plik

í tv

i-' í '

JADWIGA GULIŃSICA.

(

< -

ft- í- 1

-O W T V C E ^ O W S K IE J ■

■®

’' Kk%

A-'Ą‘

-'J Ń

..Uàt.rl-.e.

S5,.'®,.,„,.j.

PQZNAŃ;1920.

'NAKLADENt^YGÖÖNHiA ..RZECZPOSPOLITA".

CZOIONkAMI DRüK AEfí« POZNAŃSKIEJ TO W , AKC., POZNAÑ^^

' '

v'í»

Ï-'"'

•' / : ■, " :

http://rcin.org.pl

JADW IGA GULIŃSKA.

U W A G I

POLITYCE ŻYDOWSKIEJ

■vę

B ^

■

I ! ^

B I B L. 1 O j E K A

6t#“33i/ Warszawa, ul. Nowv Śwłai 77

Tel

POZNAŃ 1920.

N A K Ł A D E M T Y G O D N I K A

„ R Z E C Z P O S P O L I T A “ .

C Z C IO N K A M I D R U K A R N I P O Z N A Ń S K I E J T O W . A K C ., P O Z N A Ń .

i / M

http://rcin.org.pl

.1111.

C zy istn ieje po lity k a żydow ska, t. j. pew ne

o d rębn e dążenia polityczne, niezależne od takich-
że dążeń, określo n ych in teresam i pań stw i n aro

dów, w śród k tó ry c h żydzi p rzeb y w ają?

Sądzę, że n a zap y tan ie pow yższe odpow ie

dzieć m ożna z góry w sposób tw ierdzący.

C zy żydów uw ażać będziem y za o d ręb n y n a

ró d   lub  ty lk o   o d ręb n ą  grupę  rasow o  -  w yznaniow ą
i  plem ienną,  nie  ulega  w ątpliw ości,  że  jakkolw iek
ro zp roszeni  po  całym -św iecie,  bez  w łasnego  tery-

to rju m i żyw ego języka, złączeni są oni je d n ak ze
sobą nie tylko w spólnem pochodzeniem , religją

i tra d y c ją , lecz i to żsam ością w łaśnie swego losu
— sw ą bezdom nością, oraz skutkam i jej.

S tąd

w yn ik nąć m uszą w spólne zainteresow ania, a w

dalszym ciągu w spólne in teresy , dążenia i cele
o raz solidarność w p ra c y n a d ich osiągnięciem .

A czem że in n em je st p o lity k a?

B yłoby rzeczą p raw ie niezrozum iałą, aby w

um yśle ludu w ielom iljonow ego, zdolnego i o b d a
rzonego p o tę żn y m in sty n k te m życia, nie p o w sta

w ały te lub inn e pla n y i ko ncep cje, aby nie poszu

k iw ano ta k iej czy innej drogi w y jścia z położenia,

m ającego w szędzie te sam e p rzy cz y n y — b ezd o m
ność, b ra k w łasnego te ry to r jum , b rak ojczyzny.

M im o ito, isltnieje p ew na tm dlność w stw ier

dzeniu te j je d n o lito śc i m yśli politycznej żydow
skiej, co w y n ik a z kilku przyczyn.

http://rcin.org.pl

T a k sam o ja k k lasa p o siad ająca nie m a zro

zum ienia

dla psychiki w ydziedziczonej

klasy,

rów nie n aro dy-dziedzice n ie ro zu m ieją narodu-
tułacza. T o po pierw sze.

N a stę p n ie w spółzaw odnictw o

m iędzy p ań

stw am i zm usza i żydow ską część ich ludności do
p rzy ję cia w niem udziału i solidaryzow ania się

z poszczególnem i sy tuacjam i, odpow iadającem i
ich m iejscow ym i czasow ym interesom . Po trz e

cie, in teres specyficznie żydow ski staw ia ich n a j

częściej w kolizję albo z jed n em albo z drugiem
z p ań stw w spółzaw odniczących, p rzez nich za

m ieszkiw anych,  zm uszając  ich  przez  to  do  u k ry
w ania  swego  sposobu  m yślenia,  aby  nie  n arażać
siebie  lub  sw ych  p o b raty m có w   n a  sk u tk i  n ielo jal
ności.

N ako n iec i co n ajw ażn iejsze: sam e cele poli

tyczn e  żydow skie  u jaw n io n e  być,  j a k o   t a k i e ,
w  całości  swej  wogóle  nie  mogą,  poniew aż  osiąg
nięcie  ich  je st  m ożliw e  ty lk o   na  te ry  to r jum ,  gdzie
już  in n y   n aró d   uw aża  się  i  uw ażać  pragnie  za  w y

łącznego gospodarza. S tąd pochodzi, iż — w brew
oczyw istości — fak t istn ien ia o d ręb n ej p o lity k i
żydow skiej

je s t n ap ó ł lub zupełnie przeoczany,

a pirizez wielu w cale naw et nie podejrzew ainy ii u-

w ażany za p ro s ty w ym ysł an tysem itów . D odać

tu  jeszcze  trzeb a,  że  n a ro d y   n ajb ard ziej  w yszko
lone  p olitycznie,  zachodnie,  m ając  u  siebie  nie
znaczn y  stosunkow o  o d setek   ludności  żydow skiej,
by ły   d o ty ch czas  na  ziem iach  w łasnych  słabiej
zain tereso w an e  p rąd am i  polity czn em i  w śród  niej

i degły złudzeniu, że asy m ilacja językow o-obycza-

jo w a  je s t  je d n o zn aczn a  z  p olityczną.  Stąd  ich
n i e d o c e n i e n i e   w ażności  k w e stji  na  te re n ie
p o lity k i  m i ę d z y n a r o d o w e j .

http://rcin.org.pl

P u n k t w yjścia polityki żydow skiej tkw i głę

boko w przeszłości dziejow ej. W y pro w ad zić go

trzeba z sam ego fak tu pozbaw ienia icłi ongi liisto-

rycznego te ry to rju m i idącego z tern w parze ro z
proszenia.

Ludy w ydziedziczone częściowo, lecz p ozo

staw io ne w sw ych p ra sta ry c h siedzibach, albo się

w zględnie szybko asym ilują ze zwycięzcam i, albo

trw ają, i dążą w k o ń cu zaw sze doi uzyiskania lub

o d zy sk an ia tylko pań stw ow ej niezależności, co im

się też zw ykle, nie ¡prędzej \ix> ipó^niej, udaje. Żydzi,

jako   n aró d   bez  ziemi,  stali  się  anom alją  pośród
ludów,  u trw alający ch   coraz  w ięcej  swój  b y t  od
rębny  n a  p od staw ie  w łaśnie  coraz  ściślej  i  stałej
określan ych  granic  t e r y t o r j   a l n y c h ,   k tó ry
to  proces,  dodać  trzeba,  nie  je st  jeszcze  do  d zisiej
szego  d n ia  zupełnie  ukończony.  D zięki  innej  ra
sie,  religji  i  wogóle  swej  starej  o drębn ej  k u ltu rze
w schodniej,  dzięki  tak że  sw ym   w ysokim

bicjom   i  pysze  „narodu  w ybranego“,  żydzi,  mimo
ty siąca  la t  trw ają cej  tułaczki,  asym ilacji  fak ty c z
nej  nie  ulegli.  M oże  niem niej  od  p rzy to czo n y ch
p rzy czy n   działała  tu  pew na  okoliczność,  o d gryw a
jąca  i  p o d   innem i  w zględam i  decydu jącą  rolę.
Było  nią  s z c z e g ó l n e   w y p a c z e n i e   i c h
r o z w o j u s p o ł e c z n e g o .

Podczas gdy ludność osiadła różniczkow ała

się coiraiz w ięcej n a stany, żydow ska, tru d n iąca się

poniew oli tylko speku lacją pieniężną,

handlem

i rzemiioisłem, twoirzyła w yłącznie s ta n miejsiki.

G łębokie ró żnice ipriaiwne i pisychiczne, jak ie się

w y tw o rzy ły m iędzy stan am i tego sam ego plem ie
nia,

u łatw iały w zajem ne p rzen ikan ie się i asy

m ilację stan o w ą

odno śn ych żyw iołów obcych

z rdzennem i. T a k np. w Polsce spolszczyły się
szybko ta k liczne w X III w ieku k o lo n je chłopów

http://rcin.org.pl

niem ieckich po w siach, n a to m ia st o wiele dłużej,

z  pow odu  słabości  żyw iołu  m ieszczańskiego  pol
skiego,  opierało  się  asym ilacji  m ieszczaństw o  nie
m ieckie  po  m iastach.  Ż ydzi  tw orzyli  społeczność

praw ie  odrębną,  w ew nętrzn ie  jed nolitą.  Była
u  nich  w praw dzie  ary sto k ra c ja   (uczeni)  i  plebs,
bogaci  i  biedni,  ale  różnice  te  nie  w ypływ ały  ani
z  przyw ilejów ,  w zględnie  u p o śledzenia  praw nego,
ani  by ły   o p arte  n a  p od staw ie  po siadania  na  w łas
ność  ziemi.  B yły  one  raczej

skutkiem odm ian

in dy w idualnych i gatunkow ych, nie zaś w łaściw ej

różn icy stanów . S tąd i p sy ch ik a żydów p o siad a
ła daleko więcej cech w spólnych m iędzy sobą,

aniżeli  psy chik a  każdego  innego  stanow ego  społe
czeństw a.  P o g a r d a   np.   d l a   p r a c y   f i z y c z
n e j ,   k tó ra   w  ty c h   o sta tn ic h   o b jęła  tylko  stan y

w yższe, u żydów stała się ogólną i odgryw a do

dziś niem ałą rolę w k ształto w an iu się ićh po lity cz

ny ch założeń i celów. M ożna pow iedzieć, że ży

dzi, będąc z n a tu ry swego położenia, jak o bezd o m

ni  tułacze,  skazani  z  góry  n a  służenie  innym ,  n a
b y t  p ro le tariu szy ,  dzięki  sw ej  niepospolitej  ener-
gji  i  szczególnym   w łaściw ościom   ra s y   rozw inęli
w  sobie  takie  cechy,  k tó re   uzdolniły  icli  do  czegoś
zgoła  przeciw nego.  W   m iarę  ja k   p u n k t  ciężkości
ro zw o ju   społecznego  przen o sił  się  od  w łaścicieli
ziem i  do  m iasta,  do  po siad aczy   k ap itału   rucho
mego,  kupieckiego,  szczególna,  kalek a  stru k tu ra
społeczna  żydów   o tw ierała  p rzed   nim i  niespodzie
w anie  w idoki  n a  m ożliw ość —  te o re ty c z n ą  — p o d
n iesienia  się  całej  ich  społeczności  do  w yżyn  klasy

u p rzy w ilejo w anej i rząd zącej — do burżuazji.

T a p o t e n c j o n a l n a d ą ż n o ś ć d o w y

e m a n c y p o w a n i a

s i ę

k a p i t a l i s t y c z

n e g o , stając się cechą n a jb a rd ziej u d erzającą

http://rcin.org.pl

i w y b itn ą żydow skiego społeczeństw a, stw o rzy ła

dla nich now y tragiczny konflikt.

Liczba stanow isk

uprzyw ilejow anych

nie

może pow iększać się do nieskończoności. W da-
nem środow isku, na danym szczeblu rozw oju je st

ona m niejw ięcej ściśle określoną. O ile zajm ie je
przybysz, będzie ich o ty le m niej dla aborygenów

— i o dw rotnie. D aw ne prześlad ow ania żydów

i  w ypędzanie  ich  zaw sze  po  p aru   stuleciach
zew sząd,  z  N iem iec  już  n a  zaraniu  czasów   now o
żytnych,  m iało  zapew ne,  poza  fanatyzm em   religij
nym,  i  te n   ju ż  m otyw ,  że  rosnące  bogactw a  je

dn o stek z pośród żyd ostw a budziły zaw iść w zglę
dem nich, jako obcych, licznych, więc niebezpiecz

nych  k o n ku rentó w ,  u  przedstaw icieli  stanów ,  ro sz
czących  praw o  do  w szy stkich  zyskow ych  placó
wek  w  swoim   k ra ju   i  państw ie.

Żydzi, zm uszeni w te n sposób w ycofać się

z P ołudnia i

Z ach o d u E uropy, nad ew szy stk o

z N iem iec, zaczęli zaludniać m asow o k ra je sło
w iańskie, w pierw szym rzędzie najbliższe, i n a j

bardziej dla nich gościnne pań stw o polskie.

Z N iem iec przy nieśli z sobą do Polski żargon

niem iecki,  uw ażan y   już  jako  języ k   poto czny   ogól
ny,  w łasny.  B yło  to  dow odem   ich  zdolności  do
asym ilacji  k u ltu raln ej  w  środow iskach  im  p o k re
w nych,  m ieszczańskich.  W   Polsce,  gdzie  jak  w ie
my,  sta n   m ieszczański  był  nieliczny  i  przew ażnie
obcego,  w łaśnie  niem ieckiego  pochodzenia,  żydzi
znaleźli  się  pna,wie  zupełnie  poza  o rb itą  w pływ ów
k u ltu raln y ch   polskich.  N a to m ia st  nie  n ap o tk ali
oni  tu ta j  ty ch   przeszkód,  jak ie  stały   się  przy czy n ą
ich  przym usow ej  em igracji  z  N iem iec  —  n ieto le
ran cji  religijnej  o raz  silniejszej  k o n k u ren cji  h a n

dlow ej. T o pozw oliło im zw olna stać się praw ie

http://rcin.org.pl

je d y n y m i w Polsce przedstaw icielam i stan u k u
pieckiego, a w znacznej m ierze i rzem ieślniczego.

W Polsce te n fakt, że jeden, zb y t p o tężny

i  liczny  u p rzy w ilejo w an y   sta n   szlachecki,  pochło
nął  n a  swój  w yłączny  u ży tek   i  służbę  w szystkie
siły  społeczne  polskie,  pozo staw iał  ludności  p rze
w ażnie  o bcej  po  m iastach,  n iejak o   carte  blanche,

w y łączn y przyw ilej na handel, przem ysł i rzem io
sło.

