33

Farmakoterapia

Fitoterapia

w schorzeniach reumatycznych

Jedną z takich przewlekłych, wyma-

gających długiego leczenia chorób

jest reumatyzm, określany jako Reu-

matoidalne Zapalenie Stawów. Jest

to powszechne określenie ponad 300

schorzeń narządu ruchu oraz tkanek

miękkich. Podstawową formą leczenia

nadal pozostaje chemioterapia, ale

jest coraz częściej wspierana fitotera-

pią, ze względu na jej niewielką tok-

syczność i dobre efekty działania.

W schorzeniach reumatycznych sku-

teczne są zwłaszcza preparaty ro-

ślinne, stosowane zewnętrznie. Do tej

grupy należą środki rumieniące, które

wywołują przekrwienie tkanek, uczu-

cie ciepła i złagodzenia bólu. Są to

plastry, żele i maści, w skład których

wchodzą wyciągi z roślin zawierają-

cych alkaloidy. Do najbardziej zna-

nych alkaloidów należy kapsaicyna,

otrzymywana z różnych gatunków

pieprzowca (

Capsicum

). Stosowana

zewnętrznie wykazuje specyficzne

działanie na zakończenia nerwowe,

które przewodzą uczucie ciepła. Po

wtarciu w skórę najpierw odczuwa

się ciepło, a po pewnym czasie silne

„palenie”, spowodowane podrażnie-

niem zakończeń nerwów czuciowych.

Trzeba jednak pamiętać, aby prepa-

ratów z kapsaicyną nie stosować na

uszkodzoną skórę bądź otwarte rany,

jak również w wypadku stwierdzonej

nadwrażliwości.

Obecnie coraz częściej wykorzystuje

się alkaloidy w połączeniu z innymi

związkami, zwłaszcza z olejkami ete-

rycznymi. Szczególne zastosowanie

znalazły: olejek terpenowy (

Oleum

Terebinthinae

), jałowcowy (

Oleum Juni-

peri

), kamforowy (

Oleum Camphorae

),

gorczycowy (

Oleum Sinapis

). Więk-

szość z wymienionych powoduje pod

wpływem wcierania rozszerzenie na-

czyń krwionośnych i zaczerwienienie

skóry. Stosowane są one głównie jako

środki przeciwbólowe. Mogą być uży-

wane wyłącznie przy nieuszkodzonej

skórze. Na obrzmiałe i bolące stawy

zastosowanie mają okłady z wywa-

rów ziołowych, np. z liści podbiału

lub kataplazmy, np. z nasion lnu. Ulgę

przynoszą również kąpiele, które w za-

leżności od stanu chorego, mogą obej-

mować całe ciało lub odcinek zajęty

chorobą. Kąpiele stosuje się zazwy-

czaj przez 4 tygodnie lub do ogólnej

liczby 20 zabiegów. Po tym czasie

należy zastosować kilkumiesięczną

przerwę. Kąpiele

pełne i półpeł-

ne stosuje się co

drugi dzień, a ich

czas powinien

być stopniowo

zwiększany od 5

do 15 minut. Tem-

peratura wyjścio-

wa wody powin-

na wynosić 38–

39°C . Jako su-

rowce zielarskie,

których odwary

używane są do

kąpieli w choro-

bach reumatycz-

nych, stosuje się

jałowiec, igliwie

i siano.

Spośród preparatów przeciwreuma-

tycznych do stosowania wewnętrzne-

go wiodąca rolę odgrywają pochodne

kwasu salicylowego. Występują one

m.in. w korze wierzby (

Salix alba

),

w postaci glikozydów fenolowych.

Związki te łatwo hydrolizują w kwaś-

nym środowisku żołądka do alkoholu

salicylowego, który utlenia się do kwa-

su salicylowego i tworzy rozpuszczal-

ne sole. Przenikają one do krwiobiegu

i działają przeciwbólowo oraz prze-

ciwzapalnie. Podobnie jest w przy-

padku wiązówki błotnej (

Filipendula

ulmaria

). Jej substancja biologicznie

czynna – spireina – jest aldehydem

salicylowym.

