plik

Oświadczenie w spraw ie napaści na Żydów.

N a k o n fe ren c ji M ężów Z a u fa n ia O rg a n iz a c ji S jo nistycz-

n ej,  k tó ra   się  o d b y ła  21  i  22  p a ź d z ie rn ik a   w  W a rszaw ie,
p.  I.  G rlinbaum   zło ż y ł  im ieniem  K .  C.  O rg a n izac ji  S jo n isty cz -
nej  n a stę p u ją c e   ośw iad czen ie  w   zw ią zk u   z  o sta tn ie m i w y d a
rzen iam i  n a  placu  K erceleg o   w  W a rs z a w ie :

T yg o d n ie, k tó re n a s tą p iły po p ro k la m o w a n iu n iep o d le

g ło ści P o lsk i, s ta ły się dla lu d u ży d o w sk ie g o ty g o d n ia m i

sm u tk u . N iezn ane, u k ry te siły p rz y g o to w u ją się do u rz ą

d z e n ia n a n as pogrom u.

P o ja w iły się odezw y, p o d pisan e

przez

n iejak ieg o

O rsk ie g o , n aw o łu jąc e do p o g ro m ó w na

Ż y d ó w i b o lszew ikó w . R o zp o w sz ech n ian e są p og ło ski, j a

k o b y pod ty m pseudonim em u k ry w a się p o lsk i b o h a te r n a

rod ow y, P iłsu d sk i, i te g o ro d z aju w ieści odnoszą w ła śc iw y

sk u te k .

W d niu 14-ym p a ź d ziern ik a , w dniu, kied y W a r

s z a w a   obchodziła  św ięto   w olności,  n ap ad an o   na  Ż y d ó w   i  bito
ich;  podobne  czy n y   h an ieb n e  p o w tó rz y ły   się  na  je d n y m
z  p lacó w   w a rszaw sk ic h .

N a d eszły w iadom ości, że n a p ro w in c ji cz ynio ne są ró w

n ież p rz y g o to w a n ia do b ic ia Ż ydów . Id e n ty fik u je się s k w a p li

w ie Ż y d ó w z b o lszew ik am i i w te n sposób chce się zw alczać

bolszew izm .  J a k   za d aw n y ch  rząd ó w   carsk ich   chce  się obecnie
u to p ić  bolszew izm   w   k rw i  ży d o w sk ie j.  T a k ą   oto  c z arn ą
plam ę,  ta k ą   h ań b ę  rz u c a   się  n a   n aró d   polski,  na  P a ń stw o

P o lsk ie , k tó re obecnie się buduje.

N ie p o d ejrz ew a m y żad n eg o stro n n ic tw a polskiego, że

p rz y ło ż y ło ono r ę k ę do teg o , g d y ż za szk o d ziło b y ono w te

d y bezpośredn io P a ń s tw u P olsk iem u . D o w iodłoby ono, że
P o lsk a nie j e s t go d n a sam odzielności, a tem b ard ziej — m oż

n o ści p an o w an ia nad innym i.

Nie! j e s t rz ecz ą niem ożliw rą, aby z n a la z ły się p a rtje ,

n ie pojm ujące, że po dobne h an ieb n e czy n y d ają m ożność

http://rcin.org.pl

w ro g o m P o lsk i cz y n ien ia je j w iele złego, nie pojm ujące, że
w łasn em i rę k am i o p ó źn iają chw ilę o statec zn eg o w y zw olenia.

N ie rozum iem y je d n a k , ja k m ożna tra k to w a ć z zb ro d

niczą o b o jętn o ścią podobne h an ieb ne w y padk i?

P o w ia d a

się nam , że nie n ależ y przesad zać, że zaledw ie dro b n ą g a r

stk ę Ż y d ó w poturbow ano, że są to je d y n ie w y b ry k i ło b u

zów . L ecz, czy czeka się na pog ro m y ty p u ro sy jsk ieg o ?

C zy czeka się n a k rw a w ą rzeź? D la te g o przem ilczane są

te „ w y b ry k i“? D lateg o nie tłu m i się w zarod ku ru cliu p o

g ro m o w eg o ?

N ie pod ejrzew am y m ilicji, że św iadom ie p ostęp u je ona

ta k , ja k d aw n a policja carska: przychod zi w ted y , g d y w szy stk o

się ju ż skończyło, b aw i przez k ró tk i czas na m iejscu w y d a rzeń

i odchodzi, poczem n a nowo ro zpoczy na się bicie Ż ydów .

P o w ia d a m y je d y n ie , że podobn y sto su n ek j e s t le k k o

m yślny, że tak iem tra k to w a n ie m rzeczy w y rz ą d z a się w ielk ą

k rz y w d ę zarów no nam , j a k i w oln o ści P o lsk i.

P ra s a p o lsk a dom ag a się od nas, aby śm y nie alarm o

w a li św iata, k ied y pob ito k ilk u „ży d k ó w “, o sk arża nas»

że naszem i w ołaniam i bolesnem i chcem y zaszk o d zić P olakom .

N a tę in sy n u ację odpow iadam y: „N ie dopuścim y, aby

k re w n asz a zo sta ła u k ry ta! W y k o rz y sta m y w sz y stk ie n a

sze w p ły w y , aby podobne cz y n y h aniebn e, podobne czyn y
zbrodnicze, nie z o sta ły zatajone.

In te re s y nasze, oraz bezpieczeństw o n aszeg o ży c ia w y

m ag ają te g o od nas zarów no, ja k w y m ag a te g o sp ra w a P o lsk i
i je j w yzw olenie.

D o o b y w a te li Ż ydów zw racam y się n ato m iast:
Żydzi! P o w in n iście zrozum ieć, że o bow iązek n aro d o w y

i lu d zk i w y m ag a od W as, abyście się p rz e c iw s ta w ili n a p a s t

nikom , ja k o w olni ludzie i dum ni Ż ydzi; o b ro na W aszego

życia, W aszego honoru i W aszego d obra spoczyw a w W a
szych rę k ach . I niech aj w ied zą w szyscy ci, k tó rz y to w ie

dzieć pow inni, że będziem y się w sz y stk ie in i siłam i b ro n ili,

g d y sp ró b u ją u rz ąd za ć na nas n ap a d y .

23-go p a ź d z ie rn ik a 1918 r.

http://rcin.org.pl

Dnia 21 i 22 października r. b. o d la ła się

w W arszaw ie konferencja mężów zaufania O rga

nizacji Sjonistycznej, na k tó rej pow zięte zostały

następujące uchwały:

I. W spraw ie Palestyny.

U p ro g u p o w szechnego pokoju, k tó ry m a być z a w a rty

n a zasad ach w olności i sam o o k reślen ia w sz y stk ic h u ciśn io
n y ch narodów ; pokoju, m ającego u tw o rz y ć Z w iązek L udów ,

będącego p o d sta w ą now ego p o rz ąd k u św iata, n a k tó ry c h to za

sadach sjonizm b u d o w a ł ca łą sw ą działaln o ść — ośw iad cza
K o n fe re n c ja M ężów Z a u fa n ia co n astęp u je:

O sta tn ie w y d a rz e n ia św ia to w e p o s ta w iły p ro blem P a

le sty n y , ja k o k ra ju ży d o w sk ieg o , n a p o rządek dzien n y

św iato w ej p o lity k i, u c z y n iw szy k ra j te n o bjektem m ię
d zy n a ro d o w y ch p e rtra k ta c ji.

U z n an ie n acji ży d o w sk iej oraz je j sp ra w ied liw y ch d ą

żeń do w y z w o len ia n aro d o w eg o w y m ag a, ab y podczas

o statec zn eg o ro z w ią z a n ia problem u p alesty ń sk ieg o n a

k o n fe ren c ji pokojow ej, z o sta ła dopuszczona u p ra w n io n a

re p re z e n ta c ja W sz ech św ia to w ej O rg a n izac ji S jo n isty c z

nej, będącej u cieleśn ien iem je d n o śc i naro d o w ej całej n a

cji żydo w skiej.

W olne życie ży d o w sk ie w P a le sty n ie zostanie odbudo

w an e n a p o d sta w a c h   sp ra w ie d liw o śc i  socjalnej,  k tó ra  je s t
o dw ieczną  z a sa d ą   sam odzielnego   i  w olnego  ży d o stw a.
W   żyd o w sk im   F u n d u szu   N a ro d o w y m   ruch  sjo n isty c z n y

p o siad a ju ż p ie rw sz ą z in sty tu c ji, k tó re m ogą u rz e c z y
w istn ić p o w y ższe z a sa d y p rz y odbudow ie w olnej ziem i

ży d o w sk ie j.

W ita ją c K o m isję P a le s ty ń s k ą , c z y n n ą w p rz ejścio w y m

o k re sie o k u p acji, w k tó re j obecnie zn ajd u je się P a le s

ty n a , w y ra ż a K o n fe re n c ja stanow cze p rzek o n an ie, że

in sty tu c je , tw o rz o n e obecnie p rzez K o m isję łącz n ie z ży-
dostw em p a le sty ń sk im , k ła d ą trw a ły fu n d a m e n t dla

http://rcin.org.pl

w y z w o len ia żyd o w sk ieg o w P a le s ty n ie i że d ziałaln o ść
.K om isji u leg n ie jeszcze w iększej ro zb ud ow ie i w zm oc

n ieniu.

W obec w z ro stu z a in te re so w a n ia i p arcia m as żydo w

sk ich w P o lsce k u P a le sty n ie , K o n feren cja w z y w a K o
m ite t C e n tra ln y O rg a n izac ji S jon istycznej w P olsce,

ab y u tw o rz y ł sp ecjaln y W y d z ia ł P a le sty ń sk i, k tó re g o
zadaniem b ędzie re je stro w a n ie , o rg an izo w an ie i re g u lo

w an ie w sz y stk ic h poczyn ań i p rz y g o to w a ń w ty m p rz e d

m iocie czynionych.

II, W spraw ie polityki krajowej.

U p ro g u N iep o d leg łe j i Z jednoczonej P o lsk i, p o w sta ją

cej obecnie na g ru n c ie pow szechnie u zn an y ch za sad w ol

ności i sam oo k reślen ia, g w a ra n tu ją c y c h je d n o cz eśn ie p ra w a

m niejszości n aro d o w y ch — K o n fe ren c ja sjo n isty c zn y ch m ę
żów zau fan ia ośw iadcza co n astęp u je:

W itam y gorąco, ja k o sjoniści i o b y w a te le ,Z jed n o c ze

nie i N iepo d leg ło ść P o lsk i, — usun ięcie stu le tn ie g o bez

p ra w ia i n a p ra w ę zb ro d n i ro z d a rc ia ży w eg o n a ro d u n a

tz y części.

G otow i do w sp ó łp ra cy nad odbudow ą W olnej P o lsk i

— p ro te s tu je m y p rzeciw k o stałej m etodzie ig n o ro w a

n ia Ż ydów , sto so w an ej p rzez p o lity k ó w p olskich. U p o
w a żn ien i re p re z e n ta n c i n aro d u ży d ow skiego n ie zo stali

n a w e t w ch w ili obecnej p o ciąg n ię ci do p ra cy n ad od
bud o w ą k ra ju , w k tó rej Ż y d zi są z a in te re so w a n i n a

row ili z w sz y stk im i o b y w a te la m i k ra ju .

W ie rz y m y mocno, że W o ln a P o ls k a będzie zb u d o

w a n a n a zasad ach zu pełn eg o lu d o w ład ztw a , n ieo g ra n iczo

nej w olności o b y w a te lsk ie j i polity czn ej, s p ra w ie d li

w ości socjaln ej, u zn an ia n arodow o ści ży do w sk iej oraz

p rz y z n a n ia n ależ n y ch je j praw .

W p rz y szłej K o n sty tu an cie, k tó ra m a być w y b ra n a

n a n a jsze rszy c h za sad ach dem o k raty czn y ch i m a odbudo

w ać W o ln ą P o lsk ę ludow ą, pow in ni Ż y dzi o trzy m a ć

http://rcin.org.pl

©clpowiadającą icli liczebności w k ra ju re p re z e n ta c ję .

N a ró d ży d o w sk i w P o lsc e w in ien otrzy m ać możność

u rz ąd ze n ia sw ego życia n a p o d staw ie k o n s ty tu c y jn ie
z a g w a ra n to w a n e j au to n o m ji n aro d o w ej.

P ro k la m u ją c z a sad y pow yższe, K o n fe ren c ja w zy w a

narócl ży d o w sk i w P olsce, ab y się zjedno czył dok oła n a

stęp u jąc y ch haseł:

W in ien b yć zw o łan y Ż y d o w sk i Z jaz d N arod ow y,

w y b ra n y p rzez c a łą ludność ży d o w sk ą w P olsce bez ró ż

nicy płci, n a g ru n c ie pow szechnych, ró w nych, bezp oś
red n ic h i u sto su n k o w an y c h w yborów .

P o u sta le n iu za sad ży d o w sk ieg o ży c ia a u to n o

m icznego w k ra ju i u k o n sty tu o w a n iu żydow skiej o rg a

nizacji autonom icznej, Z jaz d w inien ro z p a trz y ć sp raw ę

odro d zen ia ży d o w sk ie g o w P a le s ty n ie i p roklam ow ać

w olę lu d n o ści żydo w skiej w P o lsce k u w y zw o len iu w P a

lesty n ie i u zy sk a n iu p ra w n aro d o w y ch w e w sz y stk ic h

k ra ja c h , g d zie Ż y d zi tw o rz ą w ięk sze sk upienia.

Z anim je d n a k Ż y d o w sk i Z jaz d N a ro d o w y z o stan ie

zw ołany,  w inno  b yć  u tw o rz o n e  tym czaso w e  p rz e d s ta w i
cielstw o  narodow e, k tó re  m a re p re z e n to w a ć  n aró d  ży d o w
ski,  k iero w ać  w a lk ą   n aro d o w ą  ż y d o stw a   p o lsk ieg o

i uczestn iczy ć w w alce o w y zw o len ie i odrodzenie w P a
lesty n ie, k tó ra p ro w a d z o n a j e s t p rz ez żyd o stw o w szech
św iato w e.

C elem p o w o łan ia do ży cia pow yższej re

p re z e n ta c ji n aro d o w ej, K o n fe ren c ja w z y w a K o m ite t C en

tra ln y , ab y czem prędzej z w o ła ł k o n fe ren c ję p rz e d w stę p
ną, w k tó re j m a ją u cz estn iczy ć p rz e d sta w ic ie le now o-

o bran y ch Z a rz ą d ó w gm in n y ch , ży d o w scy członkow ie

R a d m iejskich, d eleg a ci zw ią zk ó w zaw odo w ych, k u ltu

ra ln y c h i zw ią zk ó w kobiecych.

K o n fe re n c ja t a w in n a u sta lić p ro g ram Ż y do w sk ieg o

Z jaz d u N a ro d o w eg o , o rd y n a cję w y b o rczą, oraz w y b ra ć
T y m czaso w ą R e p re z e n ta c ję N arodo w ą.

25-go p a ź d z ie rn ik a 1918 r.

http://rcin.org.pl

Żydowska opinja publiczna — w obec exposé

prezesa ministrów p. Świeżyńskiego.

Pom im o p ro te s tu p ra sy ży dow sk iej, pom im o p ro te s tu

k o n fe ren c ji sjonisty czn y ch m ężów z a u fan ia p rzeciw ko ig n o

ro w a n iu Ż ydów p rz y budow ie P a ń s tw a P o lsk ie g o , p re z y d e n t
m in istró w p ierw szeg o g a b in e tu Z jednoczonej i N iepo dległej

P o lsk i, w y łu szc zy ł p ro g ram rz ą d u w y łączn ie w obec p rz ed

staw icie li p ra sy polskiej.

P r a s a żydow ska, m ająca d ziesią tk i ty s ię c y czytelnik ów ,

z o sta ła   zu pełnie  p om inięta,  pom im o  iż  j e s t   ona  obecnie  je
d yn ą  w y ra z ic ie lk ą   żydow skiej  opinji  pu blicznej.  F a k t  te n
w y w o ła ł  ogrom ne  ob urzenie  w   żydow sk ich   k o łach   sp ołecz

nych, k tó re w id zą w ty m jeszcze je d n ą oznakę, w sk azu jącą,

iż rz ą d obecny w sp ra w ie żydow skiej k o n ty n u u je n ad a l s ta

re m eto d y N arodow ej D em o k racji i nie zam ierza u w z g lę d
nić ani in tere só w , ani żąd ań żydow skich.

W sw oim exposé p an p re z y d e n t pom inął zup ełn ym m il

czeniem   spraw ę  żydow ską,  w sp o m n iał  ty lk o ,  że  rz ą d   za
p ew n i  spokój  w sz y stk im   obyw atelo m   beż  ró żn icy   w y zn an ia
i  narodow ości.  W idocznie  w   sw em   exposé  m iał ta k ż e  n a  m yśli
o sta tn ie   ekscesy  a n ty ży d o w sk ie ,  k tó re   j a k   dotych czas,  nie
sp o tk a ły   się  z

d o statec zn ie

energ iczn y m p rz e c iw d z ia ła

niem o rg an ó w w ład z polskich.

Ż y d o w sk a o p in ja p u b liczn a u p a tru je w podobnem za

chow aniu się rz ą d u polskiego rażące zap rzeczenie o św iad
czeń p rz e d sta w ic ie li po lskich za g ran icą , nie p rz e sta ją c y c h

zapew niać, że P a ń stw o P o lsk ie m a być zbudow ane n a p o w

szechnie u zn an y ch zasad ach d em okratyczn ych.

P o d czas g d y P o la c y w y s ta w ia ją w ty c h k ra ja c h , gdzie

sta n o w ią   m niejszość,  ż ą d an ia  u zn a n ia  ich  p ra w   naro do w ych ,
—  w   P o lsce  n aro d o w i  żydo w skiem u  odm aw ia  się  w szelk ich
p ra w   do  sam odzielnego  b y tu ,  a  co  g o rsz e  n ajzu p e łn ie j  ig n o
ru je  się  fa k t  je g o   istn ie n ia .

31-go p aź d z ie rn ik a 1918 r.

http://rcin.org.pl

Konferencja w sprawie pożyczki państwowej.

R ed ak c je d zien n ik ó w żydo w sk ich o trz y m a ły z a p ro sze

nie  na  k o n feren cję  p ra s y   w   sp ra w ie  w sp ó łd z ia ła n ia   w  celu
n ajszybszej  re a liz a c ji  polskiej  pożyczki  p ań stw o w e j.  O k a
zało  się,  że  nie  b y ła   to  o g ólna  k o n fe ren c ja  prasy,  g d y ż  na

ten   dzień  zap ro szen i  z o sta li  w y łączn ie  p rz ed staw iciele  p ra sy
ży dow skiej.  P rz e d sta w ic ie l  m in iste rju m   p.  K a zim ierz  O l
szow ski  w y jaśn ił,  że  oddzielne  zap roszen ie  p ra sy  ży do w sk iej
n a stą p iło   w   celu  u n ik n ięcia  k o n flik tu ,  ja k i  m ógłby  pow7stać
pom iędzy  p rz ed staw icielam i  p ra sy   p olskiej  i  żydow sk iej.  P a n

O lszow ski  zapro p o n o w ał,  ażeb y   p ra sa   ży d o w sk a  w y stą p iła
z  a rty k u ła m i,  p o p ierającem i  pożyczkę,  k tó ra   je s t   n iezb ęd ną
d la  u trz y m a n ia   in s ty tu c ji  p ań stw o w y ch .

P rz e d sta w ic ie le „ H a jn ta “ i „M om entu“ pp. Szw albe

i H irsz h o rn zazn aczy li, że dotych czas w ład z e rz ąd o w e p o l

skie  nie  z a p ra sz a ły   p ra sy   żyd o w sk iej  na  żadne  k o n fe ren
cje  n a tu ry   ogólno  -  p o lity c zn ej.  D opiero  p rz y   za w ie ra n iu
pożyczki  p ra sa   ży d o w sk a  z o sta je   p o c ią g n ię ta   do  w sp ó łd z ia

łan ia.

W sp ra w ie zaś sam ej pożyczki ośw iadczyli oni, że

w obec p an u jąc eg o w śró d mas żydow skich ro z g o ry cz en ia z p o
w odu p o lity k i d o ty ch czaso w y ch rz ąd ó w polskich, stosow anej

w zględem Ż y dów , p ra s a ży d o w sk a nie będzie w sta n ie p rz e
ciw d ziałać ży d o w sk iej o p in ji publicznej, dopóki nie n a stą p i

ra d y k a ln y zw ro t w tra k to w a n iu sp ra w y żydow sk iej. D e le

g ac i p o d k reślili, że b y n ajm n iej nie id e n ty fik u ją rz ą d u z p ań

stw em P olsk iem , i że w in te re sie Ż y d ów ró w n ież leży ro z

wój  i  d o b ro b y t  P a ń s tw a   P o lsk ie g o ,  je d n a k   p o p iera n ie  p o
życzki  ud zielan ej  o k reślo n em u   rz ą d o w i  m usi być u zależn ion e
od  sto su n k u   ży d o w sk ic h   s tro n n ic tw   p o lity c zn y ch   do te g o  rz ą

du. N ie p rz e są d z a ją c sta n o w isk a , ja k ie zajm ą w sp raw ie
pożyczki ży d o w sk ie stro n n ic tw a p o lity czn e, k tó re w tej

sp ra w ie jeszcze się nie w y p o w ie d ziały , p ra sa ży d o w sk a ja k o

ta k a in ic ja ty w y wr ty m przed m io cie p odjąć nie może, g dy ż

m usi się ona liczy ć z p oglądem m iaro d a jn y c h w tej sp ra w ie

ży d o w sk ic h stro n n ic tw n arodow ych.

7-go listo p a d a 1918 r.

http://rcin.org.pl

Rezolucja żydowskiej młodzieży

akademickiej.

W dniu 6 listo p a d a n a w aln em zgro m ad zen iu studen-

tó w -Ż y d ó w w szy stk ich w y ższy ch uczeln i m. st. W a rsza w y ,

g ru p u ją c y c h się dokoła Ż y d o w sk iej S trzech y A kadem ickiej,

uchw alone zo sta ły n a stę p u ją c e rezolucje:

Ż y d o w sk a m łodzież ak ad em icka n a w alnem zg ro m ad ze

niu z dn. 6/X I.18 w Ż ydow sk iej S trzesz e A k ad em ic

k iej, w obec w y p ad ków , k tó re m iały m iejsce te g o ż dnia

na  w y ż sz y ch   u czelniach  stw ierd za:
że  p o lsk a  m łodzież  ak adem icka  p o g w a łc iła   w  sposób
n a jb ru ta ln ie js z y   elem e n ta rn e zasad y   w olności sło w a ob y

w a te lstw a ak a dem ickiego oraz p ra w n aro d o w y ch m ło

dzieży żydow skiej. W idzim y w tym czynie oraz w zło

w ieszczych o k rz y k ach an ty sem ick ich g ro ź b ę z b liża ją ce

się nieb ezp ieczeń stw a, zapow iedź

sp o tęg o w a n ia

w a lk i narodow ościow ej.

W ujaw n io n ej te n d e n c ji usu

nięcia Ż y d ó w ze w szy stk ich in sty tu c ji p ań stw o w y c h w i

dzim y w z ro st fali n ien aw iści, sk ierow an ej p rz eciw n a

rodow i żydow skiem u w P olsce.

S tw ie rd za m y , iż m ło

dzież o d rad zająceg o się d em o k raty czn eg o P a ń s tw a P o l

skiego sp lu g a w iła h a s ła w olności i dem ok raty zm u , zro
dzone w m orzu k rw i p rzez sum ienie n aro d ó w św iata.

P rze ciw   tem u   za k ła d am y   u ro c z y sty   p ro te s t  w obec  de
m okracji  p olskiej  i  w sz y stk ic h   narodów .  S tw ierd zam y,
iż  żaden  g w a łt  nie  p o tra fi  złam ać  naszej  siln ej  woli,
w y trw a n ia   i  w y w a lcze n ia  pełn i  n aszych   słu szn y ch  p ra w
naro d o w y ch .

W obec p o w ag i chw ili dom agam y się od całeg o spo

łec z e ń stw a ży d o w sk ieg o n aty ch m iasto w e g o u tw o rzen ia,

ja k to u czy n ili n a si b ra c ia n a Z achodzie, R a d y N a ro

dow ej, k tó ra b y u ję ła w sw e m ocne ręce s te r ob ro n y n a

szych  in te re só w   w   P olsce.  I   do  d yspozycji  te j  p ow stać
m ającej  R a d y  z w a rty m   szeregiem   sta je   ak ad em icka  m ło
dzież  żydow ska.

W czasie, k ie d y cała ludzkość k ro czy po drodze ro zb ro -

http://rcin.org.pl

je n ia się i odbu d o w y p rz ez w o jnę zburzo n y ch w a rto ś

ci  k u ltu ra ln y c h   n a  za sad ac h   sp ra w ied liw o ści  socjalnej
uznajem y,  iż  tw o rz e n ie   arm ji  im p erjalisty czn e j  o  w y
łącznej  ten d en c ji  zw alc z a n ia   słu szn y ch   dążeń  szero
k ich   m as  ludn o ści  i  u c isk a n ia   m niejszości  n aro d o w y ch ,
w  szczególności  zaś  Ż y d ó w ,  j e s t   anachronizm em .
Z a  je d y n ie   m ożliw e  w   obecnej  c h w ili  uzn ajem y   u tw o
rz en ie  m ilicji  p a ń stw o w e j,  k tó ra b y   p o d le g a ła   rz ąd o w i
ludow em u,  pow o łan em u   p rzez  n a jsz e rsz e   m asy  ludności.
Ż y d o w sk a  m łodzież  ak adem icka,  z e b ra n a   n a  w alnem
zg ro m a d zen iu  w ita  z n a jw ię k sz ą  ra d o śc ią  p o w sta łe  w   k ra

ja c h by łej A u s trji Ż y d o w sk ie R a d y N a ro d o w e oraz

Ż y d o w sk ie R a d y Ż o łn ie rsk ie w L u b lin ie i in n ych m ias

tach . Ż y d o w sk a m łodzież ak a d em ick a w y ra ż a im z a
p ew n ien ie k ro c z e n ia rę k a w rę k ę po drodze w y w a lcze

nia n aro d o w i ży d o w sk iem u sw obodn ego ro z w o ju n a

rodow ego.

8-go listo p a d a 1918 r.

http://rcin.org.pl

1*2

Deklaracja.

D n ia 11 listo p a d a K o m ite t C e n tra ln y O rg a n iz a c ji Sjo-

nisty czn ej w P o lsce zw ró cił się do K o m e n d a n ta P iłs u d s k ie

go z p ro śb ą o p rzy jęcie d eleg a cji K o m itetu . N a to o trz y

m ał u stn ą odpow iedź, że o czasie p rz y ję c ia d o stan ie za w ia

dom ienie 12-go zran a. 12-go o trzym ano zap ro szen ie n a 2 1/a

po poł.

Z ap ro szen ie b rzm iało ja k następ u je:

„Celem w szech stro n n eg o obzn aju m ien ia się z z a p a try

w aniam i n a sp raw ę u tw o rz e n ia rz ąd u polsk ieg o, zapraszam

przed staw icieli S tro n n ic tw a S zanow nych P an ó w do odw ie

dzenia m nie w dniu d zisiejszym w p ałac u K ro n e n b e rg a
0 godz.

2^2

po p o ł.“

p o d p isan y P iłsu d sk i.

Jed n o cześn ie ta k ie ż sam e zapro szen ie o trz y m a ły inne

stro n n ic tw a   żydow skie.  K o m ite t  C e n tra ln y   w y sła ł  d eleg a
cję  sk ła d a ją c ą   się  z  pp.  D -ra   B rau d e ,  A dw .  I.  G rlinbaum a
1  L.  L e w ite .  K o m en d a n t  p rz y ją ł  d e leg a cję  w  obecności  d e

legacji ludow ców , k tó ra w łaśn ie k o ń cz y ła sw e ośw iadczenia.

P o uko ńczeniu rozm ow y z tą d elegacją, K o m en d an t zw ró cił

się do deleg acji sjo n isty c zn ej z p ro śb ą o d ok ład ne i k ró tk ie

o k reślen ie sw ego stan o w isk a.

W odpow iedzi n a to p. A dw .

G riinbaum o d cz y ta ł w im ieniu deleg acji o św iadczenie n a stę

pujące:

„N aród żydow ski w P olsce b y ł dotych czas zu p ełn ie

ig n o ro w a n y .

N ie u w ażano za stosow n e ani p rz y słu c h i

w ać się do je g o żądań, an i liczyć się z je g o p o trz e b a

mi.

P ie rw sz y g a b in e t N iep o d leg łej i Z jednoczonej P o l

ski,  g a b in e t  p.  D -ra  S w ieży ń sk ieg o   poszedł  w   ty m   k ie
ru n k u   ta k   daleko,  że  je g o   p o w stan ie  było  u w ażan e  po
n ie k ą d   za  hasło   do  w znow ienia  b ojko tu  i  h ecy   a n ty ż y
do w skiej.  J a k im   niebezp ieczeń stw em   to  g ro z i  n a jle p

szym dow odem służy p ierw szy dzień w y z w o len ia od

ja rz m a o k u p an tó w . W y z y sk an o z zu pełn ym pow odze

niem ten n a stró j an ty ży d o w sk i, ab y zdusić w zaro dk u
w y stą p ie n ia so cjalisty czne. P ra s a p o lsk a m ów i jed n o -

http://rcin.org.pl

cześnie o sjo n ista ch , n ac jo n a lista c h i b o lszew ik a ch j a

ko o w ro g ach P o lsk i.

N a ulicy W a rsza w y krzyczano:

„N iech ży je P iłs u d s k i“, „B ić Ż y d ó w “.

W ro g ie stan o w isk o Ż y d ó w w zględem z m artw y ch

w sta łe j P o lsk i, w zględem o d ra d zając eg o się n aro d u p ol

skiego j e s t kłam stw em , obliczonem na w y w o ła n ie ruch ów

an ty ży d o w sk ic h , k tó re z d a w n a u w a żan e są za n a jle p

szy śro d ek p rz e c iw socjalizm ow i. P a r t j a sjo n isty czn a,

k tó ra w idzi ro z w ią z a n ie w szech św iato w eg o problem u
ży d o w sk ieg o w odbudow ie ży d o w sk ieg o cen tru m n a ro

dow ego w P a le sty n ie , co zo stało u zn an e p rzez m o car

stw a   e n te n te ’y  i  przeciw k o   czem u  nie  p ro te sto w a ło   żad
ne  inne  m ocarstw o;  p a r tja   sjo n isty c zn a,  dążąca  do  u r z ą
dzenia  ży c ia  ży d o w sk ie g o   w   k ra ja ch ,  w  k tó ry c h   Ż ydzi
m ieszk a ją w  z w a rty c h   m asach, n a zasad ac h  sam o rząd u  n a
rodow ego,  p o w ta rz a   raz je sz c z e  u roczyście  swe  n iejed n o
k ro tn e   ośw iad czen ia,  że  g o to w a   j e s t   w sp ó łd ziała ć  w   od
budow ie  R z e c zy p o sp o lite j  i  u trw a le n iu   w  niej  rz ąd ó w
d em o k ra ty czn y c h ,  n a  woli  ludu  o p arty ch .

W P an u , P a n ie K om endancie, ca ła P o lsk a w7id zi czło

w ieka,  k tó ry   p o w o ła n y   j e s t   do  u tw o rz e n ia   R ząd u .  My
ró w n ież  z  zu p e łn y m   zaufaniem   p rzy ch o d zim y   do  P a n a
z  naszem i  żą d an iam i.

S to ją c n a g ru n c ie N iep o d leg łe j i Z jednoczon ej R z e

czy p o sp o litej, u z n a ją c p o trz e b ę n aty c h m ia sto w e g o u tw o

rz en ia k o a lic y jn e g o rz ąd u lu dow ego i zw o ła n ia K o n s ty

tu a n ty R zeczy p o sp o litej, chcem y, aż eb y w życiu żydow -

skiem b y ły dokonane p rz eo b ra żen ia d e m o k ra ty c z n y ró w

n oleg łe z p rz e o b ra ż e n ia m i w ży ciu R zeczy p o sp o litej.

C hcem y, ażeb y życie ży d o w sk ie b y ło zbudow ane n a

p o d staw ie gm in ludow ych, k tó ry c h k o m p eten c ja objąć

w inna w sz y stk ie od ręb n e p o trz e b y żydow skie, i k tó ry c h

za rzą d y p o w in n y b yć w y b ra n e n a p o d staw ie 5-cioprzy-
m io tn ik o w eg o p ra w a w y b o rc zeg o bez ró żn icy płci.

U w ażam y, że zarów no za rz ą d y gm in, w y b ra n e n a

p o d staw ie  o rd y n a c ji  niem ieckiej,  ja k   rów nież  te,  k tó re
p o zo stały   z  czasó w   p rzed w o jen n y c h ,  w in n y   być  n a ty c h
m iast u su n ię te  i  d o k o n an e  w in n y  b yć w y b o ry   no w y ch   za-

http://rcin.org.pl

rządó w . Lud żydow ski w inien dojść do gło su i w sw o

ich sp raw ach.

W in n a być u jaw n io n a w ola n aro d u ży dow skiego

w P olsce w sp raw ie u rz ą d z e n ia życia ży dow skiego w R ze-
cz

^pospolitej.

W tym celu w inien być zw ołan y Ż y d o w

ski Z jazd N aro d o w y , k tó re g o delegaci p rzez c a łą p e ł
n o le tn ią ludność ży d o w sk ą bez ró ż n ic y płci n a z a s a

dzie 5 -cioprzym iotnikow ego g ło so w an ia w y b ra n i być

w inni, i k tó ry u ch w alić m a p ro je k t p rzy szłej k o n s ty tu

cji ży d o w sk iej. K o n sty tu c ja ta p rz ed ło żo n a m a być

K o n sty tu a n c ie do za tw ie rd ze n ia.

Jesz cze przed tym Z jazdem u tw o rz o n y być w in ien

S e k re ta rja t S ta n u do ży d o w sk ich spraw naro d o w y ch , p rz y

k tó ry m   m a  p o w stać  T ym czasow a  Ż y d o w sk a  R a d a   N a
rodow a,  z  p o lity c zn y ch   p a r tji  żyd ow sk ich   w yłoniona.
P re z e s  te j  R ad y   m a  być  S ek re ta rze m   S ta n u   do  ży d o w
skich  sp ra w   narodow ych.

Z a s trz e g a m y sobie po n ad to u d ział i głos w sp ra w ie

o p ra co w an ia o rd y n a cji w yborczej do K o n s ty tu a n ty “.

P o o d czytaniu te g o o św iadczenia K o m en d an t P iłs u d

ski p o d zięk o w ał d eleg acji i za p ew n ił ją , że ze zw y k łą sobie

sum ien nością ro zw aży w yłu szczone w ośw iadczeniu żąd an ia.
Co się zaś ty c z y u stępu, w któ ry m j e s t m ow a o ok rzy kach:

„N iech ż y je P iłs u d s k i“, „Bić Ż y d ó w “, to u w a ża za k o n iecz

n e podkreślić, że o statn io n azw isk o je g o je s t u ży w an e p rzez

różne elem e n ty dla ro z m a ity c h celów polity czn y ch . N ie b ę

dąc w sta n ie obronić się przeciw k o tem u słow am i, w o li re
ag o w ać czynam i.

