Joanna Cie la

6 sierpnia 2013

Jak to jest by jedynym dzieckiem?

Jacy s jedynacy

Blisko poøowa dzieci wychowuj cych si dzi w polskich domach to jedynacy. To, co kiedy byøo budz cym trosk wyj tkiem, dzi
staje si norm . By jedynym dzieckiem, co to wøa ciwie znaczy?

U Moniki i Bøa eja uroczysto ci rodzinne wygl daj tak. S pa stwo K., rodzice Bøa eja, pa stwo R., rodzice Moniki oraz 2-letni syn Moniki i Bøa eja –
Tomek. Gdy maøy, usadzony w centralnym punkcie stoøu, je zupk , sze par dorosøych oczu w napi ciu ledzi drog øy ki do jego buzi.

Wedøug najnowszej Diagnozy Spoøecznej, jedynaków, którzy nie sko czyli 15 lat, jest w Polsce prawie 1,7 mln. Wychowuj si w ponad 40 proc.
gospodarstw, w których s dzieci. To odsetek wi kszy ni kiedykolwiek w przeszøo ci. Jolanta Fedak, byøa minister pracy, w ubiegøym roku straszyøa
wr cz, e grozi nam spoøecze stwo jedynaków. Grozi nie ma co, bo we wspóøczesnej nauce nie znalazøy potwierdzenia rozpowszechnione dawniej
pogl dy o wpisanej w jedynactwo patologii. Z pewno ci natomiast spoøecze stwo w coraz wi kszym stopniu tworzone przez ludzi bez rodze stwa b dzie
inne od znanego dotychczas.

Potencjaøy

Jakie b dzie spoøecze stwo jedynaków – to nie jest do ko ca jasne. Wiele prowadzonych przez dekady bada skutków wychowania pojedynczych dzieci
przynosiøo sprzeczne rezultaty. A to okazywaøy si egocentryczne, egoistyczne, niedojrzaøe i przem drzaøe, a to – nad wiek dorosøe, odpowiedzialne
i zaanga owane spoøecznie.

Dr Piotr Poøomski z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gda skiego ocenia, e bø d tkwiø gøównie w dzieleniu grup do bada od sztancy – na jedynaków
i reszt wiata. A rzecz jest bardziej zniuansowana. Jedynactwo, mówi c j zykiem nauki, to zmienna po rednicz ca – sprawia, e wpøyw rodziców na
dziecko staje si wyra nie silniejszy ni w rodzinach zbudowanych wedøug modelu dwa plus dwa i wi cej.

Mechanizm dziaøa tak: im mniej osób w rodzinnym systemie, tym g stsza komunikacja i silniejsze powi zania mi dzy tymi, którzy ten system tworz .
Jedyne dostaje od rodziców wi cej wszystkiego – je li s emocjonalnie dojrzali, ma silniejsze poczucie bezpiecze stwa i jest bardziej zadowolone z ycia
ni dzieci, które doczekaøy si rodze stwa lub przyszøy na wiat jako kolejne w rodzinie. Je li jednak ojciec czy matka s osobami gwaøtownymi, nie radz
sobie z yciem i samymi sob , jedyne dziecko staje si wyø cznym odbiorc ich destrukcyjnych reakcji. Co wi cej, ojcom i matkom jedynaków øatwo
popa w skrajno ci – rozpu ci potomka lub, przeciwnie, wdro y przesadn dyscyplin , by udowodni rodzicielskie kompetencje – okazj wszak maj
tylko raz. Rodzice jedynych to cz sto ci starsi, wyksztaøceni, którzy we wcze niejszych latach realizowali aspiracje zwi zane z karier i pieni dzmi.
Psychologowie nazywaj to syndromem totalnej inwestycji.

A je li rodzice zmagaj si z poczuciem winy, a cz sto tak si zdarza, w intensywno ci emocji relacja ojców i matek z jedynymi mo e przewy sza inne
rodzinne zwi zki. Zdaniem prof. Jarosøawa Jagieøy, pedagoga z Akademii im. Jana Døugosza w Cz stochowie, w rodzicach poczucie winy budzi si
zwøaszcza wówczas, je li przed narodzinami jedynego stracili dziecko, prze yli poronienie lub aborcj albo je li jedyne nie byøo dzieckiem planowanym.
Wtedy jest inwestycja totalna, z emocjonalnym tornado.

