USA był dwukrotnie większy niż Unii Europejskiej i
trzykrotnie większy niż Japonii -> PKB Stanów Zjednoczonych wzrósł o 27%



W 2006 wzrost gospodarczy w stosunku do PKB wyniósł w USA 3,3% -> Japonia – wzrost o
2,2%, strefa euro – 2,8%



2012 wzrost gospodarczy: w stosunku do PKB (2,2%), per capita (49,800 USD)



Siła nabywcza w bln USD: 15,660



Wytwarzanych jest około 25% światowych dóbr i usług



Koncerny amerykańskie stanowią 65% spośród czołowych 80 firm na świecie -> ze 100
największych gospodarek na świecie, 51 to korporacje, 47 spośród to korporacje
amerykańskie



Inwestycje zagraniczne w USA:

o 1990 – 88 mld USD
o 2001 – 864 mld USD
o 2012 – 2,824 bln USD

17

o W 1990 – dominują inwestycje bezpośrednie
o 2001 – akcje i obligacje – 1/3 inwestycji zagranicznych

** stabilny, zaufany, wolny system gospodarki amerykańskiej atrakcyjny dla inwestorów



Dlaczego gospodarka amerykańska jest tak silna?

o Globalizacja działa na jej korzyść – żadne państwo nie odegrał ważniejszej roli w

narodzinach globalizacji niż najpotężniejsze ze wszystkich (Michael Cox)

o Zdominowanie międzynarodowych instytucji gospodarczych (np. Grupa G8, Bank

Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)

o Mit amerykańskiego sukcesu
o Warunki rozwoju działalności gospodarczej (relatywnie mało regulacji w odniesieniu

do innych państw świata)

Siła militarna:
Porównanie Pax Britannica z Pax Americana wypada na korzyść USA:



Małe rozmiary brytyjskiej armii lądowej (nawet w czasach świetności, czyli w okresie
wiktoriańskim, dominowali jeśli chodzi o flotę) i zasada two powers standard (flota brytyjska
musiała być co najmniej tak silna i liczna, jak połączone floty dwóch kolejnych państwa
numer 2 i 3)



Rozmiary amerykańskich sił zbrojnych:

o 1,569 mln (ale jednak największą armią dysponuję Chiny)
o 500 ICBMs (pociski/rakiety międzykontynentalne)
o 300 bombowców strategicznych
o 4650 głowic nuklearnych (z czego 2150 operacyjnych – mniej połowa tego czym

dysponuje Rosja, ponad 4000)



Od 2001 r. potężna tendencja zwyżkowa wydatków na obronność w USA:

o 2001 – 333 mld USD
o 2008 – 696 mld USD
o 2011 – 702 mld USD
o 2014 – około 800 mld USD
o Cięcia budżetowe pod kryzysie z 2008 roku nie dotyczą redukcji środków na

obronność

** Sekwestracja – pojęcie związane z redukcją wydatków budżetowych!

o 2011 – wydatki na obronność – 4% PKB USA = 702 mld USD = 46% całkowitych

światowych wydatków obronnych



Amerykańskie wydatki na badania i rozwój (R&D) w wojskowości = 80% wydatków w skali
całego globu



Pax Americana – bezwzględna dominacja w każdym wymiarze strategii, w tym kosmicznym i
cybernetycznym -> 100 satelitów w służbie bezpieczeństwa narodowego



Siły lądowe, siły morskie, siły powietrzne, przestrzeń kosmiczna i cybernetyczna – 5
„teatrów”, w których USA dominują

18

Nowoczesne technologie i innowacyjność:



2001 wydatki USA na R&D = łączne wydatki wszystkich pozostałych państw G-7 -> wydatki
G-7 = 90% wydatków w skali globalnej



2012 wydatki na R&D wzrosły o 7,6% w porównaniu do 2011 i wynosiły 436 mld USD ->
udział w globalnych wydatkach na R&D na poziomie 31,5% -> wydatki Chin na R&D – ponad
198 mld USD (w ciągu dekady liczba zagranicznych jednostek badawczo-rozwojowych
wzrosła z 0 do 700)



Największa koncentracja przemysłu wysoko-zaawansowanych technologii

Liczba zdobywców Nagród Nobla z 10 wiodących krajów (1901-2000):



USA – 258

Demografia:



Populacja – 318,1 mln (2014): mówiąc o demografii, mamy nie tylko do czynienia z wielkością
populacji, ale również strukturą społeczeństwa