D e le g acja jeszcze ra z p o d k re śliła, iż co do te g o nie ma

n ajm n iejszej w ą tp liw o ści i że ufa, iż sk o ń czy ł się okres ig
n o ro w a n ia Ż y d ó w i ich żądań, k tó ry to okres, n ie s te ty , ta k

d łu g o trw a ł.

N a tem p osłuchanie zakończyło się.

12-go lis to p a d a 1918 r.

http://rcin.org.pl

Prow okacje „Kurjera W arszaw skiego“.

T en d e n cy jn e i k łam liw e inform acje o rzekom ych n a p a

dach lud n o ści ży d o w sk iej na w ojsko i o rg a n y w ładzy po lsk iej,

zam ieszczone w o statn ich dn iach przełom ow ych w „K u rjerze
W a rsz a w sk im “, w y w o ła ły g łę b o k ie oburzenie we w s z y s t

kich sferach spo łeczeń stw a żydow skiego. U po rczy w e p ow

ta rz a n ie fa n ta sty c z n y c h b a je k dow odzi, że „ K u rje r W a r

s z a w sk i“ d ąż y za pom ocą sy stem aty cz n eg o podszczu w an ia

przeciw ko Ż ydom , do w y w o ła n ia n a stro ju pogrom ow ego, aby
za pom ocą hecy an ty ży d o w sk ie j zw alczać ru ch so cjalisty czn y .

J a k o p rz y k ła d te j p ro p a g a n d y p rz y to c z y ć w y sta rc z y

inform ację, zam ieszczoną w Na 213 o n ap ad zie n a trz e c i ko-

;n isarjat m ilicji m iejsk iej, m ieszczący się p rz y ul. N o w o lip
ki

53, rzekom o dokonanym p rzez „tłum ży d o w sk i“.

P r o

w okacyjną tę w iadom ość „ K u rje r W a rs z a w s k i“ zm uszony

)ył sp ro sto w ać w N» 214.

P o zaty m „ K u rje r W a rs z a w s k i“ rozpow szechnia n ajro z-

n aitsze w ieści o w y d a rzen ia ch n a p ro w in cji, licząc w id o cz
n e na to, że z pow odti n ieu re g u lo w a n e j jeszc ze k o m un ikacji

udność ży d o w sk a n a p ro w in c ji nie b ędzie w m ożności s p ro s

tować rz u c a n y c h na n ią oszczerstw .

W obec teg o B iu ro P ra so w e O rg a n iz a c ji S jo n isty cz n ej

» ż y je w szelk ich śro d k ó w do sp ra w d z e n ia podo bn ych ka-

um nji, celem p rz e d sta w ie n ia ich w e w łaściw y m św ietle.

14-go listo p a d a 1918 r.

Odezwa Gminy Żydowskiej.

Z am ieszczo na w p ra sie i ro z p la k a to w a n a odezw a do

idności ży d o w sk iej w sp ra w ie w y d a rz e ń doby o statn iej zos-

ła w y d a n a p rz ez Z arząd G m iny S taro zak o n n y ch , n ie po-

ad ający już ża d n eg o m a n d a tu do p rz em aw ian ia w im ieniu

dności żydow skiej.

http://rcin.org.pl

Co się zaś ty c z y o rto d o k sy jn y ch o rg a n iz acji, fig u ru ją

cych pod odezw ą, a m. Z w iązk u R ab in ó w i Z w iąz k u O rto
doksów , to są one sztucznem i tw o ra m i reak cji, k tó ra z a p a

n o w a ła na u licy ży d o w sk iej w o k re sie niem ieck iej o ku pacji.

W reszc ie n ależy podkreślić, że t. zw . „partja. ró w n o ści

o b y w a te lsk ie j Ż ydów p o lsk ich “ sk ła d a się z d ro bn ej g ru p k i

lu d zi, nie p rz y zn ając y ch się do n arodo w ości żyd ow skiej.

N a to m ia s t o rg a n iz acja o rto d o k s y jn a „M izrachi“ o g ło siła

en e rg iczn y   p ro te st  przeciw ko  odezw ie,  rzu cającej  oszczer
stw a   n a  po jedyńcze  je d n o s tk i  żydow skie,  i  w zy w a  ra b in ó w
w a rszaw sk ic h ,  aby  w y jaśn ili  sw e  postępow anie.

W śró d ludności żydow skiej W a rsza w y p an u je n iesły-

* chane w z b u rzen ie przeciw ko za rząd o w i G m iny Ż yd ow skiej,

k tó ry odezw am i podobnem i n ie ty lk o nie łag o d zi, lecz jeszcze

b ard ziej ją tr z y sto su n k i polsk o -ży d o w sk ie. *)

14-go lis to p a d a 1918 r.

Reorganizacja Gminy Żydowskiej

w Warszawie.

W o s ta tn ic h dniach o d b y ł się sze reg n arad w szy stk ich

stro n n ic tw   żydow skich,  zw o ła n y ch   z  in ic ja ty w y   O rg a n iz a c ji
S jo n isty czn ej,  w   sp ra w ie  re o rg a n iz a c ji  G m iny  Ż y d o w sk iej.
W sk u te k   zd ek o m p le to w an ia  Zarjządu  G m iny  sp ra w a   p rz e
p ro w a d zen ia  now ych  w y b o ró w   i  u tw o rz e n ia   p ro w iz o ry cz n e
go  z a rz ą d u   w y m ag a  n aty ch m iasto w e g o   za ła tw ie n ia ,  n ieza
leżn ie  od  k w e stji  ogólnej  re o rg a n iz a c ji  gm in.

W n a ra d a c h w z ię ły udział w szy stk ie p a rtje i u g ru p o

w a n ia ży dow skie, k tó re podczas n ied o szły ch w y b o ró w do
G m iny w y s ta w iły w łasne lis ty . N a n a ra d a c h ty c h doszło

*) Mowa tu o odezwie Gminy Żydow skiej w spraw ie napadów

na Żydów.

http://rcin.org.pl

Pogromy w Galicji Zachodniej.

W obec teg o , iż p ra s a w a rszaw sk a n iejed n o k ro tn ie z a

p rz e c z a ła w iadom ościom o rozru ch ach an ty ży d o w sk ic h w G a li
cji Z achodniej, o statn io zaś o g ło siła te le g ra m z K ra k o w a,

w k tó ry m zajścia te p rzed staw io n e są ja k o w yk ro czen ia d e

z e rte ró w , B iu ro P ra so w e p rz y O rgan izacji Sj oni stycznej

niżej p odaje w im ię bezstronno ści is to tn y opis zajść n a z a
sad zie inform acji, zacze rp n ięty ch z p ra s y k ra k o w sk iej. M ias

te c z k a w ym ienione są w p o rząd k u alfab ety czn y m .

B Ł A Ż O W A . Od 28 p aź d ziern ik a do. 3 listo p a d a sze rzy ły

się w okolicy B łażow ej stra sz n e w ieści o w y p a d k ach w naj-

b liżsży c h w siach. N a w ieść o ty ch w y p a d k ach zw ró ciła się

lu dno ść ży d o w sk a, do czynników o rg a n iz u jący c h m ilicję, z p ro

p o zy c ją tłu m n e g o w stą p ie n ia do niej.

P ro p o zy c ję tę o d rz u

cono i zo rg an izo w an o obronę z szum ow in spo łeczeń stw a
i elem en tó w raczej g ro ź n y ch dla Ż ydów , ja k m ających p rz y

nieść spokój.

W śró d ta k ic h okoliczności p rz y je c h a ła so tn ia

na p ięciu w ozach ze w si K a ln e ro w ej. P rz e w a ż n ie byli to

chłopi w ra c a ją c y z w o jsk a uzb ro jen i w k a ra b in y i inn ą b ro ń

palną.

B y ła to z g ra ja , k tó ra p oprzed n ieg o d n ia o b rab o w ała

T yczyn.

G ro m ad a t a sk ła d a ła się z 30-tu m ężczyzn, do k tó

ry c h p rz y łą c z y li się „o c h o tn ic y “ w y ro stk i, chłopi i k o b iety .

P o n ie w a ż chłopi z K a ln e ro w ej b y li dosk on ale uzbrojeni,

p o ste ru n e k ża n d arm erji, zło żo n y z trz e c h ludzi, nie m ógł im
sta w ić czoła i p ierzch n ął. N a ulicach B łażow ej rozp o częła

się. re g u la rn a strz e la n in a w k ie ru n k u dom ów i ok ien żydow
skich; m ilicja je j zu p e łn ie nie p rz eciw d z ia łała.

200 rodzin

żydo w skich, m ieszk a ją cy ch w B łażow ej zostało doszczętnie
zn iszczo n y ch .

D O B R A K O Ł O L IM A N O W E J.

O d 4/X1 szerzy się

w D obrej n a jg o rsz e g o ro d zaju pogrom Z ydów \ W nap ad ach

u c z e stn ic z ą m ieszczanie z D obrej. O grabiono w szy stk ie bez w y
ją tk u ro d z in y ży d o w sk ie w liczbie 40.

http://rcin.org.pl

G R O D Z IS K O .

W n ied zie lą dn. 3 /X I zap ełn iło się m ias

tecz k o tłum am i chłopów , p rz y b y ły c h z okolicy. Z m ieszan e
z m iejscow ym p ospó lstw em , rz u ciło się uzbrojo ne re w o l

w e ra m i i k a ra b in a m i na sk lep y oraz na m ieszk ań ców ży

dow skich, ra b u ją c i b ijąc n iem iło sie rn ie. N ie przepu ściło ani

je d n e g o dom u, niszcząc w b e stja ls k i sposób, czego nie m ożna

było zab rać. K oło w iec zo ra dopiero uspokoiło się, ale t y l

ko n a chw ilę, g d y ż w n e t całe m iastecz k o ro zb rzm iało zno

w u hukiem strz a łó w k a ra b in o w y c h i rew o lw ero w y ch , k tó re

w p ra w iły m ieszk ań có w w p an icz n y p rz e stra c h .

C h a ra k te ry sty c z n y m fa k te m je s t, że leg jo n iści albo z a

c h o w u ją się zu p ełn ie b ie rn ie w obec w y p a d k ó w , albo co się

częściej zdarza, w y stę p u ją p rzeciw k o Ż ydom .

JE O N IC Z .

D n ia 2 b. m. doszło tam do p o w ażn ych ro z ru

chów .

C h ło pi z ok olicy u zb ro jen i w k a ra b in y , rew o lw ery ,

noże,  p a łk i  i  sie k ie ry   w p a d li  w   liczb ie  150  do  dom ów   z a
m ieszk ały ch   p rzez  Ż y d ó w   i  zn iszc zy li  do szczętn ie  w szelk ie
u rz ąd ze n ia ,  z a b ie ra ją c   pien iąd ze,  k tó re   w ym uszali  re w o lw e
ram i.  W   ro z ru ch a ch   b ra li  u d z ia ł  chłopi  z  okolicy,  z o rg a n i

zo w an i p rzez przyw ódców .

S tra ż y o b y w a te lsk ie j, an i m ili

cji, ani w o jsk a n iem a zupełn ie, d la te g o też o b a w ia ją się
m ieszk ań cy ponow nych ra b u n k ó w .

JA W O R Z N O .

K ilk a dni p rz ed pam iętn y m d la ta m te j

szy ch m ieszk ańców p o niedziałkiem , dn. 4 /X I d o ch o d ziły m iesz

k ańców   m ia sta  w ieści,  że  w  okolicach ra b u n k i  i  p ląd ro w an ie są
w   toku.  P rz e s tra s z o n a   ludność  z g ło siła   się  do  k a p ita n a
K irc h m e je ra   z  p ro śb ą   o  za w ezw an ie  m ilicji,  do  k tó rej  się
Ż y d z i  zap isy w ali.  Ale  w szelk ie  u siło w an ia  zab ezp ieczen ia

się p rz ed g ro żącem n ieb ez p iecz eń stw em o k az ały się b ez sk u

te c z n e , bo Ż y d zi n ig d z ie b ro n i o trzy m a ć nie m ogli.

T ego co się w J a w o rz n ie d ziało n ie m ożna ab so lu tn ie

uw ażać za a k t ze m sty ze s tro n y ro b o tn ik ó w k o p aln ian y c h

n a F e n ig e rz e .

T en sie d z ia ł fu sw oich ro dziców i u s ły s z a ł

g w a łto w n e stu k a n ie do d rzw i, za k tó ry m i h a ła so w a ła c a ła
g ro m ad a. F e n ig e r w z y w a ł do od ejścia, p y ta ł czego chcą —

bezsk u teczn ie.

W ted y d o b y ł b ro n i i strz e lił, ra n ią c ro b o t

n ik a H u p k ę w nogę. D opiero w ted y b an d a p ierzch n ęła.

http://rcin.org.pl

P a rę g o d zin po tym w y p ad k u odbyło się w „S okole“

zgrom adzenie,  na  k tó re m   k siąd z  Sosin  pow iedział:  „Ż y dó w
m ordow ać  nie  m ożem y,  ale  pozbyć  się  icli  m usim y.  J e s z
cze  żad en  •  k a to lik   nie  za b ił  Ż yda,  ale  k re w   k a to lic k a   się

p o la ła “. P o zgro m ad zen iu za czę ły się w rz a sk i n a ulicach,

ro b o tn ic y   rzu cili  się  n a  dom  F e n ig e ra , k tó ry   d o szczętnie  złu-
piono.  N a stę p n ie   rz u ciła  się  b an d a  na  ry n e k ,  g d zie  o b ra
bow ano  w szy stk ie  sk lep y   żydow skie.

R y n ek p rz e d s ta w ia

te ra z obraz w ielk ieg o rum ow iska, za sło n ię te g o p u stem i p ud
łam i, k sięg am i k u p ieck ie m i i papieram i.

W m ieście b y li legjoniści, k tó rz y by p o tra fili obronić

ludność, ale tłó m a czy li swą bierność n ieo trz y m a n ie m ro z
kazu.

M IE L E C .

P o nieu d ały ch napaściach p on ied ziałk o w y ch ,

k tó re m ilicja w e sp ó ł z żydow skim i żołn ierzam i od p arła, pono
w ili w e cz w arte k , 7-go b. m. chłopi z w si o koliczn ych sw e

n ap a d y ra b u n k o w e n a sklepy i dom y żydow skie.

T ym ra

zem udało im się.

M ienie kupców żydow sk ich padło ofiarą.

Z u p ełn ie obrabow ano kupców : F o rtg a n g a , S treim a, G an sera,
JB lattberga, i in n y ch .

M ilicja (do k tó rej Ż y dó w przy jm o w ać

nie chciano) nie ty lk o , zach o w y w ała się ty m razem b ie r

nie,  ale  n aw et  p rz eszk a d zała  Żydom   w   obronie;  żo łnierzom
żydow skim   odbierano  broń.  N iek tó rz y   z  członków   m ilicji
b ra li  u d z ia ł  w  ra b u n k a c h   i  w sk azy w ali,  po dobnie  j a k   lu d
ność  m iejscow a,  kto   m a  pieniądze,  gdzie  są  „ to w a ry   u  Ż y
d ó w “.  N iesły ch a n e  i  godnein  n a p ię tn o w a n ia   j e s t   zach o w a

nie się niek tó ry ch członków milicji. Po nasyceniu się chłop

stw a rozbijaniem się po skłepacb żydowskich zjaw ili się m ili
cjanci i aresztow ali Żydów , broniących sw ego m ienia i życia;

ta k   aresztow ano  kupca  T enora  za to,  iż  p rz eciw staw ił  się  chuli
ganom .  Ż o łn ierzy   żydow skich,  k tó rzy   odbierali  chłopom  zrabo
w a n y   d o bytek,  otaczano  i  bito.

M O R A W IC A . W M oraw icy powiecie krakow skim , n ap ad ła

b an d a , złożona z 50 uzbrojonych bandytów , dom kupca J a -

k ó b a W a ltn e ra , jed y n eg o Ż yda w miejscowości. Po doszczęt-

nem zrabow aniu sklepu b ław atn eg o i ja tk i rzucili się b a n d y
ci do m ieszkania, gdzie porąbali m eble i zabrali w szystkie
ruchom ości.

W a ltn e r, widząc w dzierający ch się do m ieszkania

http://rcin.org.pl

bandytów , zeskoczył z pierw szego p iętra i uszedł rozw yzdrzo-

nym chuliganom .

W całem m ieszkaniu nie zostaw iono je d

nego sprzętu całego. P ie rze w y p ru to z poszewek, zm ieszano

je z sianem i oblano naftą.

M SZA N A P O LN A .

W niedzielę 3 /X I odbył się w M sza-

P olnej wiec tutejszeg o obyw atelstw a, k tó re zam anifestow ało
swą radość i entuzjazm z powodu zm artw y ch w stan ia N iepod

ległej i Zjednoczonej Polski.

B ezpośrednio po wiecu, w k tó

rym   wszyscy  byli  w  b ardzo  podniosłym   nastroju   i  na  k tó
rym   naw et  p rzy rzek an o   Żydom   spokój  i  obronę,  udała  się
g ru p a   m ieszczan  z  M szany  P olnej  do  szynku  F ein b erg e ra.
T u taj  po  podpiciu  sobie  chuliganie  zaczęli  plądrow ać  szynk,

rozbijać w szystk ie flaszki z napojam i, kraść pieniądze z za lad y

etc. W einbergow i w yrządzono szkodę p rzew y ższ ając ą 70.000 kor.

P o tem u d ały się b an d y dalej.
Dom N aftala Z eslera zbom bardow ano kam ieniam i. Z dzi

kim w rzaskiem wpadano do w szystkich m ieszkań, w w andal-

ski sposób rąbano m eble, p ru to pościel i łam ano sprzęty.

W sklepie porcelany P in k u sa R o te n b e rg a dzicz urząd ziła

„rz e ź “ porcelany. N ajdroższe, najpiękniejsze rzeczy tłuczono

i rąbano z szaloną uciechą.

S zkoda w ynosi 60.000 koron. Ż y

dzi z pew nego odcinku M szany P oln ej schronili się na plac

przed plebanją — opuszczając w szalonej panice m ieszkania
i sklepy. B an d y w p a d a ły do opuszczonych sklepów — ra b o

w ały co się dało, a czego nie zd o łały zabrać, niszczyły; u b ra

n ia krajano, bieliznę d a rto na pasy.

W e w szystkich dom ach żydow skich w ybito szyby.

W poniedziałek, dn. 4 /X I u d a ła się d eputacja żydow ska

do staro sty i d o m ag ała się u tw o rz e n ia m ilicji.

Z oburzeniem

podkreślić  należy,  że  nie  chciano  absolutnie  p rz y ją ć  do  tej
m ilicji  Żydów ,  n ato m iast  p rzyjęto  n otory cznych  szubraw ców ,
k tó rz y   dzień  przedtem   dopuszczali  się  rabunków .

Oczywiście,

ze ta k a m ilicja nie zapob ieg ła ekscesom, k tó re ponownie w y

bu ch ły wr p o n iedziałek wieczór.

R O Z W A D Ó W . Isto tn ą p rzy czy n ą nieszczęścia, ja k ie sp a

dło  n a  Ż ydów   rozw adow skich,  je s t  rozbrojenie  milicji  żyd ow
skiej.  P od  w pływ em   odezw y  P .  Z.  L.,  jak o też pew nych  sym
ptom ów ,  w skazujących  na  zbliżające  się  pogrom y,  zaw iązała

http://rcin.org.pl

się w poniedziałek 4 /X I m ilicja żydow ska.

J u ż atoli we w to

rek ro zk azał „Polski K o m itet N aro d o w y “ rozbroić żydow ską
m ilicję pod tym obłudnym pretekstem , że broń w ręku Ż y

dów d ra żn i ty lk o m asy chłopskie.

W torek był dniem ja rm a r

ku. P odp. G reism an, zastępca kom endanta miejscowego, b ła
gał w p ro st o w ysłanie kilku p atroli do m iasta.

Odm ówiono

mu. Isto tn ie, ja k to było do przew idzenia, rozpoczął się pog
rom Żydów .

G rabież rozpoczęła się o godzinie 12 w południe nap a

dem  n a  ho tel  K ropfa.  T ysięczny  tłum   rozbestw ionego  chłop
stw a  w padł  do  hotelu  rabow ał,  niszczył  i  rą b ał  w szystko  co
pod  ręk ę  w padło.

P o tym akcie zgrom adził ks. Okoń, m iejscow y proboszcz,,

tłum ludzi koło siebie i w ygłosił przem ow ę, w k tó rej w y
ra z ił się, iż „rabow ać w praw dzie je s t nieładnie,

ale wy

jesteście te ra z panam i i podzielim y się w k ró tc e m ajątkam i

ty c h w ielkich panów. Mowę zakończył ks. O koń okrzykiem :

„Niech żyje wolność“.

O krzyk ten tłu m p o w tó rz y ł z za p a

łem  i  rz u cił  się  natychm iast  n a  pierw szy  z  brzegu  szynk  H er-
sza  Z ylbera,  k tó ry   był  siedzibą  żydowskiej  milicji.  T u taj  zn a
leźli  ekscedenci  10  karabinów ,  k tóre  zabrali.  P od   p retek stem ,

że  u  Ż ydów   znajduje  się  broń,  wydano  hasło  do  plądrow ania
skłepów   i  m ieszkań  żydowskich.  W śród  dzikich  okrzyków
chodził  rozszalały  tłum   od  dom u  do  domu,  rab u jąc  mienie  ży

dowskie.

B ab y chodziły za chłopam i, o db ierały od nich z ra

bowane rzeczy i zanosiły na wozy. W rab u n k ach brała ta k ż e

w y b itn y udział m ilicja z okolicznych wsi.

SZ C Z A K O W A . J u ż we środę, 6 b. m., grom adzili się

o 2 i pół po poł. rzem ieślnicy m iejscowi, gospodarze wiejscy,,

robotnicy fa b ry k i cem entu i kopalni w ęgla (w Ja w o rz n ie )

w m iasteczku. R ab unek rozpoczęli wieczorem, g d y się ściem

niło. ' O brabow ano w szystkie praw ie sklepy. Z rabow ane to
w ary ładow ano na wozy ju ż przedtem przygotow ane.

Czego

wziąć nie m ożna było, niszczono lub palono.

M ilicja z w yjątkiem naczelnika tejże, a p te k a rz a Ś w iąt

kow skiego  zachow yw ała  się  zupełnie  biernie,  a  n aw et  jeden
z  nich,  legjonista  P otocki,  był  jed nym   z  przyw ódców   bandy,
a  ludność  m iejscowa  rabow ała  także  na  w łasną  rękę.

http://rcin.org.pl

T R Z E B IN IA .

Z apow iedziana n a niedzielę 3 b. m. m ani-

| fes ta cj a z okazji proklam ow ania N iepodległej P olsk i n astrę-

* czyła tu tejszym chuliganom , dowodzonym przez okręgow ego

lekarza D -ra D obrzyńskiego dogodnej sposobności do p rz y g o to
wania g ru n tu d la pogrom u.

Ż ydzi zjaw ili się tłum nie, ab y

I zam anifestow ać swą lojalność i radość z odrodzenia Polski.

Skoro ty lk o ich przedstaw iciel p. W a ld za b rał głos, zaczęto

ria okrzyk d o k to ra D obrzyńskiego, wołać: „Precz z Ż y d am i“ .

P. W ald p rz e rw a ł swe przem ów ienie, a Ż ydzi odbyli po

m anifestacji zebranie w bóżnicy, n a k tórem postanow iono

I utw orzyć m ilicję żydow ską.

U kon stytuow any K o m itet Oby-

watelski zw rócił się do staro sty z prośbą o broń.

Ten odo-

| słał go do k ap itan a K adena, k tó ry zgodził się n a w ydanie

broni jedynie pod w arunkiem , że D r. D o b rzy ń sk i zostanie na-

I ezelnikiem stra ż y o byw atelskiej. . D opiero w środę na wieść

I o pogrom ie chrzanow skim zdecydow ano się p rzy jąć ten ciężki

i w arunek. N a czele m ilicji stan ął osław iony ze swej d ziałał-

nośei żydożerczej dr. D obrzyński.

P ierw szy m jego czynem

było rozbrojenie Ż ydów -m ilicjantów we czw artek rano na p a rę
m inut przed rozpoczęciem pogrom u. Ludności polskiej broń

zostaw iono.

9 godz. ra n o zaczęło się plądrow anie sklepów i m iesz

kań żydow skich.

W targ n ięto do bóżnicy i zniew ażono T orę.

Sklepy polskie pom ijano.

M ilicja pilnow ała p lebanji i domu

d-ra  D obrzyńskiego.  T ak że  p rz y b y łe   o  9  w ieczór  wojsko
z  K rakow a  p rz y p a try w a ło   się  obojętnie  ra b u n k o m   chłopów
okolicznych,  robotników   i  kolejarzy.  Z rabow ane  i  spalone

są praw ie w szystkie sk lepy żydow skie. Legjoniści zachow y

w ali  się  biernie,  t a k ’samo  polska  in telig en cja  m iejscow a.  J e
dynie  d y re k to r  szkoły  ludo w? ej  p.  C erem uga  wołał:  „Na  B oga,
to  h ań b a,  w  chw ili  odrodzenia  P olski  urządzać  p o g ro m y “.

W A D O W IC E .

W e w torek o 9-ej rano z e b ra ły się ban-

dy  okolicznych  chłopów,  w y kształco ne  i  w yćw iczone ju ż w  ak-
cji  pogrom ow ej  pod  W adow icam i.  P o   udałych  „przedsięw zię
ciach“  w  Z a to rz e   i  A nurychow ie  p ostan ow iły  po próbow ać
szczęścia  i  w   W ad ow icach.  R zucono  się  n a  sk lep y   B ałam u
ta   i  K lu g era.

W łaściciele z bronią w ręk u w y stąp ili w o b ro

nie sw ego m ienia.

T akże dzielnem u w ystąpieniu żan darm erji

http://rcin.org.pl

i m ilicji zaw dzięczyć należy, że n a razie skończyło się na

ekscesach i w ybiciu szyb.

W obec trudności, staw ian y ch p rz y

jęciu Ż ydów do m ilicji, organizuje się sam oobrona, do k tó rej

zg ło siło się ju ż 60 żołnierzy.

Z A T O R . P oniedziałek, 4 listopada. J a k naoczny św ia

dek, p rezes tam tejszej g m in y w yznaniow ej, D aw id L ipschtitz
opow iada, d ziały się w Z ato rz e rzeczy, od k tó ry c h w łosy

p o w stają n a głow ie i k re w się ścina w żyłach.

Z o rg a n iz o

w ana banda, złożona z 50 osób obojga płci, w śród innych

i żołnierzy, rozpoczęła plądrow anie na ry n k u o godz 8 i pół

rano.

W okam gnieniu pozam ykano sk lep y żydow skie, ale

ani  drzw i,  ani  spuszczone  żaluzje  nie  b y ły   do stateczn ą  zap o
rą  dla  rozw ścieczonej  z g ra i.  W śród  w rzasków ,  p rzekleństw
i  zw ierzęcego  w y cia w y ry w a ła   so tn ia  drzw i,  ro z b ija ła   szyby,
żerując  za  pieniędzm i,  a  czego  zab rać  ze  sobą  nie  m ogła,

rą b a ła i siek ała n a m iejscu, re sz tk i rzucając do Skaw y.

Z d o b y tk u Zatorskich ro d zin żydow skich zo stały ty lk o zde
m olow ane g ru z y i biedacy, obarczeni ro d z in ą — bez w szelkiej

możności dalszego życia.

D o tk n ięci pogrom em Ż y d zi nie m ają naw et głow y na

czem złożyć, bo w szędzie ro z p ru to pościel a p ierze rzucano
do w ody.

W całem m iasteczku nie zo staw io n o ani jednej

k siążk i talm udycznej. K to z ludności polskiej b ro n ił Ż ydów ,

z o sta w a ł  pobity:  ksiądz  proboszcz  N oks,  b u rm istrz  B y strz a -
n ow ski,  z  m ilicji  B abicki,  M oniak,  Z m uda,  K ro czk a,  Jó ze f
S cheller,  ra n n y   bokserem   w  rę k ę  i  głow ę.

P o g ro m w Z ato rz e tr w a ł od godz. 8 | do 6-ej w ieczór.

N ie mniej g ro z ą przejm ujące sceny zd a rza ją się na łinji

k olejow ej K R A K Ó W — ZA T O R .

N a stacja ch W ielk ie D rogi, R yczów , S p ytkow ice, od

g ra ż a ją się ro zju szo n e g ro m ad y chuligan ów .

Ś w iadek opo

w iada, że n. p. jadącego 3-ą k lasą do Z a to ra S zlojm ę He-

nig a z W ieliczki n ap a d n ię to w S kaw inie.

K ilk a p a r ro z

w ścieczonych rąk podniosło sta rc a do okna, ażeby go w y rz u

cić z w a g o n u w śród n ajszybszej jazd y .

W całym w ag o n ie

sły ch ać było k rz y k i „zabijm y Ż y d a “. D opiero stra sz n y p łacz

Ż y d a w z ru sz y ł k o n d u k to ra, k tó ry go schow ał do osobnego
przedziału.

http://rcin.org.pl

W B yczo wie, podczas p rz y sta n k u , w b ie g ł na stacjęszu -

kająe ra tu n k u ścig an y i o k ła d a n y k ijam i ja k iś 30-letni Ż yd,
w ołając o pomoc.

Ale je j n ig d zie nie z n a la zł i dopiero r u

szający   p o ciąg   uniósł  go  i  u c h ro n ił  od  d alszych   k ato w ań.
W   w ag o n ie  tym ,  w   k tó ry m   się  ta   n a g a n k a   w y d a rz y ła ,  je
chało w ielu k sięży ,  żo łn ie rz y -P o la k ó w  i  akadem ików .  W szy scy
zachow yw ali  się  biernie.  A kadem iey  m ruczeli  pod  nosem:
„nap raw d ę  w s ty d “,  ale  żad en   z  nich  się  nie ru s z y ł na pomoc.

N a drodze z W A R S Z A W Y do Z A T O R A.

5-go lis to

pada  o  9-ej  rano  w ió zł  Salom on  S c h a rt  z  W ado w ic  zw łoki
zm arłej  sw ej  sio stry   K a ro lin y   R o sn ero w ej  —  do  Z ato ra .
B anda,  g ra su ją c a   n a  drodze  nie  w ie rz y ła ,  że  w   tru m n ie  leży
tru p   i  odb iła  w iek o   tru m n y   dla  „sp ra w d z e n ia “.  N areszcie
pozw olili  łupieżcy   S ch arfo w i  przejechać,  g ro żąc,  że  inni
w rzu cą  tru m n ę  do  w ody.

D e k re t śm ierci o n astę p u ją c y m b rzm ien iu o trzy m ało

dw óch o b y w a te li z ziem i P rz y tk o w sk ie j koło K a lw a rji, D e k
re t te n podajem y w dosłow nym odpisie:

D e k r e t ś m i e r c i . Im ieniem rz ą d u b olszew ickiego,

zarządzam y, ab y w p rz e c ią g u 5-ciu dni nie b yło ani jed n ej
osoby żyd o w sk iej n a ziem i P rzy tk o w sk iej!

W przeciw n ym ra z ie zo stan ie w szy stk o w y r ż n i ę t e !

D E K R E T Ś M IE R C I.

N a czeln y K om itet R z ą d u Bolszeiuichiego.

http://rcin.org.pl

2«

M em orjał i posłuchanie w spraw ie

pogrom u w Kielcach.

Oo Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego.

K o m isja O rg a n iz a c y jn a dla u tw o rz e n ia Ż y d o w sk iej R e

p re z e n ta c ji  N arodow ej  u rz ą d z iła   za  zezw oleniem   m iejsco
w ych   w ładz  p o lsk ich   (K o m isarza  rz ądo w ego   B u k ow iń skieg o,
K o m endy  W ojsk  P o lsk ic h   i  M ilicji  M iejskiej)  w iec  lu d o w y
w   dniu  11  listo p a d a   r.  b.  Jed n o c ześn ie  p ro jek to w a n o   u rz ą
dzenie  pochodu  i  udekorow ano   n ie k tó re   b alko ny .  N a  u licy

sp rz ed aw a n o zn aczk i z nap isam i w je ż y k a c h polskim , h e b

ra jsk im i żydow skim . W obec w y ra żo n y ch p rz ez n ie k tó re

osoby obaw — u rz ąd ze n ia pochodu zaniechano.

W iec o d b y ł się w sali te a tr u „A pollo“ p rz y u d ziale

p rzeszło trz e c h ty się c y osób.

N a w iecu w y b ran o T y m cz a

sow y R e p re z e n ta c ję N arodow ą i pow zięto n astęp u ją ce uchw ały.

„O p ierając się n a zasadzie sam o ok reślenia n a ro

dów , ogłoszonej przez P re z y d e n ta W ilsona i p rz y ję te j

przez  d em okrację  całego  św ia ta   dla  w szy stk ich   n a ro
dów   i  u zn a ją c  się  za  część  naro d u   ży d ow skiego ,  ż ą d a
m y  w raz  z  żydostw em   całego  św iata:

1. P rz e d sta w ic ie lstw a n a p rz y szły m K o n g re sie P o k o

jo w ym , a ta k ż e m iejsca w p o w stać m ającej L idze

N arodów .

2. U znania p raw no-publicznie za g w a ra n to w a n e j sie

d zib y w P a le sty n ie dla n aro d u żydow skiego.

J a k o Ż y d zi polscy w itam y p o w stan ie W olnej, Z je d

noczonej  i  N iep o d leg łej  P o lsk i  oraz  o św iadczam y   g o to
w ość  w sp ó łp ra cy   n ad  odbudow ą  P a ń s tw a   P o lsk ie g o
i  zło żen ia  o fia r  k rw i  i  m ienia  dla  do b ra  P a ń stw a .

Z araze m żądam y:

1. Z upełnej d em o k ra ty zac ji P a ń s tw a P o lsk ieg o .

2. U zn an ia 3 m iljonów Ż ydów n a ziem iach p o lskich

za m ieszk ały ch za m niejszość n aro d o w ą ze w sz y st-

kiem i obow iązkam i i praw am i w y p ły w a ją cem i z t e
go uznania.

http://rcin.org.pl

3. Z a g w a ra n to w a n ia nam p rzez K o n sty tu c ję au tono-

m ji naro d o w ej n a zasad zie perso n aln ej.

4. Z a s tę p s tw a p ro p o rcjo n aln eg o w ciałach p ra w o

daw czych.

5. Z ezw olenia n a zw o łan ie Z ja z d u Ż y dów P o lsk ic h

n a n ajsze rszy c h zasad ach d em o k ra ty czn y c h .

W iec po w y ższy trw a ł od godz. 2£ do godz. 6£ po poł.