O kazało się w szelako, że o bie stro n y źle

w yszły n a tem rozgraniczeniu pola p racy oraz zy
sków i korzyści. P rzybysze, nie zw iązani z k r a

jem   i  ludźjni  tysiączn em i  w ęzłam i,  naw iązującem i
się  zw ykle  w  ty m   sam y m   n aro d zie  m imo  różnic
stano w y ch ,  d b ając  ty lko  o  doraźne  zyski,  lekce
w ażyli  u k ład   sił  społeczno  -  p o lity czn y ch   w  obcym

sobie k ra ju i nie przyszło im w cale do głowy, że
m ogą sam i w p łynąć n a zm ianę sto su n k u tych sił.

W   ten   sposób  nie  m ogli  oni  spełnić  w  Polsce  tego
histo ryczn eg o   zadania,  ja k ie  w szędzie  p rzy padło
w  udziale  m ieszczaństw u  —  obalenia  pospołu  z  lu
dem   w iejskim

p ań szczy źn ian ym

przyw ilejów

praw n ych, zw iązanych z p o siad aniem w yłącznem

ziem i i położenia przez to fu n d am en tu pod b u
dow ę n o w o ży tnego p ań stw a.

P ozbaw ieni so juszników stan o w y ch w. m iesz

cza ń stw ie polskiem , o dosobnieni całkow icie, nie

zdołali  też  przeciw działać  upadkow i  m iast  —  i  ra
zem   obniżeniu  poziom u  w łasnego  życia  —  a  to
zarów no  pod  w zględem   k u ltu ry   m a terja ln ej  ja k
i  duchow ej.  Polskie  zaś  społeczeństw o  szlachec

k ie przypłaciło zb y t długi zastó j w rozw oju sp o

łecznym u tra tą w ładzy politycznej na rzecz
p ań stw zaborczych.

N iew o la Polski sta je się p u n k tem zw rotn ym

w sto su n k ach polsko-żydow skich. R ów na ich
pod pew nym w zględem ja k o zm uszonych p odle

http://rcin.org.pl

gać  tej  sam ej  obcej  w ładzy,  z  drugiej  stro n y   dzieli
sam ych  żydów   polskich  n a  p o d d an y ch   trzech   róż
nych  państw .

P od panow aniem Prus i A u strji odżyw ają

szybko  w śród  żydów   sta re  trad y c je   niem ieckie.
M imo  że  w ypędzeni  ongi  z  N iem iec,  zachow ali  o
nich  w spom nienie  sym patyczne,  jako   o  środow i
sku  m ieszczańskiem ,  w  k tó rem   konkurow ali  zw y
cięsko,  gdzie  jak o   stan   mogH  mieć  —  gdyby  im
w  niem   w olno  było  p o zo stać  —  w idoki  p ow odze
nia  i  rozw oju.  T o   zdecydow ało  od  razu  ich  sto
sunek  do  obcych  rządów .  Stanęli  całkow icie  po

ich stronie przeciw polakom . Stanow isko w obec

rządów   zaborczych  i  ich  organów   ułatw ił  im  zn a
kom icie  żargon  niem iecki,  k tó ry m   się  bez  przerw y,
jak o  językiem   w łasnym ,  posługiw ali.  W   tych  w a
ru n k ach   mogli  zostać  użyci  z  pow odzeniem   jak o
n arzędzie  germ an izacji  k ra ju   w  ręku  now ych  jego
w ładców   .  Rolę  tę,  p rzerw an ą  później  pod  zabo
rem   au strjack im   nadaniem   au to no m ji  G alicji,
w  zaborze  prusk im   pełnili  do  o statn iej  chwili,
z  całą  św iadom ością,  pow ołując  się  na  nią  publi

cznie, jak o na ty tu ł zasługi wobec rządu i n arod u

niem ieckiego.

W zaborze ro sy jsk im spraw a m iała się nieco

inaczej.  Z ależność  całego  życia  w ew n ątrz  k raju
od  p o siad ającej  jeszcze  w ciąż  olbrzym ią  przew a
gę  społeczną  szlachty   polskiej

oraz

dzikość

w schodniego najeźd źcy spraw iły, że lubo je d n o

stki, wcale nie rzadko, czy to pod w pływ em tero-

ru czy też chęci zysku, o d daw ały tak że zd rad ziec

kie usługi R osji przeciw polakom , p o l i t y c z
n i e długo jeszcze nie w ystępow ano przeciw nim.

U dział, acz niew ielki, żydów w p o w stan iach pol
skich św iadczy, że m ogła już być n aw et m ow a

http://rcin.org.pl

0 pow ażn iejszych i głębszych zaczątk ach ich asy

m ilacji p o l i t y c z n e j w zaborze rosyjskim .

Z w ro t stan ow czy pod ty m w zględem nastąp ił

dopiero po p o w staniu 63-go roku oraz po zam knię
ciu w ysokiem i cłam i granicy do N iem iec a o tw a r

cie jej z K ró lestw a Polskiego — do C esarstw a

rosyjskiego.

N aro d z in y w ielkiego przem ysłu

w Polsce

z w id ok am i n a ry n k i rosyjslkie, n a w i e l k i e

1 ł a t w e zyski, o raz b ezn ad ziejn o ść polityczna,

ja k a   o b jęła  sam o  społeczeństw o  polskie,  w zrost
potęgi  im p erialisty czn ej  R o sji  i  Prus  jed n o cześ
nie,  sta ły   się  now em i  w y ty czn em i  dla  myśH  poli
ty czn ej  zarów no  w śród  polaków   ja k   i  w śród  ży

dów . Ideał (polityczny—^już wylk ar m iony niew o
lą, a zairysowany jdszcze p r^ e d po w stan iem przez

W ielopolskiego —■

au to n o m ja K ró lestw a w grani

cach R osji — sta ł się, w raz z ró w noupraw nieniem

oby w atelsk iem   żydów ,  w spólną  p latfo rm ą  zarów
no  ty ch   o statn ich ,  ja k   i  rodzącego  się  dopiero
polskiego  m ieszczaństw a.

W y n ik iem tego b y ł ów liberalizm K rólestw a

w sto su n k u do żydów oraz p rą d asym ilatorski,

k tó rem u sp rz y ja ły zarów no żydow skie ja k i pol
skie sfery. W szy stk o to znalazło odbicie w t. zw.

p o zyty w iźm ie w arszaw skim i

dosięgło szczytu

m iędzy 70—80 rokiem . Lecz jed n ocześnie zary

sow ały się już now e i n ad zw y czaj doniosłe
zm iany.

U cisk ro sy jsk i w Polsce doszedł do o statn ich

granic.  P rzy n ió sł  on  z  je d n ej  s tro n y   zgnębienie
m o ralne  m as,  o raz  serw ilizm ,  czyli  t.  zw.  ugodo-
w ość  w arstw   zaso b n y ch   —  ziem iań stw a  i  w y b ija

jącego isię, dzięki wspioimnianyim w yżej konjlunktu-

rom , m ieszczań stw a. Z drugiej s tro n y obudził na
now o w duchow ej elicie n aro d u m yśl pow stańczą.

http://rcin.org.pl

myśl zb ro jn ej w alk iz cairatem i oderwaniiai się

od Rosji.

T y m czasem u tw o rzo n a przez rząd carski w r.

1881 n a granicach R osji etnograficznej „linja o-

siadłości“ żydów zaczęła skupiać całą ich m asę

n ietylko na ziem iach Litw y, B iałorusi i U k rainy,
lecz i w Królestwie Polskiem

F akt to był pierw -

w szorzędnej doniosłości.

W p ły w przyb yszó w z R osji na żydów daw niej

osiadłych  był  w ielki  i  w ielostronny.  E konom icz
nie  —  zw iększając  k o n k u ren cję  handlow ą  —  p rz y
sparzali  oni  szeregów   p ro le ta rja tu   robotniczego,

b.  nielicznego  d otąd ,  a  zarazem   pom nażali  sum ę
bogactw   o raz  ich^koncentrację.  K o n tu ry   klasow e
zaczęły  się  w y raźniej  zarysow yw ać.  R osła  nęd za

ale i bogactw a i znaczenie żydów w k raju . P oło

żenie  m as  drobnom ieszczańskicłi  już  i  p rzed tem
m arne,  stało  się  te ra z  n a d   w szelki  w yraz  ciężkie.
P olitycznie  —  w nieśli  now i  p rzy by sze  do  św iata
żydow skiego  w  Polsce  pierw sze  zarysy  w łasnej
idei

—

idei

porew o lu cyjn ej, w olnej, w ielkiej

R o s j i jako głów nego te re n u kolonizacyjnego,
przyszłej ojczyzny,

„ziemi

ob iecan ej“ żydów .

R ew olucja  nieu n ik n io na  w  caracie,  dla  nich  b y ła
środkiem   do  celu  koniecznym ,  nieodzow nym ,  je
dynym .  R ozpoczęła  się  p ro paganda.  Z aczęto
przeszczepiać  z  n ajw iększą  usilnością  ro sy jsk ą  li
te ra tu rę   lib eralisty czną  i  socjalistyczn o  -  rew olu
cyjną.

P oczątkow o p róbow ano n aw et narzucić

i  ję zy k   ro sy jsk i  na  m iejsce  polskiego,  k tó ry   sta l
się  już  był  język iem   dom ow ym   i  to w arzy sk im   ży
dow skich  sfer  ośw ieconych  w  K rólestw ie.  T o
o statn ie  nie  udało  się  je d n a k   zupełnie,  —  a  wogóle
ciiły  te n   p rąd   w  p ierw szych  latach   b y ł  nam iętn ie
zw alczany  przez  żydów   polskich,  w raz  z  jego  apo-

sti łami. N ienaw idzon o ich naw et, w idząc w nich

groźnych dla siebie k o n k u ren tó w i rzeczników

http://rcin.org.pl

ti’] R osji przek linan ej po stokroć, k tó ra dla ży

dów nile nuilała d o tąd nic, iprócz pogromiów i p raw

wy'jątikowych.

T rw ało

je d n ak

w zględnie

k ra tk o .

Im bandziej

pogarszały

się

stoisunki

w śród mas, tern iintensywniej

szukać m usiano

drogi w yjścia. M yśl, raz rzucona, przenikać p o
częła coraz dailej i ¡głębiiej, poiciągiając ku sobie

w sz y stk ie n a jen erg iczn iejsze elem enty rasy.

pierw szym rzędzie b y ła to m łodzież m niej

iub

w ięcej b u rżuazy jnego p o chodzenia oraz znędznia-
łe, sp ro letary zo w an e rzesze.

Z w olna je d n a k cały, praw ie

bez

w y jątku ,

ogół zaczął ulegać urokow i p ersp ek ty w y ukazanej

p rzez p rzyby szów z C esarstw a, nie w yłączając

spolon izow any ch k u ltu raln ie sfer inteligencji —

buirżuaizyjnej, oisobiiście zaidowolonych z p o ło że

nia  i  nie  p rag nący ch   dla  siebie  zm iany.  D ziało  się
ta k   u  ty c h   o statn ich   n iety lk o  przez  poczucie  so
lid arno ści  ze  specyficznie  p o ję ty m   interesem   o-

gółu żydow skiego, lecz i przez pew ien w sty d u-

k ry ty za te m asy coraz liczniejsze, opadające na

coraz niższy poziom społeczny i m oralny, z które-

mi łączyło ich pochodzenie. O dczuw ano tam nie
m niej żyw o od polaków , że żydów w Polsce je st

za dużo, że w razie u d an ia się planu opanow ania

przyszłej rew olucji ro sy jsk iej przez żydów i o-
tw o rzeniu dla nich szeroko drzw i R osji, będzie im

w szystkim , ta k ż e i p o zostałym w Polsce, p rze

stro n n ie j i lepiej.

N a jb a rd z ie j c h ara k tery sty cz n y m m oże o b ja

w em   te j  szybkiej  zm iany  było  stanow isko,  jakie
zajęli  w  r.  1905  socjaliści-żydzi,  n ależący  do  P.  P.
S ocjalistyczn ej.  P rzegran a  w o jna  ja p o ń sk a   i  w y

buch pierw szej rew olucji

w R osji, w zbudzając

n ad zieję na zm ianę sy stem u rządow ego tak że i

W25ględem żydów , zbliżyła ich od razu do pirogra-

http://rcin.org.pl

m u żydów ro sy jsk ich i zadecydow ała o ich poglą

dach politycznych. Z dotychczasow^ych ad h eren
tów walki o niepodległość Polski i oderw ania jej

od R osji — w m yśl program u tej p a rtji — stali się

oni p ro p ag ato ram i f e d e r a c j i z R o s j ą n a
p o d s t a w i e

a u t o n o m j i .

T u się zaw iązał

m iędzy socjialistami polakam i a żydam i z P.P.S-ów

k o n flik t  polityczny,  k tó ry   p aro k ro tn ie   o d tąd   do
prow ad zał  p a rtję   tę   do  rozłam ów   i  nie  p rzesta je
być  aż  d o tą d   u k ry tą   p rzy czy n ą  ferm entu  w  jej
łonie,  oraz  n ie jed n o k ro tn ie   b rak u   jed n o lito ści  i

jasn o ści w jej stosu nk u do rew olucji rosy jsk iej,

do p o lity czn ych jej celów i m etod.

T ego p o l i t y c z n e g o k o n flik tu nie było

m iędzy in teligen tn ą, liberalną b u rżu azją polską
a żydow ską.

Raz już b yła w zm ianka o tem , że sto su n k i

polsko-żydow skie  znalazły  w  okresie  p o p o w sta
niow ym   w spólną  platform ę  polityczn ą  w  p ro g ra
mie  W ielopolskiego.

P o d staw a ta pozo stała

i  n ad al  w spólną.  Ideologja  polskiego  m ieszczań
stw a  w raz  z  jego  in telig en cją  przystosow^ała  się
ta k   szybko  politycznie  do  przejściow ego  położenia

eikonomicznego,  stw orzonego  fak tem   p rzy n ależ
ności  Polski  do  R osji,  że  cicha  zgoda  ugrun to w an a
w ów czas  n a   tem   podłożu  m iędzy  polskiem i  a  ży-

dow skiem i sferam i inteligencko-m ieszczańskiem i

— sam a p rzez się nie po trzeb o w ała być b y n a j

m niej zakłóconą. Z akłóciło ją zgoła co innego.

Ż ydzi podlegali w R osji s p e c j a l n y m p ra

w om w yjątk o w y m . Z m ałem i w y jątk am i (w yższa
szikoła i duży k ap itał) zabroniono im m ieszkać

i n aw et podróżow ać po C esarstw ie, oprócz ziem
b. R zeczyp o sp olitej Polskiej, z k tó ry c h uczyniono

dla

nich

now e,

olbrzym ie

ghetto.