Geopolityka:



Koniec II wojny światowej – 1139 baz (zamorskich) na całym świecie



Rok 2011 – 865 baz

Siła relacyjna:



Wpływ broni jądrowej na siłę relacyjną USA:

o Przez znaczenie przypisane odstraszeniu nuklearnemu
o Wyrażoną w formie zmuszenia
o Kryzys kubański – kwarantanna oraz groźba eskalacji konfliktu zmusiły ZSRR do

zaniechania działań na Kubie w październiku 1962 (jednak według opinii polityków nie
był to problem o charakterze wojskowym, ale politycznym – sygnał dla USA, że muszą
się liczyć z ZSRR)

Siła strukturalna:



Wpływa USA na kształt międzynarodowych instytucji finansowych, gospodarczych i
handlowych:

o MFW, BŚ, WTO
o System z Bretton Woods
o Reguły wolnego handlu – prymat gospodarki wolnorynkowej



Finansowe i handlowe reguły gry opracowane przez USA:

o Po zakończeniu zimnej wojny zasady te zglobalizowały się

Ten, który wieścił pod koniec lat 1980. Kryzys i upadek USA, w roku 2002 stwierdził, odwołując swoją
teorię upadku: „Nic podobnego do tej nierówności władzy nigdy nie istniało, nic. Bycie numerem
jeden dużym kosztem to jedno, natomiast bycie jedyną superpotęgą świata tak niskim kosztem jest
czymś uderzającym” (Paul Kennedy)

19

6.06.2014 r. – ostatni wykład! (13.06.2014 nie będzie zajęć z powodu wyjazdu prowadzącego)

Neokonserwatyzm. Imperialistyczny zryw.

Geneza: początek „neokonserwatyzmu” – przełom lat 1960. i 1970 (pokolenie ’68, kontestowanie
ówczesnej polityki amerykańskiej, wybory i wygrana Nixona – bardzo konserwatywny, nie chciał się
zgodzić na żadne ustępstwa z liberałami) – związany z:

1) Erozją tzw. liberalnego konsensusu (załamanie konsensusu – część liberałów stwierdzam że

ich ideologia nie pokrywa się z większością poglądów liberałów, przewartościowanie ideałów;
rok 1968; geneza środowiska neokonserwatywnym zasadza się więc w środowisku
liberalnym) i „żywotnego centrum” (powstało pod koniec lat 40-tych XX wieku + doktryna
Trumana – co mamy do powiedzenia w polityce zagranicznej -> powstrzymywanie
komunizmu) polityki zagranicznej USA -> entuzjazm wobec doktryny powstrzymywania

2) Frustracja moralnymi i militarnymi klęskami w wojnie wietnamskiej
3) Politykę detente (odprężenia w relacjach amerykańsko-radzieckich)
4) Rozwojem idei kontrkulturowych na Zachodzie

Sprzeciw mniejszości liberałów wobec tych zmian

Ad 1) NIXON + FORD + CARTER – muszą prowadzić politykę odprężenia bez względu na swoje
poglądy; Nixon rozmawiał z przywódcą Chin, nawiązanie relacji gospodarczych

Ad 2) Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) podpisany w
Helsinkach w 1975 roku -> ZSRR + kraje satelickie + USA, Kanada -> duże osiągnięcie, bo odbyło się to
przecież w okresie zimnej wojny

Kolejne sukcesy: traktaty rozbrojeniowe amerykańsko-sowieckiej w pierwszej połowie lat 70-tych –
SALT I (Strategic Arms Limitation Treaty) (+)

Za prezydentury Cartera podpisano SALT II (-)

Ale w grudniu 1979 roku dochodzi do interwencji radzieckiej w Afganistanie – zatem USA nie czują
się zobowiązane do przestrzegania postanowień SALT II (nie wszedł tak naprawdę w życie, Senat
miał dopiero wyrazić zgodę na ratyfikację, ale ze względu na radziecki atak, nie wyrazili zgody na
wejście traktatu w życie)

Neokonserwatyści nie byli zadowolenie z tych wydarzeń -> nie powinno się dogadywać z
komunistami

Termin „neokonserwatyzm”: zastosowanie tej nazwy do antykomunistycznych liberałów wczesnych
lat 1970., przypisuje się Michaelowi Harringtonowi (1962) – jednemu z liberałów zdecydowanie
lewicowych (miało na początku mieć zabarwienie zdecydowanie pejoratywne):