G dy znaczna w ięk szo ść u cz estn ik ó w w iec u o p u ściła ju ż gm ach
te a tru , a n a sali p o zo stało około trz e c h s e t osób, do te a tr u

w ta rg n ę ła m ilicja u z b ro jo n a w k a ra b in y i pod pozorem p o

szu k iw a n ia broni o d eb rała sk au to m ży d o w sk im la sk i sk a u

to w e , w szy stk im zaś innym scy z o ry k i i paski. B ro n i u ni-

fo g o nie znaleziono. P o za a re sz to w a n iu i p o sta w ie n iu pod

I t r a ż ty ch o rg a n iz a to ró w i m ów ców w iecu, k tó rz y p rz y p a d

l i owo jeszc ze p o zo stali n a sali, m ilicjanci pod g ro ź b ą s trz e

la n ia za b ro n ili obecnym ru s z a n ia się z m iejsc i w puścili n a

fcalę b an d ę o p ry sz k ó w w liczb ie około 30,

uzbro jo n y ch

fw g w oździam i n a b ite p ałk i, p rę ty żelazn e i noże.

T łuszcza

Ita w espół ż m ilicja n ta m i rz u c iła się n a b ez b ro n n y ch i ro z
p o c z ę ła m ordercze bicie i ra b o w a n ie . U c ie k ający z sali w po

płochu p obici i p o k rw a w ie n i Ż y d zi w p a d li tu ż p rz e d te a tre m

a v

ręce tłum u , n ależ ące g o do ró ż n y ch sfer m ieszkańcó w

¡‘m iasta. T łum te n u tw o rz y ł na u licy sz p a le r długości p rz e

s z ło 200 m etró w i b ił n iem iło sie rn ie ra z po ra z p ad ający ch

Iw om dleniu i zm uszo nych biciem do ciąg łe g o w sta w a n ia

Ż ydów . B ito lask am i, p ałk am i, p rę ta m i, o raz k łu to nożam i.

|W biciu b rali m iędzy in n em i u d z ia ł u czniow ie 6-ej, 7-ej

i 8-ej k la sy szk o ły handlow ej, m ilicja n ci zaś i leg jo n iści z a
d aw ali ciężkie ra n y b a g n e ta m i i kolbam i.

Z pośród fu n k c ja n a rju sz ó w m ilicji specjaln ie odznaczył

się rab u n k ie m i biciem oraz b ru ta ln y m obchodzeniem się
z ra n n y m i p rz o d o w n ik m ilicji Z a k rz e w sk i.

P o g ro m te n

trw a ł od godz

do 10 w iecz., poczem ro z ju sz o n y tłum rz u

cił  się  n a  ulicę  S ta ro -W a rsz a w sk ą ,  g d zie  ra b o w a ł  sk lep y   ż y
dow skie,  ro z b ija ł  sz y b y   i  w ta rg n ą w s z y   do  m ieszkań   ży d o w
skich  n isz c z y ł  co  m u  w p a d ło   pod  rę k ę.

R o zsy p an e p ierze

p o k ry ły w k ró tc e u lice g ru b ą w a rstw ą . C iężko ra n n y c h zam*
k n ęła m ilicja w H o te lu P o lsk im , trz y m a ją c ich pod kluczem

http://rcin.org.pl

ód 10 w iecz. do 11 ra n o bez k ro p li w ody i bez udzieleni?1

im ja k ie jk o lw ie k pom ocy lek arsk ie j.

N a stę p n e g o dn ia w e w to re k , 12 listo p a d a o dbył sit

d a lsz y cią g pogrom u, k tó ry trw a ł od godz. 2-ej do godz. 6-ej;
po poł. N a ry n k u p rz ed M a g istra te m w oczach Przezydentai

m ia sta i w ielu o b ra d u ją cy ch w ów czas ra d n y ch zab ito je d n e

go  i  zran io n o   w ie lu   Ż ydów .  Mimo  w ezw an ia  i  p ro te s tu   ra d
n y ch   Ż yd ów ,  ra d n i  P o la cy   odm ów ili  in te rw e n c ji,  pow ołując
się  n a  b rak   czasu.  T eg o ż  sam ego  dn ia  i  w   środę,  13-go  w y
w lek a n o   n a   sta c ji  k o lejo w ej  w  K ielca ch   Ż yd ów   z  pociągu,
b ito   i  o b rabow ono  ich,  a  potem   pędzono  ze  sta c ji  w   stronę

m ia sta .

L icz b a o fia r pogrom u w ynosi: z a b ity c h 4, ciężko i lekko

ra n n y c h p rzeszło 250 osób.

P o d an e niżej fa k ty dow odzą, że cała a k c ja p ogrom ow a

z o s ta ła p o p rzed n io p rz y g o to w an a.

1. J u ż -od 4-ej po poł. w dniu 11 lis to p a d a w id zian o

p rz ed te a tre m „A pollo “ p rz eszło 50 osobników7, u zb rojo ny ch

w k ije i pałki.

2. N ie k tó rz y Ż yd zi o trz y m a li w p rz ed d zień w iecu prze- ,

s tro g i i słyszeli g ro ź b y o m ającym n a stą p ić ro z le w ie k rw i.

3. M ilicja m iejsk a ro z d a w a ła la sk i i k ije, w idocznie 1

sp ec ja ln ie p rz y g o to w a n e d la tłu m u .

W ład ze m iejsk ie b y ły przez c a ły czas zu p ełn ie bez-

czynne  i  za c h o w a ły   się  całkiem   o bojetnie.  K o m isarz  rz ąd o -
w y   B u k o w iń sk i  ró w n ież  nic  nie  p rz ed sięw z ią ł,  ab y   p o
ło żyć  k re s  ekscesom .

P re z y d e n t zaś m iasta L u k asiew icz

o św iad c zy ł d eleg a cji ży d o w sk ie j, k tó ra b y ła u n ieg o w e w to

re k zra n a , 12 listo p a d a, że to dopiero p o cz ątek i że nic na s

to p o ra d z ić nie m oże.

W im ien iu ludności ży d o w sk iej m ia sta K ielc zw racam y "

się p rz e to a o P a n a , ja k o do G ło w y P a ń s tw a P o lsk ie g o z p ro śb ą
o za rzą d zen ie, ab y w y d e le g o w an a z o sta ła do K ielc sp ecjalna

K o m isja śledcza w sp ra w ie pogrom u, oraz zach o w a n ia się

w^ładz m iejscow ych. N ie w ą tp im y , iż R z ą d p o tra k tu je s p ra
w ę p o g ro m u K ielec k ieg o z całą p o w a g ą i surow ością, g dy ż

http://rcin.org.pl

■ czy n a  się  u trw a la ć   m niem anie,  że  w zględem   Ż y d ó w   w sz y
stko  je s t  dozw olone  i  zbro d n ię  p o p ełn ian e  na  Ż y d ac h   ucho--
łzą  bezk arn ie.

Delegat G m iny Zydoiushiej w Kielcach.

D r . B r a u n .

M em orjał te n z o sta ł w ręczony i o d c z y ta n y K om en d an -'

;owi  P iłsu d sk iem u   w   dn.  25-ym   listo p a d a   przez  delegację,
składającę  się  z  d-ra  B rau n a ,  p rz e d sta w ic ie la   G m iny Ż y d ó w -
siiej  w   K ielcach,  adw .  J .  G rilnbaum a,  se k re ta rz a   n aczelneg o
O rganizacji  S jo n isty czn ej  w   P olsce  oraz  ra d n eg o   R .  Szere-
szewskiego,

p rz e d sta w ic ie la Ż y d o w sk ieg o K o m itetu B ez

pieczeństw a.

P o w y sły c h a n iu p o w y ż sz eg o m em o rjału K o m e n d a n t P ił

sudski  p o w ied z ia ł,  że  k w e stji  żydo w skiej,  k tó ra   o statn io .
Bostała  b ardzo   zao g n io n a, ro z s trz y g a ć   nie  n ależ y   p rz e d   zw o-
taniem  K o n s ty tu a n ty .  T ego  sam ego  ż ą d a   od  Ż ydów .  R ów -
ajeż  od  sk ra jn y c h   so cjalistó w   żąda,  ab y   nie  ro z s trz y g a li
przed  zw ołaniem   sejm u  k w e stii  socjalnej.

Z adaniem R ząd u zaś będ zie p rz y sp ie szen ie K o n sty tu -

suanty, do k tó re j Ż y d z i p rz ecież w y b ie ra ć będ ą n aró w n i

innym i o b y w atelam i.

N iech p rz y n ajm n iej je d e n rz ąd do

trzym a  o bietnicy,  d anej  N a ro d o w i  co  do  zw o ła n ia  K o n sty -
¡uanty.  K o n s ty tu a n ta   b ędzie  w   sta n ie   w   te n   lub  in n y   spo-
$ b   k w e stę  ży d o w sk ą  ro z s trz y g n ą ć .

Ż y d zi w inni ze sw ej s tro n y nie za o g n ia ć je szc ze bar-

Iziej stosunkó w , dość ju ż z a strz o n y c h i zazn aczy ć sw oje
stanow isko o b y w a te lsk ie .

N a to p. G rtin b au m w im ien iu d eleg a cji o św iadczył,

w idocznie zaszło tu pew ne n iep o ro zu m ien ie, k tó re m usi

Syć  n a ty c h m ia st  w yjaśn io n e.  Ż y d z i  k w e stji  żyd o w sk iej  w   P o l
ice  sam i  ro z s trz y g a ć   nie  z a m ie rz a ją   i  nie  m ogą.  Ż y d zi  u ja
w niają  ty lk o   sw oją  w olę  i  sw oje  żą d an ia.  S to ją   n ajz u p e łn ie j
na  stan o w isk u   o b y w a te lsk im ,  p rz y z n a ją c   się  do  p rz y n a le ż

http://rcin.org.pl

ności  p ań stw o w ej  polskiej.  Je ż e li  żą d a ją   zw o łan ia  Ż ydow
sk ieg o   Z g ro m ad z en ia  N arodow ego  to  ty lk o   po  to,  by  ono
pow zięło  u ch w ały   co  do  o rg a n iz acji  p rz y szłeg o   ży cia  ży

d o w sk ieg o w Polsce, k tó re to u ch w ały przedłożone zostaną
K o n sty tu a n c ie do za tw ie rd ze n ia. Ż y d zi m ają z u p e łn ą św ia

dom ość te g o , że sam i k w e s tji sw ej w P o lsc e ro z strzy g n ąć

n ie m ogą, g d y ż w ła d z ę ja k ą k o lw ie k w z a k resie życia ży

d o w sk ieg o m oże im p rz e k a z a ć ty lk o P a ń stw o P o lsk ie . U jaw

n i e n i e zaś w oli i o k re śle n ie żądań ch yb a przestępstw en]

n ie je s t.

K o m en d a n t P iłs u d s k i o d p arł n a to , iż u jaw n ien ie żą

d ań o czyw iście p rz e stę p stw e m nie je s t, tem b ard ziej, iż pod-'
cz as w y b o ró w do K o n s ty tu a n ty k a ż d a g ru p a o b y w a te li me

n ajz u p e łn ie jsz e p raw o do u ja w n ia n ia sw ego sta n o w isk a i swo
ich żądań.

T u zw ró cił się K o m en d a n t do D e le g a ta G m iny Kielec^

kiej z za p y la n iem , k to p o ło ży ł k re s po grom ow i.

D r. Braun

odpow iedział, że w pierw szy m dniu pogrom u w e zw ane zo-;
sta ło w ojsko, k tó re w zięło w praw dzie n a cel, lecz wobec]

o k rz y k ó w tłum u, że nie w y stęp u je on p rzeciw ko rządo w i

ty lk o p rzeciw ko Żydom , opuściło broń.

N a stę p n ie żołnierze

zm ieszali się z tłum em .

P ogrom tr w a ł do godz. 1-ej w nocjj

i n ik t go nie p rz ery w a ł.

Do te g o d o d ał adw . G riinbaum : — P o g ro m trw a ł i dnia

n a stę p n e g o , u s ta ł on w te n spoób, że z ja w ił się na u licj
N a cze ln ik M ilicji i p o w ied ział do g ru p , ra b u ją c y c h sklepy

ż y d o w sk ie, ab y się rozeszli, co też ci n a ty c h m ia st u czynili

P o g ro m   K ieleck i,  ja k   rów n ież  pogrom y,  k tó re   w y d a rz y ły   się
w   G a lic ji  Z achodniej  sk iero w an e  są  ta k ż e   i  p rz eciw  Rządowi*
O becnem u  i  p rzeciw ko  P an u ,  P a n ie   K om endancie!

T ak, p rzeciw ko m nie — p o tw ie rd z ił P iłs u d s k i —

w iem o tein.

K o m en d an t za zn aczy ł p o nad to , że z całego

k ra ju   donoszą  mu  o  zao g n ie n iu   sto su n k ó w   z  Ż y dam i.  Rząd
n ie  m a  jeszc ze  d o stateczn ej  siły;  arm ja   d op iero  się  tw orzy;
K o m en d a n t  zaś  ja k o   syn  uciskanego  n aro d u   u cisk ać  nikogo
n ie  pozw oli.

W y d an a z o sta ła odezw a, n aw o łu jąc a żo łn ierzy

by się p o w strz y m a li od ekscesów an ty ż y d o w sk ic h .

http://rcin.org.pl

A dw . G nin b au tn po d k reślił jeszcze, że ludność ży d o w

sk a w P olsce obecnie je s t do te g o sto p n ia s te rro ry z o w a n a ,

iż na zasad zie w iadom ości, o trzm an y ch p rzez K o m ite t C en

tra ln y O rg a n iz a c ji S jo n isty cz n ej m ożna tw ierd z ić z całą

pew nością, że g d y b y ty lk o b y ła m ożność w yjazdu, n a s tą p i
łab y ta k a tłu m n a ucieczk a Ż y d ó w z P o lsk i, że p rz e w y ż sz y

łab y ona m asow ą em ig rację z R o sji po p ogrom ach 1905 rok u.

N ależy położyć k re s m niem aniom , że p rzeciw k o Ż ydom
w szy stk o j e s t dozw olone.

W ty m celu m usi być p rz e p ro w a

dzone śled ztw o co do pogrom u K ieleckiego i zach o w a n ia się

w ładz m iejscow ych.

N a to K o m e n d a n t odrzekł, że śledztw o w ojsk ow e ju ż

przezeń w drożone zostało, co się zaś ty c z y w ładz cy w iln y ch
— je s tto sp ra w a R ządu, do k tó re g o się zw rócić należy .

Ze sw ej s tro n y K o m en d an t obiecał poparcie.
D e le g a c ja u d a ła się w ted y do p re z y d e n ta m in istró w

p. M oraczew skiego.

D r. B raun w im ien iu G m iny K ieleck iej

z refe ro w ał

spraw ę i o św iad c zy ł, iż d e le g a c ja z o s ta ła ju ż p rz y ję ta przez

K o m en d a n ta P iłsu d sk ie g o , k tó ry p rz ep ro w a d za ju ż docho
dzenie w ojskow e; co się zaś ty c z y śle d z tw a w spraw ie za

ch o w an ia się w ła d z cyw ilnych, sk iero w ał on d elegację do

R ządu. D e le g a t p ro sił o n a ty c h m ia sto w e zarządzenie docho

dzenia.

P a n M o raczew sk i w odpow iedzi na to p o ru szy ł

sp raw ę lich w y ży w n o ścio w ej, z a s trz e g a ją c się, iż nie o sk a r
ża o to k u p ie c tw a ży d o w sk ieg o , g d y ż w ie b ard zo dobrze, iż

w śród k u p ie c tw a k a to lic k ie g o ró w n ież nie b ra k sp e k u la n

tó w , a b yć m oże j e s t ich je sz c z e sto su n k o w o w ięcej.

J e d

nakże w k ra ju , w k tó ry m ku p iectw o sk ła d a się z 20% k a
to lik ó w i

80°/o

żydów , lic h w a ży w no ściow a z n a tu ry rz e

czy m usi w z b u d zać n ieza d o w o len ie m as przeciw k o Żydom .

G dy z a b ra k n ie ty to n iu , z a p a łe k lub h e rb a ty m ów ią, że Ż y
dzi u k ry w a ją te p ro d u k ty . O becnie

700.000

ro b o tn ik ó w w ra

c a do k ra ju . S ą oni g ło d n i, bez p ien ięd zy , p ra c y niem a, a tu

ceny  na  żyw ność  w ciąż  w z ra s ta ją .  P e r tr a k ta c je   z  k o a lic ją
w   sp ra w ie   dow ozu  p ro d u k tó w   ży w n o ści  osiągn ą  p o m y śl
n y   sk u te k .  N iech że  Ż y d z i  ze  sw ej  stro n y   w p ły n ą   na  sw o

j e k u p iectw o , niech p o s ta ra ją się, a b y ceny spad ły , nieck

http://rcin.org.pl

n aw et u rz ą d z ą sk ład k i, aby w te n sposób p o k ry ć s tr a ty
sw ego k u p ie c tw a , ale niech ceny spadną, g d y ż rz ąd będzie

m u siał z całą su ro w o śc ią w ziąć się do tę p ie n ia lich w y ży w
nościow ej.

R ząd b ęd zie b ezw zględny. N ie p o w strz y m a się

n a w e t przed k a rą śm ierci.

J e s t to rzecz b ard zo p rz y k ra , ale m oże to w reszcie zro

bi w ra żen ie . Z o stan ie ogłoszone, że te n k to w sk aż e u k ry ty

to w a r, o trz y m a go ja k o n ag ro d ę. W ten sposób n ap ew n o ju ż

z o stan ie u jaw n io n y w sz y ste k to w a r, k tó ry j e s t chow any

w celach sp e k u la c y jn y c h . J a nie je s te m a n ty se in istą — do

d ał p. M in iste r — przeciw nie, ale Ż y d zi p ow in ni ze swej
stro n y z a b ra ć się do zw alc z a n ia sp ekulacji i pom ódz nam

ten sposób w z a p o b ie g an iu ekscesom , k tó re sk iero w an e

są n ie ty lk o przeciw k o nim.

W odpow iedzi na to p. G riinbauin p rz ed ew sz y stk ie m

stw ie rd z ił,  iż  w łaśn ie  zn ając  p rz e k o n a n ia   p.  P re z y d e n ta   M i
n istró w ,  d e le g a c ja   z  całym   zau fan iem   u d a ła   się  do  niego.
Do  p.  S w ieży ń sk ieg o   n a p rz y k ła d   nie  p o szłab y .

N ie w dając

się  w   sp ra w ę  lichw}"  żyw nościow ej,  u w a ż a ,  iż  p ogrom y
o sta tn ie ,  szczególnie  zaś pogrom   kieleck i,  m a ją   z g o ła   odm ien
ny  p o dkład.  J e ż e li  biją  Ż ydów ,  w y w le k a ją   z  po ćiągu ,  n ap a
d ają  na  w iece  ży dow skie,  to   ro b i  się  to   pod h asłem  p o lity c z
nym ,  nie  zaś  ekonom icznym .

D r. B ra u n w sk a z a ł ze sw ej stro n y , iż w K ielcach tłu m

n a p a d ł na Ż ydów d lateg o , że ja k p ó źn iej s tw ie rd z iła p o lsk a
p ra sa k ielec k a, Ż y d zi za żąd a li dla sieb ie w ięcej, niż sam i

P o la cy m ają, co oczyw iście j e s t n iep ra w d ą.

T a k i sam c h a ra k te r z re sz tą n o siły po g ro m y w G alicji

Z achodniej.

T am w łaśn ie p o g ro m y — o d p arł p. M oraczew ski — od

b y w a ją się n iety lk o p rzeciw ko Żydom .

W pew nym m ias

tecz k u z pośród 6-ciu z a b ity c h 4-ch j e s t k ato lik ó w .

—

W S zczakow ie w id z ia łe m ro z b ite sk lep y chrześci

ja ń sk ie .

B y ła to fa la zg ło d n iały ch ro b o tn ik ó w , k tó ra n a p ły

n ę ła   z  Ś ląska,  -leszcze  p o tę ż n ie jsz a   fa la   z a g ra ż a  nam .  W  Z a
g łę b iu   D ą b ro w sk im   o d b y w a ją   się  ju ż   ekscesy  w obec  o b y w a
te li  bez  różn icy   w y z n a n ia   i  narod ow ości.  J e s t   to   ru c h   so

cjalny, przeciw k o b u rżu azji sk iero w an y .

http://rcin.org.pl

N a to p o w ied z ia ł adw. G rtinbaum : P a n ie P rezydencie!

N iedaw no w róciłem z R osji.

B yłem św iad k iem p o tężn y c h

ruchów socjalnych, p rzeciw k o b u rż u azji sk ierow an ych .

N a

ty c h m ia st tra c iły one n a sw ej czy sto ści i p otędze, g d y n a

b ierały c h a ra k te ru an ty ży d o w sk ie g o . T am d o k ład n ie z te g o

zdaw ano sobie sp ra w ę i w y stęp o w a n o z całą e n e rg ją p rz e

ciw ko hecy pogrom ow ej, p ię tn u ją c an ty sem ity zm . D laczego

R ząd teg o ni-e czyni!

W cały m k ra ju p an u je n a jstra sz liw sz y

te rr o r w zględem Ż ydów . ]\ly, O rg a n iz a c ja S jo n isty cz n a, mo-

żem u P a n u służyć w iadom ościam i o tem . U trw a la się m nie

m anie,  że  k rz y w d y ,  w y rz ą d z a n e  Żydom ,  m ogą  ujść  b ez k arn ie.
N astró j  ludności  ży d o w sk iej  p rz y p o m in a  n astro je  Ż y dó w   ro
sy jskich  po  p o grom ach  1905  ro k u .  N ależy   tem u  k re s  położyć.

W odpow iedzi na to p. M oraczew ski w sk azał, że za

czasów je g o u rz ę d o w a n ia pog ro m u żadnego nie było.

N ie

ma toż on pow odu do w y d a w a n ia jak ich k o lw iek enuncjacji.
M ogłol*f to z re s z tą w y w o łać e fe k t w ręcz przeciw n y.

P rz y n ajb liższy m pogrom ie n a ty c h m ia st w y stąp i.
D ochodzenie w sp ra w ie pogrom u w K ielcach p rz e p ro

w adzić obiecuje.

26-go listo p a d a 1918 roku.

http://rcin.org.pl

W spraw ie komunikatu ,.Pata-‘ o pogromie w Kielcach.

L u d o w y R ząd P o lsk i nie w y d ał dotj^chczas żadnej en u n

cjacji ani n a w e t w y ja śn ie n ia u rzędo w eg o w spraw ie p o g ro

mów  i  n ieu stająceg o   w   k ra ju   te rro ru   an ty ży d o w sk ieg o .  N a to
m ia st  u k a z a ł  się  k o m u n ik at  p ó łurzędow y   P olsk iej  A jencji
T ele g rafic zn ej,  k tó ry   u sp ra w ied liw ia  poniekąd  pogrom   k ie

lecki i w szelk ie w y stą p ie n ia anty ży d o w sk ie, o sk arżając Ż y

dów o pro w ad zen ie a g ita c ji bolszew ickiej, skierow anej rz e
kom o p rz eciw P olsce i narodow i polskiem u.

C e n tra ln y K o m ite t S jo n isty cz n y stw ierd za, że o s ta tn ia

w e rsja pó łu rzęd o w a j e s t zupełnie now a i p rzeczy w s z y s t

kim dotychczasow ym opisom pogrom u k ieleckiego, przez p ra sę

p o lsk ą podaw anym .

A u to rz y k o m u n ik atu przyszli w idocznie

w reszcie  do  p rz ek o n an ia,  że  pogro m y  i  te rr o r  an ty ż y d o w sk i
n a jle p ie j  się  dadzą  w ytłó m aczy ć  za  pom ocą  w y su w a n ia  te r
ro ru   bolszew ickiego,  siejącego  p o stra c h   w  szero k ich   m asach

i w y w o łu jąceg o w śró d nich o druchy żyw io ło w e.

O becny półu rzęd o w y k o m en tarz do pogrom u k ieleck iego

ja k ró w n ież i p o p rzed n ie m ijają się zupełnie z praw dą.

N ie p ra w d ą j e s t p rz ed ew sz y stk ie m , ja k o b y liczb a ofiar

w y n o siła 7 rannych.

N a to m ia st praw7dą je s t, że podczas pogrom u w K ielca ch

za b ito 4 ży d ó w i zranion o około 250. R a n y ciężkie i lżejsze
zo stały zadane, ja k to stw ie rd z a ją św iad e ctw a lek arsk ie, p a ł

kam i n a b ite m i gw oździam i, nożam i, k o lb a m i i b ag n e ta m i.

N iep raw d ą je s t, ja k o b y pogrom za czą ł się od p rz y g o to

w an ego n ap a d u na w iec żydow ski, n a k tó ry m w y g łasz an o

m ow y a n ty p o lsk ie i w znoszono o k rz y k i p rzeciw arm ji. P r o
to k ó ły i rezo lu cje te g o w iecu w ręczone z o sta ły K o m en d a n

to w i P iłsu d sk iem u .

J a k w idać z p ro to k ó łu i p rz y ję ty c h rezolu cji n a w iecu

nie  w y głoszono  an i  jed n ej  m ow y  b o lszew ick iej,  nie  p ad ły
też  żad n e  w ro g ie  P olsce  o k rzy ki.  P rze ciw n ie,  w  rezolucji,
fo rm u łu jącej  narodow re  ż ą d an ia  żydow skie,  wry rażono  g oto
wość  złożenia  o fia ry   k rw i  i  m ienia  na  rzecz  b u d ow y  P a ń

s tw a P o lskiego. Z o sta ło to z re s z tą stw ierd z o n e przez g a z e ty
kieleck ie i p ie rw o tn e w ersje, p o dan e w pism ach polskich, że

http://rcin.org.pl

pogrom w y w o ła n y z o sta ł w sk u te k urządzonej przez Ż ydów
m an ifestacji ż ą d a ń n aro d o w y ch , p rz ew y ższ ając y ch n a w e t to,

co m ają sam i P o lacy .

Co się zaś ty c z y ogólnego o sk arżen ia Ż y d ó w o p ro w a

d zenie a g ita c ji bolszew ickiej, za k tó r ą k rw a w ą o d p o w ie

dzialność ponosić w inni w szy scy Ż y dzi bez w y ją tk u , to C en

tra ln y K o m ite t O rg a n izac ji S jo n isty czn ej w P o lsce s tw ie r d z a :

R zec zą n a tu ra ln ą je s t, że w śró d naro d u żydow sk ieg o ,

ja k i każdego innego zn a jd u ją się w y znaw cy i bo jo w n icy

w szelkich id ei i k ie ru n k ó w m y śli ludzkiej.

J e ż e li zb ro d n ią by ło w carsk iej R o s ji org an izo w an ie

pogrom ów n a Ż y dów za u d z ia ł ich w w alce rew o lu cy jn ej,

n iesły ch an y m ró w n ie ż j e s t p rz e stę p stw e m , je ś li w p ań stw ie

ludowem u sp ra w ied liw ia się k rw a w e ek scesy a n ty ż y d o w sk ie

udziałem Ż y d ów w a g ita c ji b o lszew ic k iej.

C ały o gół n aro d u ży d o w sk ieg o odpow iadać m oże j e

dynie za czyny w y b ra n y c h p rzez się i odpow iedzialnych
p rz e d ogółem p rz e d sta w ic ie li.

Z y d zi-b o lszew icy ta k im i p rz e d sta w ic ie la m i n aro d u ży

do w sk ieg o nie są, ani się za tak o w y c h n ig d z ie nie u w ażają.

C e n tra ln y K o m ite t S jo n isty c z u y stw ie rd z a dalej, że

w R osji w sz y stk ie bez w y ją tk u p a rtje ży d o w sk ie, nie w y łą
czając trz e c h so cjalisty czn y c h , sto ją na g ru n c ie a n ty b o lsze -

w ickim .

N ie k tó re o d łam y so cjalistó w żydow skich w R o sji

b io rą n a w e t u d z ia ł w cz ynnym zw alczan iu rz ąd u bo lsze

w ic k ie g o .

P o m a w ian ie o b olszew izm o gó łu żyd o w sk ieg o j e s t j a w

nym   m anew rem ,  obliczonym  w y łąc zn ie  na  nieśw iadom ość  m as,
ja k   ró w n ie ż  na  w y w a rcie  odpow iedniego  w ra żen ia  w  k ra ja c h
koalicji.  O g ó ł  żyd o w sk i  w  P olsce  sk ła d a   się  p rz ew aż n ie

z mas d ro b n o m ieszc zań stw a rz em ieśln ic zeg o i h and lo w ego

i z p ro le ta rja tu w yłącznie p ra w ie z a tru d n io n e g o w d ro b n y c h

p rz e d się b io rstw a c h i z w ią zan e g o w obec te g o sw oim b y te m
z pow yższem i w a rstw am i d ro bnom ieszczańskiem i, k tó re to

w a rs tw y p rzez g w a łto w n y p rz e w ró t k o m u n isty c zn y m o g ą
być ty lk o z ru jn o w an e i w p ro s t s ta r te w proch.

C e n tra ln y K o m ite t S jo n isty c z u y ośw iadcza, iż w z ra s ta

ją c e w ciąż n ieb ezp ieczeń stw o pogrom ow e w P olsce j e s t s k u t

http://rcin.org.pl

Memorjał w spraw ie pogromu we Lwowie

i o położeniu Żydów w Galicji.

29 listo p a d a r. b. z ja w ił się D r. O zjasz Tlion z K ra -

jk o w a   w   to w a rz y stw ie   D -ra  M aksa  L e se ra   i  p rz ed staw iciela
|C .  K.  S jo n isty cz n eg o   p. I.  G ru n b au m a u  K o m en d a n ta  P iłsu d -
Jskiego  celem   p rz e d sta w ie n ia   m u g ro z y  położenia Ż ydów   w Ga-

iLicji.

W p rz em ó w ien iu sw em u z a sa d n ił D r T hon obszernie

Isądania, zam ieszczone w e w ręczonym rów nocześnie memo-

I r ja le .

Oo Pana Naczelnika Państwa

Komendanta JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO.

M E M O R J A Ł

w spraw ie położenia Żydów w Galicji.

P o d p isa n y z w ra c a się do P a n a K o m e n d a n ta z n a stę p u -

I ącym p rz e d sta w ie n ie m sy tu a c ji Ż y dów w G alicji, łącząc

fe niem p ro śb ę o po czynienie o d p o w iednich zarząd zeń, by

p o w tó rz en iu się p o do bnych bolesnych zajść na p rzy szło ść

la p o b ie d z .

R ozru ch y , skiero w an e w yłączn ie p rzeciw lu dn ości ży

do w skiej, zam ieszk ałej w m ałych osadach, po w siach, a w licz

n iejszy ch m asach w m ały ch m iasteczk ach Z achodniej G alicji
ro z p o czę ły się n a p o cz ątk u listo p a d a. P rz y b ie ra ły one w p o

szczególnych m iejscow ościach ró żn e ro z m ia ry , n ajw ięk sz e

I połączone z ofiaram i w ludziach b y ły ro z ru c h y w C h rz a

now ie i B rz e sk u ; o sta tn io zaś w śla d za zw y cięsk im po cho

dem  w ojsk  polskich,  w a lc ząc y ch   przeciw7  U kraińco m   w   G a
licji Ś rodkow ej  i  W schodniej  b y ły   w p ro s t p rz e ra ż a ją c e  w  P rz e
m yślu,  a  szczeg ó ln ie  w e  L w ow ie,  g d zie  p o c ią g n ę ły   za  sobą
około  600  o fia r  (z ab ity ch   i  spalonych )  z  lu dn o ści żyd ow skiej,

60 dom ów ży dow skich spalono, w tem 2 bóżnice ogrom nej
w a rto śc i h isto ry czn e j, zaś p rz e sz ło 10.000 Ż y d ó w zo stało

^ ez dachu i śro dków i zd a n y c h je s t n a ła s k ę sw oich w s p ó ł

o b y w a te li.

http://rcin.org.pl

W iem , że cz y n n ik i rząd ow e p o tę p ia ją te niecne w y b ry k i,

k tó re szkodzą b ard zo P olsce w opin ji św iata.

To n a tu

ra ln e n a s tę p stw o p o tw o rn y c h ro zru ch ó w n a p e łn ia tro s k ą
ta k ż e o b y w a te li żydow skich, k tó rz y n ieje d n o k ro tn ie objaw iali

sw oją n iezłom ną w olę w sp ółpracy p rz y b ud ow ie P o lsk i i chcą

być je j lo jaln y m i obyw atelam i.

T oteż Ż ydzi o d czuw ają spo

sób  re a g o w a n ia   n a  p ogrom y  i  ich  n a tu ra ln e   n a s tę p s tw a   ze
s tro n y   pew nych  sfer  rz ądo w ych  w  G alicji  ja k o   zup ełn ie  n ie
odpow iednie.  T a k   np.  ogłoszony  onegdaj  w  g a z e ta c h   kom u
n ik a t P o l.  Kom .  L ik. w  sp ra w ie  pogrom u  we L w ow ie  n ie zaw ie
ra   ani  słow a  p o tęp ien ia  dla  pogrom czyków ,  a  n a to m ia st  cały

szereg p o g ró żek pod adresem Ż ydów w Polsce, czyniąc ich od

po w ied zialn y m i za enu ncjację z a g ra n ic z n e j p ra sy i o ficjal
n ych

o rg a n ó w p a ń stw n e u tra ln y c h i k oalicy jn y ch w t ej

sm utnej sp raw ie.

J e s t ato li rz ecz ą zu p ełn ie ja s n ą i n a tu

ra ln ą , że sam i p o szk o d o w an i bici i o g ra b ia n i, k rz y c z ą głośno
i że

głos ich nie m ija bez echa w św iecie cyw ilizow anym .

T re ść i ton ta k ic h o ficjalnych enu ncjacji (m iędzy inneini

ta k ż e odezw y K o m endy W o jsk P o lsk ic h we L w ow ie) wywo-;
łu ją w społeczeństw ie żydow skiem żal i n iep o k ó j, a do

w strz y m a n ia p olskich żyw iołów n iesp o k o jn y ch od dalszych

zbrod n iczy ch w y k ro c zeń stanow czo się n ie p rz y czy n iają .

T a k sam o d z ia ła z a w a rte w póło ficjaln y ch o głoszen iach

p ew nego  ro d z a ju   u sp ra w ied liw ie n ie  lub  tło m aczen ie  p o tw o r
n y ch   nap ad ó w   i  ra b u n k ó w   p rzez  w sk azy w an ie  n a  żydo w sk ie
p a sk a rstw o ,  ja k g d y b y   Ż y d zi  w y łąc zn ie  p a s k a rs tw o   u p ra

w iali, chociaż pow szechnie w iadom o, że i nie żydow scy,

m ieszczanie,  a  przedew rszy stk iem   ro ln icy   —  ta k   o b sza r
n ik   ja k   i  chłop  —  n ajb ard ziej  i  n ajb ez w zg lęd n ie j  n a  w o j
n ie  się  b o g acili  i  do  dziś  dnia  cen  n ie  ob niżają  mimo  że:
n a g ro m a d z ili  g o tó w k ę   w  fa n ta sty c z n y c h   w p ro st  ilościach.
O czyw iście  i  p a sk a rs tw o   przez  Ż y d ów   u p ra w ian e  zasłu g u je
n a  n a jo strz e jsz e   potępienie,  to   te ż   Ż ydzi  p u b liczn ie  z  n a c is
kiem   zaznaczają,  j a k   to   dopiero  enegdaj  stało  się  n a  olbrzy-
miem  p rz ez  Ż y d ó w   zw7ołanem   zg ro m a d zen iu  ludow em  w   K r a

kow ie, pośw ięconem w alce p rzeciw lich w ie żyw nościow ej

i to w aro w ej.

http://rcin.org.pl

P lą d ro w a n ia i g ra b ie ż e p o zo stały d o tąd o ty le b e z k a r

ne, że — z m ałym i w y ją tk a m i — nie w yśledzo no b an d y tó w

celem ich u k a ra n ia i o d eb ran ia rz ecz y zrab o w an y c h , k tó re
po w in n y być zw ró cone p raw y m w łaścicielom .