D zikość

i ch ytrość ro sy jsk a przezn aczy ła ich tam częścio

http://rcin.org.pl

wo  na  pożarcie  przez  nędzę  —  i  pogrom y,  insceni
zow ane  od  czasu  do  czasu  skrycie  przez  w ładze
same,  częściow o  n a  w yplenienie  p rzy   ich  pom ocy
żyw iołu  polskiego  n a   ty ch   ziem iach,  jak o   czy n n i
ka  poH tycznego.  T o   o sta tn ie   zadanie  spełnili  ży
dzi  gorliwie.  M iasta  i  m iasteczka  L itw y  i  Białej-

rusi, d o tą d przew ażnie polskie, zaczęły przy b ierać

dzięki im ,ch a rak te r rosy jsk i.

N ie stw orzyło to

je d n a k   dla  nich  sy tu a cji  k o rzy stn iejszej  w obec
rządu.  N ie  m ając  przy tem   ani  h istorycznego
gruntu  pod  nogam i,  ani  stan u   chłopskiego,  zdol
nego  p rzy   zm ienionych  w aru n k ach   uchw ycić  się
m asow o  ziemi,  nie  mogli  oni  jak  w iększość  pola
ków   ograniczyć  się  w zględem   R osji  do  biernej
i  w yczekującej  roli  —  ani  też  dążyć  do  rew olucji
0  celach  po lity czn y ch   narodow ych,  ja k   polska
m niejszość.  M usieli  posłużyć  się  in n ą  bronią,

b ard ziej  jzłożoną,  choćby  przyszło  im  przez  to  za
chw iać  na  chw ilę  sam ą  p o d staw ę  swego  bytu,  ja
ko  k lasy   k ap italisty czn e j.  B ronią  tą   stać  się  m iała

dla nich rew o lu cja p o d h a s ł e m s o c j a l i

s t y c z n e g o

p r z e w r o t u u s t r o j u

s p o

ł e c z n e g o.

Socjalizm', jiako d ążenie do p rzem ian y istn ie ją

cego p o rządk u społecznego przez przeniesienie
śro dk ów p ro d u k c ji z rąk p ry w a tn y ch pod w ładzę

1 k o n tro lę sp ołeczną — je st k a te g o rją h isto ry czn ą
i m oże p ow stać sam o rzu tn ie tylko n a w yższym

sto p n iu ro zw oju k ap italisty czn eg o i idącej z nim
w p^arze przez czas dłuższy w olności p olitycznej.

O n a do piero umioiżliwia bow iem pT oletaryzującym

się i ju ż sprolettaryzow anym m asom sw obodne or-

ganiizowanie się i w y tw arzan ie in sty tu cji, odpo
w iad ający ch niety lk o ich now ym wiairunkom b y tu ,

lecz i now ym p o trzeb o m i pragnieniom p rzy szło

http://rcin.org.pl

ści.

P rzy k ład e m tak ich stosu nk ów je st np.

A nglja.

In n a n a to m ia st spraw a z socjalizm em , jako

pew nym ty lko oderw an y m ideałem

e t y c z

n y m , k sz ta łtu ją c y m uczucia i w yobrażenia m-as,

a stano w iący m przeciw ieństw o

do w s z y s t

k i c h nędz dn ia dzisiejszego. W szeregach jego

w yznaw ców   znaleźć  m ożna  w ów czas  naw et  u p rzy
w ilejow ane  ekonom icznie  w arstw y,  gdy  im  n.  p.
nie  d o staje  —  pełni  w ład zy   politycznej  odpow ia
d ającej  ich  społecznem u  znaczeniu,  lub  też  gdy
cierpieć  m uszą  z  pow odu  praw   w y jątk o w y ch   —
albo  zasto ju   społecznego.  S ztan d ar  so cjalisty czny
odgryw a  w  ta k ich   razach  rolę  m otoru,  w p raw iają
cego  w  ruch  najw ięcej  zaw sze  upośledzone  m  a-
s y   —  j a k o   t a k i e ,   k tó re   sta ją   się  przez  to   zdol

ne do spow odow ania n ajk o n ieczn iejszy ch dla

siebie  i  dla  in n y ch   k la s  reform   społecznych  i  poli
ty czn ych .  W alka,  ja k a   się  w ów czas  w yw iązuje
m iędzy  przeciw nem i  sobie  p artjam i  z  jed n ej  stro-
ny,  z  drugiej  zaś  w  łonie  sam y ch   socjalistyczny ch
p a rtji  o  „czy sto ść“  i  „praw dziw ość“  ich  zasad  so
cjalistyczny ch,  je st  raczej  w alką  m iędzy  m ające-
mi  u stąp ić  z  pola  a  dobijającem i  się  w ładzy  lub
też  k o n k u ru jącem i  ze  sobą  klasam i  posiada-
jącem i,

jak o

takiem i,

albo

o d ł a m a m i

i c h, aniżeli w łaściw ą, now oczesną w alką spo

łeczną,  Oipartą  na  sp‘ołeczinO'-ek'onoimicznych  prze-
ciwieństwaich  k la sy   wyldbiiediziiczionej  kapiitialiisty-
czhiie  do  kapitalisityozmie  zw ycięskiej.  T ę  dinigą

foirimę ruchu soicj alistycznego m apotykam y w kra-
jaich ziacofanych gospoidairczo ii ipoliityoznie, ipirzy-

czem głów nym p u n k te m ciężkości

diliai nielicz

n y ch w arstw kiero w n iczy ch są zw ykle cele poli

tyczne, dla m as — refo rm y społeczne. T a k ą rolę

odgryw a socjalizm i w Rosji. M inął już bow iem

http://rcin.org.pl

cz-as rew olucji typ ow o m ieszczańskich.

Jak k o l

w iek cel po lity czn y p o zo stał dla R o sji n. p. ten
sam — obalenie absolutyzm u, sw oiste jej społecz

n e cele zo stały już ty m czasem osiągnięte na innej

drodze. Z n iesien ie p o d d ań stw a chłopów i zwol

nienie przez to ich sił p ro d u k ty w n y ch na u żytek
sy stem u k ap italisty czn eg o dokon ane zostało m o

cą d ek retu carskiego. P rzez te n fa k t zarów no

dla m ieszczaństw a jak dla chłopów znilkł n ajw aż

n ie jszy   społeczny  m otyw   rew olucji,  dla  jej  zaś
ideologów  po lity czn ych  d zisiejszych  —  n ajgłów
n ie jszy   jej  atut.

Chłoip łakn ął dziś nieityle obalenia absolutyz

m u  i  p o lityczn ej  w olności,  k tó rej  p o trzeb y   w  cia
snocie  swego  b y to w an ia   p ierw otnego  d o statecz
nie  rozum ieć  nie  mógł,  lecz  —  po żądał  p o pro stu
więcej

ziemi. C hciał jej m ieć ty le n a w łasność

w yłączną, aby i p rzy istn ieją cej dziś p ry m ity w n ej

k u ltu rze rolnej, oraz b rak u środków k o m un ik a

cyjn y ch , mógł się z niej d o stateczn ie w raz z ro
dziną w yżyw ić i odziać — i p o d a tek rządow i za

płacić. A b y z tego chłopa, stanow iącego około

90% zaludnienia R osji, u czynić potęgę rew olucy j

ną, zdolną obalić carat, trz e b a było um ożliw ić mu
m o r a l n i e i f a k t y c z n i e o trzy m anie czego
pragnął.

Pierw szego dokonać mogło hasło rew olucji

pod  sztan d a rem   so cjalisty cz n y m   uspołecznienia
ziemi,  o d d an ia  jej  ty m   co  na  niej  p racu ją  w  imię
ideału  spraw iedliw ości  społecznej  —  drugie  speł
nić  m iała  rew o lucja  sam a.

C zynnikiem kiero w n iczy m ruchu rew olucy j

nego  w  R osji  b yła  i n t e l i g e n c j a   w arstw
w szystkich,  począw szy  od  liberalnych  o b szarn i
ków   („ziem cy“),  aż  do  w y b itn y c h   je d n o stek   z  p o
śró d   ro b o tn ik ó w   m iejskich.

Była to zatem gru

http://rcin.org.pl

pa  bardzo  n ie jed n o lita  klasow o,  k tó rej  platform ę
w spólną  stanow iło  w łaściw ie  tylko  obalenie  ca
ratu,  tam ującego  c a ł e   życie  społeczne.  N ie  u le
ga  w ątpliw ości,  że  odłam em   tej  grupy  najw ięcej
zain tereso w an y m   i  nadew szy stk o   pierw iastkiem
najw ięcej  klasow ym ,  celu  św iadom ym ,  byli  żydzi.
D la  nicti  u p ad ek   absolutyzm u  a  z  nim   praw   w y
ją tk o w y c h   dla  żydów,  znaczył  wszystko^—b ył  kwe-

stją eksipansji caiej energjii Iklalsowej rasy, był kwe-

s tją byitu. T o jesit pow ód, dla k tórego ludność ta,

będąc więcej niż którakolw iek inna kapitalistyciz-

n ie predyfsponowaną, znalazła się talk lioznile w

obozie „w alczącego prodetarjiatu“.

O dbiło się to dość szybko i n a'in telig en ck o -

burżuiazyjnych sferach

żydow skich

Polsce,

zw łaszcza na m łodzieży ty ch sfer, i ich sto su n

kach z odnośnem i sferam i polskiem i. C iche lub

jawne

popieranie

propagandy

socjalistyczno-re

w olucyjnej przez żydów i razem coraz śmielsze,

pogardliw sze przecŁwstaiwiande zbicdnialłej „szla

c h ec k iej“, „k lery k aln ej“, „an ty sem ic k iej“ Polski

— Rosji „liberalnej“, „rewolucyjnej“

„socjalistycz

n e j“ o brażało i drażniło. Polscy bourgeois czuli

łię d otk nięci n ajp rz ó d jak o polacy, gnębieni i u-
ciskani

przez tę Rosję, powtóre jako burżuazja

właśnie,

niechętna

wszystkiemu

pachnie

w olucją. N ie czując się na w zór żydów p o lity cz

nie  zain tereso w an i  w  niej,  nie  zdaw ali  sobie  n a
razie  spraw y  z  politycznej  stro n y   dziw nego  dla
siebie  zjaw iska.

P rzestaw iając fakty, uznali socjalizm wogóle

za w ym ysł żydow ski, i to tem chętniej, że m ożna
było w ten sposób rzucić odium i n a polskich so

cjalistów , zamyikając oczy na wallkę sk ry tą, jaika

toczyła się w łonie partji socjalistycznych w Pol-

http://rcin.org.pl

soe — o p o l s k ą l u b r o s y j s k ą i d e ę p a ń
s t w o w ą .

Bo i sam a ona, b u rżu azja polska, tak daleką

b y ła w ów czas od w iary w sku teczn o ść walki n ie

podległościow ej, że nie b ra ła wogóle

serjo

idei  w ielkich  tw órców   program u  Polskiej  P a rtji
S ocjalistyczn ej,  n a  czele  k tó ry ch   stał  ezłow iek
tej  m iary  co  P iłsudski.

W te n sposób zaczątki lepszych stosunków

kół liberaln ych polsko-żydow skich obrócone zo

stały   w  niw ecz;  je d n i  i  drud zy   szukali  oparcia
dla  siebie  nie  w  sobie  n aw zajem   J a k o   członkow ie
je d n ej  klasy,  lecz  gdzieindziej,

Polski, okastro-

w any  p o l i t y c z n i e ,   liberaHzm  m ieszczański
ro zpo czął  od  chłopa,  przeszed ł  później  do  d ro b n o
m ieszczaństw a  polskiego  a  skończył  —  na  zie-

m iań stw ie  w raz  z  kato lick im   klerem ,  żydow ski  —
sfałszo w any   s p  o ł e c ¡z n  i  e—^oparł  się  o  radykali-
zującą  m łodzież  polską  i  żydow ską,  nied ob itk i
m ieszczańskiej

intelig encji liberalnej

polskiej,

ro b o tn ik ó w   żydow sk ich  —  i  p o l s k i c h .   Sto
sunki  te  u tw o rzy ły   po d staw ę  dw uch  w ielkich
ugrup ow ań  p a rty jn y c h :  N aro d o w ej  D em o kracji
i  t.  zw.  po czątkow o  „Socjalnej  D em ok racji  Król,

Pol,  i  L itw y “,  k tó r a   posiiadala  kilka  odmi'an  i  wair-
janltów,  od  t,  zw.  „Lewicy  P:P,Su“  począw szy  aż
do  dziisiejsizych  k o m unistów   w łącznie,

lecz nie

schodziła  n igdy  ani  n a   chw ilę  ze  swego  zasad ni
czego  politycznego  ;sitianowiiska:  j e d n o ś c i   p a ń
s t w o w e j   P o 1 s k i!  z  R o s j  ą.