A przecie na rodzicach si nie ko czy. Bo jedno dziecko oznacza czworo dziadków i nawet o mioro prabab i pradziadków. Døugo ycia si wydøu a.
Pradziadków przybywa. Inwestycja totalna, prowadzona mi dzypokoleniowo przybiera na relacjach i zale no ciach.

èawka jednoosobowa

Na tak nawo onym rodzinnym gruncie jedynak czy jedynaczka wyrastaj szybciej ni inne dzieci. Cz sto na przykøad pr dzej, lepiej i m drzej zaczynaj
mówi . Przyspieszone dojrzewanie zahacza i o wymiar fizyczny – wedøug ameryka skich statystyk menstruacja u jedynaczek zaczyna si wcze niej ni
u innych dziewcz t. Ale te , z drugiej strony, od pocz tku do ko ca ycia rodziny pozostaj c na pozycji najmøodszego. Bywa wi c, e jedyne otrzymuje
zawoalowany komunikat: „Nie ro nij!”. Oczekuje opieki i pomocy, cho dawno powinno ju si usamodzielni .

Oczywisty deficyt dotykaj cy jedynych nawet z tych najbardziej wyrobionych rodzin to brak czøonka rodziny w podobnym wieku – kogo do rozmowy
o tym, co dzieci uwa aj za wa ne (bo rodzice maj przecie inn hierarchi warto ci). Terapeuci coraz cz ciej wspominaj co prawda
o dobrodziejstwach pøyn cych z braku przymusu konkurencji i walki o uwag rodziców (lepszej samoocenie i swobodzie), to jest warto . Jednocze nie
jednak niemal ka dy pytany jedynak przyznaje, e na jakim etapie ycia zmagaø si z pytaniem, czy jest normalny, typowy. Brak lustra, materiaøu
porównawczego w ród rodze stwa, skutkuj mniejsz pewno ci siebie.

Køopot zaczyna si , gdy brak lustra idzie w parze z niedoborem rodziców. Krystyna Starczewska, dyrektorka 20 Spoøecznego Gimnazjum w Warszawie
i nauczycielka z ponad 40-letnim sta em, coraz cz ciej obserwuje takie dzieci: w klasie zawsze siadaj osobno, przez korytarze przemykaj chyøkiem,
nawet gdy kto je zagada, z oporami podnosz wzrok znad smartfona; albo przeciwnie – nadaktywne, ci gle gadaj , bywaj agresywne, nie wyczuwaj

Wa na informacja dotycz ca plików cookies.
Nasz serwis u ywa plików cookies do prawidøowego dziaøania strony. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawie dla plików cookies oznacza, e b d one
zapisywane w pami ci urz dzenia. Ustawienia te mo na zmienia w przegl darce internetowej.
Wi cej informacji udost pniamy w naszej Polityce prywatno ci

x

Strona 1 z 3

Jak to jest by jedynym dzieckiem? | Jacy s jedynacy - Polityka.pl

2013-08-30

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1551055,1,jak-to-jest-byc-jedynym-dzieckiem.re...

reakcji i intencji innych. Mówi o nich: dzieci osamotnione, nieprzetrenowane w kontaktach z lud mi, zostawiane na caøe dnie z ekranem – komputera,
telewizora, telefonu. Nie musz to by jedynacy. Ale je li s – to maj gorzej. Wej cie w system edukacji w szkole albo przedszkolu to dla jedynych
szczególnie silne doznanie. Szkoøy nie s przystosowane do rozumienia jedynaków. Nie wspieraj , nie asekuruj .