N a p o d staw ie p o w y ższy ch w yw odów u p ra szam :
P a n N a cze ln ik P a ń s tw a P o lsk ie g o zechce polecić pod

w ład n y m org an o m w o jskow ym i p o lity c z iy m :

ażeb y w sw oich enuncjacjach u n ik a ły w sze lk ic h u w a g

i  g ró ź b ,  z  k tó ry c h   pew ne  sfe ry   m o g ły b y   w ysn u ć  d la
sieb ie  u sp ra w ied liw ie n ie  sw ych zb ro d n iczy ch   w y b ry k ó w
i  z a c h ę tę   do  „sa m o są d u “  n a  Ż y d ach .

. ażeb y z ca łą e n e rg ją i stan o w czo ścią w y śled z iły p rz e

stęp có w i o d b ie ra ły im zrab o w an e m ienie celem z w ró

cenia go p o szkodow anym .

aż eb y p ow y ższe o rg a n y w sze lk ie z a rzą d zen ia w y d a w a ły

w ta k im czasie, w k tó ry m m ożna jeszc ze zapobiegać
w y b u c h o w i niepokojów , a nie — ja k to dotychczas

p rz ew aż n ie b y w a ło — po w y rz ąd zo n y c h k rz y w d a c h

i d o k o n an y ch sp u sto szen iac h .

P a n N a czeln ik zechce w o ficjalnej en u n c ja cji uznać z a

sadniczo obo w iązek P a ń s tw a P o lsk ie g o do p ełn eg o od
szkod ow ania osób o g ra b io n y c h w czasie pogrom ów oraz

zarzą d zić  w d ro ż en ie  ak cji  p aństw ow ej  dla  z a o p a trz e n ia
w dów   i  sie ro t  po  o fiarach   pogrom ów   ja k o te ż   pom ocy
bezdom nym   i  p oszkodow anym .

http://rcin.org.pl

W odpow iedzi na przem ó w ienie D -ra T h on a K o m en

d a n t  ośw iadczył,  ze  w y d a ł  ju ż   daw no  w o jsk u   ro zk az  b ro
n ien ia  Ż y dów   p rz ed   pogrom am i  i  m a  ju ż   w iadom ości,  że
p o szczeg ó ln i k o m en d eru jący  ro z k az ten   zak o m u n ik o w ali  sw ym
p od w ładny m .

Co się ty c z y L w ow a, to -była tam w ojna,

a  w  czasie  w o jn y   z d a rz a ją  się rz ecz y  straszn e.  Ż y d zi  we  L w o
w ie  za ch o w y w a li  się  n ielo jaln ie  w zględem   P o lsk i  i  w o jsk a
p o lsk ieg o .  P o ło ż en ie  ich  było  w p ra w d zie  tru d n e,  g d y ż   d ziel

nica ży d o w sk a zn a jd u je się w części m iasta, k tó ra za ję ta
b y ła przez R u sin ó w i trz e b a b yło dużo od w agi, aż eb y w ta-

kiem p o łożeniu zachow ać się lojalnie. D opiero co o trzy m a ł

te le g ra m od gen. R ozw ad o w sk ieg o , k tó ry donosi, iż w po

grom ie b ra ły u d ział szum ow iny, od k tó ry c h u cierp ieli z re sz tą
n ie ty lk o Ż ydzi.

N a to o d rz e k ł D r. T h o n , że w e L w o w ie nie b y ł, ale

m ó g łb y  p rz y  siądź,  że Ż y d zi  n eu traln o ści  n ie złam ali.  W e L w o
w ie  w śró d   p a rtji  żydo w sk ich   niem a  p a r tji  u k ra in o filsk iej.
Z re s z tą   w   P rz e m y ślu   np.  oskarżo no  rów nież  Ż ydów ,  że  w a l
czy li  po  stro n ie   ru siń sk iej.  A le  sk o n stato w an o ,  że  ru sin i
w p a d ali  do  dom ów   żydo w sk ich   i  strz e la li  z  okien,  w   ten
sposób  w y w o łu jąc  w rażen ie,  że  strz e la ją   Ż ydzi.  N ie  u leg a
k w e stji,  że  to  sam o  m ogło  m ieć  m iejsce  i  we  L w ow ie.  K o
m isja  L ik w id a c y jn a   w   sw ych  enuncjacjach  w  sp ra w ie  p o g ro
mu  u ży w a  w ciąż  g ró ź b   pod  ad resem   Ż y d ó w   i  w   te n   sposób

nie p rz y c z y n ia się w cale do u sp o k ejen ia ludności. N a le ż a
ło b y w re szcie w y d a ć ja k ą ś w tej sp raw ie en un cjację, k tó -

ra b y   ta k ie g o   c h a ra k te ru   nie  m iała.  M ożeby  P a n   K o m en d a n t
zech ciał  ogłosić  ro z k az  swój  do  arm ji,  bo  szersza  p u b lic z
ność  o  tem   nic  nie  wie.

— N ie je ste m a u to k ra tą i nie m ogę w yd aw ać odezw

o  c h a ra k te rz e   politycznym ,  inaczej  ja k   n a  w n io sek   R ząd u ,
—  o dpow ied ział  K om en d an t.  K w e stja   ży d o w sk a  j e s t   b a r
dzo  z a w ik ła n a .  Ż y d zi  o trz y m a li  rów n o u p raw n ien ie  i  będ ą
m ogli  w   K o n sty tu a n c ie   s ta w ia ć   sw e  żą d a n ia   p rz ed   forum
odpow iedzialnem ,  m iaro d ajn em   i  w ładnem .  Do  zw o ła n ia K o n

s ty tu a n ty ro z s trz y g a ć k w e stji ży d o w sk iej nie należy .

— C h y b a p o g ro m y ży d o w sk ie nie n ależ ą do ty c h spraw ,

z k tó ry c h ro z strz y g a n ie m n ależ y czekac n a K o n s ty tu a n tę , —

http://rcin.org.pl

odparł p. G riinbaum .

P o g ro m w e L w ow ie je s t n a js tra s z

niejszym , ja k ie zna h is to rja pogrom ów żydow skich. O trzym ane

dziś  w iadom ości  o  pogrom ie  we  Lw ow ie  w y w a rły   stra sz n e
w prost  w ra żen ie  na  ludności  żyd o w sk iej  w   W arszaw ie.  G a
ze ty   ży d o w sk ie  w y s z ły   dziś  w   żałobnej  obwódce.

— G dy nam w G a licji W schodniej w ieszali m nóstw o

B ra k ó w , lu b g d y obecnie N iem cy n a P o d lasiu dopuszczają

sio o k ru c ie ń stw n a ludn ości polskiej, d zien n ik i polskie w ża

łobnych ob w ó d k ach nie w ychodzą.

— To b y ły o fiary w alki, a we L w ow ie zabijano i p a

lono spokojnych lu d zi d lateg o ty lk o że są Ż ydam i, — o d p arł
p. G riinbaum .

Z re sz tą zbrodnie popełniane n a P o la k ach nie

m p ra w ie d liw ia ją zb rodni, po p ełn ian y ch n a Ż ydach.

K o m u

n ik a ty pośw ięcone pogrom om s ta ra ją się rzucać w in ę n a Ży-

W»w, przyczem w p a d a ją w sprzeczności, p o d ając najro zm aitsze
Ł w o d y . S zczególnie pod tym w z g lę d em o d znaczył się o sta tn i

łp m u n ik a t  P o lsk ie j  A jencji  T ele g rafic zn ej,  co  do  k tó reg o
c  icemy  w ierzy ć,  że  j e s t   to  rz ecz y w iście  „ k a w a ł“.  R zu ca  się
na  ogół  ży d o w sk i  odpow iedzialność  z a c z y n y   poszczególnych

jed n o ste k lub p a rtji.

O sk a rż a sie Ż ydów o bolszew izm i w ro-

g )ś ć w zg lęd em P o lsk i.

— K ie d y o trzy m u jem y w ciąż w iadom ości podobnego

rodzaju, — o d p arł K o m en d a n t. — Oto zam eldow ano mi, że

we W ło d aw ie n a p a d li w nocy na p lu to n k a w a le rji Ż ydzi
w raz z ja k ie m iś kacapam i.

O d eb ran o od nich broń i k a ra

b in y m aszynow e.

— P o d łu g n asz y ch w iadom ości b y ła tam u ta rc z k a p o

m iędzy P . O. W. i N . D., w k tó re j Ż ydzi stan ęli po stro n ie

O. W.

—

o d rz ek ł p. G riinbaum .

— G dyb ym nie m iał tych w iadom ości od osobiście mi

znanego  oficera,  nie w ie rz y łb y m   —  o d p arł  K o m en d a n t  P iłs u d
ski.  Z re s z tą   wT  B rze ściu   i  na  całej  L itw ie   Ż yd zi  odnoszą
się  w ro g o   do  P o la k ó w .

— W iem y, o d p a rł p. G riinbaum , że Ż y d zi w B rześciu

i na L itw ie n a w ieść, że m ogą p rzejść pod panow anie p o l

skie, zarea g o w ali u tw o rz e n ie m sam oobrony przed pogrom am i.

N ie bro n im y Ż y dów w ło daw skich, jeże li rzeczyw iście rzecz

m ia ła się tak .

My ty lk o d o m ag am y się, ażeb y ogół żydów -

http://rcin.org.pl

ski nie b y ł p o ciąg a n y do k rw a w ej o dpo w iedzialn ości po g ro
m ow ej z a czyny je d n o s te k lub g ru p .

O sk a rż a ją n as (całj

ogół  żydow ski)  o  sp rz y ja n ie  bolszew izm ow i,  a  g d y   O rgan i
za cja  S jo n isty cz n a  ro z esłała  w   te j  sp ra w ie k o m u n ik at,  w  któ
ry m   w y św ie tliła   is to tn y   stosu n ek   ludności  ży do w sk iej  do
bolszew izm u,  an i  je d n o   pism o  p o lsk ie  z  ty c h ,  k tó re   tai

sk w ap liw ie w y d ru k o w a ły k o m u n ik at P. A. T., nie pomieścił«
k o m u n ik atu sjonistycznego .

T rzeba, żeby spo łeczeń stw o poi

skie  d ow iedziało  się  w reszcie  o  tem ,  co  P a n   Kom endant
m ówi  nam   w  ty c h   cz te rec h   ścian ach   o  sw ym   sto su n k u   dc
p ogrom ów ,  ażeby  potępione  z o s ta ły   po g ro m y   w  sposób  nie

dw uznaczny.

—

Je ż e li R ząd p rz ed ło ży mi w te j sp ra w ie w niosek

z ro b ię to — o d p o w ied ział K o m en d a n t P iłsu d sk i.

Zwróćcie

się do R ząd u .

N a tem p o słu ch an ie z o sta ło zakończone.

http://rcin.org.pl

Delegacja żydowska u Moraczewskiego.

W zw ią zk u z posłuchaniem u K o m en d a n ta P iłsu d sk ieg o

d eleg a cja  ży d o w sk a  sk ła d a ją c a   się  z  pp.  D -ra   T hona  i  I)-ra
M aksa  L e se ra   z  K ra k o w a   o ra z  I.  G rilnbauina,  p rz e d sta w i
ciela  C en traln e g o   K o m ite tu   O rgan izacji  S jo n isty czn ej  z ja

w iła się w so botę u p re zesa m in istró w M oraczew skiego

i  p rz ed ło ży ła  m u  w   odpisie  zn an y   ju ż   m em o rjał  do  P iłs u d
skiego  w   sp ra w ie  pog ro m ó w   a n ty ży d o w sk ic h   w   G alicji.  D -r
Thon  zazn aczy ł,  że  nie  p rz y ch o d zi  ty lk o   dla  w y ta c z a n ia   ż a
lów,  lecz  żą d a  w y stą p ie n ia   R ząd u   ze  stan o w czą  en u n cjacją

przeciw pogrom om bez za strzeżeń , u w a g i g ró źb pod a d re

sem Ż ydów .

M oraczew ski o św iad czy ł, że choć w edle nad esłan y ch ze

Lw ow a sp ra w o zd ań stw ie rd z o n o ud ział Ż ydów po stro n ie

U kraińców , to je d n a k R z ą d p o tę p ia p og rom y i będzie j e

b ez w aru n k o w o zw alczał. D o ty ch c zas w p raw d zie R ząd za
ch o w y w ał w te j sp ra w ie p e w n ą re z e rw ę ze w zg lęd u n a nie-

skonso lid o w an e sto su n k i, o raz d lateg o , że p rz y rz e c z e n ia R z ą

du ty lk o w te d y m a ją w a rto ść , g d y może ich w całej pełni
do trzy m ać; w obec ro z p isa n ia w y b o ró w do K o n s ty tu a n ty R ząd

j e s t pew ny, że n a stą p i k o n so lid acja sto su n k ó w w e w n ą trz

k ra ju i w k ró tc e , w odpo w ied n iej chw ili, R z ą d z całym n a

ciskiem w y s tą p i p rzeciw ty m rozru ch o m i s ta ra ć się będzie

0 u trz y m a n ie b e z w zg lęd n e g o p o rz ąd k u i spokoju.

P re m je r

zaznaczył, że od p rz e d s ta w ic ie li P o lsk i z a g ra n ic ą o trzy m u je

wciąż te le g ra m y o p ro te s ta c h Ż y d ó w ta m te jsz y c h , co działa

na  szkodę  P a ń s tw a   P o lsk ie g o ,  n a  co  D r.  T hon  i  G riinbaum
ośw iadczyli,  że  o d p o w ied z ia ln e  c z y n n ik i  żydow skie  w   k ra ju
zaw sze  w   te j  sp ra w ie   z w ra c a ją   się  do  w ła d z   p o lsk ic h   t.  j.

do P . K. L. w K ra k o w ie i do R ząd u w W arsza w ie, sam e

zaś  sm utne  i  g ro ź n e  w y p a d k i  nie  są  je d n a k   żad n ą  tajem n icą
1  nie  m ożna  się  dziw ić,  że  k rz y k   poszk o d o w an y ch   dochodzi
z a g ran icę  i  w y w o łu je  ta m   donośne echo.  N a jsk u tec zn iejszy m
środkiem   u sp o k o jen ia  opinji  pub liczn ej  w   k ra ju   i  z a g ra n ic ą
może  b y ć  ty lk o   ja s n e   i  b e z w aru n k o w e  p o tęp ien ie  p o grom ó w
i  w y d a n ie   zaw czasu   z a rzą d zeń   za p o b ieg aw czy ch .

P re m je r

zaznaczył, że o s ta tn i k o m u n ik a t P . A. T. (z arzu cający Zy-

http://rcin.org.pl

dom p o lsk im bolszew izm ) nie pochodzi od R ządu , że w tej

sp ra w ie sta ło się nadużycie, że ju ż w drożono dochodzenia,

a w in n y ch p o ciąg n ie się do odpow iedzialności.

Ż ą d a n iu o d eb ran ia grabieżcom złup io n eg o m ienia, nie

m ożna, n ie ste ty , na ra zie uczynic zadość, bo dla p rz e p ro w a

d z e n ia ścisły ch re w iz ji w odnośnych w siach i m iastach b ra k

odpow iednich o rg a n ó w w ’dostateczn ej ilości.

N a w yłuszczone przez D .r a T hona żądan ie, czy R ząd

u z n a ł  zasadniczo  obow iązek  P a ń stw a   do  w y n a g ro d zen ia  p o sz
ko d ow any m   s tr a t  oraz  do  z a o p a trz e n ia  w d ów  i  sie ro t —  odpo
w ied z ia ł  prem jer,  że  w   p ra k ty c e   ta k ie   żąd an ie  w  obecnych
w a ru n k a c h   S k arb u   P a ń s tw a   je s t  bez  znaczenia,  a zasad nicze
z a ła tw ie n ie   teg o   żąd an ia  —  ja k   i  k w e stja   od szko do w ań   —

n ależ y do K o n s ty tu a n ty , k tó re j sp ra w ę tę przed ło ży.

4-go g ru d n ia 1918 r.

http://rcin.org.pl

O D E Z W A .

C e n tra ln y K o m ite t S jo n isty c z n y w P olsce w y d a ł n astę-

■ pującą odezw ę z pow odu rz ezi lw o w sk iej:

Ż Y D Z I !

S J O N I Ś C I :

W e L w o w ie p rz elan o k re w ży d o w sk ą w dniach 18 i 19

B m ie sią c a   K islew .  M ordow ano,  zarzy n an o ,  duszono;  spalono
■  setk i  m ężczyzn,  k o b ie t  i  dzieci.  G w ałcono  k o b iety   w  oczach
■  tłum u.  N ie  b y ł  to  pogrom ,  lecz  rzeź,  ja k ie j  nie  zn ała  na-

■ w et c a rsk a R o sja , k rw ią ży d o w sk ą p rz esiąk n ięta.

W o d ra d z a ją c e j się P o lsc e u rząd zo n o nam tę rzeź,.

■  w  P olsce,  k tó ra   z rz u c iła   z  siebie  obce  jarzm o  i  s ta ła   się
■  wolnym   k ra je m .  Z w y c ię stw o   w o jsk   p o lsk ich   nad  ruskiem i,.
■  k tó re   z a ję ły   L w ów ,  p rz y p ie c z ę to w a n e   zo stało   k rw ią   żydow -
■  ską,  p rz e la n ą   z  w ie lk ą   o k ru tn o ścią.

P rz e ra ż e n ie o g a rn ę ło ty ch , k tó rz y dokonali o k ru tn ej

■  rzezi,  ja k   ró w n ie ż  ty ch ,  co  nie  w trą c ili  się  i  nie  p o w strz y -
■  m ali  zdziczonego  tłu m u .  S z u k a ją   oni  w ym ów ek,  ab y   k re w
■  nie  z a w o ła ła   z  ziem i.  N ie  g a rd z ą   żadnym   środkiem ,  ab y

■ zam ydlić oczy, aby zm ylić opinję publiczn ą w ielk ieg o św iata,,
« ż e b y nic nie w id zian o i nic nie w iedziano.

U m y w ają ręce,

| k rw ią je sz c z e splam ione.

Ż ydów o sk a rż a ją oni. R ów nież b an d y ci żydow scy, po

w iad a ją oni, b ra li u d z ia ł w te j k rw a w ej ro zp raw ie.

B an-

i d y c i , p o w ia d a ją oni, n a p a d li n a Ż y dów lw ow skich. R o z g ła -

■ szają po św iecie, ja k o b y Ż y d zi szli rę k a w ręk ę z R u sin a m i
l i w ten sposób w y w o ła li g n ie w w o jsk a.

D zień w dzień

i zm yślają oni k ła m stw a , aby św ia t szero k i nie dow ied ział się

■ o ich w ielkiej i o k ru tn e j zbrodni, k tó ra nie zn a p rzeb aczen ia.

N ie z n a la z ł się w całym n a ro d zie polskim n a w e t je d e n

5 człow iek, k tó ry b y p o d n ió sł g ło s p ro te s tu p rzeciw k o w ielkiej

i okropnej zbro dni, k tó ra d o k o n an a z o sta ła w e L w o w ie prze-

jc iw k o naro d o w i ży d o w sk ie m u i całej ludzkości.

P rzeciw n ie, zaró w n o w inni, ja k i n iew in n i, zarów no

m ężow ie stan u , ja k p rz y w ó d cy naro d u s ta ra ją się u k ry ć

■ zbro d n ię.

http://rcin.org.pl

Lecz krew wola z z ie m i! Czysta i św ięta krew , która

przelana została przez uzbrojonych żołnierzy w obecności

arm ji w yzw olonej Polski.

Ś w iętą je s t ta krew, ja k krew Proroka, k tó ra w r e 1

i kipi i nie zna przebaczenia. Czy je s t na świecie siła, któ-
rab y m ogła stłum ić w ołania niew innej i świętej krwi?

My, bracia Żydów lwowskich, krw ią złączeni z w szyst

kimi tym i, któ rzy padli we w szystkich pogrom ionych m ias
tach P olski na Mękę Im ienia Izraela — my wiem y jak i na

nas obow iązek spoczywa.

N ietylko obow iązek w spom agania nieszczęśliw ych braci

— k tó ry wszak spełniam y — lecz rów nież obow iązek obro-

• ny, protestu — obowiązek w^obec naszego uciskanego narodu,

Ayalczącego o swe odrodzenie i wyzwolenie.

N ietylko żałobę przyw dziać winniśmy, nietylko popio

łem osypać głow y nasze, Musimy protestow ać przeciwko

# o rganizatorom straszliw ych pogromów, przeciwko tym , k tó

rzy sta ra ją się ukryć prawdę, którzy są świadkam i zbrodni
i ją przem ilczają.

niech ten p ro test stanie się protestem całego narodu,

w szystkich gmin żydowskich w Polsce, niech się połączą

w szystkie  głosy,  rozlegające  się  w  naszej  obronie  wobec  znie
wagi,  wyrządzonej  narodow i  oraz  spraw iedliw ości  Judzkiej.
1  niech  się  rozlegną  potężnym   wołaniem   od  jednego  końca

św iata ku drugiem u, niech zerw ą m askę kłam stw a i obłudy,

niech zadrżą serca w szystkich ludów cywilizowanych.

Poniedziałek, 6 dzień m iesiąca Tewes, ma myć dniem

p rotestu i żałoby w całej Polsce, we w szystkich jej m iastach
i m iasteczkach. Pow inniśm y wszyscy, jak jeden mąż, wynieść

nasz najostrzejszy protest, zaprzysiądz uroczyście, że żadne

na świecie prześladowania, żadne rzezie ani pogrom y nie są

w stanie zmusić nas, abyśmy zaprzestali walki o nasze pra-
wra narodowe, o nasze odrodzenie i wyzwolenie.

W ielki je s t smutek, straszn a je s t boleść, lecz również

potężny je s t św ięty gniew , kipiący w sercach naszych; śpi-
żową i mocną je s t nasza wrola do prow adzenia życia woł

anego narodu. Byliśm y zawsze narodem w ytrw ałym i takim

rów nież obecnie pozostaliśm y.

http://rcin.org.pl

Podczas rzezi lwowskiej, zarów no ja k podczas wielu

gromów, dokonanych na nas w naszej długiej tułaczce,
dnosimy nasz głos ostrego i gorzkiego protestu przeciw ko

szystkiin naszym jaw nym i ukrytym wrogom.

Naród żydow ski żyje, budzi się do nowego życia i nikt

) nie zmoże!

C en tra ln y K om itet

O rgan izacji Syjonistycznej

w Polsce.

n. 29-go, w miesiącu K islew

Roku 1850-ego w Golusie.

6-a’o grudnia 1918 roku.

Do Narodu Polskiego.

O kryte żałobą żydostw o W arszaw y i Polski całej w y

stępuje dziś z uroczystym protestem przeciw ko zbrodni, która

okonaną zo stała na Żydach we Lwowie. Z okrutnością

jie lu d z k ą bezprzykładną naw et w krw aw ych dziejach życlow-
Ł ic h wymordowano, spalono setki Żydówr, starców, kobiet

dzieci, rozgrabiono i puszczono z dymem mienia tysięcy.

hwilę w ydarcia Lw ow a z rąk rusińskich, chwilę zw ycię

stw a po długiej uporczywej walce niew inną krw ią żydow ską

rzypieczętow^ano. Z pośród arm ji zwycięskiej w yszli ci,

tórzy rozbijali, ci, którzy mordowali i palili. A arm ja cała,

dowództwo jej nic przez dwie doby nie zrobiło, aby kres

ołożyć krwawem u rozbestw ieniu, aby obronić niew innych,

by nie zostało okryte hańbą imię polskie.

A gdy skończyła się rzeź, gdy jeszcze dymiły się zgli-

zcza dzielnicy żydowskiej, gdy jeszcze leżały trupy pomor-

owanych i spalonych ludzi, rozpoczęła się potw orna akcja

szczercza półurzędow a i naw et urzędow a, akcja, której ce-

rn było rzucić zasłonę na popełnioną zbrodnię, zmyć ślady,

słabić wrażenie i zwalić winę na niewinnych. I gubiono

ię w prost w faktach, k tóre rzeź tę m iały w ytłom aczyć i u-

praw iedliw ić, ja k gdyby można było znaleźć coś, co mogłoby

http://rcin.org.pl

rzeź  taką,  rzeź  starców   i  dzieci,  palenie  żywcem  ludzi, gwał
cenie  kobiet  przed  zabójstwem,  wytłomaczyć  i  uniewinnił
I   nie  znalazł  się  w  całej  Polsce  ani jeden  Polak,  któryby wy
stąpił  publicznie  i  bez  zastrzeżeń  tę  zbrodnię  potworną pot»
pił.  Tygodnie  przeszły  zanim  głos  tak i  się  odezwał,  gło

słaby  i  chwiejny,  który  nie  posiadał  mocy  i  potęgi  oburzeni
św iętego  na  tych,  którzy  imię  zm artw ychw stałej  Polski  w  oh
liczu  św iata  całego  shańbili,  głos,  k tó ry   nie  był  nabrzmiał)
ludzkim   współczuciem  dla  tych,  którym   krw aw ą  kąpiel  spra
wiono.

N ik t w całej Polsce się nie znalazł, któryby słowo po

tężne,  słowo  praw dy  i  sprawiedliwości  rzucił w  tw arz  wszyst
kim,  co  nieustannie  szczuli  i  szczują przeciw Żyoom,  co szczę
ście  Polski  i  jej  wolność  na  krzywdzie  Żydów  i  ich  upośle
dzeniu  budować  chcą.  Gdy  w  przededniu wyzwolenia w  Wai
szawie  rozpoczęły  się  napady  na  Żydów,  zwróciliśm y  si

z  uroczystą  p rzestrogą  i  wezwaniem  do  kierowników  myśli
i  czynów  polskich  i  powiedzieliśmy  wtedy:  nie  przypusz
czarny  ani  na  chwilę,  ażeby  znalazł  się  w  Polsce  taki  sza
lenieć,  któryby  chciał  pogromów  żydowskich,  ale  na  co  Wy
czekacie,  W y  kierow nicy  narodu,  dlaczego milczycie?  Czy cze
kacie aż krew   się  poleje,  aż rozpocznie się m ordowanie  Żydów

N asze pytanie pozostało bez odpowiedzi. A gdy pierw

sza krew polała się w Kielcach, gdy w biały dzień rzucono

się na wiec żydowski i bito Żydów, znów żwróciliśmy się

ze słowami ostrzeżenia już do przedstaw icieli rządu ludo

wego wolnej Polski i jakąż odpowiedź otrzym aliśm y? Prze

dewszystkiem wytoczono przeciw nam Żydom cały szereg
oskarżeń, chciano uspraw iedliw ić to, co się stało. Nie chciano

w ystąpić ze słowem potępienia, ja k b y 4 trup y i 250 rannych

w Kielcach, jakby szalejący po całym kraju tero r antyży

dowski  nie  był  jeszcze  dostatecznym   do  tego  bodźcem.  Cze
kano  i  doczekano  się  Lwowa  z jego  licznymi  trupam i,  okrutnie
pom ordow anych  Żydów.  Lecz  i  po  Lwowie zabrakło  odwagi
zabrakło  mocy  i  nie  padło  ze  strony  rządu ludowego  to  słowo

potępienia  o  sile  potężnej,  które  byłoby  w  stanie  tam ę  poło
żyć  rozbestwieniu,  choć  nieco  zmyć  krwawe  plamy  hańby  ze
zm artw ychw stałej,  niepodległej  Polski.

http://rcin.org.pl

Przeciw tem u milczeniu, przeciw tem u ukrywaniu, pi*ze-

ciw temu w yszukiw aniu motywów uspraw iedliw iających pot
worne zbrodnie, na nas Żydach dokonywane, zakładam y w imię

praw dy i spraw iedliw ości, w imię najśw iętszych praw ludz

kich i narodowych, najuroczystszy protest. Gały naród ży

dowski  w  Polsce  dziś  rzucił  w arsztaty  swej  pracy,  zamknął
swe  szkoły,  biura  i  sklepy  i  zapełnił  św iątynie  swe  i  sale
zgromadzeń  publicznych,  aby  głos  swój,  głos  narodu,  k tóry
krw aw ą  drogą  m ęczeństwa  wciąż  jeszcze  kroczy,  dołączyć do
głosu  krw i  niewinnej,  wołającej  z  pod  zgliszcz  dzielnicy  ży

dowskiej we Lwowie i ośw iadczyć; •

„Niewinna i św ięta krew naszych braci i sióstr, którzy

padli we Lw owie i w innych miejscach Polski ofiarą za cały

naród żydow ski w oła głosem potężnym i bezustannym do
nas i do św iata całego.

Niech głos nasz zleje się z głosem krwi tej i zabrzmi

potężnym protestem całego narodu żydowskiego przeciw tej
zbrodni haniebnej, która na nas dokonaną została.

Nad grobem żywcem spalonych, pomordowanych, zarż

niętych  i  rozstrzelanych  w yrażam y  ból  swój  i  gniew   prze
ciw  tym,  którzy  swym  szczuciem  bezustannym   na  Żydów
pogrom  tem   przygotow ali,  przeciw ko  tym,  którzy za  pomocą
wykrętów  fałszyw ych,  za  pomocą  zam ilczania  obojętnego
chcieli  na  zbrodnię  tę  rzucić  zasłonę  i  ją   uspraw iedliw ić.

W im ieniu ofiar niew iunych żądamy praw dy i spra

wiedliwości, kary dla w innych, zadośćuczynienia dla pokrzyw

dzonych.

Okryci żałobą stoim y nad grobam i otw artem i razem

z naszymi braćm i we Lwowie i przysięgam y:

Nie zaznam y spokoju, dopóki nie będą rozbite kajdany

naszej  niewoli,  dopóki  nie  położym y  kresu  krw aw ej  drodze
naszego  golusu,  dopóki  nie  zabezpieczone  zostaną  nasze
prawa,  nie  wyzwolony  będzie  nasz  naród  i  nie  odbudowaną
zostanie  nasza  ojczyzna,  ziem ia  nasza  izraelska.

C en traln y K om itet

O rgan izacji S jo n istyczn ej w Polsce.

W arszawa, 9 g ru dn ia 1918 r.

4Łł

http://rcin.org.pl

D o P r e z y d e n t a

M i n i s t r ó w

M EM ORJAŁ

ludności żydowskiej pow. Jędrzejowskiego

W S P R A W I E

pogromów w obwodzie jędrzejowskim.

Ludność żydow ska powiatu jędrzejow skiego przeżywa

straszn y okres pogromowy, szczególnie dzięki występnej

agitacji i okropnym czynom bandy, na czele której stoi nie-

jakiś K alinka (pseudonim Kozuń).

Bandyci głoszą, jak o by stanow ili p artję lewicową; ce

lem  icłi  ma  być  zbogacenie  skarbu  wojskowego.  D zięki  ta
kim  środkom  agitacyjnym   zdobyli  sobie  ogromną  popular
ność  wśród  ludności  mieszczańskiej  i  włościańskiej.  N apa

d a ją   przy   udziale  wielu  tysięcy  włościan  na  miejscowości,
zam ieszkane  przez  Żydów,  przyczem  przed  mordem  i  rabun
kiem  w ygłaszają  przemowy,  kończące  się okrzykiem :  „Niech

żyje P iłsu d sk i!“.

M ilicja m iejscowa nie wie, co o bandytach myśleć i jak

się względem nich zachować. Być może, iż przez to, za

m iast bronić napadniętych, czynnie pom aga złoczyńcom. Tak

się też stało w W odzisławiu (15 w iorst od Jędrzejow a).

Ludność żydow ska od czasu pogromu w Działoszycach

spodziew ała się pogromu u siebie. Rzeczywiście, 18 b. m.
o g o d z . 7Va wiecz. do W odzisławia przybyło 6-ciu bandytów ,

z których tylko dwaj byli uzbrojeni w karabiny. W ślad za
bandytam i dążyli na wozach i pieszo włościanie, bogaci

i  biedni,  m ężczyźni,  kobiety  i  dzieci  z  okolicznych w s i:  Piet-
kowic,  Laskow ej,  Nawarzyć,  Scieżkowic,  Klimencic,  Siedlic,
Miernie,  Olszówki,  Św iątnik,  Uan,  M ierzaw y  etc.  Mieszcza

nie nie-Zydzi, z w yjątkiem 8 — 10, przyłączyli się do nich.

To samo zrobiła milicja m iejscowa, oddawszy im karabiny

K alinka m iał przemowę krótką, zakończoną entuzjastycznie
ogólnym o k rzy k ie m : „Niech żyje P iłsu d sk i!“, poczerń rzu

cono się na nielicznych przechodniów Żydów, którzy widząc co

się dzieje, z narażeniem życia szli, by odszukać starego ojca

lub młode dziecię, których nieobecność ich trw orzyła. Ode

http://rcin.org.pl

braw szy im pieniądze, zegarki i t. p. i ukończywszy „rew i

zje“ przechodniów, rzucili się do sklepów i pryw atnych miesz

kań Żydów. Bandyci byli w spaniałom yślni: zabierali zależnie
od stanu m ajątkow ego napadniętego, od 300 rb. do 25.000 na

„skarb w ojskow y“.

W łościanie i mieszczanie łupili towary,

'odzież, bieliznę czystą i brudną, naczynia etc. U M. Fuksen-

dlera, człow ieka bogatego, zostaw iono puste szafy i ściany.
Gdy zaś w targnęli inni włościanie, nic wziąć już nie

mogli, zabili syna jego, 21-letniego Dawida i ciężko zranili

żonę  i  córkę.  Całe  szeregi  fur wywoziły  mienie  Żydów.  Ko
biety  i  dzieci  w  płachtach  i  workach  niosły  swój  łup.  Trwało
to  do  44  zrana.

N azajutrz przybyła milicja z Jędrzejow a. Żydzi chcieli

przy jej pomocy odebrać choć część swego dobytku. Milicja
niechętnie robiła „rew izje“, raczej py tała się mieszczan, czy

mają jakieś tow ary żydowskie. Jedn ak i ,taka rew izja dała
pewne rezultaty. Nikogo z tych, którzy tow ary zwracali, do

tychczas nie aresztowano, a naw et nie spisano protokółu.

Rew izje te w yw ołały gniew uczestników napadu. Sko

rzystali więc z pogrzebu ofiary pogromu, Dawida Fuksenhen-
dlera, w którym b rała udział cała ludność żydowska Wo

dzisławia, by oskarżyć Żydów o chęć zemsty na ludno

ści chrześcijańskiej. Żydzi, rozumiejąc, iż takie oskarżenie

rzucone  było  w  umyślnym  zamiarze,  wysłali delegację do  K o
mendanta  miejscowego.  Lecz  w  tym  samym  czasie,  gdy  de
legacja  rozm awiała  z  Kom endantem ,  dano  znać,  iż  kilkoty-
sięczna  grom ada  zbliża  się  do  m iasta.  Było  to  o  4-ej  po  poł.

Zaczęły się niebawem ’o k rzy k i: „wyrżnąć wszystkich Żydów “.