N a czele k ażd e j z ty ch dw uch w ielkich grup

stan ęła  garść  ludzi  żąd n y ch   w ładzy,  u siłująca
opano w ać  cały   bieg  życia  w  k ra ju   i  skierow ać  go
na  sw oje  w ody.  Były  to  jak   gdyby  dwa  w e

w n ę trzn e rządy, dw ie ek sp o z y tu ry polskiej i ży
dow skiej k lasy b u rżu az y jn ej de facto i i n p o

http://rcin.org.pl

t e n t i a, z k tó ry c h k aż d a usiłow ała na drodze

sam opom ocy ,t. j. organiizacji posłusznych sobie

m as — tam w im ię narodow ych, tu społecznych

haseł — stw o rzyć dla sieb ie w arunki p ro spero w a
nia i rozw oju w p a ń s t w i e o b c e m, zastęp u jąc

•sobie w te n sposób op iekę w łasnego rządu we

w łasnem palńs'twie. Haisła ich były tylko środkiem

do celu, co gocrsza były one pozoirne tylko i k łam

liwe. N . D -cja nie dążyła bow iem do niepodle-
giości, lecz do auton om ji w granicach Rosji, dą

żeniem S. D -cji nie było w yzw olenie się j)ako kla
sy p ro letariack iej lecz w łaśnie położenie tam y

dalszej proletaryzacjii żydów i w yzw olenie się ich

ka p ta listy czn e na w ielkich obszarach Toisyjiskiego

im p erju m , O bie grupy m iały w planie nie w alkę
0 rzą d i pań stw o w łasne, lecz jed n o ść p aństw ow ą

z zabioircą. N ie tyle cele różniły ich zatem co

środki. N . D -cja dążąc do porozum ienia z R osją

w spółczesną, k tó ra była dla niej o tw arta i j alko ry

nek zbytu i ja k o pole dla kar je ry osobistej, p o d

k reślała w obec rządu swój legalizm i reakcyjność,

S. Dcjia, znalaizłszy isię u w rót zam kniętych, rzu
ciła staw kę n a R osję przyszłości i popierała re

w olucję. W stosu n k u do polskiego społeczeń

stw a  pierw sza,  o perując  hasłam i  p atrjo ty cz n em i
1  n acjo n alisty czn em i  rozpoczęła  od  nieokreślo
nych  zam ysłów   pow stańczych,  a  skończyła

.„zjednoczeniu w szystkich ziem polskich“ pod

berłem cesarza R osji, dla drugiej jedn o ść in te re
sów k la so w y th

p ro le ta rja tu stała się tłem , na

k tó rem zam ierzyła przeprow adzić swój plan p o

lityczno-strategiczny. C hodziło tu o pozyskanie

za pom ocą haseł d e m a g o g i c z n y c h mas ludo

w ych i ujęcie ich w ram y ogólno-państw ow ej or
ganizacji rew olucyjnej po to, a b y n i e d o p u -

http://rcin.org.pl

ś c i ć i c h d o w a l k i z R o s j ą o n i e p o d l e

g ł o ś ć w ł a s n e g o k r a j u , l e c z m o ć p r z e

p r o w a d z i ć p r ^ y d c h p o m o c y w ł a s n e
s w e p o l i t y c z n e c e l e .

Rok 1905 b y ł niejako pierw szym egzam inem

tej szkoły, ja k ą z łaiskii obu o rg anizacji o trzym ał

lud polski. S kończył ¡się on b rato b ó jczą w alką

obu obozów ro b o tn iczy ch polskich. Jakkolw iek
id e i im perjalizm u rosyjskiego, zarów no w jej w y

daniu legalnem jlak i rew olucyjnem , staw ian y był

o d sam ego p o czątk u św iadom y i celow y opór ze

s tro n y niepodległościow ców , sk up ionych w P.P.S.,

nie  byli  on i  w  stan ie  zapobiec  rozłam ow i  na  tem
tle  we  w łasnej  n aw et  organizacji,  rozłamowii,  któ-
t y   w ów czas  zakończył  się iich  klęską.

N ie w ypadł on w praw dzie zupełnie po m yśli

tak że i po lityków żydow skich, ale już w ówczas

otsłabił  w y bitnie  w a r t o ś ć   r u c h u   r o b o t n i
c z e g o   p o l s k i e g o ,   j a k o   c z y n n i k a   p o l i
t y k i

n i e p o d l e g ł o ś c i o w e j ,

a t e m s a-

m e m o s i ą g n ą ł s w ó j c e l w d o ś ć z n a c z
n y m s t O' p n i u.

O w ocem pierw szej rew olucji ro sy jsk iej było

po d k o p an ie m oralne, po części i p raw n e zasady
absolutyzm u carskiego, społecznie zaś — p ó źn iej

sza refo rm a ro ln a Stołypiniai. D aw ała onia chłopu ro

sy jsk iem u na w łasność p ry w atn ą tę ziemię, k tó rą

dzlierżył aż d o tą d n a zasadzie wciąż p onaw ianych
podziałów , do k o ny w any ch przez p rastarą , ekono-

micznae daw no obum arłą gminę k o m u nistyczną,

co o dczuw ał ja k o niezn o śn y ciężar. R eform a ta
nie zadow olniła co praw da zupełnie chłopa, nie

uciszyła jego głodu ziemi, k tó ry p rzy nizkim s ta
nie k u ltu ry ogólnej i rolnej mógł zo stać doraźnie

zadowollony ty lk o nowemi' działam i, poicizynione-

mi k o sztem w łasności w ielkiej. N ic się nie zmie-

http://rcin.org.pl

nilo  tak że  w  stosunku  do  siebie  sił  sp»łecznych,
w ielka  w łasność  p o została  i  nadal  dom inującą,  co
w obec  b rak u  przeciw w agi  m iast,  zupełnie  nied o

statecznego rozw oju przem ysłu, podtrzy m y w ało

i n adal m a terja ln ą po dstaw ę caratu, oraz idący

z tem w parze b rak w ew nętrznej w olności poli

ty czn ej a niem niej ciem notę i ucisk ekonom iczny
zupełnie bezbron nej k lasy ro botników m iejskich

d wiejiskich.

Jeżeli sku tk i rew olucji nie mogły zadow olnić

do stateczn ie ro sjan, to tem więcej rozczarow ani

czuć się mogli żydzi.

Rok 1905 nie przy n ió sł im naw et tego m ini

m um zm ian, jatkich po ruim oczekiw ali—nie zniósJ
faktycznie i na stałe stre fy osiedlenia, nie otw o-

*r'zył im drzw i Roisji, co było odczuw ane jiako p!o-

trze b a  najpilniejiszia,  n ajb ard ziej  po żądana—i  n a j
b ardziej  zasadnicza!  B iurokracja  ro syjska,  poczy
niw szy  społeczeństw u  rdzen n em u   pew ne,  n aw et
w  jej  oczach  nieodzow ne  już  u stępstw a,  nie  zd ra
dzała  by n ajm n iej  o ch o ty   do  o d stąp ien ia  od  d aw

nej zasady w sto su n k u do w szelkich „inorod-

ców “, a m oże n ajw ięcej w łaśnie w stosunku do
żydów .

N ie m ogła bow iem nie w iedzieć,

ja k

w ielki w pływ w yw arli o n i n a w ybuch niezadow o
lenia przez swój udział w rosyjiskich p a rtja c h so
cjalistycznych.

P ozorne ulgi pierw szych gorą

cych dni u stąp iły m iejsca now ym sposobom po-

zbawiiania żydów pełnych praw obywaltela rosyj-

Doświiadczenie w yniesione z pierw szej re

w olucji ro sy jsk iej zmusiiło

niew ątpliw ie

k iero

w nicze um ysły polityczne

żydow skie dg zreko-

gnoskowiania raz jeszcze całej m iędzynarodow ej

sy tu a cji żydostw a.

http://rcin.org.pl

Z ach ó d był dla nich form alnie o tw arty , m o

gli tam k o rz y stać z rów ności praw , uzyskiw ać

z czasem obyw atelstw o. A le w państwiaich ty ch ,

w tych p o tężn y ch o śro d k ach n arodow ych k u ltu r

¿  n arod o w y ch  in teresów ,  sk u p iający ch   dokoła  sie
bie  n aw et  w ydziedziczone  klasy,  jak że  mało  zo
staw ało  m iejsca  dla  obcych  przybyszów !  T y lk o
n a j n i ż s z a   społecznie  ich  k ateg o rja,  używ ana
chętnie  dto  prac  w zgardzonych  przez  krajow ców ,

wliidlziajn/ą byw ała mile lecz i w yzyskiw aną bez

skruipułu. U p rzyw ilejow ane natoimiast, w yższe

stan o w isk a i placów ki strzeżo n e by ły bacznie

i  zazdrośnie  przed  ap ety ta m i  obcych.  Ż ydzi  w ie
dzieli  z  w łasnego  dośw iadczenia,  że  gdziekolw iek
liczba  ich  przekro czy   pew ien,  dość  m inim alny
pro cen t,  gdzie  p rz e sta n ą   to n ąć  w  ogólnej  m asie
lub  in tereso w ać  jak o   pew na  odm iana  kulturalna,
do rzucająca  now y  in teresu jący   odcień  narodow ej

sztu ce lub bogacąca skarbiec myśli, w szędzie,

gdzie u w y d atn ia się ich z b i o r o w a odrębność,
osobne in te re sy i pragnienia, tam s.p'

0ty kają się

z a w s z e z ro sn ącą nieżyczliw ością i chłodem .

W szędzie i zawsize ko ńczy się na tem, że się niie czu

ją u siebie, i legenda w iecznego ży da — tu łacza

w ciąż od now a s ta je się dla nich rzeczyw istością.

A jeżeli tak się mia rzecz w k raja ch Z achodu,

^lakże  p rzed sta w iają  się  sprawcy  w  głów nych  sie
dzibach  żydów,  po  m iastachi  m iasteczkach  ziem
Polski,  Litw y,  B iałorusi  i  U k rain y ?

M im o, że żydzi stan ow ią w nich w iększość

lu d n ości, że 3/4 hand lu i duża część k ap itału k ra jo

wego zn ajd u je się w ich rękach, czują się oni tam

źle  —  i  coraz  gorzej.  W ielkie  k ar jery   coraz
rzadsze,  m asa  p ro letary zu je  się  n iep o w strzy m a
nie,  m im o  n ajw ięk szy ch   w ysiłków   i  najw iększego
oporu,  mimo,  że  w  stra sz n e j  walce  o  utrzy m anie

http://rcin.org.pl

\ . •

się na poziom ie choćby cienia klasy w yższej „ku

p ieck iej“, sp a d a o n a na dno nędzy m oralnej i pa-

soTzytnictwa, zagrażającego sam em u b ytow i ży

wiącego ich organizm u. Z jednej stro n y rolniczy

przew ażnie ch ara k te r ziem w schodnich „strefy o-

sied len ia“, z drugiej roisnąca z dniem każd y m licz

ba m ieszczaństw a i zw łaszcza drobnomiesizczań-
stw a polskiego ,m zw ój now oczesnych form w y 

m iany, słow em rozw ój sp ołeczny n a m odłę zbli-
iżoną do zachodniej, spraw ia, że mimo, iż p rze

strz e ń z a ję ta prizez żydów jest,

właściw ie m ó

wiąc, b ardzo duża—^za m ałą je st dla nich ja k o te

ren życiia i wizorostu c z ł o n k ó w p e w n e j k l a

s y, k l a s y p o ś r e d n i k ó w , h a n d l a r z y , i n

t e l i g e n c j i z a w o d o w e j . N ie w idzą tu oni
nie tylk o zabezpieczenia przyszłości, ale i te ra

źniejszość zupełnie m eziadaw alniającą i p o g arsza

jącą się w oczach. — C oraz w yraźniejsze ro zp a
danie się ich n a w ielką i średnią burżuazję, dro

bnom ieszczaństw o i p ro le ta rja t ro bo tn iczy za

częło już było podkopyw ać

daw ną ich jedn ość

plem ienną. W rza ła w łonie ich n am iętn a i gw ał

to w n a  w alka  prądów ,  pirogramów,  idei.  P ierw szy
legł  p o b ity   p rą d   polsko-asym ilatorski.  Polszcze
nie  się  językow e,  po  części  i  kulturalno-obyczajo-
we  po stęp ow ało   w praw dzie  wciąż  n ap rzó d   mimo
w szystko,  ale  odrębność  dążeń,  o drębność  in te

resów publicznych i specjalnie politycznych, zia-

czyn ała  coraz  więcej  w ystępow ać  n a  jaw.  Jed n o
cześnie  n a stę p u ją   coraz  w iększe  zm iany  w  sto
sunku  do  ludności  polskiej  — i  odw rotnie.

A ż d o tąd żydzi, rozum iejąc, iż niższość ich

poziom u  życiowego  w  porów naniu  np.  do  nielicz
nych  żydów   niem ieckich,  po zo staje  w  zw iązku  ze
stan em   społeczno-politycznym   Polski,  za  pew ien
rów n ow ażn ik   tego-  stan u   rzeczy  przyjęli  swój

http://rcin.org.pl

w niej pnzywiilej h andlow y . W a rstw y bogacące

się, średn ie i w yższe, p rzy w y k ły uw ażać kraj ten
(Zta siedzibę m niej lub w ięcej stałą gdzie będą m o

gli istn ie ć obok piolaków i dorów nać im, lub z cza*
sem n aw et i przew yższyć w isumie posiadanych

bogactw i znaczenia. Stosfunkd wizaijemne nie były
pozbaiwioine scysji, w ynikaj ącyich z n i e r o z u

m i e n i a s i ę i n i e d o c e n i a n i a w z a j e m

n e g o w ięcej, niż z up rzedzeń rasow ych, nie by-

io w nich je d n a k długo pierw iastk ó w poH tycznej

w aM . W iem y już, że dopiero napływ żydów ro-
syljskich o raz irosnąca k o n k u ren cja handlow a pol

skiej ludności,

piozbawibnej n a ró w n i z żydam i

udlziału w ad m in istrac ji k ra ju i prze^to zm uszanej,

ja k oni, szukać ra tu n k u w drobno m ieszczańskiej
egzy sten cji, zm ieniła te st'osunki. P ogarszające

się ogólne położenie ekonom iczne i polityczne

Polskli zbudziło w rogie i pogardliw e uczucia w zglę

dem ludzli i k ra ju i u czy n iły ich jeszcze bardziej

zdecydoiw anym i n a haslai sw ych współwy^jnaw-

ców z Cesiairstwa.

N aw iasem je d n ak zauw ażyć tu trzeba, że ty

pow e drobnom ieszczaństw o, zw iązane z gruntem ,

posiadaniem   choćby  drobnego  p rzed sięb io rstw a
czy  nieruchom ości,  nie  dało  się  aż  dio  o sta tn ie j
chwili  pozbaw ić  sw y c h   sp ecja ln y c h   tra d y c y jn y c h

s y m p a tji i aspiracji politycznych. Polska, ja k o

Ju d eo —Polska,  Boiska—Syon  now y  pod  łask a
w ym   protektoriatem   czy  zgoła  panow aniem   N  i e-
m i e c  n a  m iejsce  R osji,  w ydaw ała  się  im  w ciąż
n ajp ięk n ie jszą  p e rsp e k ty w ą  dziejow ą.  I  dopiero

klęska w o jen n a N iem iec czasu w o jn y pow szech
nej, osłabiła ich zaufanie i p rzek o n ała o n ierealno

śc i ty c h m arzeń. P olskiem u

d r o b n o m i e

s z c z a ń s t w u p rzy b y ł w ty c h sy m p atjach dla

N iem iec now y m o tyw w zm acn iający zawiść k o n

http://rcin.org.pl

ku rency jn ą. Kjierowane politycznie przez burżu-
azję, z o rje n to w an ą w kierunku rynków ro sy j

skich, będące w daleko m niejszym stopniu niż

żydzi panam i rynku krajow ego, zwróciło się ono

w yłącznie  przeciw   froritow i  niem ieckiem u,  odczu
w ając  przez  to  w  żydach  tem   nam iętniej  i  w szech
stro n n ie j  sw ojego  wroga.  N ienaw iść  sta ła   się

w zajem ną, p rzy b ierając form y złośliwe i agresy
wne. W te n spOsób antagonizm polsko-żydow ski

p rzen ik n ął we w szystkie sfery, o pierając się za

rów no na ekonom icznych, społecznych jak i po
lityczn y ch m otyw ach. Tafci s ta n rzeczy mógł

ty lk o ipodnieciić n am iętn e pragnienie całego ży-

dositwia w ybicia sobie za w szelką cenę drzw i do
R osji.