Działanie tych surowców jest powolne,

gdyż ilość salicylanów w nich zawarta

jest stosunkowo mała w porównaniu

z dawkami w preparatach syntetycz-

nych. Środki te nie powodują jednak

podrażnienia błony śluzowej żołądka

w tym stopniu, co preparaty syntetycz-

ne. Oprócz kory wierzby i wiązówki

błotnej, preparaty te zawierają dodat-

kowo pokrzywę, brzozę i rdest ptasi.

Pokrzywa zwyczajna (

Urtica dioica

)

wykazuje wyraźne działanie na me-

tabolizm, na co mają wpływ zawarte

Fitoterapia ma zastosowanie w wielu dziedzinach
medycyny, najczęściej jako terapia wspomagająca leczenie
środkami syntetycznymi. Czasem jest jednak podstawowym
sposobem leczenia, np. w przypadku chorób przewlekłych,
gdzie długotrwałe podawnie chemioterapeutyków może
powodować wiele skutków niepożądanych.

34

Farmakoterapia

w nich witaminy i sole mineralne – nie-

zbędne składniki enzymów i hormo-

nów uczestniczących w procesach

przemiany materii. Brzoza brodawko-

wata (

Betula verrucosa

) zawiera sub-

stancje czynne (flawonoidy, garbniki,

saponiny, fitosterole), które wyraźnie

zwiększają wydalanie moczu, a co

za tym idzie, usuwają z organizmu

szkodliwe produkty przemiany materii.

Rdest ptasi (

Polygonum aviculare

), ze

względu na zawartość flawonoidów,

fenolokwasów, garbników i soli mine-

ralnych zawierających krzemionkę,

także działa łagodnie moczopędnie,

przyspieszając proces oczyszczania

organizmu.

Kolejna roślina, która znalazła zasto-

sowanie w leczeniu chorób reumatycz-

nych to mniszek lekarski (

Taraxacum

officinale

). Jako surowiec zawierający

substancje gorzkie (taraksacynę), fla-

wonoidy, sole mineralne (potas, mag-

nez, siarkę i krzem), witaminy i stymula-

tory biogenne, wpływa na normaliza-

cję całego procesu trawienia. Niektóre

substancje zawarte w mniszku mają

zdolność tworzenia rozpuszczalnych

w środowisku wodnym kompleksów

ze szkodliwymi metabolitami, powsta-

jącymi w organizmie człowieka. Jest to

działanie, podobnie jak w przypadku

poprzednio opisanych ziół, odtruwają-

ce i oczyszczające.

W ostatnich latach zwrócono także

uwagę na lecznicze właściwości popu-

larnej azjatyckiej przyprawy – imbiru

(

Zingiber officinalis

). Standaryzowany

wyciąg z kłącza tej rośliny hamuje

tworzenie się prozapalnych cytokin,

co zapobiega procesom niszczenia

chrząstki i sprzyja jej regeneracji. Eks-

trakt z imbiru, zmniejszając tworzenie

się prostaglandyn i leukotrienów, w kon-

sekwencji redukuje stan zapalny i towa-

rzyszący mu ból.

Stosunkowo nowym odkryciem jest za-

stosowanie specjalnej odmiany dzikiej

róży (

Rosa canina

), rośliny stosowanej

w fitoterapii od dawna. Substancja ak-

tywna, oznaczona jako GOPO, należy

do grupy galaktolipidów. Znalazła ona

zastosowanie w chorobie zwyrodnie-

niowej stawów i dolegliwościach reu-

matycznych. Preparat zawierający GO-

PO szczególnie polecany jest osobom,

u których występowanie dolegliwości

stawowych związane jest z procesami

zapalnymi stawów, trybem życia prze-

ciążającym stawy, nadwagą lub wie-

kiem. Stosowanie wyciągu z dzikiej róży

zmniejsza bóle stawów, zwiększa ich

ruchomość, a także łagodzi objawy sta-

nów zapalnych, dzięki czemu możliwe

jest zmniejszenie ilości przyjmowanych

leków przeciwbólowych.