Żydzi w tedy, doprowadzeni do ostateczności, postanowili bro

nić się. Dla obrony mieli tylko siekiery, łopaty etc. Broni
palnej nikt z nich nie miał.

W tem ktoś zawołał: „Żydzi na

padli na posterunek w ojskow y“.

W tedy milicja zaczęła, na

żądanie napadających, aresztow ać Żydów.

W drodze do w ię

zienia aresztow anych bito nielitościwie widłami, cepami, drą

gami  etc.  Zaaresztow ano  41  osób.  W szyscy  byli  poturbo
wani,  5-iu  osobom  trudno  było  zatamować  krew.  Przez
wzgląd  na  rozjuszenie  tłum u,  milicja  odstaw iła  ich  do  domów

dopiero o 12-ej w nocy.

http://rcin.org.pl

Ciężko pobici zostali: M. Frenkiel, B. Nigus. M. Sende-

rowicz, P in kus Ozierewski i M. Lipmanowicz. 21 b. m. oby

watele Żydzi z W odzisławia wraz z 2-ma członkami żydow
skiej reprezentacji narodowej m. Jędrzejow a przedstawili się

w ładzy  powiatowej,  prosząc  o  wypuszczenie  na  wolność  po
zostałych  36-iu  aresztowanych.  Przyrzeczono  im  uwolnić  ich
nazajutrz,  o  ile  śledztwo  wykaże,  że  Żydzi  na  posterunek  nie
napadli.

N azajutrz Komisja śledcza przybyła z Jędrzejow a do

W odzisław ia i aresztowanych uwolniła. Jeden z członków

Komisji z balkonu w ygłosił mowę do ludności chrześcijań

skiej, wskazując na niewinność Żydów w tych zajściach i ob

jaśniając, że takie ekscesy burzą podstaw y Polski. Odpowiedzia

no mu: „Śmierć sprzedawczykowi, żydowskiemu W ojtkow i“-

B yły jednak i szlachetne jedn o stk i w W odzisławiu, które

odczuły tragizm Żydów mordowanych i niesłusznie obwi
nionych :

1. N auczyciel ludowy w Pietkow icach zrzekł się swej

posady, nie chcąc ja k mówił, uczyć dzieci rozbójników.

2. K siądz proboszcz m iejscowy w porozum ieniu z bis

kupem K ieleckim zaprow adzili 4-tygodniow7ą żałobę kościelną

w parafji. Przez ten czas organy m ają nie grać, dzwony
nie bić.

3. Sędzia miejscowy podczas pogromu m iał odwagę

wypow iedzieć kilka słówT praw dy; zato dano mu ultim atum

„w yniesienia się“ z W odzisławia.

Niebezpieczeństwo pogromowe wisi i nad innem i mias

tami pow iatu.

Codziennie ludność żydow ska m. Jęd rze

jo w a z przerażeniem słyszy najniedorzeczniejsze, skierowane

przeciw   niej, obwinienia.  B araki  i  inne  zabudow ania  kolejki
kilkakrotnie  w  Jędrzejow ie  się  paliły.  Za  każdym   razem
obwiniano  Żydów  o  podpalenie,  m otywując,  iż  „Żydzi  chcą
w yrżnąć  ludność  polską,  przeto  chcą  usunąć  milicję  z  m ia sta “
(zabudow ania  kolejki  znajdują  się  w  odległości  3  w iorst  od

m iasta). Obw inia się Żydów, że m ają składy broni etc.

Wiedząc, czem się kończą takie pogłoski, Żydzi k ilk akrotn ie

prosili Z arząd pow iatu o zezwolenie na utw orzenie milicji
m ieszanej lub straży honorowej, lecz bez skutku.

http://rcin.org.pl

Zw racam y się teraz z prośbą:

1) o przeprow adzenie śledztw a i ukaranie w innych;

2) o polecenie utw orzenia milicji uzbrojonej, m i

licji, w której skład mieliby prawo w stępu

i Żydzi: je st to dla nas k w estja życia i śmierci,

kw estja nie cierpiąca zwłoki.

Nadm ieniam y jeszcze, że odezwa Rządu do ludności,

któ raby   zdem askow ała  pseudolew icow ą  organizację  pogro
mową  i  napiętnow ała  wogóle  wszelkie  ekscesy  antyżydow
skie,  byłaby  niezm iernie  pożądaną.

Z a ży d o w sk ą R eprezentację N a ro d o w ą

Obwodu Jędrzejow skiego

W ydelegowani przez nią:

podpisy:

ln ż . M . Tenenbaum,

K . fngber.

W arszaw a, 30 listopada 1918 r.

Żydowska delegacja z Jędrzejowa u Naczelnika Państwa.

W piątek, dnia 29 b. m. delegacja żydow ska z Jęd rze

jo w a została p rzy jęta przez kom endanta Piłsudskiego i wrę

czyła mu m emorjał o krw aw ych pogrom ach Żydów

w ob

wodzie jędrzejow skim . Pisłudski zw rócił delegacji uwagę
na to, że Żydzi zbytnio się denerw ują.

Inż. Tenenbaum: Bo też mają powród do denerw ow a

nia się.

Cała ludność chrześcijańska je s t bardzo rozdrażnioną

i WTOgo usposobioną. Ja k o prz}^kład może posłużyć n astę

pujący fakt: P rzed dwoma tygodniam i, podczas targ u m ilicja

jędrzejow ska wszelkim i sposobnmi prześladow ała Żydów7, co

spotkało się z ogólnym poklaskiem całej ludności. Przed

zniesieniem okupacji austryjackiej ze w szystkich stron dały
się słysześ okrzyki: N aprzód wypędzimy Żydów7 a później
okupantów.

Komendant: Faktem jed nak jest, że stało się inaczej.

Zresztą spraw a żydowska jest teraz bardzo zawiłą. Żydzi
sami mogą- j ą rozwiązać, em igrując do Palestyny.

http://rcin.org.pl

Del.: Jako delegaci Żydów jędrzejow skiego obwodu,

ośmielam y  się  zapytać:  Czy  Naczelnik  Państw a  uważa,  że
większość  Żydów,  którzy  m ieszkają  już  w  Polsce  przeszło
700  lat,  pow-inni  teraz  opuścić  kraj?

Kom.:

Mam na myśli tylko pewną część.

Z resztą

jesteśm y bardzo przychylnie usposobieni wobec Żydów.

Dajemy im wszelkie prawa.

Del.: Mamy praw a, ale tylko na papierze. (Delegaci

przytoczyli tu taj szereg faktów, ilustrujących odebranie

praw Żydom). G dyby nam dano faktyczne praw a, w jakiś,
sposób zagw arantow ane, Polska przekonałaby się, że Żydzi

są w iernym i obyw atelam i. Żydow ska młodzież w stępow ała

by do wojska i wogóle Żydzi braliby w ybitny udział w bu
dowie państw a.

K o m : Bardzo mię cieszy, ale „nie odrazu K raków

zbudow ano“.

Now y Dziennik, 8 /xn 1918 r.

http://rcin.org.pl

Do Dyrektora Departamentu Wyznań Religijnych

przy Ministerstwie W. R. i 0. P.

P p o f . D Ę B I Ń S K I E G O

Memorjał w sprawie gmin żydowskich.

Wobec otrzym anych przez nas wiadomości, iż Obyw a

tel D yrektor zajm uje się opracowaniem statu tu Gmin Ż y
dowskich pozwalam y sobie zakom unikować co następuje:

Nie ulega wątpliwości, że reorganizacja gmin je s t spraw ą

niecierpiącą zw łoki. Gminy muszą uledz gruntow nej demo

kratyzacji. Proces ten odbywa się już w wielu miejscowoś

ciach żywiołowo; stare zarządy ustępują i pow stają zarządy pro

wizoryczne, czyniące ju ż przygotow ania do nowych wyborów.

W W arszawie również pow stała Komisja M iędzypar- ,

tyjna, składająca się z przedstaw icieli stronnictw zarówno
mieszczańskich ja k socjalistycznych, k tóra opracowy w'uje ordy

nację  w yborczą;  p e rtrak ta cje   pomiędzy  zdekom pletowanym
i  zupełnie  obezwładnionym   Zarządem  Gm iny  a stronnictwam i
żydowskiemi  o  utw orzeniu prow izorjum   również  są ju ż  w toku.

Wobec oświadczenia N aczelnika P aństw a, że kw estja

żydowska  w  Polsce  może  być  ro zstrzy gn ięta  jedynie  przez
K onstytuantę,  uważam y,  że  s ta tu t  Gmin  Żydow skich,  stano
wiących  podwalinę  wielkiej  organizacji  żydostw a  w  Polsce,

nie  może  być  wprow adzony  w  życie  drogą  dekretu,  tym bar-
dziej,  że  całemu  społeczeństw u  żydowskiem u  w  Polsce,  przy-
sługuje  najzupełniej  praw o ujaw nienia na  Żydowskim  Zjeździe

Narodowym w Polsce swych pod tym względem poglądów.

S ta tu t Gminy, ja k rów nież projekt ustroju narodu ży

dowskiego w Republice Polskiej ma być uchw alony przez
tenże Zjazd i przedstaw iony do zatw ierdzenia K onstytuancie.

Pow ołując się na powyższe, zastrzegam y się jak najk a-

tegoryczniej  przeciw ko dekretow aniu  sta tu tu  gm innego,  przy
gotow anego  bez  udziału  pełnomocnych  przedstaw icieli  spo
łeczeństw a  żydow skiego,  i  uw ażam y,  że  w  chwili  obecnej
celowem  je s t  tylko  zarządzenie  w yborów   do  zarządów   gm in
żydowskich  na  zasadzie  form uły  5-cio  przym iotnikow ej  bez
różnicy  płci.

■

' W arszawa, dnia 18 giu d n ia 1918 r.

http://rcin.org.pl

Delegacja. C entralnego K om itetu O rganizacji Sjonistycz

nej  w  Polsce,  w  osobacli  p.p.  adw.  Griinbauma,  Inż.  Ker nera
i  A.  Podli szew skiego  w ręczyła  w  dniu  17  b.  in.  Naczelni
kowi  P a ń stw a   pismo  następujące:

Do Wodza Naczelnego Armji Polskiej.

Memorjał w spraw ie zakładników, w zię

tych w e L w o w i e z pośród naczelnych władz Or-

ganizacj i Sj onistycznej.

P olsk a A jencja Telegraficzna doniosła, że we Lwowie

wzięci  zostali  jako  zakładnicy  członkow ie  K om itetu  Cen
tralnego  O rganizacji  Sjonistycznej  w  G alicji  D -rzy  R ingel,
Reich,  Gabel,  H ausm an  oraz  redaktor  dziennika  żydowskiego

w ychodzącego we Lwowie. Przyczyny, które to zarządzenie

spowodowały, nie zostały w tej pierwszej depeszy podane.

Dopiero po kilku dniach ogłoszono wr imieniu kw aterm i

strza wojsk polskich wre Lwowie, iż zakładnicy ci w^zięci

zostali, poniew aż otrzym ano dowody stałego kontaktu pom ię

dzy O rganizacją Sjonistyczną, a Rusinami. Ja k ie to są do

wody kom unikat urzędow y nie podaje.

Po tym ostatnim kom unikacie niewiadomo ju ż zupełnie

w‘  jak im   charakterze  aresztow ani  zostali  wyżej  wym ienieni
członkow ie  K om itetu  C entralnego  O rganizacji  Sjonistycznej
w  Galicji,  czy  w  charakterze  zakładników ,  osobiście  niew in
nych  i  m ających  gw arantow ać  li  tylko  spokojne  zachowTanie
się-  ludności  żydow skiej,  czy  też  jak o   oskarżeni  osobiście
o  zdradę  stanu.

K om enda arm ji polskiej wTe Lwowie, stosując w-zglę-

dem Ż ydów m etodę brania zakładników z pośród obywrateli

P aństw a, staw ia ży d ó w wogóle, a sjonist-ów w szczegól

ności na rów ni z Rusinam i, z którym i toczona je s t wojna

o tw arta. Tym czasem nie dowiedziony został ani jeden fakt

pogw ałcenia przez Żydów zapow iedzianej neutralności.

Chcąc uspraw iedliw ić potw orną rżeź lwowską, władze

miejscowe nie p rzestają wbrew faktom oczywistym tw ier
dzić o udziale Żydów w w alkach po stronie rusińskiej.

Wzięcie zakładników z pośród władz naczelnych partji sjb-

nistycznęj miało, widocznie, służyć jeszcze jednym dowodem,
że „jydzi pom agali Rusinom,

http://rcin.org.pl

Ażeby znowu uspraw iedliw ić wzięcie zakładników z po

śród własnych obyw ateli rzuca się gołosłow ne oskarżenie
o zdradę stanu na stronnictw o sjonistyczne. Jesteśm y naj

zupełniej  pewni,  że  oskarżenie  to  pozbawione  je s t  podstaw.
O rganizacja  Sjonistyczna  wszędzie na  s wiecie  całym zachow y
w ała  i  zachow uje  w  n ajtrudniejszych  naw et  w arunkach  cał
k ow itą lojalność  wobec  państw a,  na którego  terytorjura  działa.

Z akładając protest uroczysty przeciw wzięciu zakład

ników z pośród -j.ydów lwowskich, przeciw trak to w aniu Ż y*

dów jako strony wojującej, oraz przeciw bezpodstawnem u
oskarżeniu Organizacji Sj oni stycznej o zdradę stanu, prosi-

I my najusilniej Pana Kom endanta, jako W odza Naczelnego

siły zbrojnej R epubliki Polskiej, o zarządzenie, aby areszto
wani członkowie K om itetu Centralnego O rganizacji Sjoni-

stycznej w G alicji zostali natychm iast uwolnieni.

Po odczytaniu rnem orjału ad w. Griinbaum dodał, że

podług otrzym anych wiado mości je n e ra ł R ozw adow ski przy

jął przedstaw icieli w szystkich ugupowań żydowskich z To

biaszem A szkenazym na czele, któ rzy zapewnili również, że

oskarżenie Organizacji Sjonistycznej o kontakt z Rusinam i
pozbawione jest wszelkich podstaw'.

Wobec tego areszto

wani przyw ódcy sjo n istó w alb o uw ażani są w yłącznie jako za

kładnicy, albo też winni być postaw ieni w stan oskarżenia

o zdradę stanu ju ż nie jako zakładnicy.

K om endant oświadczył, iż w tych dniach wyjeżdża do

K rakow a. Tam osobiście zbada spraw ę i porozumi się z j e

nerałem Rozwadowskim . Zakom unikow aną wiadomość o przy

ję te j delegacji uw aża za bardzo ważną.

W podobnych spra

wach w skazany jest przede wszy słkiein takt.

W ym aga tego

zarówno sytu acja wojenna, w Galicji W schodniej, ja k ró.wr

nież stosunki żydow sko - polskie.

Je n e ra ł R ozw adow ski je s t dowódcą ariuji czynnej i bess'

porozumienia się z nim nie można oczywiście zmieniać po

dobnych zarządzeń. W ogóle zaś niepodobna tego rodzaju

spraw y załatw iać w drodze telegraficznej. A ntysem ici, silni

we Lwowie, m ogliby to w yzyskać dla swych celów.

http://rcin.org.pl

W toku. dalszej rozm owy p. Grunbaum wskazał, że

wzięcie zakładników i przetrzym yw anie ich umożliwia w łaś

nie an ty sem itom . agitację, gdyż u trw ala mniemanie, jakoby

Żydzi  lw ow scy  byli  poprostu  stroną  wojującą.  Niewiadomo
nawet, gdzie  się  znajdują  obecnie  zakładnicy.  Zachodzi  oba
wa,  że  może  się  stać  c o ś ,takiego.,  co'  poteiu  nie  da  się  ju ż
napraw ić.  Jasnym   jest,  żex  ktoś  tu  chce  rzucić  zasłonę  na
pogrom  lwowski.

Kom endant uspokoił delegację, nadmie

niając,  iż  K om endant  Lwowa  je s t  człowiekiem   wielkiej  roz^
w agi  i  przed  w yjazdem   z  W arszaw y,  otrzym ał  odpowiednie
instrukcje.  Co  się  zaś  tyczy  Lw owa  samego,  to  tam   obec
nie  grozić  może  niebezpieczeństw o  w szystkim   mieszkańcom
m iasta,  o  ile  dojdzie  do  walk  ulicznych.

Pan Griinbaum odparł, iż mowa jest w danym razie

nie o niebezpieczeństw ie ogól nem, lecz o. takiein, które grozi

w yłącznie ludności żydowskiej we Lwowie.

„Pobudka“ rip.

podała  wiadomość,  jak oby   Żydzi  zaprzysięgli  zemstę  Pola
kom,  co  je s t  niezgodne  z  prawdą.  Na  tej  zasadzie  widocz
nie,  jen e rał  R ozw adow ski  wydał  swe  rozporządzenie o  wzię
ciu  zakładników .  Rozporządzenie  to  niew ątpliw ie  wywrze
ogromne  w rażenie  zagranicą,  gdyż  O rganizacja  Sjonistyczna

je s t organizacją w szechśw iatow ą. Dotychczas system b ra

nia zakładników żydow skich stosow any był przez jenerałów

rosyjskich.

Oczywiście nie chodzi tu o porównanie, ale-

z przykrością wypada na.to wskazać. Gdy Komendant w koń

cu  rozmowy  w trącił,  że  i  sjoniści  utrudniają  mu  sytuację,,
p.  Griinbaum  oświadczył,  że  przykro  sjonistom  wciąż  zw ra
cać  się  do  N aczelnika  P aństw a  z  podobnemi  spraw am i,  ale
nie  jest  to  ich  wina,  gdyż  nie  oni  urządzają  pogromy,  ani
też  nie  biorą  zakładników .

Przy pożegnaniu K om endant pow tórzył, że osobiście

zbada  tę  spraw ę,  co  delegacja  z  zadowoleniem   przyjęła  do
wiadomości  i  w yraziła  nadzieję,  że  kw estja  zakładników   zo
stanie  spraw iedliw ie  ro zstrzygniętą.

http://rcin.org.pl

Memorjał Centralnego Komitetu Sjonistycznego

Do O byw atela

P R E Z Y D E N T A M I N I S T R Ó W

W sprawie ograniczenia praw wyborczych

obyw ateli narodowości -żydowskiej.

W brew uroczystej deklaracji program ow ej Rządu Lu

dowego o równem trak to w an iu w szystkich obyw ateli bez

różnicy  w yznania  i  narodowości,  in stru k cja  do-  art.  L-ego
O rdynacji  W yborczej  do  Sejmu  Ustawodawczego  zaw iera
postanowienie,  iż  kto  się  przyzna  do  narodowości  polskiej
otrzym uje  praw a  wyborcze,  bez  wzglądu  na  to,  czy  urodził,
się  w  obrębie  okręgów   objętych  ustaw ą,  czy  też  poza  ich
granicam i.  Z  tego  w ynika,  że  Zyd,  k tóry   przyznaje  się  dv

przynależności  Państw ow ej  polskiej,  nie  zaś  do  narodowości
polskiej,  pozbawiony  je s t  praw   w yborczych,  o  ile  nie  uro
dził  się  w  granicach,  okręgów   wyborczych.

Postanow ienie

to wym ierzone jest w istocie swej przeciw ko całemu naro

dowi  żydow skiem u  w  Polsce,  gdyż  Żydów  staw ia  się  prze<j.
altern aty w ą  stracenia  praw   politycznych  lub  też  w yparcia
się  swej  narodowości.

Pojęcie obyw atelstw a polskiego jeszcze dotychczas nie

zostało ustalone w drodze praw odawczej. Nie ulega je d

nak wątpliwości, że pojęcie to oparte być musi na p od sta
wie państw owej polskiej, nie zaś narodow ościowej. Zresztą

sam  Rząd  Ludowy  stan ął  na  tera  stanow isku  w  dekrecie
o  ordynacji  wyborczej  do  rad  m iejskich,  w  którym   to  de
krecie  praw o  w yborcze  uzależnione  zostało  od  p rzynależ

ności państw ow ej w yborcy. Zaznaczyć należy prócz tego

jeszcze, że O rdynacja W yborcza do. b. R ady Stanu, jak rów

nież projek t O rdynacji Sejmowej, wniesiony do tejże Rady

Stanu,  stały  na  stanow isku  państw ow ein  i . żadnych  o g rani
czeń  do  osób  narodowości  żydow skiej  nie  stosow ały.  Społe
czeństwo  żydowskie  w  tej  pierwszej  próbie  zam askowanego

ograniczenia praw politycznych Żydów widzi nicbez piecz« y
precedens, zapow iadający w alkę,za pomocą ograniczeń praw-,

nych przeciwko mniejszości narodow ej w .Polsce. ,

. . ..

http://rcin.org.pl

Protestując, przeciwko tem u pogw ałceniu zasady równo

upraw nienia,  żądam y  natychm iastow ego  odwrołania  pow yż
szego  przepisu,  w zględnie  w yjaśnienia  urzędow ego,  że  oś
w iadczenie  uroczyste,  o  którym  przepis mówi,  ma być  oświad

czeniem o przynależności do P a ń stw a Polskiego, nie zaś do

narodow ości Polskiej.

Warszawka, dnia 20 G rudnia 1918 r.

Reorganizacja Gminy Żydowskiej.

We w torek dn. 24 b. m. odbyło się pierw sze posiedze

nie Zarządu Gminy Ż ydow skiej, na którem byli obecni za

proszeni przez Gm inę przedstaw iciele następujących u g ru
powań żydow skich: Zw iązek Ortodoksów", O rganizacja Sjo-

nistyczna, Zw iązek „M izrachi“, Zw iązek Rzem ieślników, Zw ią

zek „Jeszu run“, Ż ydzi Niezawiśli oraz asym ilatorzy. Nie zja

wili  się  natom iast  przedstaw iciele  żydowskich  stronnictw  so
cjalistycznych:  Bund,  „Poale - S jo n “,  S.  S.  oraz  ludowcy.  Ze
branie  zagaił  p.'  o.  przew odniczącego  Z arządu  p.  Rundstein,
k tó ry   n aw oływ ał  w szystkich  obecnych  do  współpracy,  do
póki  nie  zostanie  w ybrany  nowy  Zarząd  Gminy.  Do  tego

zaś czasu sta ry Z arząd łącznie z obecnymi przedstaw icie

lam i ugrupow ań będzie kontynuow ał dotychczasow y d ziałal

ność Gminy, nie w prow adzając żadnych zmian.

Poczym

pi  R undstein  zaproponow ał  przyjęcie  następującego  porząd
ku  dziennego:  1.  Z agajenie  posiedzenia:  2.  Podział  pracy;
3.  Spraw a  wyborów7 do Zarządu  G m iny;  4.  Żądania  urzęd
ników  gm innych;  5.  Spraw ozdanie  delegata  Zarządu  p.  L.

D aw idsohna z podróży do Lwowa.

W im ieniu ąjonistów p. Lew ite złożył 2 następujące

w nioski:  1.  S tary   Z arząd  Gminy  powinien  oświadczyć  pu
blicznie  to  co  już  niejednokrotnie  czynił  jeden   z  jego człon
ków  —  iż  znana  odezwa,  k tó ra  ukazała  się  w  swoim  czasie
n&/, murach  W arszaw y  została  w ydana  bez  zgody  Zarządu

(riftiny. 2. Funkcjonująca od kilku tyg o d ni K om isja Mię
dzyp arty jn a dla opracow ania O rdynacji W yborczej ma być

uznana przez pow izoryczny Z arząd Gminy. Przyczyni dw

http://rcin.org.pl

Kom isji tej m ają wejść przedstaw iciele starego • Zarządu,

ja k również reprezentanci tych stronnictw , które dotychczas

udziału  w  pracach  Komisji  nie  brały.  O pracow ana  przez
Komisję  O rdynacja  W yborcza  ma  być  przedstaw iona  przez
Zarząd  Gm iny  w ładzom   państw ow ym   do  zatw ierdzenia.  P o
w yższe  dw a  w nioski  muszą  być  rozpatrzone  i  przyjęte.na;
dzisiejszeui  posiedzeniu.  Przew odniczący  zebrania  ośw iad
czył,  że  kw estja  poruszona  w  pierwszym   wniosku  nie  znaj

duje się zupełnie na porządku dziennym, druga zaś będzie

omówiona  gdy  nadejdzie  jej  kolej,  a  m ianowicie  przy  punk
cie  3-im  porządku  dziennego.  Pan  F afb stein   w  imieniu  Or
ganizacji  „M izrachi“  ośw iadczył,  że  wogóle  nie  można  od
kładać  tej  spraw y  do  następnych  posiedzeń,  ponieważ  Z a
rząd  Gminy  tw ierdzi,  że  odezwa  rzeczona została jakoby w y
dana  bez  porozum ienia  się  z  Zarządem   Gminy,  a  więc:przez

jednego z członków Zarządu. Poniew aż w spółpraca nowego

prowizorjum. ma być solidarna, to nie można mieć pewności,
czy nie będą nowe niespodzianki i należy zgóry wiedzieć

z kim się przystępuje do pracy.

W imieniu K om itetu W yborczego Rzem ieślników ży

dowskich oświadczył p. K ry ształ, że reprezentanci rzem ieśl
ników żydowskich nie będą mogli pracow ać wspólnie z t a

kimi członkami Gminy, k tó rzy podpisali odezwę, która wy

w ołała oburzenie wśród ludności żydow skiej. Dopóki odez

w a ta nie zostanie cofnięta delegaci rzem ieślników nie będą

mogli brać udziału w pracach bieżących Gminy, gdyż masy

rzem ieślnicze, które ich w ybrały, straciłyb y do nich zaufanie.
D elegacja Rzemieślnicza nie może się zgodzić na odłożenie

tej spraw y do przyszłego posiedzenia, gdyż już na pierw-
szem zebraniu ma się ukonstytuow ać prezydjuin i ustalony

ma być podział pracy, do czego delegacja m usiałaby się
zaangażować.

Podczas dyskusji, k tó ra się nad tą spraw ą rozw inęła,

zabierali głos pp. Daw idsohn, Lichtenbaum , K irszrot i Kirsz-
braun. Pan Podliszew ski złożył w im ieniu delegacji sjoni-

stycznej  oświadczenie,  że  obow iązują  ją   dyrektyw y,  na  mocy
których  kw estja  dalszego  pozostania  w  prow izorjum   musi
być  dopiero  zdecydowana.

W końcu dyskusji p. K irszbraun

http://rcin.org.pl

w  imieniu  Związku  O rtodoksów   złożył  wniosek  o  odrocze
niu  rozpatrzenia  spraw y  odezwy  do  następnego  posiedzenia,
(-idy  wniosek  ten  został  p rzy jęty   w iększością  głosów   człon
ków  Starego  Zarządu  oraz  przedstaw icieli  ortodoksów ,  asy-
m ilatorów ,  Żydów  N iezaw isłych  i  Zw iązku  „Jeszu ru n “,  de
legaci  sjonistów ,  m izrachistów   i  rzem ieślników   opuścili  salę
posiedzeń.

W arszawa, dnia 24 g rudnia 1918 r.

Żydowska Konferencja Przedwstępna w Polsce.

P rzy udziale 498 delegatów7 rozpoczęła się dnia 2t> b. m.

o godz. 3^ popołudniu w sali te a tru „C entral“ K onferencja

Przedw stępna dla zw ołania Żydow skiego Zjazdu Narodo

w ego w Polsce.

W imieniu K om itetu O rganizacyjnego Żydow skiej K on

ferencji  P rzedw stępnej,  oraz  Centralnego  K om itetu  O rgani
zacji  Sjonistycznej  w  Polsce  zag aił  Zjazd  p.  Adw.  I.  Griin-
bauin,  k tó ry   pow iedział  m iędzy  inn ein i:

„Dotychczas z zawiścią patrzaliśm y na naszych braci z in

nych krajów , którzy dzięki swej organizacji mieli możność
w yrażenia swej woli. W naszem imieniu przem aw iali inni,

którym nie pow ierzylibyśm y naszych spraw . Z powodu na
szej dezorganizacji, szlachetniejsi z pośród braci naszych w}r-

wali w naszem imieniu życzenia i żądania nasze. Lecz ży-

dostwo polskie je s t dostatecznie dojrzałe, by w chwili, gdy

rozlegają się w

wiecie głosy w szystkich części narodu nasze

go, — rozbrzm iew ał także głos i tej części .narodu naszego,
k tó ra zam ieszkuje Polskę. Obecna K onferencja Przedw stępna,

skupiająca dokoła siebie zorganizow aną, ak ty w n ą część ży-
dostw a polskiego, je s t

zjaAviskiem

dziejowem. Ona to położy

podw alinę pod przyszłą żydow ską budowlę narodową; będzie
w yrazicielką woli żydow skiego ludu w Polsce. Nam iętnie

zwalczano naszą Konferencję. Zarów no lew ica jak prawica.
Ku

najw iększem u

żalowi naszemu, stosunek ugrupow ań robot

niczych do Konferencji był bierny. Zawodow e zw iązki ro-

.botnicze stały zdała, aczkolw iek wielu robotników tak w War-

http://rcin.org.pl

sza,wie ja k i na prow incji brało udział w 'w yborach. Mocno

żałujemy,  że  ich  przyw ódcy  nie  znajdują  się  wśród  nas  i  nie
walczą  tutaj  o  swe  hasła.  N ależy  także  żałować,  że  part ja,
która  chce  uchodzić  za  jedyną  w yrazicielkę żydostw a  zacho
wawczego,  nie  brała  udziału  w  w yborach  do  Konferencji.

Żydowska ortodoksja je s t mimo to reprezentow ana tutaj na

sali, snąć zrozum iała, że spraw a nasza je s t słuszna.

.Jakżeż możemy pozostać w dobie obecnej, bez przed

staw icielstw a aż do chwili zw ołania Zjazdu? Czy pozwolimy,
aby chaos, panujący w życiu naszem trw a ł i nadal? Czy

każdy dzień, każdy wypadek nie świadczą najdobitniej, ile

tracim y na tern, żeśm y sobie nie stw orzyli dotychczas przed
staw icielstw a?

Kongres pokojowy zbliża się. Zorganizow ane żydostw a

szykuje  się  do  w ysłania  swych  przedstaw icieli  do  ogólno-
żydowskiej  komisji,  pow stałej  w  Szw ajcarji  w  celu  przed
staw ienia  Kongresowi  Pokojowem u  żądań  żydowskich.  Czyż

by  nasze  miejsce,  miejsce  żydostw a  polskiego  miało  tam
być  woineY  Czyżby  zbrakło  tam  głosu  naszego?  N a  w szyst
kie  te  p y tan ia  obecna  K onferencja  Przedw stępna  jest  powo

łana dać odpowiedź. J e s tto zadanie historyczne, ciążące naj

pierwszej Żydow skiej K onferencji Przedw stępnej w Polsce.

Jesteśm y prześw iadczeni, że zadanie to Konferencja w ykona“ !

Pan F arbstein złożył spraw ozdanie o pobycie swoim

we Lwowie, mówca odczytał szereg protokołów, z których

wynika, że oskarżenia Żydów o złam anie neutralności poz

bawione są w szelkiej podstaw y. Po przem ówieniu członka

Żydowskiej R ady N arodowej wr K rakow ie D-ra Szw arcbarda

o położeniu Żydów7 w7 G alicji Zachodniej, oraz p. R ajzinana

o pogromie w Kielcach, p. Griinbaum zaproponow ał wybór

Komisji Politycznej dla opracow ania deklaracji o obecnem

położeniu Żydów w Polsce. W niosek ten został p rzy ję ty ;
następnie rozw inęły się debaty nad spraw ą Komisji Stałej.

P o zostałą część w ieczoru w ypełnił referat ad w. I. Griin-

bauma „O zadaniach Zjazdu i jego pro g ram ie“.

Program

Zjazdu streścił R eferen t w następujących tezach:

1. Spraw7a nowych podstaw narodow ych, na zasadzie

których powinno być przebudow ane życie żydów-

(V*

http://rcin.org.pl

r>4

akie w Polsce, oraz zagadnienia no w y cli form orgi*,-

nizacyjnych.

2. W szechśw iatow a spraw a żydowska w zw iązku z u t

worzeniem siedziby narodow ej w P alestynie, nad

uznaniem żydow skiego narodu i postaw ieniem go
narów ni z innym i narodam i.

3. Skupienia żydow skie w innych krajach oraz ich

.>•

praw a narodowe. -

i "

W arszaw a, dnia 22 grudnia 1918 r.

Konferencja przedw stępna odbyła się w W arszawie dn.

26  —  30  g rudnia  r.  b.  Stosow nie  do  spraw ozdania  K om i
sji  L egitym acyjnej  udział  w  K onferencji  wzięło  498  delega
tów   z  144  m iast  i  m iasteczek  polskich,  w  tej  liczbie  przed
staw iciele  Grmin  Żydow skich,  rad   m iejskich,  związków  za
wodowych,  kultu raln y ch i kobiecych,  oraz  w ybitnych  rabinów.

Podczas dyskusji nad referatem o Zjeździe Narodowym

ortodoksja w ystąpiła z żądaniem podkreślenia religijnego

momentu w program ie Zjazdu N arodowego.

Po dyskusji

i naradach m iędzypartyjnych nastąpiło porozumienie, na mo

cy którego Zjazd N arodow y ma obradować także nad kwestją.

zabezpieczenia potrzeb religijnych.

W ten sposób spraw a program u i zw ołania Zjazdu zos

ta ła ujęta w następującej re d a k c ji:

1. K onferencja P rzedw stęp n a uchw ala zwołać n ajpóź

niej w marcu .1919 roku Zjazd Narodow y w szy st

kich Żydów Polskich, w edług ordynacji w yborczej,

opracow anej przez Konferencję Przedw stępną.

2. Zjazd N arodow y ro zp atrzy i zdecyduje: a) w ja k i spo

sób zbudować życie żydow skie w Polsce na no wych

podstaw ach, b) zaspokojenie potrzeb religijnych ży-
dostw a.

3. Zjazd będzie obradow ał nad w szechśw iatow em po

łożeniem żydostw a w zw iązku ze spraw ą utw orze

nia siedziby narodow ej w Palestynie, nad uzna

niem narodu żydow skiego i postaw ieniem go narów ni

z w szystkim i innymi narodam i.

http://rcin.org.pl

4. Zjazd omówi zagadnienia skupień żydowskich w in

nych krajach oraz kw estję ich praw narodowych.

5. Na zasadzie tego program u powinien K om itet O r

ganizacyjny Zjazdu ustalić porządek dzienny i po

dzielić refe ra ty m iędzy przedstaw icielam i różnych

partji.

N astępnie został zaaprobow any przedłożony przez p. N.

Szwalbe  projekt  ordynacji  wyborczej  do Żydow skiego  Zjazdu
Narodowego,  oparty   na  6-cio  przym iotnikow em   głosow aniu.
P ro jek t  przew iduje  podział  Polski  na  18  okręgów   w ybor
czych,  przyczein'  1  poseł  w ypada  na  10.000  mieszkańców Ż y
dów.

Galicję przekazano Żydow skiej Radzie Narodowej

w K rakowie. Zjazd N arodow y liczyć będzie około 250 posłów.