Przebieg w o jn y pow szechnej w yprow adził na

jaw w szystkie te, m niej lub więcej u tajo n e je

szcze te n d en cje rozw ojow e myśli poHtycznej ży

dowskie/j.

Z w ycięstw o N iem iec nad R osją pozw oliło za

try um fow ać na chwilę w Polsce niem ieckiej or-

jentacjii drobnom ieszczańistw a żydow skiego, lecz

dalej p atrzący m ukazywiało w p ersp ek ty w ie za

gadkę Polski.

M yśl, że może ona o d zyskać zu

pełną w olność, napełniiała żydów niew ym ow ną

trw ogą. W s z a k u t r w a l i ł o b y t o j e s z c z e
g r a n i c ę d z i e l ą c ą i c h o d R o s j i , odcięło

i c h o d n i e j m o ż e n a z a w s z e .

D łuższy czas trw ają c a p ro p ag an d a

rew olu

cy jn a sk up iając ich znow u dokoła w^spólnej idei,

w^zmacniała n apo w ró t solidarność plem ienną, w al
k a i ofiary dla niej ponoszone budziły zapom nia

ne już praw ie

pOczucie pew nej

m oralnej sity

i w arto ści i podnosiłły jeszcze pragnienię znacze

nia i potęgi. T w ard a rzeczyWiistość w ykazyw ała
tym czasem coraz dow odniej niem ożliw ość zaspo-

[0 .2» słiiorów

5-1

http://rcin.org.pl

kojenia,  tych  p o żąd a ń   w  strefie  osiedlenila,  zb y t
ciaisnej  dla  kom pleksu,  asplirującego  w  całości  do
T^oli  wairstwy  wyżazeij,  p an u jącej,  do  stania  sdę  n a

ro d em panów .

Samia w sobie dążność ta k a nie je st w śród na

rodów zjaw iskiem

w yjątkow em .

W y stęp o w ała

ijuż n ieraz w h isto rji, zauw ażyć ją m ożna i dzisiaj.

W y jątk o w ą i p rze to tru d n iejsz ą do zauw ażenia

J e s t ta te n d e n c ja u żydów tylko z pow odu u po

śledzenia ich n a punkcie w łasnego pohiycznego
te ry to rju m i w łasnego pań stw a,

natoniiiist w y

ja śn ia nam ją ich ułom ny skład społeczny.

Z am iast ta m ty c h p o tę żn y ch dźw igni żydzi

doszukiw ać się musieli in ny ch środków — i z n a

leźli je — z je d n ej s tro n y w p o tęd ze swego k ap i

tału m iędzynarodow ego, pozw alającego w pływ ać

nadew szy stk o n a o p inję p rzy pom ocy p r a s y ,

z drugliej—w ideach w szechludzkich, przez opano
w yw anie icli i poisługiwanie się niem i dla w łasnych

celów. Idee ta k ie bow iem , obok otu ch y m oralnej,
d o starcz ają

we w spółw yznaw xach

swoich nie

mniej Mężnych i niem niej o d d an y ch przyw ódcom
swciim arm ji, aniżeli m ilitarn y a p a ra t p ań stw a n a
rodow ego.

Z jakichkolw iek je d n a k p rzyczy n w y stępu je

na w idow nię zjaw isko n aro d u — klasy, czy innej

społeczności żądnej w cialości p an ow ania i w ładzy

musi o n a u p atry w ać dla siebie te re n u do ow ład
nięcia d o stateczn ie obszernego i o ile m ożności

niezużytkow anego  jeszcze,  czyli  takiego,,  coby  tę
podaż  olbrzym ią  k an d y d ató w   do  w yższej  karje-
ry  życiow ej  po ch ło n ąć  i  zużytkow ać  był  zdolny.

N ie Polska, jak o żywoi, m oże być takim k ra

jem dla żydów w przyszłości. G ęsto ść jej zalud
nien ia i jej sk ład społeczny, ogrom ny p ro cen t

w arstw y ongii szlacheckiej, k tó ra z rozbicia spo-

________

2 6

http://rcin.org.pl

łecznego i politycznego wyniioisła nienaruszone

tra d y c je w ładzy i poczucie praiwa do w szystkich

uprzyw ilejow any ch placówek, czynią z niej w o-

gólności k raj żydom specjalnie nienaw istny. G o

dzić ich z nim m ogła tylko czasow a jego im p o ten

cja. Z chw ilą jed n ak gdy państw o w łasne p rzyjść

mdało z pom ocą od radzający m się już częściowo

ii bez tego społecznym siłom, pozw olić się zam
kn ąć w granicach Polski rów nałoby się przyjęciu

w yroku zagłady w szystkich sw ych

am bitnycli

planów .

Cóż ich tu bow iem w danym raiziie czekać m o

że? D alsza i o stateczn a p ro letary zacja m as dro-

bnom ieszczańskich i pow olna asyD\’’acja ^^órnej

ich w arstw y.

A w szak te w łaśnie m asy drobnom icszczań-

sikie stanow ią — ja k o takie — suigeneris „ludo

w ą “ p od staw ę i nie w ysychające nigdy źródło ro

sn ących  z  p'okolenia  w  pokolenie  niięd zy n aro d o
w ych  w pływ ów ,  potęgi  i  w ład zy   żydoistwa,  pod-
sitawę  sam ego  ich  iiistniienia  jak o   n arodu  —  klasy
k apdit aliist y czn e j.

N ie P olska przeto, choćby n aw et p o ddana

w pływ om Nierriiec—jiak sobie manzylli z początku

sk lepikarze żydow scy — ale odcięta granicą od

R osji — lecz Roisja sam a, z je j niezm ierzonem i
i m ało zaludnionem i obszaram i i bogactw am i na-

turailnemi, R o sja w yzw olona z p o d w ładzy ctaratu

i bSurokracji, a połączona w jakikolw iek sposób

ze w szystkiem i ziem iam i zam ieszkałem i obecnie

p rzez żydów w w iększej ilości, stać się m iała o-

w ym bezbrzeżnym praw ie oceanem , n a k tó ry sw o

bodnie  i  bezpiecznie  w ypłynąćby  m ogła  b an d era
tułaczego  d o tą d   narodu.  Jednocześnie  rów nałoby
się  to   n iejak o  ostatecznem u  zlikw idow aniu  kwe-

s tji żydow skiej w Europie, zakończeniu przym u

http://rcin.org.pl

sowej tułaczki. W szak wdelka R o sja długo jeszcze
p o trzebow ać będzie ludzi, zdolnych w y k o rzy

stać w szystkie jej kaipiitaHisitycizne m ożliwości

rozw ojow e, w szak p rzy zm ienionych isitosunkach
po litycznych m ogłaby o n a zapew nić pierw sze

m iejsca rasie zdolnej, u w ażającej się za p rz e z n a

czoną do panowaniiai n ad światem ...

W a ż n y m m o m e n t e m u m o ż l i w i a j ą

c y m o s i ę g n i ę c i e t y c h z a m i e r z e ń j e s t

b r a k

w e w n ę t r z n e g o

a n t a g on i z m u

m i ę d z y t a k p o j ę t y m i n t e r e s e m ż y d ów
a p r a g n i e n i e m u t r z y m a n i a p o w s t a

ł y c h z z a b o r ó w g r a n i c R O' is j i, z któ rem

nie ukryw ali się nigdy niietvlko reakcjoniści lecz
1 rew ohicjoniści rosyjscy.

Jakże inaczej ma się

rzecz z Polską! Polska, czy dem okratyiczna, czy

im perjalisty czna, nie m oże przecież istnieć jako

pań stw o — nie oderw aw szy się w przód od Rosji!

K ierow nicy p o lity k i żydbwsk(iej nie w ahali

się w w yborze.

K lęska R osji, pon iesio na w w ojnie pow szech

nej, b y ła początk iem drugiej rew olucji ro sy jsk iej.

H asło „precz z Woijną“ zamiiieniło klęskę W kom

p le tn y   rozgrom ,  ale  dało  rew olucjo n isto m   w ładzę
w  ręce.  Po  pew nych  w ahaniach  sk u p iła  się  ona
w yłącznie  w  ręk u   tej  grupy  rew o lu cy jn ej,  k tó ra

b y ła naijbardziej zd ecy d o w an a i celu swego św ia

dom a, a p rzeto u m iejąca dobierać najiskuteczniej-

stzych do jęgo osiągnięcia metlod. K iereńskij u s tą

pił  m iejsca  L eninom   i  T rockim ,  p ró b a  rządzen ia
dem o kratycznie  —  sk rajn em u   centralizm ow i  i  te-
rorow i,  naizwanemu  d y k ta tu rą   p ro letarja tu .  N ie

ulega w ątpliw ości, że w ty m drugim rządżie rew o

lu c y jn y m czynnikiem n ajb ard ziej

decydującym

bylii żydzi. N iety lk o Trockii, tak że i głów ny ideo

w y w ódz bolszewfiizmu, Lenin, nie ko nsp iro w ał za

http://rcin.org.pl

czasów pierw szej swej m łodości w R osji swego

pochodzenia żydow skiego, (może n a poły żydow-

sldiego) p rzy n ajm n ie j w obec

współplemdeńców,

k tó rzy   już  w ted y  w idzieli  w  nim   swego  wielkiego
człow ieka  i  uw ażali  zia  przyszłą  chlubę.  Szczegół
to  zresztą  zbędny   w obec  d u c h a ,   ożyw iającego

całą działalność sztabu bolszew ickiego.

M iała ona na oku dw a p u nk ty ; Zlikwildowanie

m ożliwie  gruntow ne  bizantynizm u  rosyjskiego,  o-
raz  niedopuszczenie  do  głosu  i  rządów   tej  licz
nej  inteligencji  rosyjsk iej,  k tó rej  długa  i  m ęczeń

ska w alka z carskim rządem i w ytrw ała, ofiarna
praca n ad ludem przygotow ały k ad ry tej R osji

now ej, co zastąp ić m iała Sitarą, carską.

O ba cele osiągnięto. Padł carat, w ielka w ła

sn o ść została zlikw idow ana, bodaj

ostatecznie,

in teligen cja ro sy jsk a częściowo

w ym ordow ana,

częścilowo steroiryzow ana m oralnie i m aterjaln ie

p rz esta ła w pływ ać n a bieg spraw publicznych, Re-
woluicja m ogła się w ykazać

rezu ltatam i

odpo

w iad ającem i

elem entaim ym

politycznym

trzebom i pożądanibm społecznym

ludu R o

sji, ale nie stwoirzyła, przeciw nie,

pozbaw i-'

ła ją po części ty ch społecznych czynników ro sy j
skich, k tó re po obaleniu caratu stać się m iały n o

wą siłą org an izacyjn ą n arodu i państw a. Lecz ani

to o statnie, ani upadek caratu, ani objęcie przez

chłopów ziem i daw nych obszairników nie były je

szcze d o stateczn e dla .zabezpieczenia w R osji sta

now iska Żydom, dla zapew nienia im w niej n a

s t a łe praw nego i faktycznego równouprawnienip,

obyw atelskiego.

N ic nie gw arantow ało rów nież

trw ało ści rządu bolszew ickiego. C hłop, clioć re

w olucja dała mu ziiemię darm o, nie je st p rz y ja
cielem bolszewiików. N ie chce „n iechry stó w “ za

panów . S ztand ar kom unistyczny stal się niewv -

http://rcin.org.pl

godnym dla niego z chwilą, gdy ziemię posiadł.

G o tó w on będziie poprzeć k ażd y rząd, choćby re
akcyjny, co m u zapew ni ziem ię na w łasność wy-

łąciziną, a m oże i pogodzii go z cerkw ią praw o sła

w ną, k tó ra długo jeszcze będzie lepiej o d p o w iada

nia jego p o trzeb o m duchow ym

aniżeli literatu ra

kom uniistyczna.  W   te m   tkwti  w łaśnie  niebezpie
czeństw o  dla  dzisiejszych  panów   Roisjii,  T rzy m ają
siię  oni  w praw dzie  dotąd,  ale  tylko  dzięki  tem u,  że

prócz nich Rosjia nie zdo b y ła się na w ydanie in n e
go nządu, k tó ry b y uregulow ał spraw ę rolną w spo

sób przez chłopów pożądany, dlatego, że niem a

i'ch k to obialić. A le lada dzień u to nąć mogą w ogól

nej anarchji, ro zpłynąć «ię wiraiz z państw em ro-

sy jsk iem w nicość.

N a dobitkę, dalszy przebieg w ojn y ukazał no

we zm iany na horyzoncie politycznym . N iety lko

utw ierdził  b y t  pań stw ow y   Polski,  lalle  ta ż  P olska
sam a,  tak  lekcew ażona  d otąd   przez  żydów,  zaczę
cia  od  razu  k ro czy ć  drogą,  m ogącą  doprow adzić  do

zupełnego u nicestw ienia całego ich planu politycz

nego.

Było to niezm iernej doniosłości założenie P ił

sudskiego,  aby  k o rz y sta ją c   z  jednoczesnego  osła
bienia  R osji  i  N iem iec  —  sytu acji,  k tó ra  się  może
drugi  raz  nie  p o w tó rzy   —  w yzw olić  przy  pom ocy

o ręża  polskiego  i  pow ołać  do  sam odzielnego  p ań
stw ow ego  b y tu   te  ludy  i  ziemie,  k tó re  dzielą  e t
nograficzną  Polskę  od  etnograficznej  R osji,  oraz

Roisję — od N iem iec.