Potem gdy dorastaj , nieraz zaczynaj ostrzej balowa – brak umiej tno ci nawi zania kontaktu przez rozmow próbuj skompensowa wspólnym
paleniem lub piciem. Bo do rywalizacji si nie rw . Psychologowie w wi kszo ci podkre laj , e wbrew obiegowym pogl dom jedyne bynajmniej nie chce
rywalizowa . Intelektualnie wyro ni te nad inne, cz sto rosøo tak szybko, e nie zd yøo si emocjonalnie rozwin . W efekcie okazuje si wiotkie,
bezradne i zagubione, zwøaszcza gdy wybuchaj dzieci ce køótnie. Woli wi c trzyma si na uboczu.

Wedøug lu nych obserwacji polskich nauczycieli przedszkolnych, 6-letni jedynacy w testach gotowo ci szkolnej wypadaj jako mniej samodzielni ni inne
dzieci. Cho te mog wydawa si zdolniejsze. Wytresowane do sukcesu, lepiej ni rówie nicy wchodz w polski anachroniczny system nastawionej na
indywidualizm edukacji. Po pierwszym szoku okazuje si , e swobodnie im w towarzystwie dorosøych, wi c i nauczycieli, których wiadomie (b d nie)
owijaj sobie nieraz wokóø palca. Tyle e je li zobacz , i nie maj szans by doskonaøe, mog porzuci wysiøki. Bo wydaje im si , e rodzice wszystko
robi doskonale i od razu, a nie miaøy szans obserwowa innych dzieci, próbuj cych co robi ile razy i prze ywaj cych po drodze pora ki. Przywykøy, e
zawsze musi wyj .

Projekt na tip-top

Na podobnej zasadzie jak z nauczycielami kilkana cie lat pó niej jedyne dogaduj si z przeøo onymi. Tu rozbie no ci mi dzy badaczami nie ma – jedyne
dzieci to na ogóø dobrzy pracownicy, staraj cy si zadowoli swych szefów, skrupulatni i sumienni – cho , podobnie jak w czasach szkolnych,
potrzebuj cy wsparcia i otuchy.

Jak zauwa aj niektórzy autorzy, jedynacy prze ywaj cy dzieci stwo pod nieustann kontrol dorosøych i zdani na ich wol , we wøasnej dorosøo ci mog
czu poci g, by samemu kontrolowa wszystkich i wszystko. S te szczególnie nara eni na pracoholizm. – Ma to zwi zek z cz sto obserwowanym
u jedynaków perfekcjonizmem neurotycznym – tøumaczy Piotr Poøomski. – Chodzi o analizowanie, rozmy lanie, wyprzedzanie sytuacji w my lach,
szczególnie w kontek cie mo liwych niepowodze .

Na przykøad G. Na wøasne spotkanie autorskie po wydaniu pierwszej ksi ki przyszedø dwie godziny przed czasem. Mniej z powodu samej ksi ki,
a bardziej tego, czy w zakontraktowanej sali nie b dzie duszno, kto przyjdzie, czy ludzie nie b d siedzieli za blisko, czy wiatøo nie b dzie za mocne
i w ogóle, jaka b dzie sala. Ostatecznie wynegocjowaø inn sal ni ta, która byøa wcze niej przygotowana, i samodzielnie, zgodnie z wøasn wizj ,
rozstawiø w niej krzesøa.

Badacze David Emerson i Jill Pitkeathley na podstawie kilkudziesi ciu wywiadów z nieposiadaj cymi rodze stwa konkluduj jednak, e pod swoj dobr
na ogóø pozycj zawodow i spoøeczn cz sto skrywaj oni emocjonalny chaos. Ch tnie wyst puj publicznie i bryluj w bankietowych small talkach,
prezentuj c si otoczeniu, tak jak kiedy prezentowaøy si dorosøym – ale wewn trznie wci pozostaj delikatne jak pergamin, wra liwe na zranienia
i nieodporne na krytyk . Tak jak kiedy trzymaøy si z dala od klasowych utarczek, w dorosøo ci unikaj udziaøu w biurowych intrygach i przynale no ci
do koterii. W wyznaniach wielu przewija si podobny sposób na zaspokojenie potrzeby wøasnej, niepodzielnej przestrzeni – rado z samotnej jazdy
samochodem.