Dr. Gotlieb referow ał spraw ę żądań narodu żydow

skiego na K ongres Pokojow y, oraz o Tym czasowej Radzie

Narodowej i jej zadaniach. Po dyskusji w tych spraw ach

uchwalono  powołać  do  życia  Tym czasow ą  R adę  Narodową,
której  zadania  są  następujące:  obrona  Żydów  nazew nątrz,
w ysłanie  przedstaw icieli  do  żydow skiej  delegacji  pokojowej
w  Szw ajcarji,  m ającej  na  celu  obronę  interesów   żydostw a,
prżygotow anie

Ż ydow skiego Zjazdu Narodowego, który

wybierze stałą reprezentację narodową.

Pozatem dyskutow ano o tak ty ce wyborczej do Sejmu

i uchwalono we w szystkich okręgach w ystaw ić w łasne k a n

dydatury. Akcję w yborczą w całym k raju przekazano T.R.N.,

której  kandydaci  m ają  bronić  w  K onstytuancie  uchw ał  przy
szłego  Zjazdu  N arodow ego  Na  jednem   z  pierw szych  posie
dzeń  została  w ybrana  K om isja  Polityczna,  któ ra  opracow ała
D eklarację.  N a  skutek  propozycji  g ru p y   delegatów ,  Komisja
zredagow ała  depesze  do  W ilsona,  Balfoura  i  przedstaw icieli

wszechśw iatow ego  żydostw a  Sokołowa,  B randeisa  i  Weiz-
mana.  T ekst  depesz  jednogłośnie  i  entuzjastycznie  zatw ier
dzony  został  przez  K onferencję.  (Podajem y  oddzielnie  depe
sze  w  oryginalnem   brzm ieniu).

W skład Tym czasowej R ady Narodow ej, weszło 40 człon

ków, a wśród nich 18 z W arszaw y. Zjazd zam knięto w pod

niosłym nastroju odśpiewaniem hym nu narodow ego.

http://rcin.org.pl

T. R. N. ukonstytuow ała się i przy stąp iła do pracy.

Prezydjum składa się z następujących osób:

ŚC ISŁE PR E Z Y D J[)M :

1. A d w. G r r i i n b a u m

2. H. F a r b . s t e i n

3. A. P o d l i s z e w s k i

ASESORZY:

1. R a k .

2. Dr. S. Poznański.'

S E K R E T A R Z E :

1. f l e f t m a n

2. S z c z e r a ń s k i

W arszaw a, dnia 3 stycznia 1919 r.

D E K L A R A C J A .

W mrocznych latach obcego panow ania, niew oli i prze

śladowań, k tó re Polska przeżyw ała, Żydzi polscy byli preze-
śladow ani wspólnie z w szystkim i obyw atelam i kraju, w szcze

gólności  zaś  jak o   Żydzi.  Społeczeństwo  polskie,  jakkolw iek
samo  uciskane  pod  w zględem   narodow ym   i  prześladow ane
przez  swych  wrogów ,  uporczyw ie  zaprzeczało  istnieniu  n a
rodowości  żydow skiej.

W pojęciu polityków i przyw ódców polskich Żydzi ska

zani  byli  na  asym ilację  z  otoczeniem  polskim.  Z tego  punktu
widzenia  prow adzona  była  cała  p o lity k a  polska  w  stosunku
do  Żydów.  P olityk a  ta*  była  popierana  ze  strony  żydow
skiej  przez  asym ilatorów ,  dla  któ ry ch   najw yższym   ideałem

była  zagłada  żydostw a,  jak o   odrębnej,  w spólnoty,  jako  n a
rodu  o  w łasnych  form ach  życia,  o  w łasnych  ideałach,
nadziejach  i  dążeniach.  A sym ilatorzy  w znieśli  m ur  pom ię
dzy  polskim  a  żydpwskim   narodem, ‘  fałszow ali  żydow ską

opinję społeczną, ukryw ali isto tn e oblicze żydostw a pol
skiego, jego istotne dążenia i pragnienia. Stosunki te m u

siały ostatecznie prow adzić i faktycznie doprow adziły do po
lity k i ek sterm inacyjnej Żydów. Postaw iono Żydów przed

http://rcin.org.pl

alternatyw ą: albo się zasym ilow ać, albo też uledz wyparciu

lub zagładzie. Prow adzono gw ałtow ną hecę antysem icką,

zorganizow ano bojkot na polu ekonomicznym i społecznym,
nie powstrzym ano się naw et przed sojuszem z antysem ityz

mem  carskim,  przed  ograniczeniem   praw   żydowskich,  przed
aferą  szpiegow ską  w  pierwszym   roku  wojny,  k tó ra   wiele
krw i  i  ofiar  kosztow ała  Żydów.  W yzyskuje  się  organy  sa

morządu, które pow stały w okresie okupacji, jako nowy oręż

w walce z Żydam i. Nie czyniono przytem różnicy pomię
dzy zasym ilowanym i, a niezasym ilow anym i Żydam i, gdyż

w istocie dawno ju ż stracono nadzieję, że Żydzi chcą i mo

gą się zasymilować, naw oływ anie zaś do asym ilacji pozostało

jedynie wymówką.

Gdy zaś w reszcie w ybiła godzina w yzw olenia Polski,

k tóra została najgoręcej pow itana przez w szystkie stronni

ctw a żydowskie, przez w szystkich Żydów w Polsce zamiesz

kałych — sytuacja uległa jeszcze znaczniejszem u pogorszeniu.

Zaczęto bić Żydów na ulicach W arszawy; w ybuchły

pogrom y w G alicji Zachodniej, wreszcie przyszło do krw i
przelew u w K ielcach i do rzezi lw ow skiej.

Polska opinja społeczna, ja k to było w czasie jej spekulo

wania na rosyjskim  antysem ityzm ie nietylko m ilczała  lecz  rzu
cała  haniebne  oszczerstw a  na  dręczonych  Żydów,  aby  się
oczyścić  wobec  św iata.  O szczerstw a  te  zawsze  przystoso

wane są do danego momentu politycznego. Za panow ania

rosyjskiego oskarżano nas Żydów o sym patje niemieckie,

gdy Niemcy były u w ładzy zarzucano nam sym patje rosyj
skie, obecnie zaś po zw ycięstw ie K oalicji oskarżeni jesteśm y

0 sym patje dla m ocarstw centralnych.

N aw et R ząd Ludowy, po którym Żydzi oczekiwali

szczerego  i  spraw iedliw ego  trak to w an ia,  nie  posiadał  od
w agi  w ystąpienia  przeciw ko  hecy  antysem ickiej.  Rząd  za
chował  się  wyczekująco,  nie przeciw działał kam panji oszczer
czej  —  i  doczekał  się  rzezi  lwowskiej.  I  dotychczas  nie
starczyło  mu  odw agi  położenia  kresu  hecy  antysem ickiej
1  terrorow i  antyżydow skiem u,  k tó ry   rozpanoszył  się  w  ca
łej  Polsce  i  G alicji,  szczególnie  zaś  w  m iastach  pogranicz

nych, ja k w Łapach, któ re zdobyły sobie ju ż sm utną sławę

http://rcin.org.pl

z powodu okrucieństw miejscowej żandarm erji wobec Ż y

dów. W brew uroczystem u przyrzeczeniu o traktow aniu Ż y
dów narów ni z w szystkim i obyw atelam i Polski, Rząd L udo

wy toleruje bojkot Żydów, zm ierzający do w yparcia ich ze

w szystkich  posad,  nie  zatrzym ując  się  naw et przed  skazaniem
setek kolejarzy — Żydów na  bezrobocie.  Rząd  zezw ala na w y
pędzenie  uczniów  żydow skich  ze  szkół  pryw atnych  i  rządo
wych,  jedynie  dlatego,  że  brali  udział  w  obchodzie  p ro tes

tującym , przeciw ko rzezi lw ow skiej. R ząd Ludow y dopusz
cza, aby praw a obyw atelskie Żydów zostały faktycznie

ograniczone w najrozm aitszy sposób i w najróżnorodniej
szych dziedzinach.

W ordynacji wyborczej do K o n sty tu an ty R ząd pozba

w ił  praw   politycznych  tych  Żydów,  którzy  od  wielu  lat
m ieszkają  w  Polsce,  lecz  nie  urodzili  się  w  niej  i  żąda  od
nich,  aby  zadeklarow ali  swą  przynależność  do  narodow ości
polskiej,  nie  zaś  do  P ań stw a  Polskiego,  o  ile  chcą  korzys
tać  z  praw   politycznych.  Zarządzenie  powyższe  w łaściw ie
sprow adza  się  do  tego,  że  rów nież  i  ci  Żydzi,  którzy  uro
dzili  się  w  Polsce,,  zostają  bez  ich  wiedzy  i  w brew   w łas

nej ich woli zaliczeni do narodowości polskiej i nie są tra k
tow ani, jako obyw atele P ań stw a Polskiego narodowości ży

dowskiej.

P ierw sza Żydow ska K onferencja Przedw stępna w Polsce

dla zw ołania Żydow skiego Zjazdu N arodowego, w której u-
czestniczy 498 przedstaw icieli Gmin Żydowskich, Żydów —ra d

nych m iejskich, delegatów stow arzyszeń zawodowych, k ul
turalnych i kobiecych z całej Polski, ośw iadcza uroczyście:

P ro testu jąc wobec całego św iata przeciw krzyw dom

i  gw ałtom   wyrządzanym   nam  codziennie,  przeciw ko  k rw a
wym  pogromom,  szczególnie  zaś  przeciw ko  rzezi  lwowskiej,
przeciw ko  braniu  zakładników   żydow skich  celem uspraw ied

liw ienia zbrodni lw ow skiej — żądając, aby w niedw uznaczny

sposób potępione zostały haniebne te gw ałty , aby ukarani

zostali zarówno 'organizatorzy pogromów, ja k i spraw cy
hecy antysem ickiej, aby wszyscy k tó rzy ucierpieli z powodu

gw ałtów , pogrom ów i rzezi otrzym ali spraw iedliw e odszko
dowanie — K onferencja stw ierdza co następuje:

http://rcin.org.pl

Spraw a żydowska w P ań stw ie Polskiem , w którego

rozbudow ie Żydzi są nie mniej zainteresow ani, niż wszyscy
inni obywatele, może być uregulow ana dopiero w tedy, gdy

rów noupraw nienie Żydów zostanie uczciwie realizow ane w ży

ciu, kiedy Żydzi uznani zostaną, za mniejszość naro
dową, której będą zagw arantow ane praw a zbudowania w P ol

sce w łasnego życia na zasadach autonomicznych.

Zasady powyższe, ja k rów nież podstaw y Żydowskiej

Organizacji Narodowej w Polsce m ają być sform ułow ane i u sta

lone  przez  Żydow ski  Zjazd  Narodow y,  k tó ry   ma  się  zebrać
w marcu  1919 roku.  Żydzi  w Polsce,  stanow iący  część  narodu
żydowskiego, już  uznanego przez  państw a  zachodnie  i  demok
rację  św iatow ą,  mają  prawo  do  sam ookreślenia  i  sam orządu

rów nież w Polsce.

U chw ały Zjazdu, które będą wyrazem woli narodu ży

dowskiego w Polsce, powinny być zatw ierdzone przez Kon
stytuan tę, k tó ra odbuduje całe życie państw ow e.

Do tego czasu zaś państw o nie powinno użyczyć swej

w ładzy tym, któ rzy chcą zburzyć istniejące organizacje
gminne narodu żydow skiego w Polsce, natom iast ma dać

możność dem okratyzow ania ich już w chwili obecnej.

Stojąc na gruncie niepodległości P ań stw a Polskiego,

zgłaszając gotow ość w spółpracy dokoła jego rozbudow y,
K onferencja w yraża głębokie prześw iadczenie, że tylko ta

droga uw ażana być może za drogę praw a i sprawiedliwości,
k tó rą Państw o Polskie winne je st żydoAvskiej mniejszości

narodowej w Polsce.

31-go grudnia.

http://rcin.org.pl

SgŁ archiwalny IB.'

biuro

prasowe ORQfinizfiai S

oniSTyczne: u> poisce.

filaterjałg u) spraiuie □ □ □ □

□ o □ □ Żydowskiej u) Polsce.

Żydzi jako mniejszość

----- narodowa. — =

Pod redakcją I. Griinbauma.

—

Z E S Z Y T D R U G I .

—

C D

W A R S Z A W A

1919.

! ■

S T V 7 U T

L I T E " * r . t O C H

P A

B I B L I O T E K A

00-33U Warszawa, ul. Nowy Świat Ti

Tel.

68-03

http://rcin.org.pl

b iu ro prasoudc

0RQfinizflC3i s io m s T y c z ir a

e o iis c e .

materjału u) sprawie D

D □

□ □ □ □ Żydowskiej u) Polsce.

Żydzi jako mniejszość
= — narodowa.-----

Pod redakcją I. Grunbauma.

—

Z E S Z Y T D R U G I .

—

i i 1 • ' . T U T

B A D A Ń L I T E R A C K I C H P A N

00-330 Warszawa, lH. Nowy -wiał 7?

r ii. ■

6-58-H

W A R S Z A W A

1919.

http://rcin.org.pl

ITlemorjał o sprawie żydowskiej u) Polsce

wręczony w styczniu 1919 r.

przez C. K. Organizacji Sjonislycznej

Polsce,

misjom francuskiej i angielskiej oraz misji nou!ens’a na ich żądanie.

Z a s a d n i c z ą c e c h ą polityki polskiej w sp r a w ie ży d o w sk iej

było d ą ż e n i e do z a s y m i l o w a n i a ż yd ów .

Sfery, które w ie r z y ły w

a s y m i l a c j ę ż y d o w s k ą P o l s c e , o dnosiły s i ę p rzy c h y ln ie do ży d ó w ,

n a t o m ia s t n ie p r z y c h y l n ie o d n o siły s i ę sfery, które w ia ry tej nie

p o s i a d a ły

alb o

które

ją

straciły.

Partja,

lub

p o s z c z e g ó l n y

polityk dopóty stał po stronie ż y d ó w ,

bronił z a s a d y r ó w n o 

u p r a w n i e n i a oraz z w a l c z a ł a n t y s e m it y z m , którego p rzejaw y u w a 

ż a ł za n i e s z c z ę ś c i e dla kraju, dopóki w ierzył, ż e żydzi znajd ują

się n a drodze ku zu p e łn e j p olo nizacji, i n ie d a l e k i już c z a s , a

z n i k n ą w s z e l k i e r ó żn ice j ę z y k o w e , kulturaln e i o b y c z a jo w e , d z i e 

lą c e p o la k ó w w y z n a ń c h r z e ś c i j a ń s k i c h od

p o la k ó w w y z n a n i a

m o j ż e s z o w e g o . A n t y s e m i t y z m , w e d l e ich m n i e m a n i a , m o ż e je d y 

n ie p r z e s z k o d z i ć p ro c e so w i p olo nizacji, a dla te g o m u s i być

z w a l c z a n y . L e c z z drugiej strony n a l e ż y z w a l c z a ć ż y d o w s k ą od 

rę b n o ść , m a j ą c ą sw ój w y r a z w ję z y k u , kulturze i o b y c z a ja c h ,

oraz w s z e l k i e d ą ż e n i a do odrębności.

T a k i e to były c e c h y z a s a d n i c z e

p o ls k ie g o f i lo s e m ity z m u

w s z e l k i c h o d c ie n i . N a ta k ic h z a s a d a c h opie rał s i ę akt W i e l o 

p o ls k ie g o z r. 1 8 6 2 o e m a n c y p a c j i, który u s u n ą ł w s z e l k i e ogra-

c z e n i a praw ż y d o w s k ic h .

W a k c i e tym

zn a jd u j e m y

niektóre

przep is y, b e z p o ś r e d n i o s k i e r o w a n e p r f e c i w k o od ręb n o ści ż y d o w 

sk iej, a z m i e r z a j ą c e do p r z y ś p i e s z e n i a procesu a s y m ila c j i. Z e t k n i ę 

c i e s i ę z r z e c z y w i s t o ś c i ą s p o w o d o w a ł o b a n k ru ctw o te g o f i lo s e 

m ity z m u . W y s t a r c z y ło p r z e k o n a n ie , ż e ży dzi c h c ą k r z e w ić w ł a s n ą

p ra sę w j ę z y k u h e brajskim lub ż y d o w s k im , ż e c h c ą p i e l ę g n o w a ć

http://rcin.org.pl

* w ł a s n ą literaturę i teatr, by z w ą t p ić w a s y m ila c j ą i przyją ć

program a n ty s e m ic k i . J e ż e l i ja k a ś partja z a w io d ła się w s w y c h

n a d z ie j a c h , ż e żydzi g ło s o w a ć b ęd ą w e d l e jej rozkazu, w b rew s w o 

im in teresom ,

l e c z z g o d n ie z in t e r e sa m i danej partji, która w

tym

s p o s o b ie

g ło s o w a n i a

dopatryw ała

się

o b o w ią z k u ż y d ó w

w z g l ę d e m P o ls k i i pols kości,

partja ta s t a w a ł a s i ę z a z w y c z a j

a n t y s e m ic k ą . K a ż d a partja d o m a g a ł a się, a b y ż y d z i p o lo n i z o w a 

li s i ę w e d łu g jej w ła sn ej

recepty i w ł a s n e g o

w id z im is i ę .

D la

N arodow ej D em okracji n a w e t ży dzi

z a s y m i l o w a n i , popierający

p o s t ę p o w c ó w , byli zbyt mało z a s y m i l o w a n i . W takiej sam ej s y 

tuacji z n a l e ź l i s i ę w opinji p o s t ę p o w c ó w ż y d z i z a sy m ilo w a n i*

n a l e ż ą c y do o b o z ó w so c j a lis ty c z n y c h . Stało s i ę w prost z a s a d ą :

k aż d e rozczarow anie - co do asy m ila cji ż y d ó w p ociągało za s o b ą

a n t y s e m it y z m .

A za te m żydzi s ą s z k o d liw i, b ą d ź to, gdy n ie

m o g ą s i ę a s y m i l o w a ć , bąd ź też, gdy a s y m i l o w a ć się n ie c h c ą .

A w o b e c te g o n a le ż y ic h w y r u g o w a ć i z m n i e j s z y ć ich ilość.

Podkład

J e s z c z e je d n a p rzyczyn a s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n a w p ły -

społeczno-

w a ła

w zro st i rozwój

nastroju

a n t y s e m i c k i e g o

ekonomiczny. o ra z p o lity k i

a n ty ż y d o w s k i e j. W d a w n e j P o l s c e żydzi

s t a n o w ili tr zeci

stan.

P o m i ę d z y p o ls k ą

s z l a c h t ą a ch ło p e m

stał

żyd

ch arak terze

m i e s z k a ń c a

m ia sta ,

jako

kupiec*

r z e m i e ś l n ik , pośrednik . Ilość k u p c ó w p o ls kic h b yła nader

n ik ła .

W o k resie m io d o w y c h m i e s i ę c y a s y m ila c j i, p o ls k ie sfery p oli

t y c z n e utrzym yw ały, ż e żyd zi p o w in n i p o z o st a ć t e m , c z e m

są,

i n ie z m i e n i a ć sw ej struktury sp o łe c z n e j, w in n i s i ę tylko a s y m i 

l o w a ć . T ą drogę c h c ia n o w y tw o r z y ć p r a w d z iw ie polski st an tr z e c i.

P o g lą d te n p a n o w a ł dopóty,

dopóki

m i e s z c z a ń s t w o polsk ie nie

było w s t a n ie w y w i e r a ć w p ły w u n a b ie g w y p a d k ó w w kraju.

W p o ls ce śr e d n i o w i e c z n e j m i e s z c z a ń s t w o p row adziło u p o r c z y w ą

w a l k ę z ż y d a m i . Z osta ło j e d n a k p o k o n a n e p rzez s z l a c h t ę i nie

m ogło w y k o r z y sta ć s w y c h z w y c i ę s t w nad ż y d a m i .

gdy p o w 

st ało ono w końcu X IX s t u le c ia , n a t y c h m ia s t w z n o w i ł o w a l k ę

e k o n o m i c z n ą z ży d a m i. R ozw ój k a p it a liz m u oraz r e g im e rosyjski,

który trzym ał p o la k ó w z d a ła od w s z y s t k i c h p o sa d r zą d o w y ch i

u rzęd ó w , coraz w ię c e j

z m u s z a ł ich do s z u k a n i a zarob k ów w

h a n d lu i p r z e m y ś le .

Z a n ik ł wstręt, jaki c e c h o w a ł s z l a c h e c k ą

http://rcin.org.pl

P o ls k ą dla k u p ca i p r z e m y s ło w c a .

W zro st p r a w d z iw ie p o ls k ie 

g o m i e s z c z a ń s t w a

s z e d ł ręka w rękę z rozrostem konkurencji

e k o n o m i c z n e j z

ż y d a m i ,

z roz k w ite m a n t y s e m i t y z m u i polityki

a n t y ż y d o w s k i e j . K u p i e c polski był zbyt słaby, by m ód z w s p o 

sób s w o b o d n y k o n k u r o w a ć z k u p c e m ży d o w s k im , p o sia d a ją cy m

w i e l o w i e k o w ą ru ty nę. S z c z e g ó l n i e było to trudne

dla drobnego

ku p ca .

D l a t e g o

d ą ży ł on do s y s t e m u

protekcyjnego,

któryby

u m o ż l i w i ł m u w a l k ę z ż y d a m i i o d n i e s i e n i e nad nim i z w y c i ę 

s t w a .

P a ń s t w o rosyjskie , p o m i m o sw ej polityki a n ty s e m ic k i e j i

o g r a n i c z e ń

p r a w n y c h , ja k i e

w z g l ę d e m

ż y d ó w

st o so w a ło ,

nie

c h c i a ł o u z n a ć t e g o s y s t e m u p rote kcyjnego.

M ie s z c z a ń s t w o ted y

z m u s z o n e było a p e l o w a ć do s p o ł e c z e ń s t w a i prasy. M ów iło ono:

tr z e b a st w o r z y ć p r a w d z iw ie p o ls k ie m i e s z c z a ń s t w o : n a l e ż y s p o l

s z c z y ć h a n d e l i o d ż y d z ić m i a s ta . P ó k i s p o ł e c z e ń s t w o polsk ie n ie

p o s i a d a

w ła sn e j

w ła d z y ,

m o ż e s w e c e l e

o s i ą g n ą ć

j e d y n i e

drogą s a m o p o m o c y . W ty m c e l u n a l e ż y w y k o r z y sta ć w s z y s t k i e

r o z p o r z ą d z a l n e środki. J e d n y m z tych środków było p r z e d s t a w i a 

n ie ż y d ó w za n a j w i ę k s z e

n i e b e z p i e c z e ń s t w o , g r o ż ą c e P o l s c e .

Ż y d z i n ie p o w in n i s i ę ju ż a s y m i l o w a ć : m i e s z c z a ń s t w o nie ż y 

c z y ł o s o b ie , by p roces

a s y m ila c j i

s i ę od b yw ał.

P r a g n ę ło ono

u w o l n i ć s i ę od ży d ó w .

D ą ż e n i e to zostało p o d n ie s io n e do g o d 

n o ś c i

pro gra mu p o li ty c z n e g o ,

p o c z ą tk o w o u N a ro d o w ej D e m o 

kracji, a w koń cu u w s z y s t k i c h partji b u r żu a zy jn y ch .

N a ty m

g r u n c i e w y k w i t ł ruch bojk otowy, który w s z e r e g a c h N a ro d o w ej

D e m o k r a c ji z n a l a z ł s w y c h p r z y w ó d c ó w i organiz atorów .

moment

W a l k a p o lity czn a , ja k ą P o l s k a w io d ła o swój byt z

polityczny,

p a ń s t w a m i z a b o r c z e m i , a w s z c z e g ó l n o ś c i

R osją,

s i l n i e w p ł y n ę ł a

n a s to su n k i

z ż y d a m i .

O b a w ia n o się, ż e na

ż y d ó w n ie m o ż n a b ę d z i e li c z y ć w c h w i l i decydującej.

P o d e jr z 

li w i e p r z y g lą d a n o s i ę m a s o m

ż y d o w s k im w w ie l k i c h

i m a ły ch

m i a s t a c h oraz w s z e l k i m ru ch om , nurtującym ż y c i e ż y d o w s k ie .

W e w s z y s t k i e m d o p a tr y w a n o s i ę n i e b e z p i e c z e ń s t w a ,

d o p a tr y w a 

no s i ę r ezu lta tu polityki rosyjskiej:

d iv i d e et im p era. W s z e l k ą

s a m o d z i e l n ą p olity kę ż y d o w s k ą ,

która n ie z r z e k a ła s i ę obrony

s p r a w ż y d o w s k i c h i n ie z m i e r z a ła do z a n ik u od ręb n o ści ż y d o w 

sk iej •— p ię t n o w a n o , ja k o polity kę

rusyfikatorską, a c z k o l w i e k i

http://rcin.org.pl

c i e n i a rusyfikacji w niej n ie było. Ż yd om nie w o ln o było m i e ć od

r ęb n y ch in t e r e s ó w polityczn ych , nie w o ln o im było m i e ć t a k ż e

ż a d n y c h

w s p ó l n y c h in t e r e s ó w z

ż y d a m i rosyjskimi, m im o, ż e

m u s ie li p ro w a d z ić w s p ó l n ą w a lk ę o r ó w n o u p r a w n i e n ie w R osji.

P o l a c y n ie c h c ie l i ani s ł y s z e ć ani te ż m y ś le ć o polity ce ż y d o w 

skiej; żąd ali poprostu j e d n e g o , ab y żydzi pod p o rzą d k o w y w a li

s i ę

poli tyce polskiej i in teresom narodu pols k ieg o .

Żydzi p o w in n i

byli

z a u fa ć pola kom sw ój los i c z e k a ć ,

póki pola cy o s i ą g n ą

w ła d z ę , a w t e d y odrodzi s i ę tradycyj na pols ka toleran cja w z g l ę 

d em ży d ó w . T a k i e ż ą d a n ia , którym żyd zi nig dy nie byli w s t a n ie

z a d o ś ć u c z y n ić ,

s t a w i a ły u g r u p o w a n ia r e a k cy jn e i post ęp owe*

z a r ó w n o b u rżu azyjn e, jak proletarjackie.

R ó ż n i c a m i ę d z y n ie m i

z a c h o d z ił a ta, iż p o d cza s gdy p ie r w s z e dow odziły, ż e żydzi b ę 

dą s t a le prow adzili w ł a s n ą politykę

(a za te m n a l e ż y ich z w a l 

c z a ć ) , — drugie w ie rzyły w c ią ż ,

że

żydzi

w r e s z c i e z a n i e c h a j ą

odrębnej polityki.

Ruch

T e o sta tn ie u g r u p o w a n ia , rzecz naturalna,

r ozczaro-

narodoiuy.

w a jy s ję co d0 ¿ydów .

\ y c ią g u ost a tn ic h lat d w u 

d z ie s tu u b ie g ł e g o s t u le c ia wśród ż y d ó w w P o l s c e ro z w in ą ł s i ę

ruch s j o n isty czn y i n arodow y.

Ś w i a d o m o ś ć

n a r o d o w a rosła w

m a s a c h ż y d o w s k ic h z a r ó w n o w b u rżu a zy jn y ch , jak proletarjackich.

W yrosły i z m o d e r n i z o w a ł y s i ę ich w y m a g a n i a s p o ł e c z n e i naro

d o w e .

W g r a n ic a c h religji n ie m ogły ju ż m a s y ż y d o w s k i e z n a 

l e ź ć

z a s p o k o j e n ia dla s w y c h ż ą d a ń .

Z a c z ę ł o s i ę

k s z t a łt o w a ć

w s p ó ł c z e s n e ż y c i e ż y d o w s k ie .

S jo n iz m oraz so c j a liz m ż y d o w sk i

o r g a n iz o w a ły ż y d o w s k i e

m a s y lu d o w e , bud ziły je do n o w e g o ż y c ia , z a k reśliły n o w e id e a ły

i z a ja d le z w a l c z a ł y a s y m ila c j ę w e w s z y s t k i c h jej p r z e ja w a c h .

S ił a oporu w m a s a c h ż y d o w s k ic h w z m a g a ł a s i ę z k a ż d y m r okie m .

Zrodziła s i ę polityka ż y d o w s k a , której c e l e m była obrona sp ra w

ż y d o w s k ic h oraz rea liza cja id ea łu ż y d o w s k i e g o od r o d z e n ia naro 

d o w e g o .

P o lity k a ta z a w s z e li c z y ła s i ę z p o ls k ie m i c e l a m i w y z w o -

le ń c z e m i i w n o s i ł a do s w e g o programu w k a ż d y m ok resie naj

dalej id ą c e o g ó ln e ż ą d a n ia pols k ie.

T o j e d n a k n ie w y sta r c z y ło

pola kom , gd y ż c h c ie l i, a ż e b y ży dzi

w o g ó l e n ie

w y s t ę p o w a l i ,

http://rcin.org.pl

jako ż y d z i, lub t e ż a b y p o d p o r z ą d k o w y w a li s i ę poli tyce polskie j.

P o d e j r z l iw ie z a p a t r y w a n o s i ę n a w s z e l k ą ż y d o w s k ą a k cję po li

ty c z n ą . R o s n ą c y n a c j o n a l iz m

w śród ż y d ó w t ł u m a c z o n o

s o b i e

obcym (w złym. c e l u p o m y ś l a n y m ) w p ł y w e m .

Zrodziła s i ę l e 

g e n d a o li tw a k a c h .

bitmacy

N a z w ę t ę n a d a n o ż yd om ,

p o c h o d z ą c y m

L itw y i

Rosji.

L ic z b a ich j e s t s t o s u n k o w o

n i e w i e l k a .

Z a 

m i e s z k u j ą w i ę k s z e ośrodki, W a r s z a w ę i L ód ź, odegrali w y b it n ą

rolę w ż y c i u e k o n o m i c z n e m i k u ltu ra ln em

ż y d o s t w a

p ols k iego,

w r e s z c i e byli w n iek tórych d z i e d z i n a c h ż y c i a ż y d o w s k i e g o orga

nizatoram i i in icjatoram i.

P o l a c y p r z y p is y w a l i w p ł y w o w i litw a -

ków w s z y s t k o , co w y d a w a ł o im s i ę

w ż y d a c h n i e w y g o d n e m , a

n a w e t s z k o d l i w e m dla s i e b i e .

P r z e s a d z a l i ich l i c z b ę , u w a ż a l i

w s z y s t k i c h n i e m a l , n ie w y ł ą c z a j ą c n a w e t s o c j a lis tó w , za a je n t ó w

rządu rosy jsk ieg o .

P o w s t a ł a n a w e t s p e c j a l n a teorja o u m y ś l n e m

p r z e s i e d la n i u ż y d ó w z Rosji do P o ls k i , j a k i e g o d o k o n y w a ł rząd

rosyjski z a p o m o c ą p o g r o m ó w i b anic ji w c e lu s t a w i a n i a p rze

szkód

n a drodze

w y z w o l e n i a P o ls k i .

T ej teorji tr z y m a n o s i ę

m ocno, g d y ż dała o n a m o ż n o ś ć z w a l c z a n i a ż y d o w s k i e g o ru chu

n a r o d o w e g o ,

n ie b a c z ą c n a to,

iż

w a l k a ta s p r z e c i w i a ł a s i ę

p o ls k im d ą ż e n i o m w o l n o ś c i o w y m .

Zaostrzenie

O s ta tn i e m i laty, przed w o jn ą z n a c z n i e

z aostrzyły s i ę

stosunkom,

stosu n k i p o ls k o - ż y d o w s k ie . D o s z ło do te g o , ż e w s z y -

Bojkot.

s tkie partje b u r ż u a z y j n e zatraciły w ia r ę w a s y m i l a c j ę

ż y d ó w i przyjęły n a r o d o w o -d e m o k r a ty c z n y program e k s t e r m i n a 

cyjny.

O s ta tn i e g o b o d ź c a w ty m

kie runku dały w a r s z a w s k i e

w ybory do czw artej D u m y . P o l a c y w y s t a w i l i d w ó c h kan d yd atów :

R o m a n a D m o w s k i e g o ,

st o ją c e g o o b e c n i e n a c z e l e

P o l s k i e g o

K om itetu N a r o d o w e g o w P a r y ż u , i J a n a K u c h a r z e w s k i e g o , który

z a c z a s ó w okupacji

był

p rem jerem

m in istró w .

P i e r w s z y j e s t

z n a n y , ja ko p r z y w ó d c a a n t y s e m i c k o u s p o s o b i o n y c h

n a r o d o w y c h

d em o k ra tó w , których p r z e d s t a w i c i e l e g ło s o w a l i w D u m i e za ogra

n i c z e n i e m praw ż y d o w s k i c h w m a j ą c y m

p o w s t a ć

sa m o r z ą d z ie

m ie jsk im .

D rugi je s t t a k ż e a n t y s e m it ą , a le a n t y s e m i t ą w r ę k a 

w i c z k a c h , jak s a m o s o b i e m ó w ił.

http://rcin.org.pl

W sferach je g o z w o l e n n i k ó w s p o d z i e w a n o się,

ż e

żydzi

poprą go w w a l c e z D m o w s k im , a c z k o lw ie k trzym ano ż y d ó w

z d a ła od s i e b i e , by n ie na ra zić s i ę

n a kompro m itacj ę. O g ó ln ie

s p o d z i e w a n o się , ż e ży d z i p o w strzy m a ją s i ę od g ło s o w a n i a , jeś li

n i e z e c h c ą pop rzeć K u c h a r z e w s k i e g o . N i e sp raw d ził y s i ę j e d n a k

p r z y p u s z c z e n i a p olak ów .

Ż yd zi, którzy z e s w e g o grona p r z e 

p row adzili w i ę k s z o ś ć w y b o rcó w ,

w ybrali

do D u m y robotnika,

p r z e d s t a w i c ie l a P . P. S.

C zyn te n w ydobył krzyk o b u r z e n ia ze w s z y s t k i c h piersi

pols k ich .

Ż y d z i, m ó w io n o ,

nar zucili

nam s w o j ą w o lę , tr zeb a

s i ę

w r e s z c i e u w o ln ić od nich.

Z o r g a n iz o w a n y został bojkot

e k o n o m i c z n y .

C a ła

prasa

r o z p o c z ę ł a

n a g a n k ę

ż y d ó w .

N a r o d o w a

D em o k r a c ja z

D m o w s k i m na c z e l w y s u n ę ła , jako

n a j w a ż n i e j s z e s w e z a d a n i e ,

w a lk ę

e k o n o m i c z n ą

z ż y d a m i.

O g ło sz o n o ż y d ó w za w r o g ó w w e w n ę t r z n y c h .

O d ż y d z e n i e stało

s i ę

n a c z e l n ą z a s a d ą polityki w e w n ę t r z n e j .

Było r z e c z ą j a s n ą ,

ż e

g dyby partje tfurżuazyjne

u z y s k a ł y w ła d z ę

p a ń s t w o w ą —

b yłyb y

jej

u ż y ły

b e z

w a h a n i a

p r z e c iw k o

żydom

u s z 

c z u p liły ich

praw a.

N ik t nie robił z te g o t a j e m n ic y .

M ie 

s z c z a ń s t w o p o ls k ie o s i ą g n ę ło sw ój

cel:

w a lk a

konkurencyjna

p r z e c i w k o

żyd om

z o st a ła

p o d n ie s io n a

go d n o śc i

w a lk i

narodowej.

Pierwszy

W ta k ic h to w a r u n k a c h z a s k o c z y ł a n a s w ojna. P ło n -

rok wojny.

n e

k y |y nacjz ieje)

¿e h e c a a n t y ż y d o w s k a z n ik n i e .