O siągnęłoby siię przez to

dw ie rzeczy pierw szoirzędnej, a m oże d ecy d u ją

cej wagi dla przyszłego b y tu Polski: poderw anie

w  sposób  n a jn a tu ra ln ie jsz y   i  najb ard ziej  sk utecz
ny   p o d staw   im perjalizm u- ro sy jskiego  w  kierunku
na  Z achód,  oraz  u tru d n ien ie,  praWie  że  uniem o
żliw ienie

sojuszu

R osji' z im p erjalisty czn em i

http://rcin.org.pl

Niemcamii — i pozbaw ienie ich przez to zdolno

ści zw ycięskiego paircla na W schód — a oraz i na
Z achód.

Polsce i ludow i L itw y i Ru^i zapew niłoby to

bezpieczny  p ok o jow y   rozw ój,  całem u  W schodo
wi,  całej  Europie  pokój  trw ały.  W reszcie  ludow i
sam ej  R osji  —  w ew nętrzną  polityczną  wolność.

A le om aw iany w yżej plan polityki

żydow

skiej po niósłby przez to cios śm iertelny.

Zif-mie lilew sko-ruskie w raz z Polską w szak

sąż—to w łaśnie owe głów ne siediziby ludności ży
dow skiej. U tw orzenie m iędzy niem i a R osją gra

nic państw o w y ch p rzy pom ocy w olnych, n arod o
w ych państw , zw iązanych ze sobą w spólnym in

teresem o bro n y p rzed Rosi}ą i N iem cam i, rów nało

by się ustaleniu n a zaw sze starej, canskiej „strefy
osiedlenia“ żydów i czyniło z nibh wobec R o sji cu

dzoziem ców .

N ie n a po'dst:a!wie praw w y jątk o

w y ch,które  trw ać  wiecznie  nie  mogły,  k tó re  usu
n ęła  już  rew olucja,  ale  n a  sku tek   stałego  i  nie-
zimiennego  praw a  państw ow ego!

Jakichże i gdizie należało szukać środków , aby

przeciw działać te j tak strasiznej

dla nich ewern-

tualności?

A z drugiiej sitrony j'alk umiożliwi^ć w Roisji wciąż

chłopskiej, R osji praw osław nej pow stanie takich

stosunków , k tó re b y w yłączały 'pogromy żydów

i czyniły ich bez zastrzeżeń o b yw atelam i całej

w ielkiej R o sji? W reszci‘e, iskąd w ziąć sił państw o-
WO'-twórczych do odbudowianliia tegof kolosu no-

syjskiego, w ijącego się bezsiilnie w szp o n ach czer

w onego te ro ru — (i an arch ji?

T u ta j p rzyszła znów poliitykom

żydow skim

n a pom oc k o n cep cja socjalistyczna.

Socjalizm , jako idea przyszłości, przew iduje

m o ż l i w o ś ć

zniiesienia

granic

pblitycznych

http://rcin.org.pl

m iędzy ludam i w ówczas,

gdy u stró j społeczny

stra c i  zupełnie  swój  dziiisiejiszy  klasow y  ctiaraikter,
przez  co  u p ad n ie  p o d sta w a  w yzysku  n ietylko  czło
w ieka  przez  człowielka,  lecz  także  narodu  przez

n aró d .

Rzecz je d n a k oczyw ista, że dopóki w łonie

dziisiejiszych sp o łeczeń stw nie zostanie w yhodo
w any w yższy, społeczn y

system

w y tw arzania

»i podziału, zoirganizowany przez sam ych w y tw ó r

ców i spożyw ców 4 nie w ykaże doświadczialnie,

a nJile tyllko (teoretycznie, sw ej gospodarczej i ©tycz

nej w yższości n ad k ap italisty czn y m sy stem em
p ro d u k cji i wymfilany,

dop óty o znieslienliu

k re te m irew olucyjnym u stro ju kapitaliiisfiycznego

—  a  z  nim   istn ie n ia   klas  —  nie  m oże  być  jeszcze
m ow y.  N iw ecząc  w  ty ch   w arun k ach   organiizację
kapliitalliistyczną  usuwa  się  tylko  je d n y ch   kaipitali-
stów ,  a  czyni  nyiejsce  drugim ,  k tó rz y   ją  od b u d u ją
na  nowo.  S tąd   w ynika,  że  i  zniesienie  granic,  m a
jące  być  dopiero  k o n sek w en cją  i  to  nie  konieczną
tych  now ych  sitosunków,  należy  odsunąć  w  dalszą
przyszłość.

Koncepcjii tej uchw ycili slię je d n ak z całą na-

mfięitnością socj'aiMścii żydow scy, w yw ierający tak
wSIelki' w pływ n a ideologiczną i polityczną stro n ę

rew^oluicjli rosy jsk iej.

O dpowliadała ona n ietylko ich planom p o li

tycznym , lecz i całej ich psychice. P rąd patrjotyicz-

ny, k tó ry ow ibnął był p rz ed tem n a chwilę społe

czeństw o żydOwisklie, rozwiiiał się prawlite bez śla
du. Zrozum iiano lub odczuto, że idea p aństw a n a

rodow ego, n'a^vet w ł a s n e g o p a ń s t w a , d a le

kiej swej, m ałdj a zjaty ck iej ojczyzny, stoli w zu-

pełnem   przeciw ieństw ie  do  ich  dążeń,  p o trzeb ,  am
bicji  jako  zdobyw czego  nairodu  —  klasy  i  poże-
gniadii  się  z  nią  w  duszy  zapew ne  raz  na zaw sze.  Już

http://rcin.org.pl

przedtem , ja k o ag itato rzy p arty jn i, żydzi p o d k re
ślali w szędzie ze szczególnym naciiiskiem pierw ia

stek

miiędzynajriodawy w sio.cjaliźmie,

czyniąc

z  niego  nietylko  ta m   gdzie  trzeba,  lecz  i  gdziie  nie
trzeba,  głów ny  p u n k t  soej alistyicznego  credo,  sta
rają c  siię  zaszczepić  w  ro bo tn ik ach   przekoinanie,

że  j'ako  wydziiedziczeni,  nie  m ają  ojczyzny,  że  ich
ojcizyzną  jeist  świait  ealy,  że  w alka  o  niepodległość
nairodową  leży  tylko  w  interesie  kla^s  p o siad ają
cych.  N a   dnie  tego  kosm opolityzm u  żydow skiego
tkw ił  zaw sze  głęboko  u k ry ty   in teres  rasy,  i  więcej

jeszcze interes k l a s y . D ziś zapragnilono ujrzeć
owoc tej siej by.

W szelkie nam iętn e pożądanie je st m atk ą wia

ry,  a  wiiara  je st  zaraźliwa'.  R eszty  wairunków  pro
pagandy  dopełniła  żyw a  fan ta zja  rasy,  bezikryty-
czność  mas,  wiresizciie  sytu acja

międzynarodoWłi

stw o rzon a  przez  w ojnę. Liozonoi na to,  że  n ęd za  i
cierpienia  m iljonów , że zaw iedzione  nad zieje i  am
bicje  będą szukały  dla siebie jakiegoś  w yrazu—ra
tu nku  czy  pom ocy,  ziadośćuczynieinia  lub  pomsity.
I  nie  zaw iedziono  się.  Pierw sze  na  apel  bolszew i

k ów —kom unistów odpow iedziały W ęgry, w idząc

w  haśle  rew olucji  pow szechnej  i  zniesienia  granic
m ożność  odmileni'eni!a  dla  siebie  w yroku  h istorji,
podplilsiainego  prizeiz  wo/jnę  przegraną.  R ew olucja  ta

upadła wpriaiwdziie, a dals^ze fale od rzuconego rę

k ą   bblis^ewlików—komunilstów  pocisku  ideow ego
b y ły  j!uż  znaicanie  słabsze.  A le  za  to  nie  znikły  one
ta k   sizybko,  żłlobliły  siię  głębiej  i  trw alej.

Z w ycięstw o koalliicjii było niew ątpliw ie try

um fem   libenaliilsitycznego  'kapitalizm u  Angliji,  F ran
cji  i  A m e ry k i  nietylko  nad  zacofaną  R osją,  lecz
i  nad  kaipitalizmem  N iem iec,  obciążonym   jeszcze
wiilelu  p rzeży tk am i  feodalnem i.

Lecz choć zw y

cięska, w o jn a ii tam obnażyła w szystkie przepaści

http://rcin.org.pl

społeczne, n ad k tó rem i odbyw ał się ten praw d zi

wy taniec szatanów .

N ajw y ższa cłiwila tryum fu b y ła jednocześnie

piierwisizym m om entem , zm ierzcłiu bogów k a p ita
listycznego

świiata.

N iety lk o

zw yciężonym —

i zw ycięskim m asom ludow ym w o jn a przyiniiiosła

głód ii nędzę i ukaizała m atnię w jiakiej

grzęzną

i miairnjifeją. Id ea znifesienila już dz)i'ś granic i zjedno-

czeniia  całej  kliaisy  ro b otniczej  w  celu  obaleniia  je
dnym   zam achem   u stro ju   kapitailiistycznegio,  zni>e-
s®enia  wioljen,  niienawiśoi  narodow ych,  fascynuje

n a   Zachiodzie  niejed en   um ysł  i  w y tw arza  atm o
sferę  złudy,  że  to  spraw a  realna,  bliizka.  T ru d n o
je d n ak   przypuścić,

aby głów nym kierow nikom

akcjli  federacyijnej  z  RotSiją  chodziiło  o  osiągnięcie
sk utkó w   realnych  w obec  —  F ran cji  lub  A nglji.
W iem y   przeciież,  że  chodzi  tu  właściw ie  o  rzecz
dalekio  bliższą  —  o  ziachowaniie

bezpośredniego

zw iązku ziem b. R zeczypospolitej — z R osją. J e d

nakże,  tto  nie  je s t  w szystko.  Idzie  tu  niem niej  m o
że  o  stwioirzeme  m ożności  s t a ł e j ,   b e z p o ś r e d -
n i e j  li n t e r w e n c j i  w  w e w n ę t r z n e   s p r a
w y   R o s j i   p r z e d e w s z y s t k i e m   n a j b a r
d z i e j   w t e m   z a i n t e r e s o w a n y c h   —  N i e
m  i e c.

Z u p ełn y roizgrom R osji czynił m ożliw ym p o d

bój jfej mlililtairny p rzez N iem cy — gdyby nile zwy-
oięstwio n ad niilemii koalicji. Pobilte N iem cy, zma;r-

twychwsltaijąca PioiŁskia stwoinzyłia now e w arunki, do
k tó ry c h p rzystosow ać się było trzeba. Rzucenie

rewiolucjii h^slal

zniesienia granic mliędzy Roisją,

Polską,  Nifemcami  w  pierw szym   rzędziie,  dogadza
ło zairówno  Rosijii  w sto su n k u   do  Polskli  jiak li  N iem
com  w  Stosunku  do  tej  ostatnilej  i  do  Rosjii.  Miogło
zami'enić klęskę  R o sji \v^  pozorny,  a klęskę  Nlemiiec
w is to tn y   tryum f.  G d yb y   żyd'om  udało   się  przy  p o

http://rcin.org.pl

m ocy haseł rewołucyjmyich

umożliwić nilemcom

w pływ   na  spirawy  wschodu  Europy,  nie  dopuścić,
aby  roię  tę  na  inny  spioisób  wzięła  na  silebie  Polska,
wysiłki  ich  nie  byłyby  całfciiem  stT'a(Cone,  uratowa
liby  swój  plan  w  głównych  zarysacli,  a  to  było
pnzecdież  najwiażniejisze.

W ten sposób ambitne

pragniendia żydów rosyjskdich zlewały się w osta
tecznej kionsekwencji zupełnie harmonijnie z filo-

sem ickiem i isymipatijlaimi! i tradycjami żydowskiego

w Polsce drobnomilesizezaństwa dając im możność
złączenia 'się w jeden idealnie solidarny obóz.

Jedy ną przeszkodą do w ykonania tak subtel-

nlie,  m ożna  pow iedzieć,  tak   genjalnie  sk o n stru o
w anego  pom ysłu—^jest  Polska.  Polska,  przez  s>amo
sw e  istnienie  jako   państw o  niepodległe  i  o d n ajd u
jące  z  tru d em   ziaigubibną  w Stuletniej  nocy  upadku
swego  i  niewoli,  linję  sw ych  dziejow ych  p rzezna
czeń.

Czy m ożna się wobec tego dziwić, że arsenał

środków   używ anyeh  p rzez  żydów   do  sz'kodzeni:a
Po'lscc  zda'je  się  być  ndew yczerpany?  Że  w idzim y
tu  pom ysłow ość  i  w szechstronność  tak   zdum iew a
jącą,  wyzyskiiwanie  każdego  słabego  p u n ktu  p rze
ciw nika  tak   umdlejętne,  trafne,  składne,  ta k   niepo
rów nanie  p o d stępn e  i  złośliwe,  że  uznać  je  musi
m y  za  sw ojego  rod zaju   jedyne  arcydizieło  dyplo
m acji  b o jo w ej?

W tę w ielką grę przeciw istn ien iu P olski uda

ło  się  w ciągnąć  żydow skim   m enerom   polaltycznym
żydów   całej  bodaj  kuli  ziem skiej,  twoirizących  dwa,
osiatniaijące  siitę  wtziajem  fro n ty   —  k ap italisty czn y
i  socjialistyciziny.  Obia  dążą  do‘ zdobycia  w pływ u  na
rząd y   p ań stw   i  do  opanowanlia  p o l i t y c z n i e
ruchów   rew oilucyjnych—ludów.

W ątpię, czy h isto rja tej w alki na śm ierć i ży

cie zostanie kiedykolw iek splilsaną. T o c^y się ona

http://rcin.org.pl

— i totczyć musii iskryaie. N ie zd ają sobie z miej

sp raw y   ilnne  nairody,  nie  docenia;  jej  siły  niiszczą-
oeij  —  Polska.  Nilzfki,  drażniący  an ty sem ityzm   k o ł
tu ń sk i  w  Polisice  je st  śm ieszną,  dlzieoinną  w obec

niej igraszką, zbrodnicze

posługiiwanie się nim

N .D cji w raz z caią re sz tą re a k c ji społecznej dla

odw rócenia  od  siebie  niecłięci  w zburzonego  w o jn ą
i  n ę d zą  ludu  —  najltęższym   atutem   przeciw   Pol
sce  w  ręk u   p o lity k ó w   żydow skich.  Jed yn y  oręż,
któr^Tm  Polska  bronić  się  tu ta j  może,  to  je st  —

p o w a ż n a ś w i ad o m o ś ć p r z y c z y n a n t a
g o n i z m u p o l s k o-ż y d o w s k i e g o — i z w a r

t y f r o n t p o l i t y c z n y p o l s k i .