Partner na wyø czno

Na rynku matrymonialnym staj wi c przed szczególnym wyzwaniem: w relacjach, w których powinna panowa równowaga siø i brak wyra nej hierarchii,
jak zwykøo si my le o wspóøczesnych zwi zkach, s prze wiczeni søabiej ni inni. Je li do tego we wczesnych latach byli zniech cani do wyra ania uczu
i my li, w dorosøo ci mog z trudem si otwiera , budowa partnersk intymno . Trudniej im przeprasza , bo rodzice, ich wyø czny przedmiot
obserwacji, jak wiat wiatem, rzadko przepraszaj i przyznaj si do bø dów.

W dodatku z powodu siøy wzajemnych powi za trudniej, czy to dosøownie czy metaforycznie, rozsta si jedynemu z domem rodzinnym. Gdy L., dorosøej
jedynaczce, matka wyznaøa, e nie podoba jej si m czyzna, z którym L. si spotyka, ta posøusznie rozstaøa si z partnerem. Przez nast pne kilka lat
wyrzucaøa matce, e to przez ni pozostaje singielk . Gdy wreszcie zwi zaøa si z kolejnym partnerem, matka zasugerowaøa, by L. przyj øa o wiadczyny,
je li do nich dojdzie. Obecnie matka L. na bie co skrupulatnie recenzuje córce poczynania zi cia. Na razie m L. jest na plusie.

Doniesienia o sytuacji rodzinnej dorosøych jedynych s wzajemnie sprzeczne. Wedøug cz ci autorów jedynaczki rozwodz si rzadziej ni inne kobiety, bo
wa ne jest dla nich pøyn ce z maø e stwa bezpiecze stwo w sytuacji, gdy maj poczucie, e s same na wiecie. Z kolei maø e stwa jedynaczek
z jedynakami, a wi c przyszøo najbli szych dekad, uwa a si za najtrudniejsze do utrzymania, bo ka da ze stron ma oczekiwa opieki i po wi cenia ze
strony tej drugiej. Odwoøuj c si do niezawodnych ameryka skich statystyk: o ile swoich partnerów zdradza 60 proc. osób b d cych w zwi zkach, w ród
jedynaków i jedynaczek robi to tylko 30 proc. Emerson i Pitkeathley cierpko komentuj to porównanie hipotez , e jedynacy maj by mo e za du o
problemów w tych zwi zkach, w których s , by pakowa si w nowe køopoty.

W roli ratownika

A na koniec caøe to towarzystwo – rodzice, dziadkowie, pradziadkowie – z którymi siadaøo si przy wigilijnym stole – wchodzi w etap, gdy oczekuje opieki.
Gdy pani W., jedynaczka, wybieraøa si na emerytur , miaøa nadziej , e wreszcie uda jej si nadrobi zalegøo ci w podró ach. Rok przed jej odej ciem
z pracy zachorowaøa jej matka. Na kilka miesi cy zamieszkaøa z pani W. i z jej m em, potem pani W. znalazøa dla matki miejsce w domu opieki. Tu po
tym trafiøa do szpitala samotna ciotka, która opiekowaøa si pani W. przez caøe dzieci stwo. Nast pnie posypaøo si zdrowie bezdzietnego wujostwa,
którzy pani W. traktowali jak córk . Pani W., ju na emeryturze, zamiast z m em po Polsce, podró uje wi c mi dzy szpitalami, domami opieki
i przedwojennymi mieszkaniami bez windy. Czasem klnie na swój los, ale w gruncie rzeczy jest z nim pogodzona. Zawsze czuøa si odpowiedzialna za
wszystkich, przyj øa, e inwestycja, jak jest, musi si zwróci .

Wøa nie starzenie si rodziców (oraz tych wszystkich ciotek i bab ) staje si coraz powa niejszym zmartwieniem jedynych, i to ju w do møodym wieku.
Co wi cej, po mierci ojców i matek znacz co ro nie niepokój jedynych i utrzymuje si nieraz przez lata. Wi kszo z nich ø czy przecie z rodzicami

Strona 2 z 3

Jak to jest by jedynym dzieckiem? | Jacy s jedynacy - Polityka.pl

2013-08-30

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1551055,1,jak-to-jest-byc-jedynym-dzieckiem.re...

bardzo silna wi . W niektórych przypadkach wr cz zakøócaj ca budow wøasnego ja, autonomii. „Teraz, gdy rodzice zmarli, nie wiem, kim jestem. Czy ja
te umarøem?” – pytaø terapeut jedynak.