Z m i e n i ł a j e n o s w ą formę.

O d e z w a w i e l k i e g o k s i ę c i a Mikołaja

uto row ała drogę polskiej po lity ce m osk a lo filsk iej. B y ła to polity ka

a n t y s e m ic k a , g d y ż była d a ls z y m c i ą g i e m p oprzednie j, a w dodatku

rząd rosyjski był r ó w n ie ż a n t y s e m ic k i .

S z c z e g ó l n i e o d z n a c z a ło

s i ę k ieru n k iem a n t y s e m i c k i m d o w ó d z t w o w o j s k o w e ,

które w i n ę

z a s w ą n ie u d o l n o ś ć i p r z e s t ę p s t w a z w a l i ł o n a ż y d ó w . N a p i ę t n o 

w a n o ż y d ó w , byłych rusyfikatorów, m i a n e m ukryty ch przyjaciół

n i e m c ó w , o sk a r ż o n o ich o s z p i e g o s t w o n a rze c z n i e m c ó w . P r z y 

g l ą d a n o s i ę z u c z u c i e m p e w n e g o z a d o w o l e n i a , ja k d o w ó d z t w o w o j 

s k o w e p r z e ś l a d o w a ł o Ż y d ó w , w y p ę d z a ł o c a łą lu d n o ś ć ż y d o w s k ą z

w i e l u m iast, w i e s z a ł o n i e w i n n y c h , w trącało do w i ę z i e ń i w y s y 

http://rcin.org.pl

łało n a S ybir .

N a r o d o w a

D e m o k r a c ja j a w n i e

s p e k u l o w a ł a na

a n t y s e m i t y z m rosyjski.

Czasy

S p e k u l a c j a ta u s t a ła z c h w i l ą w k r o c z e n ia do

kraju

okupacji,

n i e m c ó w .

P o c z ą t k o w o n i e m c y u s iło w a li

w y g r a ć ż y 

d ó w p r z e c i w k o pola k o m .

P ręd k o je d n a k z r e z y g n o w a li

z te g o

pla nu.

P artje m i e s z c z a ń s k i e u s i ło w a ły n a początku okresu o k u 

pacji z n a l e ź ć drogę, w i o d ą c ą do p o r o z u m i e n ia p o ls k o -ż y d o w s k ie g o ,

lecz w krótce w z n o w i ł y d a w n ą polity kę.

S a m o r z ą d miejski

stał

s i ę o r ę ż e m p r z e c i w k o ży d o m i ś w i e ż y m środkiem w y r u g o w a n i a

ich. P r z e d s t a w i c i e l e ż y d o w s c y w radach m iejsk ich , a w a r s z a w s c y

w s z c z e g ó l n o ś c i , byli z n ó w z m u s z e n i w y g ł a s z a ć

m o w y ,

z a w i e 

rają ce o s k a r ż e n i a . N i e d o p u s z c z o n o ż y d ó w do u r z ę d ó w pols kic h,

p o d c z a s gd y n i e m c y pod tym w z g l ę d e m n ie c z y n ili żad n ej różnic y

i u d z ie l a li t a k ż e i ży d o m

z a j ę c i a w s w y c h biu rach .

W ł a d z a

n i e m i e c k a w y d a ła n o w y statu t o g m i n a c h ż y d o w s k ic h , bardziej

d e m o k r a t y c z n y , n iż . d a w n i e j s z y rosyjski.

N a m o c y w y m i e n o -

n ie g o

statu tu

g m i n a c h

m i a ła

p o w s t a ć

ra da

n a c z e l n a

w s z y s t k i c h g m i n ż y d o w s k ic h .

R z ą d polski c z y n ił w s z y s t k o , by

n ie d o p u ś c i ć do rea liza cji w s p o m n i a n e g o statutu.

U d a ło mu się

o d roczyć w ybory w W a r s z a w i e i Ł odzi,

których te rm in ju ż był

w y z n a c z o n y , a tym

s a m y m

n ie d o p u ś c i ć do

p o w s t a n i a rady

n a c z e ln e j .

P o l s k i e

sfery r z ą d o w e u w a ż a ł y

n o w ą konstytu cję g m in

ż y d o w s k ic h z a z b y t d a lek o id ącą, gd y ż w e d łu g niej k o m p e t e n c je

g m in

z n a c z n i e

s i ę ro zszerzy ły .

K om p e te n c ji g m i n

p o d le g a ć

m ia ły n ie t y lk o s p r a w y w y z n a n i o w e ,

le c z r ó w n ie ż s z k o l n ic tw o ,

c h o c i a ż c a ła o r g a n iz a c j a n o s i ła m i a n o g m i n y w y z n a n i o w e j .

P o 

lity kom polsk im w y d a w a ł o s i ę to w s z y s t k o p rzy w y le je m , i w s z e l -

k iem i

środkam i

starali

s i ę

z b u rzy ć c a ł ą tę orga n iz a c j ę .

N i e 

m i e c k a w ł a d z a o k u p a c y jn a n ie c h c ia ł a w s z c z y n a ć kłótni z p o la 

kam i z p ow odu ż y d ó w i n ie s p r z e c i w i ła im te m u.

Z w y c i ę s t w o koalicji

a k lę s k a

p a ń st w

cen tr a ln y c h

Wyzwolenie.

Wy ZWOijjy p 0is kę

pod ja r z m a o k u p a n tó w .

P rzy

p i e r w s z y c h o z n a k a c h klęs k i p a ń s t w c e n tr a ln y c h ,

R a d a

R e g e n 

cyjn a

p r o k la m o w a ła

n ie p o d l e g ło ś ć

P o ls k i .

W ł a d z a w

kraju

http://rcin.org.pl

p r z e s z ł a w ręce narodowej demokracji.

P o w s t a n i e g a b in e t u n a -

ro d o w o -d e m o k r a ty c z n e g o pojęte zost ało , jako hasło do w z n o w i e n i a

n a g a n k i n a ży d ó w .

Z n ó w pojawiły s i ę o d e z w y bojkot owe, k le p 

sydry, o b w i e s z c z a j ą c e o p olak ach , którzy sp rzedali żydom d om y

lub majątki z i e m s k i e .

W r e s z c i e rozpoczęły się

n a p a d y na ż y 

dó w n a u li c a c h W a r s z a w y .

Ó w c z e s n y p r e z e s m inistrów , S w i e -

ży ń s k i , w i e d z i a ł o te m w s z y s t k i e m , l e c z n ie c h c ia ł nic u c z y n i ć ,

by obro nić ż y d ó w .

P r a s a m ilc z a ła o n a p a d a c h ty ch, a z a r a z e m

k o n t y n u o w a ła p odjudzanie tłum u i s z e r z e n i e agitacji bojkotowej.

Krótko istnia ł g a b in e t S w i e ż y ń s k i e g o . P iłsu d sk i w rócił z n ie w o li

n ie m ie c k i e j .

R o z p o c z ę ło

się

ro zbraja nie

n ie m c ó w .

W ł a d z a

p r z e s z ł a w ręc e p r z e d st a w ic ie li P . P . S. i partji

ludow ej.

P o 

w s t a ł rząd lu dow y.

Rząd

ludowy R ząd ludow y w sw ej deklaracji p rok lam ow ał r ó w n o -

a żydzi,

u p r a w n ie n ie ży d ó w .

L e c z

lud, u s t a w i c z n i e

podju

d z a n y p rze c iw k o ży dom,

oraz

m asy,

u s p o s o b i o n e n arod ow o-

d e m o k r a t y c z n ie , sz ł y sw o ją drogą.

O b a w ia n o s i ę

s o c j a liz m u i

b o l s z e w i z m u , a z w a l c z a n o je za p o m o c ą h e c y a n ty ż y d o w s k i e j

i p ogrom ów .

W c z a s i e p ie r w s z y c h d w ó c h dni ro zbraja nia n i e m 

c ó w bito ż y d ó w w W a r s z a w i e .

U s i ł o w a n o w y w o ł a ć z a m i e s z k i ,

a t y m c z a s e m u n i e m o ż l i w i ć rządow i

e g z y s t e n c j ę .

C z ę ś ć leg jo -

n is tó w rozbrajała n ie m c ó w , in n a, — pod n a jr o z m a its z e m i

p rete 

k s t a m i,— biła ży d ó w . D opie ro, gdy n a d c ią g n ę ł y pułki P ił s u d s k i e g o

z L u b lin a , z a p a n o w a ł spokój.

T o był j e d n a k dop iero p o c z ą te k .

W y b u c h ły po grom y w Galicji Z a c h o d n ie j, a po u p ł y w i e p e w n e g o

c z a s u w K i e lc a c h i

L w o w i e ,

T e r o r y z o w a n o ż y d ó w w ca ły m

kraju, bito ich n a st acjach k olejow ych , w w a g o n a c h i w m i a s t a c h

p og r a n ic z n y c h . D z i e n n i k i ż y d o w s k ie przyn osiły c o d z i e n n i e okro

pn e w i e ś c i o bójk ach, g r a b ie ż a c h , kontrybucjach i t. d.

S z c z e 

g ó ln i e w s ła w ił o s i ę pod ty m w z g l ę d e m m i a s t e c z k o Ł ap y, g d z i e

żandarm erja w s p o s ó b barbarzyński z n ę c a ł a s i ę nad p r zejezd n y m i

ży d a m i , konfisk ują c n ie p r a w n i e tow ary i

w trącając ż y d ó w do

w i ę z i e n i a , w którem k a to w a n o ich w sp o s ó b ś r e d n i o w i e c z n y .

R ząd mało czynił, b y za ra d zić z łe m u .

R z ą d był n ie t y lk o

b e z s i ln y , lecz n ie p o sia d a ł o d w a g i, by w y s t ą p i ć p r z e c iw k o a n t y 

se m i t y z m o w i . W w ojs ku a n t y s e m it y z m tkw i głę boko, s z c z e g ó l n i e

http://rcin.org.pl

wśród oficerów . Z tą o k o li c z n o ś c i ą m u s ia ł s i ę rząd liczy ć. Robi n a 

to m ia s t w y siłk i w c e l u p r z e k o n a n ia opinj i, ż e ży dzi s a m i p o n o s z ą

w i n ę z a pogromy.

T o m ia ło słu żyć, jako rehabilit acja.

R o z p o 

w s z e c h n i a s i ę l e g e n d y , m a ją ce na c e lu u s p r a w i e d l i w i e n i e ba rb a 

r z y ń s k i e g o tra k t o w a n ia ż y d ó w .

C z y n i

s i ę st arania

o s ł a b i e n i a

c i ę ż k i e g o w r a ż e n i a , ja k i e w y w o ł a ł y p ogrom y z a g r a n ic ą i w kra

ja ch koalicji.

P r z y r z e c z o n o d o k o n a ć ś l e d z t w a w K i e lc a c h , a l e

ja k o ś n ie s ł y c h a ć o t e m a ż po d z ie ń d z is ie js z y . D o L w o w a rząd

był z m u s z o n y w y s ł a ć s p e c j a l n ą k om isję ś l e d c z ą ,

gd y ż

przybyła

ta m k o m isja a n g i e l s k a , a w dodatku pogrom t a m te js z y był z b y t

okropny, by m o ż n a było przejść nad nim do porządku d z i e n n e g o .

ID dziedzinie

P r a w o d a w s t w o ż y d o w s k i e j e s t r ó w n ie ż z a n i e d b a n e ,

prawodawstwa

R ząd s t a n ą ł n a d a w n e m s t a n o w i s k u — narodu, a n ie

żydowskiego,

p a ń s t w a .

W ord ynacji w yb orczej do S e j m u ,

u m i e 

s z c z o n y z o st a ł p r zep is , którego m o c ą k a ż d y m i e s z k a n i e c P o l s k i ,

u rodzony po z a g r a n ic a m i P o ls k i , o ile n ie je s t p o la k i e m z n a 

rodow ości i c h c e korzystać z p ra w a głosu, m usi się z a d e k la r o w a ć ,

jako p r z y n a le ż n y do n a r o d o w o śc i polskiej. A w i ę c p r z y n a l e ż n o ś ć

do p a ń s t w o w o ś c i pols kie j

n ie j e s t w y s ta r c z a ją c y m w a r u n k ie m

u z y s k a n i a pra w w y b o r c z y c h .

O k o l ic z n o ś ć ta s p o w o d o w a ł a ,

ż e

w niek tórych m i e j s c o w o ś c i a c h z a c z ę t o ż ą d a ć

po d o b n y ch d e k l a 

racji t a k ż e od ż y d ó w , u r o d zo n y ch w

P o ls c e ;

n ie s k ł a d a n i e

ich

po cią g a ło z a s o b ą u z n a n i e ż y d ó w za ob cok rajow ców . R zą d urzą

dził w ybory do rad m ie jsk ic h w so botę, w którym to dniu żydzi

z p o w o d u s w y c h p r z ek o n a ń r elig ijn y ch

n ie

m o g ą brać u d zia łu

w g ło s o w a n i u .

A gdy z w r ó c o n o n a to u w a g ę rz ądu— o tr z y m a n o

o d p o w ie d ź , ż e w y b o r y o d b y w a ją s i ę r ó w n i e ż w n i e d z i e l e

R zą d

przez długi c z a s n ie c h c ia ł r o z u m i e ć , ż e ż y d o w s k i e p rz e p is y re

ligijne o w y p o c z y n k u so b o tn im r ó żn ią s i ę od p r z e p is ó w o w y p o 

c z y n k u n i e d z i e l n y m . K o m is a r z e rządow i, opie rając s i ę na d e k r e c ie

0 4 6 - g o d z i n n y m ty g o d n iu r o b o czy m ,

g w a ł c ą pra w o ż y d ó w do

ś w i ę t o w a n i a so boty.

K o m is a r z e rządow i

za b ra n ia li

u ż y w a n i a

j ę z y k a ż y d o w s k i e g o n a z e b r a n i a c h

ż y d o w s k ic h , a rząd w y r a ż a ł

w ą t p li w o ś c i, c z y n a l e ż a ł o z n i e ś ć te n z a k a z .

W W a r s z a w i e bito

1 a r e s z t o w a n o

m ł o d z ie ń c ó w ,

r o z le p ia ją c y c h

o d e z w y w y b o r c z e ,

http://rcin.org.pl

w j ę z y k u ż y d o w s k im , a rząd z n ó w p o w ą tp ie w a ł,

czy c z y n y te

s ą n i e l e g a l n e .

M in isterstw o o ś w i e c e n i a

p u b li c z n e g o opracow uje d ekret o

s z k o l n i c t w i e , którego m o ę ą szkoły ż y d o w s k ie m ają być w y ł ą c z n i e

w y z n a n i o w e .

Śród j ę z y k ó w , ja k ie b ę d ą d o p u s z c z o n e do sz k ó ł

p r y w a tn y c h w charakterze w y k ła d o w y c h , zostały p o m in iętę języ k i

h ebrajski i ż y d o w s k i.

R ząd o p ra co w u je dekret o n o w y m sta tu c ie g m in ż y d o w s k ic h ,

które d o t y c h c z a s fu nkcjonują w ch arak terze p u b li c z n o -p r a w n y c h

insty tu cji i sp ełn iają, p o m im o s w e g o charakte ru religijnego, ró w 

n i e ż funkcj e kulturaln e i s p o ł e c z n e . R ząd c h c e n a d a ć tym g m i 

n o m charakte r g m i n w y z n a n i o w y c h .

W s z y s t k o to r a z e m w z i ę t e ś w i a d c z y , ż e rząd lu d o w y

Stora zasada.

m ocn o na s t a n o w isk u , iż żydzi n ie s t a n o w i ą n a 

rodu, lecz w y z n a n i e .

P r z e to rząd trzym ał s i ę ś c i ś l e z a s a d a s y 

m ilacji

z a m i e r z a ł

w i d o c z n i e

n a r z u c ić

ży d o m

a s y m ila c j ę .

r e z u lt a c ie otrzym ano a n t y ż y d o w s k i e p rzep is y p ra w n e i a n t y 

ż y d o w s k ą politykę.

fachowy rząd

R z ą d p. P a d e r e w s k i e g o , który p o w sta ł po u s t ą p ie n iu

p. Paderew-

rz ądu p. M o r a c z e w s k ie g o , ujął w ła d z ę s i l n i e j s z ą ręką

skiego *). ocj p o p r z e d n ie g o i zdołał z a p r o w a d z ić ju ż p e w i e n ład.

C o s i ę je d n a k t y c z y ży d ó w , to fala p ogrom ow a, która p o czą tk o w o

po dojściu n o w e g o rządu do w ła d z y u c ic h ła ,

w y b u c h ła o b e c n i e

z n o w u i n a b ie r a charakte ru e p i d e m i c z n e g o w K a l is z u i okolicy ,

oraz w cały m s z e r e g u m i e js c o w o ś c i , p o ło żo n y ch

n a

p o g ra n iczu

G alic ji i Z ie m i

K iele c k ie j

oraz

R a d o m sk iej

(B u sk ,

S z y d łó w ,

C h m i e l n i k , S t o p n i c a , S t a s z ó w i in.).

W p r a w d z i e s ą to pog ro my

s ł a b s z e od p o p rzed n ich , a l e sa m fakt p o ło ż e n i a ż y d ó w w s t a n ie

e x tr a le g e m pozostaje n i e z a l e ż n i e od te g o ,

c z y g in ą ich w p o

g r o m i e c a łe d z ie s ią tk i, c z y tylko je d n o s tk i, c z y s z k o d y m aterjaln e

w y n o s z ą miljo ny, c z y tylko setki ty s ię c y .

Ustępy, zatytułowane: „Fa ch o w y rząd p. Pad erew skie go “ , „ S e jm “ , „K o m isja żydow ska“ ,

„O b a w y “ zostały wpisane ju ż pó źniej, w końcu m arca b. r., przed do ręczen iem tego sam ego

m em orjału m inistrowi pełnonom ocnikow i w łoskiem u, hr. M ontagno, o raz kom isji N o ulens’a.
N astęp ne ro zd zia ły były i w początkow ym m em orjale.

http://rcin.org.pl

Sejm

9 - e g o lu tego w r e s z c i e n a st ą p iło otw arcie S e j m u U s t a -

w o d a w o d a w c z e g o , w którym biorą u d z ia ł i p rzed sta 

w i c i e l e n a s z e g o narodu, a l e p o d c z a s gdy wśród

lu d n o ś ci kraju

s t a n o w i m y 14— 1 5 % ,

w S e j m i e je s t tylko 10 ży d ó w , t. j. 3 % ,

a to’ d zięk i s p e c j a ln e j geom etrji przy krajaniu okręgów

w ybor

czych , i o k r e ś l a n iu li c z b y m a n d a t ó w w k a żd y m

okręgu cyfrą

m n i e j s z ą od w y r a ż a ją c e j s t o s u n e k p r z y p u s z c z a l n y ż y d ó w w d an ym

okręgu do ogółu lu d n o ś c i.

W o b e c te g o

p r z e d s t a w i c ie l s t w o ż y 

d o w s k ie w S e j m i e z n a c z n i e j e s t n i ż s z e od te g o , ja k i e b y s i ę ży 

dom przy p r a w d z i w i e d e m o k ra ty czn ej ordynacji w yborczej n a l e ż a ł o

i nie m o ż e p o s i a d a ć n a le ż y t e j p o w a g i.

10 posłów ż y d o w s k ic h

otrzym ało około 4 5 0 , 0 0 0 g ło s ó w , tak ż e n a j e d n e g o posła prze

cię t n ie w y p a d a 4 5 , 0 0 0 g ło s ó w , gdy n a posła p o ls kic h u g r u p o w a ń

w y p a d a p r z e c i ę t n ie od 1 2 , 0 0 0 do 2 0 , 0 0 0 g ło sów . Z ogólnej li czb y

gło s ó w ż y d o w s k ic h n a listę T y m c z a s o w e j Ż y d o w s k ie j R ad y N a 

rodowej, n a c z e l e której s t a n ę li sjoniści, padło 2 5 0 , 0 0 0 g ło s ó w ,

a le z tej listy w całej K o n g r e s ó w c e i Galicji Z a c h o d n ie j w y s z ł o

tylko 5 - c i u posłów.

Z n a c z n i e u s z c z u p l o n a w ten sp osób r e p r ezen ta cj a ż y d o w s k a

p o z b a w i o n a je st, ja k d o ty c h c z a s , cz ę st o k r o ć m o ż n o ś c i

w y p o w i e 

d z e n i a opin ii s w o i c h m a n d a n t ó w w ro zm a ity ch k w e stja c h , z a r ó w n o

z^ z a k r e s u ż y c i a o g ó l n o - p a ń s t w o w e g o , jak i d o ty czą cy ch w y ł ą c z n i e

ż y d ó w , b o w i e m w i ę k s z o ś ć S e j m u b ą d ź to z a p o m o c ą h a ł a s o w a 

n ia , b ą d ź t e ż przez p r z e c i n a n i e dyskusji,

gdy n a d c h o d z i kolej

posła ż y d o w s k i e g o , n ie d o p u s z c z a t e g o o s t a t n ie g o z a z w y c z a j do

głosu.

N a d z i e j e n a s z e z a t e m , ż e w S e j m i e u z y s k a m y m o ż n o ś ć

w y j a ś n i e n i a n a s z y c h ż ą d a ń i d o c h o d z e n i a n a s z y c h praw, n ie s t e t y ,

d o t y c h c z a s p rzy n a jm n iej, z a w io d ły .

Komisja

C e l e m rozejrzen ia s i ę w kwestji ż y d o w s k ie j s t w o r z o n a

żydowska,

zo s t a ła o statn io w S e j m i e k o m isja s p e c j a ln a . K om isja

ta m a s i ę z a ją ć z b i e r a n i e m a n k i e t y w s p r a w i e ż y d o w sk ie j . T e n

sp osób b a d a n i a k w e stji ż y d o w s k ie j

w y j a ś n i tę o s t a t n ią i b ę d z i e

mógł w y k a z a ć isto tę i s ł u s z n o ś ć ż ą d a ń n a s z y c h , a l e o w o c n ą pra

ca tej kom isji m o g ł a b y być d opie ro w te d y ,

gd yb y w komisji tej

sk o n c e n t r o w a ł o s i ę o p r a c o w a n i e n a z a s a d z i e z e b r a n e g o materjału

a n k i e t o w e g o w s z e l k i c h w n i o s k ó w , d o t y c z ą c y c h ży d ó w , oraz d e k re

http://rcin.org.pl

tó w w tej k w estji, prócz ju ż w y d a n y c h , p r z e w a ż n i e o ch arak terze

o g r a n ic z a j ą c y m praw a ży d ó w , jako narodow ości.

O' ile z a ś ko

m i s ja ta m a s i ę o g r a n ic z y ć tylko z b ie r a n i e m i s e g r e g o w a n i e m

m aterjału a n k ie t o w e g o , to pow sta ją s ł u s z n e o b a w y , ż e praca jej

b ę d z i e z u p e ł n i e b ez p ło d n ą , z a ś z drugiej strony

S ejm o d n ie s ie

w r a ż e n i e ,

ż e

w s z e l k i e r o z w a ż a n ie

p o s z c z e g ó l n y c h m o m e n tó w

kw estji ż y d o w sk ie j in p le n o S e jm u jes t nie na m iejscu, bo is tn ie je

w s z a k s p e c j a ln a kom isja, i dzię ki te m u

kw estja ż y d o w s k a z a 

m i a s t być w S e j m i e w drodze w z a j e m n e g o p o r o z u m ie n ia rozstrzy

g n i ę t a , b ę d z ie p r z e m i lc z a n ą i utk nie n a martwym punkcie .

z e sw ej

strony c h ę t n i e

z g o d z il iś m y s i ę na te n w n io s e k , gdyż

r o z u m i e m y , ż e kw estja ż y d o w s k a w P o l s c e r o z w ią z a n ą być m o 

ż e ty lko w drodze w z a j e m n e g o p oro z u m ie n ia , a l e u w a ż a liś m y ,

ż e kom isja ta w i n n a być p r z e d e w s z y s t k i e m kom isją do przygo

t o w a n i a w n i o s k ó w u s t a w o d a w c z y c h , jak w s z y s t k i e in n e kom isje

s e j m o w e .

W n i e ś l i ś m y te ż p e w n e poprawki w ty m s e n s i e ,

l e c z

n i e s t e t y zostały o n e w s z y s t k i e o drzucone, co o c z y w i ś c i e z w i ę k s z a

n a s z e o b a w y , ż e komisja u tonie w a n k i e c i e .

Obawy

N ajlep iej d o w o d zi słu s z n o ś c i ty ch o b a w ta o k o lic z n o ś ć ,

że zaraz nazajutrz

po u c h w a l e n i u w n io s k u o u t w o 

r z e n iu tej komisji, 2 0 m arca r. b., S e jm nie d o p u śc ił z u p e ł n i e

do głosu p r z e d s t a w i c ie l i ż y d ó w w kw estji tak p o w a ż n e j, jak n o 

w a fala pogrom ów , która ju ż p rzeszła

przez

k il k a n a ś c i e m i a s t

i m i a s t e c z e k , dała w r e z u lt a c ie j e d n e g o trupa i k ilk u set r annych,

oraz na k il k a s e t t y s ię c y strat m aterjaln ych — i p r z e d m i lc z a n o

r z e c z tę c a łą tak, ja k g d y b y w s z y s t k o było w n a jl e p s z y m porządku.

W o b e c c z e g o p r z e d s t a w i c i e l e frakcji ż y d o w sk ie j m u s ie li z a ł o ż y ć

protest u roczysty.

O b e c n e

p o ło ż e n i e u trw a la n a s j e s z c z e bardziej

w tem

m n i e m a n i u , którem u z r e s z t ą d a liś m y w y ra z w n a s z y c h d e k la r a 

c j a c h , o d c z y ta n y c h w S e j m i e , oraz w p r z e m ó w i e n i a c h , w y g ł o s z o 

n y ch p o d c z a s dyskusj i nad w n i o s k i e m o komisji ży d o w sk iej,

że

j e d y n ą drogą do r o z w i ą z a n i a kw estji

ż y d o w sk ie j

P o l s c e j e s t

ta , n a którą w s k a z a l i ś m y w n a s z y m

m em orjale

z e

s t y c z n ia

1 9 1 9 r.

http://rcin.org.pl

Bez praw

W krajach takich, jak Polska, gdzie żydzi mieszkają

narodowych

zwartyCh masach, idea równoupraw nienia oby-

niema rowno-

uprawnienia

watelskiego może się ziścić jedynie wtedy, gdy rzą-

obywatelskiego.

¿y

^ ą j ą się liczyły z odrębnością żydowską i nie

zechcą gwałtem polonizować żydów.

Lecz gdy istnieje obawa

przed żydam i, jako przed odrębnem niebezpiecznem ciałem, wte

dy trzyma się ich zdała od wszelkiej pracy publicznej i dba się

0 to, by nie uzyskali większości w radach miejskich tych miast,

w których stanowią większość i t. p. To zaś prowadzi do ogra

niczeń. A prócz tego prowadzi taka metoda do zw alczania wszelkich

odrębności żydowskich, mających swój wyraz w języku, kulturze

oraz organizacji gm innej.

P oniew aż zaś żydzi są przez to zm u

szeni do obrony tych swych odrębności i m uszą dążyć do za

spakajania swych potrzeb — dojść musi do zawziętej walki,

prześladowań, bojkotu i pogromów.

Jedyne

Jedynem wyjściem z tej sytuacji jest uznanie żydów

wyjście.

za mniejszość narodową. Państwo polskie wszak nie

będzie państwem o charakterze jednolitym pod względem naro

dowym.

Rów nież i inne narodowości obok polaków będą za

m ieszkiwały w obrębie państwa polskiego.

Żydzi m uszą i mogą

być uznani za naród i odpowiednio traktowani. Zresztą uznanie

to nastąpi przecież na drodze międzynarodowej w zw iązku z

utworzeniem siedziby narodowej w Palestynie.

Polska konstytuanta pow inna stanąć na tem nowem sta

nowisku i zrzec się programu asymilacji przymusowej. Co poza-

tem to ju ż będzie tylko pochodną tej sasady.

Nowa

Musi powstać nowa organizacja żydów w Polsce,

organizacja, g d y ż

z dawnej pozostały tylko ruiny. W ojna, rewolucja

1 wskrzeszenie P o ls k i— organizację tę kompletnie zniszczyły.

Coprawda organizacja ta nie jest ju ż w stanie zaspokoić potrzeb

żydowskich mas ludowych, które bujnie wyrosły.

W całym kraju rozwija się ruch przeciwko obecnie istnie

jącym gm inom . Żywiołowo wprost odbywa się demokratyzacja

gmin, ufundowanych na przestarzałym cenzusie wyborczym.

Taki już jest porządek rzeczy. Po rewolucji francuskiej,

http://rcin.org.pl

gdy rozpadła się średniowieczna organizacja żydostwa, zwołał

Napoleon Sanhedryn, który stworzył nową organizację gm in,

istniejącą, aż po dzień dzisiejszy w Europie Zachodniej.

Żydowskie

Rów nież w Polsce powinno żydowskie zgromadzenie

Zgromadzenie

narodowe ustalić formę przyszłej organizacji żydostwa.

ilarodowe.

j^ie

można

narzucić jej wbrew woli żydów.

Trzeba

dać możność żydom wyrażenia swej woli. Konferencja przedstępna,

która odbywała się w W arszaw ie w czasie między 26 a 30 gru

dnia 1918 r., w której wzięło udział 498 przedstawicieli gm in,

radnych miejskich, związków zawodowych, kulturalnych oraz kobie

cych uchw aliła zwołać Żydowskie Zgromadzenie Narodowe. Zgro

madzenie to, zwołane na zasadzie powszechnego, bezpośredniego,

równego, tajnego i proporcjonalnego prawa wyborczego bez różnicy

płci, powinno zyskać oficjalne uznanie a zarazem otrzymać

pełnomocnictwo ułożenia projektu ustroju żydowskiego w Polsce,

który to

projekt

być zatwierdzony przez konstytuantę.

Jedynie w ten sposób będzie ta nowa organizacja harm onizow ała

z wolą większości narodu żydowskiego w Polsce.

Zarys nowej

Naszkicujemy jeno zarys tej przyszłej organizacji,

organizacji,

każdej miejscowości, zamieszkałej przez żydów, musi

powstać gm ina żydowska. Wszyscy żydzi od urodzenia, o ile nie

zm ieniają swej wiary lub nie składają oświadczenia o wystąpie

niu z gminy, w inni być uznani, jako przynależni do gminy.

G m in ą zarządza komitet, wybrany na zasadzie 5-cio przymiotni

kowego prawa wyborczego bez różnicy płci.

W skład kompe

tencji komitetu wchodzą ustępujące sprawy.

Spraw a kultury i szkolnictwa;

'2.

Sprawy, zw iązane z życiem religijnem;

Kwestja pomocy socjalno-ekonomicznej (wykształcenie

zawodowe, kooperatywy, kasy pożyczkowo-oszczędno-

ściowe i t. p.);

Filantropja;

Regulow anie emigracji i kolonizacja Palestyny;

Kwestja zdrowotności (szpitale, ambulatorja i t. p.)

Rejestracja ludności żydowskiej oraz prowadzenie ksiąg

ludności żydowskiej;

Budżet narodowy.

http://rcin.org.pl

Prawo

G m ina ma być instytucją publiczno-prawną, jak ą

opodatkowania.

j e s ^

obecnie, a zatem powinno jej przysługiwać

prawo nakładania podatków na swych członków.

Prócz tego

gm ina musi otrzymywać z wpływów miejskich lub państwowych

sumy, jakie proporcjonalnie należą się żydom na utrzymanie tych

instytucji, które są utrzymywane kosztem ogólnych podatków.

Dalsza

P odział samorządnej organizacji żydowskiej powinien

rozbudowa,

odpowiadać podziałowi państwa na prowincje.

czele całej organizacji ma stać Rada N aczelna (W aad), wybrana

na zasadzie pięcioprzymiotnikowęgo prawa wyborczego przez

całą ludność żydowską kraju bez różnicy płci. W aad kontroluje

działalność poszczególnych zarządów gm in, kieruje ogólnemi in

stytucjami (sem inarjam i nauczycielskiem i i t. d.), reprezentuje

żydów nazew nątrz, wyraża ich opinje we wszystkich sprawach,

mających zw iązek z życiem żydowskiem, publikuje przepisy i

rozporządzenia dla swych instytucji na zasadzie prawa obow ią

zującego rozdziela sumy, przekazywane przez rząd a przezna

czone dla zaspakajania potrzeb żydowskich, wreszcie opracowuje

projekty praw w granicach swej kompetencji. Te projekty ustaw

uzyskują siłę praw ną z chw ilą zatw ierdzenia ich przez Sejm

oraz przez N aczelnika Państwa.

Sekretarz

N ależy m ianow ać sekretarza państwowego dla spraw

państwowy

, . ,

, .

dla spraw

żydowskich w celu pośredniczenia między narodem

żydowskich,

żydowskim a rządem i Sejmem. N aczelnik Państwa

ma go m ianow ać z pośród kandydytów, przedstawionych przez

W aad.

Sekretarz ten nie jest członkiem gabinetu.

Odpow iada

jedynie przed W aadem . Sekretarz bierze udział w posiedzeniach

gabinetu, na których rozpatrywane są sprawy żydowskie. W nosi

żydowskie projekty ustaw pod obrady gabinetu, a za jego zgodą

pod obrady Sejm u. Kieruje również kancelarją W aadu.

Oto w ogólnych zarysach organizacja żydowskiej m niej

szości narodowej w Polsce.

W yłącznie taka organi

zacja jest w stanie zaspokoić potrzeby żydowskie.

Jej kompe

tencji powinno podlegać kierownictwo szkół żydowskich, w któ

rych język polski, historja i gieografia będą wykładane w języku

polskim, jak to się dzieje we wszystkich szkołach rządowych.

http://rcin.org.pl

języku wykładowym pozostałych przedmiotów ma decy

dować zgromadzenie narodowe.

Sjoniści dążyć będą do tego,

aby język hebrajski został językiem wykładowym.

Lecz będą

zarazem się liczyli z okolicznością, że masy ludowe m ów ią po

żydowsku.

Każdej grupie rodziców, liczącej odpowiednią ilość

osób, dana będzie możność założenia szkoły z językiem wykła

dowym wedle życzenia.

Prawo

Każdy obywatel, żyd, powinien mieć zagwarantowane

używania

prawo używ ania swego języka. W e wszystkich miej-

języka.

scowościach, gdzie żydowska mniejszość narodowa

stanowi odpowiedni odsetek, wszelkie obwieszczenia organów

rządowych w inny być opublikpwywane także w języku m niej

szości narodowej.

Rów nież powinno przysługiwać członkom

mniejszości narodowej prawo zwracania się do organów rządo

wych w swoim-języku. Zbyteczną jest chyba rzeczą nadm ienić,

że musi być zagwarantow ana zupełna swoboda posługiwania się

w życiu publicznem, w druku, piśmie i słowie językam i hebraj

skim i żydowskim.

Oto w ogólnych zarysach żądania narodu żydowskiego

w Polsce.

Jak ju ż nadm ieniliśm y, projekt statutu

odpowiedniego powinien być opracowany przez Zgromadzenie

Narodowe.