G d y zdam y sobie jiaisno spraw ę z doniosłości

sy tu a c ji w yw ołanej

przez wspomniiiany antago-

niizim, dnnemii zgoła oczym a spojirzymy n a nasze

z żydam i stosu nkii.

Z jed n ej s tro n y p rzestan iem y ich lekcew ażyć

— li Co się niesteity jeszcze zdarza — poniżać ilch

godność 1 iu d z k ą, z drugiej — poznaw szy w n ieh
przeciiiwnilków p o l i t y c z n y c h , p o l i t y c z n ą

z nim i sto czy m y w'alkę — przedewazyisitkiem we
wlalsnym ikraju.

W p rzó d je d n ak w y p ad a nam i w stosunku do

ciebie sam ych uśw iadom ić sobie jesz^cze nie jedno.

W iem y już, że w spólne podłoże

więcej niż

stulecia niew oli doprowadiziło pew ne odłam y pol-
sikiej ludności oraiz żydów do n ie k tó ry ch p u n k tó w

«ityoznych w stoisunku do RolsjSl,

Stosuije siię tb

szGzegóilnie ido itych grup iroboitnilczych, k tó re s ta

ły isiię ob ce p r o g r la m o w i p o l i t y c z n e m u
P. P. S., i nadewslzyisttko do m ieszczaństw a. Pier-

wis;i, uleglaijąc ch o ćb y ty lk o częścibwio w pływ om

poHiityicznej m yśli żydowiskiej, prizekireślają przez

tb te n dorobek poiliiltyiezny klasy roboitniiczej, k tó
ry o n a zd obyła w Polsce krWią sw oją i osłab iają

http://rcin.org.pl

przez to tak że i społeczną sw ą pozycję. C o do
drugich, w ypada mi zatrzym ać się n ad nim i nieco

Młode m ieszczaństw o polsilcie, będąc po

zbawione prawie zupełnie tradycji poliitycznych,

nie zdobyło silę dotąd na głębszą tkonccpcję lub

nieco dalsizą perspekitywę swego własnego nawet
klasowego interesu. N ie rozumiało ono doitąd na

wzór mfeszczaństwa pańsltw niezależnych, warto
ści w ł a s n e g o n o w o c z e s n e g o p a ń s t w a

n a r o d o w e g o dla noirrrtalnego rózkwitu kraijo-

wej wyitwórczośoi i wymiany, która bez niego nie

prędzej to później podpomządkować się musi ogól

nemu interesow i przemysłu obcegio państwa. U łu

dne, chwilowc zyiski pogodiziły je tak łaitwo z na

jazdem  TOisyjskim,  że  p o  roku  63  wykreśliło  ono
z  programu  swego,  łącznie  ze  sferami  ziemiańsko-
zacbowawczem i,  zbrojną  wlalkę  o  odzyskanie  nie-

poidległości.  Za  „rynki  w schodnie“,  tę  prawdziwą
misę  soczew icy  ze  stołu  niewoli,  zirzeikło  się  było
przynależnego  mu  iskądinąd  prawa  następstwa  po
szlachcie  w   kierowaniu  wailką  o  wolność  narodo
wą,  —  a  także  i   ow oców   tej  walki.

F ak t ten, fa k t abnegacji p olity cznej m ieszczań

stw a m iał jeisizcze in n e pioważne skutki. Poniew aż

żaden w spólny publiczny ib teres nie nakazyw ał

im szukać w m asach sojusznlików i w spółdzialaczy

ideow ych,  p rzeto   nie  naw iązał  silę  m iędzy  in te li
gencją  m ieszczańską  la  ludem   te n   duchow y  k o n
ta k t,  k tó ry   i  poprzez  p rzeg ro d y   kląsow e  po zw a
la  w  drugim  człow ieku  u jrzeć  n a w z a j e m   ró
w nego  isiobie  człow ieka  i  b rata.  T e n   p rąd   radykal-
no-społeczny  i  razem   patr[jlotyczny,  ta k   ow ocny
kulturalniie,  k tó ry   w alce  miieslzczialństwa  o  w olność
wBzędzii'e  towiairzyslzył,

doisitarcziaijąc n aw et p ier

w szym przejiawom now oczesnego ruchu spiołecz-
nego naijlznakbmitszych nieraz ideologów i Wo

dzów, obcym b y ł aż d o tąd m ieszczaństw u p olsk ie

http://rcin.org.pl

mu. T o obniżyło poziom ducliow y i z n a c z e n i e

s p o ł e c z n e itej klasy, co w obecnem stad ju m
rozw oju społeczno-ekonom i'oznego Polski, odbiło

się b. n ie k o rzy stn ie n a oaiłokształcłe stosunków .

M iędzy Polską szlachecką

a Polską robotników

i chłopów wytwoirzyła się przez to niebezpieczna

próżnia. R zuciła p o n ad nią p om o st — nieraz z ciał

w łasn ych — garść bezklasow ych ofiarników —ide-

aliisitów, ty c h „D onkiszotów niepodległości“, jak

ich niedaw no jeszcze nazyw ano, ale nie mogła jej

ziapełnić. N ic bow iem nie jesit w stan ie zastąp ić

twórcizego żyw iołow ego rozpędu w y bijającej się i

p rzo dującej społecznie waristwy, gdy in teres jej

klasow y

0(sdągni'e linję w spólną z politycznym in

teresem k raju . W y p aczen ie m yśli p o litycznej t a^

k l e j w arstw y ró w n ać się m oże czasem zupełnej,
ogólnej d e z o r j e n t a c j i sipołeczeństwa.

W i

dzim y to np. w C zechach, gdziie żądza mieszcziań-

stw a bogacenia się p rz y R o sji i przez R osję zap a
now ała n ad w szystkiem i itnnemi m otyw am i p o lity

ki naro do w ej, każąc jej zam ykać oczy na je d y n e
go natu raln eg o so ju sznika C zechów — jako n aro

du — Polskę,

T o sam o niębezpieczeństw o zagrażać po czę

ści zaczynało i Polsce, dzięki fałszyw ej linji poli-

ty czn ej m ieszczaństw a, tw orzącego isitotny rdzeń

N .D cji.

I to

mimo laik pom yśln y ch w y d a

rzeń jiak roizgTiOm R osji, j<ak prizęgrana N ie
miec.

T y lk o te n szczęśliw y

przypadek,

że

w w yr ocznej goidzinie w ciąż jfeiszcze żyw y genjusz

dziejow y n aro du znajlazł dość m ocny w yraz

w w ielkiej, czynnej duszy Piłsudiskiego, um ożliw ił

społciazeństw u zaw rócenie z dirogi, w iodącej w o-
staitecznej konsekw encji' n a cm en tarzy sk o ludów.

D ziś Polska, pnzynajm nibj z chw ilą p rzy w ró

cenia jiej niepodległości m a praw o oczekiw ać po

sw em m ieszczaństw ie, m ającem w niej zaw sze
jeszcze dużą do odeg ran ia rolę, że zo rje n tu je slię

http://rcin.org.pl

o n o naireszcife w zmiienionej syituacji i p rzy stąp i
co ryicMej do celowego uizgodnienila

swej drogi

roizwojowej z in teresem publicznym .

Leży to

niemnieij i w jej w ł a s n y m interesie. To, co wi

dzim y tym czasem , nilcogo pod ty m w zględem za-
dow blnić nie m oże. Stanowiisko zajęte od p o czą t

ku pirizeiz miesizcizańsitwio w obec dźw igającego się

z  tru d em   własmego  p(aństw:a,  wizględem  czy nn ych
w arstw   ludow ych,  twoirzących  jego  ją d ro   i  w zglę
dem   nialjkomecizniejlsizych  ¡refoorm  społecznych  jak

p .reform a ro ln a ,dąje św iadectw o nietylko wiel
kiego chłodu i o b ojętno ści obyw atelskiej, ale ro

dzi obaw ę, że i dziś nie docenia się tam jeszcze
dosyć w artości teg o p ań stw a

wfcalsnego, a or^tz

i w łasnego wiarsiztatu ipracy, w łasnego kirajowego
rynku, gdy się ta k niew iele dba o Tioizszienzenie je

go poijemnościi.

O baw iać się praw ie wolno, czy

m oże nie żaiu je się ta m wciąż jieszcze p o trosize

d aw nych  p rzejściow ych  k o n ju ń k to r,  okupionych
ta k   istraisizną  ceną.  Jakże  tam   mało  tego  entuizjiaz-
m u  paltirjotycznego,  k tó ry   jiak  p łom ień  oczyszcza
duisizę  i   uzdalnila  zaw sze  w  pew nej  miierze  w ar

stw y górne do po noszenia z gdtow ością i godno

ścią niezbędn ych ofiiair, w ym aganych przez p o ło że
nie 4 rozw ój społeczny. G dzież są te nazwiiiska,

k tó re poistawićby w olno choćby obok szlacheckich

tw órców Konisityitucji 3-gio M aja? T ych, acz nie
licznych irefoirmiatoirów,

coi we w łasnych m a ją t

k ach pirzeprowadzali! ó w c z e s n ą r e f o r m ę r o 1-

n ą, znosiząc

w nlich dobrow olnie

pofddańistwo

i  p ań szczy zn ę?  N iem a  ich,  niem a  nawelt  ty le  db-
b rej  obyw atelskiej  woli, ile  jej  trz e b a  db  ogranilcze-
n ia  d ziś  sw ych  n ad m iern y ch   zysków ,  do^ czynnego
udziału  w celow ej  i planow ej  org an izacji sił ekbno-
mlioznych  k raju ,  k tó ra b y   mogłA  zm n iejszy ć  głód

i n ęd zę S m iała te ż cóś wlięcej n a oku niiż siam ty ik o
zytsk kupiecki, niż „k o rzy stan ie

pom yślnych

http://rcin.org.pl

konjunktuT “ !  I  nieftylko  dobrej  woli  lecz  i  roz-
trop no j  myiślli,  coby  doprow adzić  musiiiała  do  u zn a
nia  ochotnie  i  szczerze  choćby  przez  innych  zap o
czątko w an y ch

refoirm, ktoTc,

jako konieczność

p aństw ow a prizeprow adzone być m uszą i p rzep ro

w adzone będą, z wolą czy poniew oli w arstw w yż

szych.

T e w'sizys,tkie bratki, ta im p o ten cja n iety lk o

poliftyczna lecz i społeczno-obyw aitelska

miesz-

cziaństwa  je st  p rzy czy n ą  roisnącej  wciąż  n i e u f-
n  o ś c 4  liudu  do  tych  sfer,  gdy  wy&tępują  one  jako
przedisitawiciele  w 1 a  d ¡z  y  i  p a ń s t w a ,   niieufno-
ści,  niem niejSzej  często  a  czaisem  i  w iększej  niż

tT adycyjna podejrzliw ość w zględem wiarstw szla-
checko-ziem iańskich, — \ai ostaltnio i kleru.

T u

i  tam   bow iem   nic  cizuje  lud  tego  publicznego  du
cha  i  tego  zirozumienia  ducha  czasu,  bez  czego  nie
mo/że  powsitać  rząd   praw dziw ie  narodow y,  i  s to ją
cy  na  w ysokości  zadania,  silny  w e w n ę t r z n y m

lantoiryitetem swoim.

Przesizkadizia to bardzo poroizumieniu w sp ra

wach, d ecyd ujący ch m oże o bycie naiszym i otwife-

ra szero kie pole dla w pływ ów

politycznie nam

wrogich.

C hoćby więc p o lity k a żydow ska nie m iał^

nigdy, jiak w ierzyć nam wollńo, osiągnąć zam ierzo
nego sk utk u, toi jed n ak przypuszczając,

że k raj

nasz długo jeszcze

nie p rzesta n ie być terenem

prób w tym kierunku, obaw iać się należy, że ro z

m ach  jej  i  bezw zględność  jeij  zaimierzeń  i  środków
m ogłaby  jeszcze  nieraz  w strząsn ąć  p osadam i  n a
szego  p aństw a,  o  ile  z  całą

św iadom ością j e j

i n a s z y c h celów nie w y tracim y jej na w szy
stk ic h p u n k ta ch bro n i z rę^ki.

Nia zakończenie tej ro zpraw ki pragnę jeszcze

zastan ow ić się nieco, jakie

ogóllne i ostateczn e

http://rcin.org.pl

szan se zw ycięstw a p o siad a pro g ram p o lity k i ży-

dowskiiej?

Rozważywszy wszystkie

pro

i contra

dojść

trze b a db przekonania, że odpotwiedź wyplaiść m usi

raczej niepom yślnie dla jej tw órców .

S połeczność w y ko lejo na — rów nie ja k w yko

lejo na je d n o stk a — m a to do siebie, że zatraca

w łaściw ą m iarę w ocen ie rizeczywistości.

Z apew ne, żydzi dositrizegli iz w ielką byistro-

śoią zarów no pew ne szczegóły j^ak ogólne Hnje za

ry sow ującego  się  ju ż  now ego  u stro ju ,  na  którego
n i e k t ó r y c h   'tendencjiach  rozw ojow ych  opienah
ją c

Slię,

p rag ną osiągnąć swe b l i ż s i z e cele. Być

baridzo  m oże  np.,  że  dalsza  linjia  ro zw ojo w a  ludz
kości  idzie  w   kieru n k u   powistawania  w iększych
niż  pańsitwa  narodow e  organiizmów  isfederowia»-

nych, podobnie jlak w w ibM m przem yśle istnieje
dążność do tw o rzenia tru stó w

lub k o o p eraty w

spożyw ców .