Neokonserwatyzm: „system przekonań tej grupy byłych lewicowców, którzy na początku
lat 1970. zaczęli wyznawać swoistą wersję konserwatyzmu” („przechodzenie na drugą

20

stronę politycznej barykady ze strony lewej na prawą, na stronę bliższą Partii
Republikańskiej”)

Narodziny:

1) Nowojorska grupa intelektualistów studiująca w City College of New York z najbardziej

antykomunistycznym skrzydłem „żywotnego centrum” (frakcji zimnowojennych liberałów w
Partii Demokratycznej):



Daniel Bell, Irving Kristol, Seymour Martin Lipset, Philip Zelznick, Natan Glazer, Daniel
Patrick Moynihan

2) Młodzieńcze fascynacje stalinizmem i trockizmem
3) „Nowi konserwatyści” – przechodzili na stronę konserwatywną ze świata liberalnego

Geneza – podsumowanie:
Na powstanie neokonserwatyzmu największy wpływ miały 3 zjawiska:

1) Zbyt „miękki” stosunek liberałów do ZSRR, który w mniemaniu neocons zagrażał American

way of life

2) Rozczarowanie nieudanymi programami społecznymi liberalizmu w latach 1960. i 1970

(zwłaszcza programom Lyndona Johnsona, np. w kontekście walki z ubóstwem)

3) Nowolewicowa kontrkultura

Ad 1) Dla neokonserwatystów podstawowym zagrożeniem ze strony państw komunistycznych i ich
ideologii było zagrożenie dla amerykańskiego modelu życia, wartości, zasad (zwłaszcza w obszarze
wolności gospodarczej)
Dla konserwatystów zaś zagrożenie ze strony komunizmu miało charakter niemal religijny, „zło od a
do z”, zło wcielone w każdym wymiarze zagrażające istnieniu amerykańskich ideałów

Ewolucja idei:

1) Krystalizacja programu na schyłkowy okres zimnej wojny -> lata 1970.
2) Prezydentura Reagana -> lata 1980 (1980 – 1992 – 2xReagan i 1xBush Senior – potwierdzenie

słuszności porzucenia idei liberalnych; dużo neokonserwatystów sprawowało urzędy podczas
tych administracji)

3) Dogorywanie „pierwszego” neokonserwatyzmu i początek kształtowania się „drugiego” ->

lata 1990 (2xClinton; spychanie do defensywy nurtów prawicowych i neokonserwatywnych,
choć nadal byli aktywni)

4) Pozimnowojenna reaktywacja

Neokonserwatyści (pulikacje, konferencje, Biały Dom, think tanks, fundacje), m.in:



William Kristol



Norman Podhoretz



Leo Strauss



Paul Wolfowitz



George W. Bush

21

Program zwycięskiego zakończenia zimnej wojny:

1) 1976 – 1980 – rozkwit etapu postulowanego pierwszej fali neokonserwatyzmu:



Norman Podhortez, The Present Danger (1980)



Jeanne Kirkpatrick, Dictatorship and Double Standards, Commentary (pismo będace
jednym z kluczowych dla neokonserwatystów) (1979) – odwołanie się do George’a
Kennana

Pozimnowojenna reaktywacja:

1) William Kristol i Robert Kagan – postulat zwrotu „w stronę neo-reaganowskiej polityki

zagranicznej” („Towards a Neo-Reaganite Foreign Policy”, Foreign Affairs, Jul/Aug 1996):



Demokratyzacja jako instrument umacniania globalnej hegemonii USA

2) „Brak widocznego zagrożenia dla najbardziej żywotnych interesów USA czy dla pokoju

światowego sprawił, że Amerykanie bezmyślnie odrzucili zarówno materialne, jak i duchowe
fundamenty, na których oparty został ich narodowy dobrobyt” -> Amerykanie powinni mieć
poczucie odpowiedzialności za losy świata

3) Media:



Weekly Standard, The New York Sun, Fox News itp.

4) Think-tanki:



Jewish Institute for National Security Affairs



American Enterprise Institute (duży prestiż i finanse)



Center for Security Policy



Project for the New American Century (pod koniec lat 90-tych)

Sympatie:
Specjalne stosunki z Izraelem:



Pomoc finansowa, militarna i dyplomatyczna



Gwarancje bezpieczeństwa



Wielu neocons pochodzenia żydowskiego