W leczeniu RZS stosuje się także „czar-

ci pazur” (

Harpagophytum procum-

bens

). Skuteczność standaryzowanych

wyciągów z „czarciego pazura” po-

twierdzono w najnowszych badaniach

farmakologicznych i klinicznych. Stwier-

dzono, że glikozydy z grupy irydoidów

oraz tetra-sacharydozyd wykazują

szczególną skuteczność w leczeniu

stanów zwyrodnieniowych stawów

o charakterze przewlekłym, natomiast

gorzej sprawdzają się w chorobach

reumatycznych o przebiegu ostrym.

W bardziej zaawansowanych stanach

chorobowych stawów, obok leczenia

zasadniczego jest stosowane lecze-

nie ziołowe, jako leczenie osłaniające

błonę śluzową żołądka przed szkodli-

wym działaniem NLPZ czy sterydów.

Najczęściej używanymi surowcami

zielarskimi w takich sytuacjach są: szan-

ta zwyczajna, majeranek, nostrzyk,

tysiącznik, tatarak, koper, lukrecja, len,

arcydzięgiel, prawoślaz i mięta.

Napary i odwary ziołowe stosowane

doustnie działają przeciwbólowo i re-

mineralizująco, wpływają na czynność

wątroby i na układ moczowy oraz po-

prawiają apetyt i doprowadzają do

równowagi system nerwowy. Dobry

efekt remineralizujący wykazują zioła

zawierając duże ilości rozpuszczalnej

krzemionki i soli mineralnych – skrzyp,

poziewnik, rdest, mniszek czy drapacz.

Co kilka tygodni wskazane jest też

zastąpienie na jakiś czas preparatów

farmakologicznych naparami ziołowy-

mi, które mają podobne, choć zdecy-

dowanie słabsze działanie farmakolo-

giczne. W skład takiej mieszanki mogą

wchodzić: owoc róży, bzu czarnego,

liść brzozy.

Ponadto surowce zielarskie są pomoc-

ne wtedy, gdy konieczne jest prowa-

dzenie terapii antybiotykowej, która

z reguły trwa dłuższy czas. Wskazane

jest wówczas podawanie przez dwa

tygodnie, co drugi miesiąc, 3 razy

dziennie soku ze świeżych stabilizowa-

nych korzeni łopianu albo naparu z te-

go surowca. Korzeń łopianu zawiera

składniki o działaniu bakteriobójczym

i fungistatycznym.

W ostrych stanach zapalnych, na cho-

re stawy poza stosowaniem zleconej

przez lekarza farmakoterapii chemicz-

nej i poza ziołami, można stosować

również okłady z ciepłej borowiny.

Leczenie chorób reumatoidalnych jest

procesem długotrwałym, a czasami

trwa nawet do końca życia. Oznacza

to cierpienie chorego, możliwość wy-

stąpienia powikłań, a na skutek poli-

pragmazji – większe ryzyko działań

niepożądanych stosowanych leków.

Z tego względu fitoterapia jest godną

polecenia alternatywą leczenia che-

micznego. Co więcej, w niektórych

przypadkach pozwala w ogóle zre-

zygnować z leków syntetycznych, da-

jąc równie dobre rezultaty, zwłaszcza

w stanach przewlekłych. Ponadto reu-

matyczne procesy zapalne charaktery-

zują się występowaniem samorzutnych

remisji, które mogą trwać kilka miesięcy

lub nawet lat i wówczas stosowanie

roślinnych preparatów, wykazujących

mniej działań ubocznych, jest szcze-

gólnie wskazane.

mgr farm. Wiktoria Palczewska