A le pnzeceniaiją znaczenie te j ten d en cji dla

na)s)zej doby, a n ato m iast n ie doceniają innego

zjawiisk;a. F aktu, że o b ecn a mianowdciie fala rozw o

ju życia społecznego hidów w yłącza, a tem aaimem

d ąży do zupełnego usunięcia tej j e d n e j z n a j

t r w a l s z y c h f o r m p r z e m o c y i w y i z y -

s k  u,  j  a k  ą  j  e s t   z  a b  ó r   — s i ł ą   c z y   p o d s t ę-
p  e m  c u d z e g o   n a r o d o w e g o   t e r y t o r
j u m .   Życie  h isto ry czn e  doprow adziło  w szystk ie
lu d y  do  tw o rzen ia  p a ń s tw   narodow ych.  Naczelnas

ta id e a X IX w. nie z a traca sw ej w ażności i nadal

w sto su n k u do ludów, n ie wyjarzm iionych jesizcze

z  p o d   obcej  w ładzy  lub  ziacoifanych  w  rozw oju.
D la  ty c h   o statn ich   odsuw a  się  ty lk o   w   nieco  dal
szą  przysizłość.  Leży  to  dziś nidjako  w   n a tu rz e  rz e
czy,  w ynika  z  n ie u stan n ie  po stępu jącej  n ap rzó d
dem iokratyzacji  form   p ań stw ow y ch  i  społecznych,
w spółczesnych  m etod  w y tw arzan ia,  dom agających

http://rcin.org.pl

stię w yższego atopinia k u ltu ry ludu.

T a ze sw ej

stro n y roizbudza św iadom ość p raw a posiadania,

rząd zen ia  i  panow anda  n a   sw ym   hilsitoiryczinym
i  etnoigraficiznym  teTenile.  P roces  te n   b y ł  już  kor-
niecznym   po p rzed n ik iem   i  w arunkiem   zw ycięskiej

wallki z prizywiilejem stainowym — i je s t nim w

w y ż s z y m j e s z c z e s t o p n i u, gdy idzie

0 w alkę z w yzyskiem klasow ym . W dalszym cią

gu m usi te ż być nieoidzowinym pireoedensem idei
federacji ludów, beiz niego bow iem zamiienićby się

ona  musiiała  w  n iem ask o w an y  n aw et  —  p o d b  6
P rzeciw   niem u  zaś  walcizyć  b ęd ą  d em okracje  lu
dow e  całym   ro zp ęd em   sw ych  m łodych  sił,  ta k   sa

mo, ja k w;allczyły daw niej m ieszczańskie dem okra

cje. W olne, oid nikiogo nieizalleżne p ań stw o n aro d o
we jesit ta k ą sam ą koniecznością h istoryczną, ja k

posiiadaoie przez chłopa w łasnego zagona w przód
— nim zało ży k o o p eraty w ę rolną.

ż y d z i więc, zw łaszcza w sto su n k u do Polski

1 ziem n a w schód od niej położonych, p ły n ą dziś

w łaściw ie  przeciw   fali.  N ie  sitraciły  jeszcze  wagi
słow a  Byirona, k tó r y   ta k ą   w łaśnie  w alkę  o  w olność
narodu,  o  w łasne  p aństw o  m iał  na  m yśli,  pisząc,
że  „gdy  Się  raz  zaczyna',  z  k rw ią  ojca  spada  dzie
dzictw em   na  syna,  sto  razy   w rogów   o d p a rta   p o

tęgą — sk oń czy zw y cięstw em .“

T o piearwsze. D rugą p rzeszk o d ą do osiągnię

cia  celów  poiłityki  żydowskiiej  je st  s z t u c z n o ś ć
tej  koncepcji.  W y n ik a  oma  w praw dzie  logicznie
z  ich  położenia  i  psychiki,  ale  sam o  to   położenie

w łaśnie  sizituczne  jesit  i  anormialne,  a  psychytka
spaczona  i  chora.  W y stę p u je   tu  p rzed   nam i  cały
tragizm   losu  plem ienia.  B yłby  on  zdolny  budzić
w  in n y ch   ludach  n ajw y ższe  w spółczucie,  gdyby....
I  tu  trafiam y   na  trzecią  przeszko dę  do  urzeczyw i

stn ien ia p olity k i żydow skiej. Z arów n o w założe

niu jej, ja k i w środkach, tk w i czy nnik głęboko

http://rcin.org.pl

¡niemoralny.  Tiak  jest.  P od  hasłem   wailki  o  now e
fo rm y  b ytu,  o  w yzw olenie  proiletarjiatu,  w  rzeczy-
wiistości  żegluje  się  ku  wyzwoleniiu  siebie,  jako

klaisy kapditalłiisitycznej, w alczy się o teren , n a k tó
ry m m ógłby być p ow strzym anym rozk ład je j ja

ko takiej, gdzie miałaby ona możność Oiiaenąć

ty lko w yższe jej form y,

zam ienić się w całości

w k lasę rząd zącą i panującą, w n ajp rzed n iejszą
część buirżuazji „wielkiej R osji“.

W w yborze środków do osiągnięcia tego, tak

bezw zględnie  egoistycznego,  m aterjałnego,  klaso
wego  celu,  nie  k ręp u ją  ich  żadne,  choć  nieco  w yż
szej  m oralnej  m iary,  w zględy  i  przeszikody.  P od
trzy m u ją  oni  uparcie  'istnienie  w łasnej  sw ej  tra
dycy jn ej  w ięzi  plem iennej,  zryw ając  z  nią  tam
ledwie,  gdzile  n a  jej  m iejsce  p o w stała  ju ż  n o w a
więź  —  rów nie  żydow ska,  z   ducha,  a  p o d k o p u ją

św iadom ie lub in sty n k ty w n ie tra d y c y jn e pioidsta-
w y życia duichowego u iłinych ludów, nie ¡troiszciząc

się, czy one w y tw orzy ły już sobiie noiwe n a ich

m iejsce.  Szukaijąc  dla  siebie  w spólnego  teren u   eks
p an sji  klasow ej  —  ojczy zny   przyszłej,  ja k   ją   ror
zu m ieją  dla  isiebie,  Tiie  wah^/ją  się  iść  ku;  niej  po
gruizach  o języ zn y   cudzej.

P o d m i a n e m f e d e r a c j i l u d ó w , p o

p i e r a s i ę f a k t y c z n i e z a b o r c z e d ą ż e

n i a R o s j J i N i e m i e c , dAva draipieżne i dzikie
imperjaliizmy, maljące zdusić w olność Polski i są

siad u jący ch   z  n ią  nairodów,  sto ją ce   w  przeciw ień
stw ie  do  spraw y   w olności  w łasnego  k ra jó w   ty ch
ludfu,  i  dio  (Siprawy  pokojow ego  w spółżycia  wiszy-
stkich.  A   jed n ocześnie  p ię tn u je  siię  p rzed   św iatem
ja k o   zaborczość  pom oc  niiesioną  przez  Polskę  no
w ym   p ań stw om   narodow ym ,  w stającym   na  gru-
zach  caratu.

MaSy żydowskie, uległe już — po najoporniej

szej walce - proletaryzacjj roboitniczej, po częśći

http://rcin.org.pl

młodzież inteligencka, dalekie są zapewne od

ś w i a d o m o ś ć  i   ipoilitycznej  'swycli  w odzów ,  n a
m iętn ość  jednak;  z  ją k ą   dążą  do  w y k o nan ia  pro-
giramu  „zjiednoczeniia  ¡prołetaifj a tu “  i   „federacji  lu

d ó w “ dowodził, że rządzi nim i te n sam, tylko p o d-
ś w i a d o m y in sty n k t.

In s ty n k t je d n a k działa — ślepo, a jako tak i

b a r d z o

c z ę s t o

z a w o d z i.

P o d is t a w a

i d e o l o g i c z n a p o l i t y k i ż y d o w s k i ej ni e

l e ż y w i n t e r e s lal e łi i p o t r z e b a c h k l a s y
p r a c u j ą c e j — j a k o t a k i e j . Tvvórcy jej —

to garść nowoczesnych condotierów.

Potrafili on

pozyiskać sobie m asę ro b o tn iczą żydow ską na za

sadzie ty c h sam ych, pod św iad om y ch nie wy|ga-

słych  w  niej  jiesizicze  in sty n k tó w   drapieżnych  i  pa-
sorzy tn iczy ch ,  któryich  n abyli  w  swem   histoTycz-
nem   życiu,  nim   ulegli  zupełnie  losowi.  Lecz  czy
p roces  p ro letary zac ji  ich  d ałb y   slię  pow strzy m ać
n aw et  w   niepTaw dopodobnym   wyipadku  zw ycię

stw a p olity ki żydow skiej — je s t to zupełnie w ąt

pliw e. A cóż dopiero w przeciw nym razie! Liczy

się n a to, że R o sja będzie w ciąż p o trzeb o w ała lu
dzi, zdolnych organizow ać jej życie w ew nętrzne,

a obecnie—^i p ań stw o w e .Ale n a jp rz ó d żydzi oka

zali  się  w łaśnie  słabym i  oirganiizatoirami,  p ow tóre
R osja,  ja k   k ażd y  in n y   n aró d   w y d obędzie  z  czasem
z  siebie  ty le   wlaisnych  sił  tw órczych,  że  prziestanie
b yć  stałem   p olem   nieognalniiczonych  m ożliw ości
dla  k arjero w iczó w   całego  św iata.  L udność  żydow-
$ka  p rzy tem

zbyt

jiest ju ż liczna — i płodna, aby

pnnedylekcje jej do u trzy m an ia się lub pod niesie
nia w całości do poi^ibmu wiairstw w yższych, mogły

zoistać urzeczyw istnione. P ro letary zacji opierać sdę

m oże liczniejszy n iż gdzieindziej p ro cen t je d n o

stek, ale proces sam będzie szedł niew ątpliw ie dalej.

M asa dro b n o m ieszczań sk a m usi ro zp ły w ać się

w ciąż w proletarjlalcie, nie dlatego, że je st żydów-

http://rcin.org.pl

ska,  lecz  że  je s t  pasorzytnŁcza  i  z b y t  Mczna.  T em u
sam em u  lotsowi  uległ  ju ż  w  Polsce  daw niej  paso--
anzyitniczy  równiież  odłam   szilachty  drobnej,  trzy-

Imająicej  się  „pańskiej  k lam k i“  i  n ik t  u  nas,  prócz
niej  isamej,  niald  tem   nie  ubolew ał.  Lud  żydow ski
idąc n a paisku sw ej  ambiitnej  zwieTzchniej  w arstw y

s ta je się popnostu icli narzędziem i służką, tracąc
z oczu najważniejisize,

najistotniejsize in teresy

•własne.

A ty m interesem ludu żydow skiego, jego pod

n iesienia się k ulturaln ego i ekonomicznego^ jlako
k l a s y p r a c u j ą c e j , je st — nie zw alczanie,

lecz p o i e r a n i e całą siłą w raz z polskim i w spół
tow arzy szam i p racy i losu istnienia niepoidległej

Polski — przeciw R osji i przeciw N iem com . R ó w

n i e ż po pieran ie now ych p ań stw naJrodowościo-

w ych, leżących m iędzy niemi.

T o je st bow iem

w a r u n k i e m   pofcojowego'  i  cyw ilizacyjnego
roizwoju  ty c h   wisizyistkiich  k rajó w   razem   wziiętych
i  ich  p rzy ja zn y ch   m iędzy sobą stoisunków,  ułatw ia
ją cy ch   flu ktuację  żyw iołów   ruchliw ych  i  p rzed się
biorczych.  P olska  w łaśnie  miogłaby  stać  się  dla  ży
dów   ow em   przyjlaznem   m iejscem   w ylotu,  sk ąd   po

prtzyswojeniti  so bie  jeij  odrodzonej  duchow ej  i  po^
litycznej  a  niem niej  i  gospodarczej  kultury,  mogli*-
b y   nieść  j ą   dalej  w olnym   braitnim  ludom   sąsied
nim.

Sama R osja w ów czas mte zaimykiałaby im

sw ych granic, bo w raz z nieodwołalinem odcięcitem

;od niej zaborów , złam anąby zoistała kość pacdieirzo-

w a jej despotyzm u i dzikości.

C zy czas jeszcze n a to, aby sp o strzeg łszy się,

zaw rócić i cofnąć się z drogii p ełnej bagien i p rze

paści? Z f a ł s z y w e j drogi, k tó ra nie prow adzi

w przyszłość ku jasn y m gw iazdom p o jed n an ia

i m iłości — lecz gdzie się k łęb i wciąż ipowrotina
fala nienaw iści i w alki?

N a to odpowiedzięę_.^aQ.gą ty lk o żydzi sam i.

Poznań, w lutym 192(

http://rcin.org.pl

■ t . - ^

X- *

y "

^ '

i ^

sf'~

' , \ / ,

■,'.KÍ

„

J ■ -^ ~-

- / i

■'

* >

' >

Si-:

' ' -t , -Ä-

“ł . .v ^ - er*

'V \ iii'

j »''i

. < •<,

''-4'

; 'i

: i

-Ä-A'

* ■^A " , " <

■

\ ' ■"' %

*1 '

f ^

K.^ iyi

.^'trv

\ V , I

•

s ' *r

A w ^ '.^ v < ,

■V

1 *

' '

' w *• -i;

’ ^ 1 '

, . .%' '-rÇ

http://rcin.org.pl

t - S 'j } " j ^

___ ;___

" î’ ■ 7S a.lJ2® «aH (S ?'

' V " '

x K

<•

fs^ v r< '

't ; ■

-r-

■^La

i- _>i

,’:

,-■*

<"1

« ,

" r* ■'"t

-i'n v ^ J^

■'Ä''

„4 .^..vL.'çr^.jaS*.'■'•*'

-îÂ

Sto-

■

fi ?-

."-V

...r X-; ,f<'Â’<fc.':.:'^.icvi‘^{>kL.;

http://rcin.org.pl

■

«fr* --x

■ -

V ‘

(*’ ■',^ y f

. r

■.. , * ; v ^ ï î l : v -

^ ; ■*

.^V

‘<

i’ m

'^tf\

" -i-* V,*

.y.

i^-Îè

51, :^ >

: i / -ß ^ ^ y

___ ____ >

i i f . i . .

f?,r.ł

. ............ \WV'W.«E

^ x i :- :i M

feV:J

- • ; / - > '-i

'■

___

...

‘ -''■^‘

S -iïÂ t* '*

ÂîidSaMw

'•~i, ■ -i-

l i Ä * ;'. i i ’’?-TÎ'' * . i

- '

v r

f c - : . , . a î . ï e « i t . . f e 5

H"\n

(

http://rcin.org.pl