W roli pioniera

A przecie gdzie w scenariuszu jest jeszcze miejsce na wøasne rodzicielstwo. To do wiadczenie wi kszo ci wspóøczesnych møodych matek i ojców, nie
tylko urodzonych jako jedynacy: poczucie kompletnej dezorientacji wobec tomów anonimowych i wykluczaj cych si wzajemnie porad o tym, jak
sprawowa opiek nad dzieckiem. Staro wiecki model rodziny, z macierzy stwem rozci gaj cym si na caøe ycie, pozwalaø podgl da albo wøasne matki
przy opiece nad møodszym rodze stwem, albo starsze rodze stwo wchodz ce w role rodziców. Maøych dzieci nie widuje si dzi z bliska, prócz wøasnych –
rodze stwa czy kuzynów brak. Ale jedyni, prócz tej rodzicielskiej, maj jeszcze inne role opieku cze do wywi zania si . To mo e by ponad siøy.

Dlatego, cho jedynacy raczej chc mie dzieci (zdaniem terapeutów zdecydowana wi kszo jedynych deklaruje dwójk ), z realizacj jest ró nie. Ronald
i Lois Richardson relacjonuj , e w ostatecznym rozrachunku bardzo wielu jedynych poprzestaje na jednym potomku lub w ogóle rezygnuje
z rozmna ania.

Ale je li dziecko ju jest, wielu jedynaków próbuje nie powtórzy wobec wøasnego potomka syndromu totalnej inwestycji. Dr Piotr Poøomski przyznaje, e
je li samemu padøo si jego ofiar , jest to plan wymagaj cy od jedynego du ej dozy wysiøku i samo wiadomo ci.

Co wi cej, w opowie ciach samych jedynych, spisanych przez Pitkeathley i Emersona – powraca w tek nieustannego udr czenia win . Najpierw za
spowodowane ich narodzinami powstanie rodziny, za niespeønienie wszystkich jej oczekiwa , a wr cz za wøasne jedynactwo, gdy na przykøad søysz od
rodziców, e ich poród przeszedø bardzo ci ko i przez to w rodzinie nie byøo wi cej dzieci. A wreszcie – wobec wøasnych dzieci.

Na szcz cie – zwykle maj wsparcie. ycie nie znosi pró ni, czøowiek d y do blisko ci – miejsce na wi z rodze stwem czym musi si wypeønia .
Jedynacy – je li tylko nie boj si kontaktów z lud mi – zawieraj zwykle gø bokie, wieloletnie przyja nie. Socjologowie od kilkunastu lat opisuj coraz
popularniejsze nowe wzory blisko ci – wszystkie te rodziny miejskich singli, kole anki mam w roli cio i koledzy geje w roli wujków. W takich relacjach
wzajemne zobowi zania wynikaj wyø cznie z dobrej woli i autentycznej emocjonalnej wi zi, co sprzyja psychicznemu komfortowi. W t stron rozwija si

wiat – wielorodziny, rozbudowane struktury w miejsce tradycyjnych ról. W tym sensie jedyni s wi c naturalnie predysponowani do roli pionierów zmian.

I tylko czasem odezwie si ten szczególny sentyment. Dziwnego rodzaju potrzeba, gdy, na przykøad, ju po mierci rodziców jedynak zauwa a, e na
klatce piersiowej ma blad , ledwie widoczn blizn . Nie wie, sk d si wzi øa. I nie ma kogo zapyta .

Wykonanie Javatech | Prawa autorskie © POLITYKA

Sp. z o.o. S.K.A. (dawniej „POLITYKA” Spóødzielnia Pracy)

Strona 3 z 3

Jak to jest by jedynym dzieckiem? | Jacy s jedynacy - Polityka.pl

2013-08-30

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1551055,1,jak-to-jest-byc-jedynym-dzieckiem.re...