N ależy z naciskiem podkreślić, że prawa te nie mogą słu

żyć powodem do ograniczenia naszych praw obywatelskich.

Jesteśmy obywatelami państwa i chcemy być dobrymi obywate

lam i.

Pragniem y jeno rozwoju naszej indywidualności narodowej,

dbam y jedynie o zaspokojenie naszych odrębnych potrzeb ży

dowskich.

To jest naszem prawem oraz obowiązkiem.

Jesteśmy głęboko przeświadczeni, że realizacja tego r'!c-

nu— u znania żydów w Polsce za mniejszość narodową, dopro

w adzi do zgody między polakam i a żydam i, tak przecież niezbędnej

dla stron obu i dla pomyślnego rozwoju nowego państwa pol
skiego.

http://rcin.org.pl

Deklaracja Klubu narodowo-ży.dowskiego, odczytana przez posła
iirunbauma na 5 posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego z dn. 24

lutego 1919 r. podczas rozprawy nad sprawozdaniem

Prezydenta ministrów .

M a r s z a ł e k .

Głos ma poseł Griinbaum .

(Głosy: Trzeci

żyd z kolei; nie dopuszczać do głosu! Hałas, marszałek dzwoni).

Proszą P anów o spokojne wysłuchanie posła.

(W ielu posłów

opuszcza salą).

P. G r i i n b a u m .

W ysoki Sejmie! W obec krótkości czasu,

który m am do rozporządzenia za zezwoleniem P ana Marszałka,

nie mogą poruszyć tych wszystkich kwestji ogólnożydowskich, o

których mówićbym pragnął,

i poprzestać muszę na złożeniu

im ieniem posłów narodowo-żydowskich następującej deklaracji

(czyta).

Z najw yższą radością w itam y zmartwychwstanie zjednoczo

nego i niepodległego państwa polskiego. W tym cudownym akcie

historycznym świeci niewygasła sprawiedliwość dziejowa wspa

niały tryumf.

Jako obywatele państwa polskiego, równi w prawach i obo-

bow iązkach, pracować jak najgorliwiej pragniemy nad odbudową

wolnej, potężnej a szczęśliwej Polski, — Polski sprawiedliwej,

która na ludowładztwie,

sprawiedliwości społecznej,

faktycznej

równości wszystkich obywateli,

na uznaniu żydowskiej m niej

szości narodowej i przynależnych jej praw istnienie swe i roz

kwit opierać będzie.

Przychodzimy nie po przyznanie nam praw równych, lecz

przedewszystkiem po faktyczne i uczciwe tych praw stosowanie

we wszystkich dziedzinach życia

społecznego,

ekonomicznego

i politycznego.

Słyszymy w ciąż od rządu

i od przedstawicieli

partji uroczyste zapewnienie,

że będzie nam nadane równo

uprawnienie, jak gdyby to nadanie miało być jeszcze kwestją,

gdy w Kongresówce już z górą lat 50 z równych praw korzysta

my, które to prawa — tak zazwyczaj twierdzono — tylko przemoc

http://rcin.org.pl

carska obcinała i ograniczała, podczas gdy w pozostałych zabo

rach żydzi ju ż dawno z pełni równouprawnienia korzystali. A ni

na chwilę wierzyć nie chcemy, że ktokolwiek w Polsce podaje

w wątpliwość nasze równouprawnienie.

Ze smutkiem i bólem niezmiernym jesteśmy zmuszeni jednak

stwierdzić,

że do rzeczywistego równouprawnienia jeszcze nam

bardzo daleko. Święte chwile zmartwychwstania Polski były dla

nas żydów najbardziej ciężkim i z tych, które przeżyliśmy w ostat

nich czasach.

Doczekaliśmy się nawet pogromów,

w których

możliwość w Polsce sami do ostatnich czasów nie wierzyliśmy.

Nie chcemy korzystać z chwili obecnej,

aby roztaczać szeroki

obraz tych krwawych i haniebnych gwałtów.

Najbardziej nas

w tym nieszczęściu ogromnym bolało to, że z pośród społeczeń

stwa polskiego nie odezwał się głos stanowczego,

silnego pro

testu przeciw temu zdziczeniu ohydnemu. Stwierdzamy, że rządy

nie używały siły państwowej, stojącej im do dyspozycji, aże

by w zarodku stłumić wykroczenia te przeciw życiu

i m ieniu

obywateli,

ani też nie wyśledziły

nie ukarały przestępców

w należytej mierze.

(W rzaw a, głosy: N iepraw da!).

Ja mam na to dokum enty!

N aczelnik Państwa ma je

w rękach ! Jeżeli Panowie ich nie znacie, gotów jestem służyć

W am !

(Głosy: Pewnie sfałszowane ! I my mamy dokumenty !)

Poprosimy o te W asze dokumenty, a my pokażemy nasze,

które nawet na W as wywrą wrażenie !

(P. Ks. Okoń: Służyliście Niemcom i Austrji, tym zaszko

dziliście sobie s a m i!)

Panowie posłowie, nie my jedni staliśmy po stronie państw

centralnych — tam gdzie był aktywizm ,

gdzie były stronnictwa

aktywistyczne, tam gdzie cała polityka polska przez pewien czas

stała na gruncie aktywistycznym,

tam nie może być takich

zarzutów.

(Hałas, głosy: Wszyscy żydzi są przyjaciółmi N ie m c ó w !

Proszę nie wstrząsać r ę k ą !)

Stwierdzam, że rządy nie używały siły państwowej. P. Mo-

raczewski nam pov iedział,

że śledztwo w sprawie pogromów

http://rcin.org.pl

kieleckich będzie zarządzone, a dotychczas tego śledztwa niem a !

(Czyta:)

Do dnia dzisiejszego szaleje po kraju teror anti-

żydowski,

teror podsycany w ciąż nieposkromioną swawolą żoł

nierską. Kontrybucje, obławy, rekwizycje...

(W ielka wrzawa).

D okum entam i służą w tej c h w ili!

Odczytam W am takie

dokumenty, od których krew w żyłach ścinać się b ę d z ie !

(Głosy:

Takie jak Tobjasza Aszkenazego! R ząd polski to

nie Rosja!)

(Hałas, Marszałek dzwoni).

P. G r u n b a u m (czyta)...

obławy, rekwizycje wyłącznie

w dzielnicach żydowskich,

pozbaw ianie praw nabytych w nie

których miastach zachodnich Galicji, w ydalanie urzędników i od

prawianie robotników, znęcanie się nad podróżnymi żydowskimi

na kolejach i na stacjach kolejowych, połączone nieraz z grabie

ż ą a nawet z zabójstwem,

jak to w ciąż ma jeszcze miejsce

w Łapach, w ciąganie przechodniów żydowskich do koszar na u li

cy Przejazd w obliczu rządu w W arszaw ie,

gdzie ich biją,

zniew ażają,

do robót zm uszają — oto tylko parę szczegółów

całego obrazu krzywd, jakich doznaliśm y i ciągle jeszcze dozna

jemy.

Skarcił to wprawdzie pan minister spraw węwnętrznych

w okólniku specjalnym, a jednak napaści nie ustawają,

a pod

władne organy władzy okólnika nie wykonywują. (W rzaw a).

Ż ądam y tedy przedewszystkiem,

ażeby wobec ludności

żydowskiej nie były stosowane wyjątkowe zarządzenia,

ażeby

w postępowaniu wobec niej trzymano się tych norm, które przez

wszystkie rządy cywilizowane... (Ponow na wrzawa, głosy: Poco

tego słuchać !

P. Dębski: Jesteśmy za g rze c zn i!)

P. G r u n b a u m (czyta)...

przyjęte są i praktykowane.

Ż ądam y dalej,

ażeby rząd, który odtąd stać będzie pod ścisłą

kontrolą Wysokiego Sejm u Ustawodawczego, nie zaniedbał nicze

go, ażeby ustały nareszcie wobec żydów krzywdy adm inistra

cyjne, polityczne, ekonomiczne, ażeby poskromiona została swa

wola rozwydrzonych żywiołów społecznych.

Wysoki Sejmie! Stanow im y w Polsce mniejszość narodową.

Pom im o wszystkie prześladow ania zachowaliśmy dotychczas swą

odrębność narodową.

W chw ili odrodzenia narodów uciskanych

http://rcin.org.pl

i my, żydzi, zgłaszamy nasze nieprzedawnione prawo do życia

samoistnego. (W rzaw a, głosy: Do Palestyny!) W ie lk ie demokracje

Zachodu przystępując do przebudowy świata na zasadzie samo-

określenia narodów, stwierdziły naszą odrębność narodową, u zn a

jąc nasze niewygasłe prawo do Palestyny (Głosy: Brawo! Jazda

do Palestyny) tym samym uznały nas za naród żywy, do które

go zastosować należy wszystkie te normy, które narodowi żywe

m u i do życia- zdolnemu przysługują. (Głosy:

Ale na własnem

terytorjum!)

W państwach nowopowstających, tak samo w p ań

stwie polskiem,

jest miejsce dla różnych narodowości obok na

rodu panującego. S ilna zwartość i pełna suwerenność państwa

polskiego jest dla nas poprostu aksjomatem politycznym,

co do

którego ani cienia wątpliwości być nie może.

Jako mniejszość

narodowa domagamy się prawa samoistnienia czyli autonomji

(Głosy:

W Palestynie!

Może W a m dać prezydenta jeszcze?)

w tych rozmiarach i granicach, w których danym i zagwaranto

wanym nam

będzie ustrój

wewnętrzny

żydostwa

polskiego-

oparty na samorządzie gm innym , na szerokim zakresie działania

w sprawach żydowskich, oraz na możności objęcia wychowania

naszych dzieci we własny zarząd,

naturalnie

pod

naczelnym

dozorem władz państwa.

Jest naszym niezłomnym przekonaniem,

że tylko na tej

drodze kwestja żydowska

w Polsce może być szczęśliwie roz

w iązana. W zyw am y W as tedy Panowie:

nie odtrącajcie trzech

miljonów obywateli od współpracy nad budow ą państwa polskiego!

Dajcie nam takie warunki życia, ażeby każdy żyd polski na

całym świecie z du m ą wołać mógł: C ivis Polonus sum et n ihil

civitatis Poloniae a me alienum puto!

http://rcin.org.pl

memorjał wręczony w Paryżu

przez Delegatów Żydowskich Rad narodowych w Polsce

Polskiej Delegacji Pokojowej.

U S T A W A Z A S A D N IC Z A .

Państwo Polskie uznaje ludność żydowską, w jego grani

cach zam ieszkałą, jako społeczność narodową i przyznaje jej

prawa mniejszości narodowej.

W tym celu przyjęte będą następujące zasady:

1).

Ustawa zasadnicza— konstytucja— zawierać będzie po

stanowienie, że przynależność do narodowości żydowskiej, jak

i do w yznania żydowskiego, nie jest pod żadnym względem

przeszkodą do korzystania z całej pełni praw obywatelskich i po

litycznych, w szczególności nie stanowi przeszkody w uzyskaniu

wszelkich urzędów publicznych i korzystaniu ze wszelkich insty

tucji państwowych.

2).

Założony będzie narodowy kataster wszystkich żydów,

wpisanych do żydowskich ksiąg metrykalnych i posiadających

polską przynależność.

3).

N a podstawie tego katastru stworzy się kurję żydow

ską, której przyznaną będzie ilość m andatów do wszystkich ciał

ustawodawczych i samorządnych, odpowiadających procentowi

ludności żydowskiej.

4).

W chw ili utworzenia Państw a Polskiego posiadają

przynależność państwową żydzi, którzy

a) urodzili się w granicach Polskiego Państwa,

b) m ieli przez lat pięć, aż do wybuchu wojny stałe miejsce

zam ieszkania w obrębie Państw a i objaw iają w ciągu 2-ch

lat od wejścia w życie konstytucji państwowej wolę przy-

. należenia do Państw a Polskiego (Opcja).

http://rcin.org.pl

5).

Nie naruszając w niczem prerogatyw polskiego języka,

jako państwowego, przyznaje się żydom prawo swobodnego i nie

ograniczonego używ ania języka hebrajskiego i żydowskiego, w

szczególności na zgromadzeniach publicznych i w prasie.

kum entom, w jednym z tych języków ułożonym, przyznaje się

pełną moc dowodową.

Żydom, nie władającym należycie języ

kiem państwowym, wolno posługiwać się w sądach i urzędach

publicznych językiem hebrajskim lub żydowskim, przyczem należy

im udzielać tłomacza.

6).

Święcenie soboty i świąt żydowskich nie powinno być

naruszonem, w szczególności w urzędach publicznych i postępo

w aniu sądowem.

Święcenie soboty zw alnia od przymusowego

odpoczynku niedzielnego.

II.

O R G A N IZ A C JA W E W N Ę T R Z N A Ż Y D Ó W .

Podstawą organizacji żydów stanowi żydowska gm ina

miejscowa. Zarząd gm iny wybiera się na podstawie 6-przymiot-

nikowego systemu wyborczego.

Zakres działania zarządu gminy obejmuje:

a) sprawy wyznaniowe,

b) sprawy kulturalne (szkolnictwo, oświata ludowa i t. d.),

c) dobroczynność,

d) opiekę społeczną (kooperatywy, składnice, instytucje taniego

kredytu i t. p.),

e) uregulowanie wychodźctwa i osiadanie żydów w Palestynie,

f) zastępstwo i ochronę praw żydów w obrębie miejscowym.

Ludność żydowska całego państwa wybiera perjodycznie

na podstawie 6-przymiotnikowego systemu wyborczego „Ogólne

Zgrom adzenie Żydow skie“, zwoływane corocznie na jeden do

trzech miesięcy do stolicy państwa.

Do jego zakresu działania

należy uchw alanie norm w sprawach, wyszczególnionych w po

przednim ustępie, uchw alanie budżetu, oraz nakładanie podatków

na cele organizacji żydowskiej. Ponadto wybiera ono „N aczelną

R adę Żydow ską“, jako najw yższą reprezentację społeczności ży

dowskiej w Polsce.

4).

„N aczelna R ada Żydow ska“ jest najwyższym organem

http://rcin.org.pl

wykonawczym, kontrolującym wobec gm in w granicach, zakre

ślonych ustaw am i państwowemi i uchw ałam i „Ogólnego Zgrom a

dzenia Żydow skiego“.

Stanow i ona w yłączną reprezentacją

społeczności żydowskiej nazewnątrz.

5).

N a utrzymanie instytucji żydowskich, które zastąpują

odnośne instytucje, z reguły przez państwo lub autonomiczne

gminy utrzymywane, zasilać będzie państwo, względnie budżet

żydowski taką kwotą, jaka odpowiada ilości żydów, z tych insty

tucji korzystających. Inne koszta samorządu żydowskiego wypły

wające, pokrywać się będzie z podatków pośrednich lub bezpo

średnich, przez odnośne organizacje żydowskie na żydów nakła

dane, i z innych dochodów, zakreślonych w statutach gmin

żydowskich.

1).

Szkolnictwo żydowskie obejmuje szkoły ludowe i, średnie,

jakoteż szkoły zawodowe wszelkiego rodzaju.

2).

Szkolnictwo żydowskie kierowane będzie przez Ż y

dowską R adę Szkolną, którą ustanowi N aczelna R ada Żydowska.

Prezes zaś tejże R ady Szkolnej zam ianow any będzie przez N a

czelnika Państw a z pośród terna, przez Żydowską Radę N aczelną

przedstawionego.

3).

Szkolnictw o żydowskie pozostawać będzie pod nadzo

rem N aczelnej władzy szkolnej państwowej.

4).

Językiem wykładowym w szkole żydowskiej będzie

ten język, który ustanow ią zarządy gm in żydowskich w obrębie

swojej kompetencji.

Zarządy gm in będą jednak zobow iązane

uw zględniać w tym przedmiocie także żądanie pewnej, unorm o

wać się mającej ilości rodziców, którzyby się oświadczyli za

innym językiem wykładowym.

D la dzieci takich mniejszości

zakładane będą osobne szkoły z językiem wykładowym, przez

nie obieranym.

Pewne, unorm ować się mające m inim um nauki języka h e

brajskiego i innych przedmiotów judaistycznych będzie je d n a k

III.

S Z K O L N IC T W O .

tych szkołach mniejszości obowiązujące.

Języka polskiego oraz literatury i historji polskiej uczyć

http://rcin.org.pl

będą w szkołach żydowskich wszelkich typów w takich rozm ia

rach, jak w szkołach państwowych odpowiednich typów.

IV.

Z A S T Ę P S T W O W U R Z Ę D Z IE .

D la spraw żydowskich ustanowi konstytucja państwowa

osobny sekretarjat stanu, którego szefa zam ianuje N aczelnik

Państw a z pośród terna, przez Radę N aczelną Żydowską przed

stawionego.

U Z A S A D N I E N I E .

Przedstawiając powyższe postulaty pozwalamy sobie przy

toczyć choćby w ogólnym zarysie motywy, która nas skłaniają

do postawienia naszych żądań.

pierwszym

rzędzie

podkreślamy

oświadczenie,

kie

ju ż

niejednokrotnie

powołani

rzecznicy

narodowo-ży-

dowskich ugrupowań w Sejmie i poza Sejmem składali, że

nasze żądania nie zm ierzają w żadnym wypadku do rozluźnie

nia spoistości i zwartości Państwa Polskiego lub do jakiegokol

wiek uszczuplenia jego suwerenności.

Ż ąd a n ia nasze idą

wszystkie w kierunku zorganizow ania wewnętrznego życia ży

dowskiej społeczności i nie w kraczają w zakres suwerennej

władzy państwowej.

Zasadniczym celem, jaki przez urzeczywistnienie naszych

żądań osiągnąć pragniemy, jest, ażeby stosunek żydów do P a ń

stwa zasadzał się na zupełnej i jasnej prawdzie, a naw zajem

stosunek Państw a do żydów na pełnem zaufaniu.

W ynarodow ienie żydów okazało się niem ożliw ością, szcze

gólnie tam, gdzie są oni osiedleni w wielkich i zwartych masach.

Skoro żydzi są narodem w historycznem i etnicznem zna

czeniu, a świadczy o tem choćby fakt, że wszystkie wielkie de

mokracje świata uznały ich prawo do własnej siedziby narodowej,

to należy ich odrębność narodową uszanować.

Co więcej, na

leży im u m o żliw ić dalszy rozwój ich narodowej jaźn i, tak, jak

dotychczas była powszechnie u zn a n ą i praktykowaną zasada, że

niewolno żydów krępować w zachow aniu i pielęgnow aniu ich

religijnej odrębności.

R am y religijnej autonomji dotychczas bez

wyjątku we wszystkich cywilizowanych państwach żydom przy

http://rcin.org.pl

znane, nie obejm ują jednak całokształtu życia żydowskiego. To

też wprowadzono prawie wszędzie do tych ram niejedną czynność

społeczną, która z religją w ścisłem słowa znaczeniu, nic nie

ma wspólnego.

My zaś chcemy w stosunku do państwa, unikać

wszelkiej nieszczerości i niejasności.

U m ożliw ienie żydom zachow ania i pielęgnow ania narodowej

indywidualności uw ażam y wprost za podstawę prawdziwego i

pełnego rów noupraw nienia obywatelskiego.

Gdyby równoupraw

nienie, nadane żydom, miało się ograniczyć do jednostek ży

dowskich, nie zaś do

h zbiorowego narodowego bytu, byłoby

ono niepełnem i w adliw em , gdyż zawierałoby najcięższe uszczu

plenie prawa człowieka do utrzym ania i rozwijania swojego na

rodowego charakteru.

Nie chcemy w tym zw iązku dać zbyt silny wyraz naszem u

żalowi i bólowi z powodu straszliwych wykroczeń, jakich żydzi

padli ofiarą w ostatnich miesiącach w kraju. W skazujem y jednak

na głębokie wzburzenie i rozgoryczenie, jakie panuje wśród ży

dów z powodu tych zajść, jakoteż z powodu nienawiści i niechęci,

z jak ą się na każdym kroku spotykają. Uspokojenie— w równej

mierze dla żydów, jak dla całego Państw a nieodzownie konie

czne, chyba tylko wtedy nastąpi, jak żydom daną będzie gwa

rancja, że będą w Państw ie Polskiem mogli żyć w pełni praw

obywatelskich i narodowych.

Z aznaczam y z naciskiem, że żąd a n ia nasze nie są stawia

ne przez jedno, jakkolw iek nazw ane stronnictwo.

Staw ia je,

owszem, cała ludność żydowska w Polsce, ja k się to niezaprze

czalnie okazało przy ostatnich wyborach do Sejm u Ustawodaw

czego, przy których zupełnie znikło z widowni wszelkie przedsta

wicielstwo asymilacji.

Jest historycznie stwierdzonym i powszechnie znanym faktem,

że żydzi, w tych (krajach), państwach, w których prawa ich

indywidualne i zbiorowe były należycie uszanowane, dochodzili

do wysokiego stopnia wierności i lojalności obywatelskiej. Prag

niemy, aby tak samo było w budzącem się Państwie Polskiem.

Dlatego też sądzimy, że spełnienie naszych postulatów pow inno

http://rcin.org.pl

Przemówienie posła Griinbauma podczas rozprawy nad deklaracją

konstytucyjną, wygłoszone na 37 posiedzeniu Sejmu

z dn. 13 maja 1919 r.

W ysoka Izbo! Uroczyste ustalenie podstawowych zasad

ustroju państwowego i społecznego Rzeczypospolitej Polskiej jest

w mojem zrozum ieniu nietylko koniecznością psychologiczną lecz

także koniecznością polityczną.

Chodzi tu nietylko o naw iązanie nici starganej przez prze

moc, o naw iązan ie do konstytucji 3-go maja.

Chodzi tu także

i o to, ażeby zmartwychwstała Polska, Polska, której odrodzenie

odbywa się na tle przewrotów głębokich, dokonywających się na

całym świecie, pow iedziała sobie i powiedziała całemu światu

swoje swoiste, oryginalne polityczne słowo.

Chodzi tu o to,

ażeby deklaracja konstytucyjna, którą w takich uroczystych to

nach zredagowano, mogła się mierzyć z temi deklaracjami, któ

re tworzyły epokę historji ludzkości, z deklaracją rewolucyj

nej Francji i, powiedzmy rów nież, z temi próbami deklaracji,

które robiono tam, gdzie się odbywały i odbywają najbardziej

głębokie przewroty społeczne.

Polska może powiedzieć to słowo, ma to słowo do powie

dzenia.

Polska w swej tradycji politycznej ma jedną zasadę,

która mogłaby się stać tem słowem, które Polska rzuci światu,

Polska, męczennica narodów, Polska, która marzyła o tem, aże

by być Mesjaszem Narodów.

Z a to słowo, za tę zasadę uw ażam prawo mniejszości.

W śród zasad, na których opierał się byt polityczny starej Polski,

zasada poszanowania praw mniejszości była, być może, jedną

z najważniejszych i najbardziej oryginalnych.

Otóż ta zasada została rozmaicie sformułowana w projek

cie rządowym, jak rów nież w projekcie grupy „W yzw olenia“.

Projekt rządowy tylko poniekąd i to w bardzo ograniczonej

formie wspom ina o tej zasadzie poszanowania praw mniejszości.

Formułuje ją projekt rządowy w ten sposób, że właściwie prze

http://rcin.org.pl

staje ona być gw arancją praw mniejszości politycznych, lecz

staje się jeszcze jedną zasadą, w zm acniającą prawa N aczelnika

Państw a. Jeżeli,— co ju ż zresztą zaznaczył jeden z moich przed

m ówców,— jeżeli w projekcie konstytucji nie powiedziano, że

protest przeciw uchw ale sejmu, zgłoszony do N aczelnika P a ń

stwa, przez

ogółu posłów, w inien spowodować odesłanie tej

uchw ały do Sejmu, znaczy to, że punkt ten nie proklamuje za

sady poszanowania praw mniejszości, lecz ma na celu wmocnie-

nie potężnej i bez tego władzy Naczelnika.

Grupa „W y zo le nia“ w swym projekcie idzie dalej i jest

bardziej konsekwentną.

Ustala ona zasady gwarancji praw

mniejszości politycznej, zasadę która daje ludowi możność kon

trolowania uchw ał większości Sejmu, daje wożność odwoływania

się do ludu, daje możność wprowadzenia w życie zasady wszech

władzy ludu.

Oczywiście większość ma zawsze siłę, ale może

bardzo często nie mieć racji i dlatego poszanowanie praw m niej

szości musi być tą kardynalną zasadą, na której opierać się

pow inien byt zmartwychwstałej Polski.

Lecz w jednym i drugim projekcie mówi się tylko o m niej

szości politycznej, mówi się o zagw arantow aniu prawnych grup,

które chcą mieć wpływ na prawodawstwo, a znajdują się w

mniejszości wobec uchw ał większości Sejmu.

Jednakże oprócz mniejszości politycznej są jeszcze inne

mniejszości w państwie i o tych mniejszościach w obu projektach

niem a ani słowa.

Już na to zwrócono tutaj uwagę.

P. Daszyński m ów ił o

tem i w sposób bardzo charakterystyczny zaznaczył, że tutaj

w tym W ysokim Sejmie, gdy się mówi o mniejszościach, ma

się na myśli mniejszość narodowo-żydowską.

(P. Bryl: N iem a

takich).

Zwrócił też uwagę p. Daszyński, że są inne m niej

szości narodowe, które m ają swoje ziem ie w granicach państwa

polskiego, albo ją mieć będą, że ulica żydowska nie jest, oczy

wiście, takiem terytorjum. Prześlizgnął się p. Daszyński po tej

kwestji i dalej ju ż o tem ani słowa nie powiedział. Być może,

i zresztą wynika to z całego przem ów ienia p. Daszyńskiego, że

stoi on istotnie na tem stanowisku, że, o ile jakaś mniejszość

narodowa nie posiada swej ziem i w granicach państwa polskie

http://rcin.org.pl

go, to za mniejszość narodową u z n a n ą być nie może. Ta zasada

kłóci się ze stanowiskiem socjalistycznych partji świata, które

ostatnio na kongresie w Amsterdamie sformułowały in ną zasadę,

zgoła o dm ienną od tej, której broni p. Daszyński, tam bowiem

uznano mniejszość narodową bez względu na to, czy w danem

państwie posiada swoje terytorjum, swój kawałek ziem i, czy go

nie posiada.

Zresztą gdy się mówi o prawach ludu, gdy się mówi o

zabezpieczeniu jego praw, to rozchodzi się przedewszystkiem o

potrzeby żywotne ludu, o faktyczne, realne potrzeby. I tu musi

powstać pytanie, czy państwo jest w stanie zaspokoić te potrze

by, czy państwo, jeżeli nie zaspokoi tych potrzeb realnych, tych

potrzeb konkretnych, nie doprowadzi do tego, że będzie to od

czuwane jako upośledzenie, jako ucisk.

Bo państwo przede

wszystkiem dbać musi o to, ażeby, w niem ucisku nie było,

ażeby panow ała sprawiedliwość, ażeby były usunięte wszystkie

te przyczyny, które doprowadzają do ustawicznych walk, do

ustawicznych starć.

Państwo musi dążyć do rozw iązania wszystkich kwestji

ju ż zupełnie dojrzałych i sądzę, że sprawa mniejszości narodo

wej żydowskiej jest obecnie w Polsce kwestją najzupałniej doj

rzałą.

Sądzę, że niem a możności udowodnienia, żeby państwo,

żeby organy państwowe albo organy samorządowe mogły zaspo

koić wszystkie specyficzne potrzeby ludności żydowskiej. Tu nie

chodzi tylko o to, żeby mniejszości dać możność w pływ ania na

prawodawstwo, lecz o to, żeby stworzyć taką organizację, któraby

dała mniejszości możność zaspokajania swych potrzeb. Bo jeżel

te potrzeby nie będą zaspokojone, będzie to upośledzenie, ucisk

i musi doprowadzić do ciągłych starć, bo ludzie będą dążyli do

tego, ażeby ich potrzeby były zaspokojone, bo nie będą się za-

daw alniali takim stanem rzeczy w którym nie będą potrzeby ich

zbiorowe uw zględniane.

Spojrzyjmy na faktyczne położenie rzeczy. Przekonamy się,

że potrzeby te powołały do życia całą sieć organizacji o cha

rakterze prywatnym. Skoro te organizacje istnieją, znaczy to, że

potrzeby te istnieją i że zm uszają ludzi do tego, ażeby się or

ganizować dla ich zaspokojenia.

http://rcin.org.pl

My żądam y jednego: ażeby dano możność żydostwu pol

skiemu do zorganizow ania się dla zaspokojenia swoich specy

ficznych potrzeb, których nikt inny nie będzie mógł zaspokoić.

Bo my nie mówimy, że nikt nie będzie chciał tych potrzeb

zaspokoić, my mówimy tylko, że nikt prócz żydów samych nie

jest w stanie tego zrobić.

Organy samorządowe muszą się po

wodować wolą większości i z natury rzeczy m ają na uwadze

prawie wyłącznie potrzeby większości.

Potrzeby mniejszości są

zawsze w ten czy inny sposób traktowane po macoszemu, dla

tego powstawać muszą organizacje, które potrzebom tych m niej

szości czynią zadość.

My żądam y, ażeby w deklaracji konstytucyjnej zasada po-'

szanow ania praw mniejszości, którą tutaj zastosowano do m niej

szości wyłącznie politycznej, była zastosowana do mniejszości

narodowej i ażeby za taką mniejszość narodową uznano żydów.

Ż ądam y, ażeby m ożna było stworzyć na zasadach konstytucyj

nych taką organizację, któraby była władna czynić zadość spe

cyficznym potrzebom żydostwa polskiego. My sądzimy, że orga

nizacja ta najzupełniej układa się w ramach państwowości polskiej.

Projekt rządowy, jak i projekt grupy „W y zw olenia“ mówi o tern,

że obywatele łączą się w społeczności samorządowe. Otóż uw a

żamy, że również obywatele żydzi, mogą się łączyć w takie

społeczności.

Nietylko na gruncie wyznaniowym powinni oby

watele mieć prawo łączenia się w takie społeczności, lecz również

i na gruncie narodowym, na gruncie swych potrzeb specy

ficznych.

Mówi się o samorządzie tych społeczności. Proszę Panów ,

my również mówimy o tem, ażeby taki samorząd otrzymała

społeczność żydowska, samorząd na zasadzie personalnej, jak

to sformułowane zostało ostatnio nietylko przez kongres amster

damski, ale i przez tych m ężów stanu, którzy obecnie wyrokują

o losach narodów i państw.

P anom zapewne wiadomo, że sprawa poszanowania praw

mniejszości narodowych, nietylko mniejszości narodu żydowskiego,

lecz wogóle mniejszości narodowych, jest obecnie rozw ażana w

Paryżu.

Zresztą jest to obecnie koniecznością, bo nie m ożna

drzecież wykroić takiego państwa, któreby było wyłącznie pań

http://rcin.org.pl

stwem narodowem, w któremby jeden naród stanowił większość

bezw zglądną, prawie absolutną.

W państwach, które obecnie powstają, pozostaną najroz

maitsze części innych narodów i prawa tych narodów, prawa

mniejszości narodowych, m uszą być obecnie proklamowane, m u

szą być uszanowane.

My uw ażam y, że ta sprawa jest sprawą kardynalnej wagi.

My uw ażam y, że ta sprawa jest właściwie kluczem do obecnego

położenia żydostwa polskiego, do tego położenia, które tyle po

zostawia do życzenia. U w ażam y, że gdyby deklaracja konstytu

cyjna raz stanęła na tym gruncie, to bardzo wiele z tego, co

obecnie się dzieje, zostałoby, że tak powiem, jednem pociągnię

ciem pióra usunięte.

Ludność dowiedziałaby się, że w tem naszem dążeniu,

w tem żąd a n iu gwarancji praw mniejszości narodowej niem a nic

takiego, co byłoby wrogie i szkodliwe państwowości polskiej,

państwu polskiemu, i gwarancja taka zm ieniłaby wiele z tego,

co się obecnie dzieje, o czem codziennie czytamy w gazetach,

z czem codziennie zgłaszają się do nas, do posłów żydowskich,

żydzi poszkodowani w rozmaitych miastach i miasteczkach pol

ski. (Głos: Strzelają do wojska !)

To są uwagi ogólne. Pozwolę sobie jeszcze na kilka uwag

szczegółowych.

Przedewszystkiem będą one dotyczyły rozdziału II o pra

wach i obowiązkach obywateli. Chciałbym zwrócić uwagę na

jedno. Mówi się o obywatelstwie polskiem. Sformułowano tę

zasadę w ten sposób, że właściwie nie wiadomo, w jaki spo

sób obywatelstwo polskie może być nabyte. Można się urodzić

obywatelem Polski, ale nabyć obywatelstwa polskiego nie m ożna

na zasadzie ani deklaracji konstytucyjnej, którą wniósł Rząd, ani

tej którą wniosła grupa „W y zw o le nia “.

Jest to, naszem zdaniem , bezwarunkowo błędne. Sądzę, że

w takiem państwie jak państwo polskie, które powstało na gru

zach państw rozbiorowych, nie m ożna w ten sposób traktować

spraw obywatelstwa.

Nigdy też jeszcze w ten sposób ich nie

traktowano.

Państwo Polskie, tworzące się obecnie, zastaje na

swych ziem iach mnóstwo ludzi, którzy się urodzili poza grani

http://rcin.org.pl

cam i państwa, którzy jednak zw iązani są z tym krajem niero-

zw iązalnem i nićm i i m uszą w ten lub inny sposób mieć zagw a

rantow aną możność pozostania w kraju, muszą mieć możność

przyjęcia obywatelstwa polskiego, jeśli tego zechcą (Głos: Trocki

naprzykład).

Sądzę, że Trocki nie mieszka w Polsce, więc o tem nie

m a mowy.

Mówiłem o setkach tysięcy ludzi, którzy m ieszkają

w granicach Polski, ale którzy się w granicach Polski nie uro

dzili, ale o których trzeba powiedzieć, czy mogą oni nabyć prawo

obywatelstwa polskiego i na jakich zasadach.

Zresztą te zasady, o których mówię, nie są nowe.

Kraje

demokratyczne, na których się przecież wzorujemy, znają takie

zasady i stosują je w życiu, i nie wiem, czy to im szkodę przy

nosi; przeciwnie, zdaje mi się, że to przynosi im wielki pożytek.

Następnie powiedziano w tym rozdziale, że wszyscy oby

watele są równi w obliczu prawa.

Jest to zasada kardynalna,

ale m nie się zdaje, że zasada ta pow inna być podkreślona

w łaśnie wobec tego, co się dzieje dziś w całej Polsce. Pow inno

być raz na zawsze ustalone, iż pochodzenie, narodowość i wy

znanie nie mogą być nigdy uw ażane za przeszkody w korzysta

niu z praw równych w Reczypospolitej.

U w ażam y, że nie będzie to niepotrzebnem powtarzaniem

tej samej zasady, lecz tylko podkreśleniem, wzm ocnieniem za

sady rów noupraw nienia obywatelskiego.

I chcielibyśmy właśnie,

ażeby w deklaracji konstytucyjnej w sposób uroczysty powie

dziane zostało i podane do wiadomości całego kraju i całego

świata, że w Polsce nie może być narodowość, pochodzenie i

w yznanie przeszkodą do korzystania z praw równych ze wszy

stkimi innym i obywatelami.

W tym sensie wniesiemy poprawkę do tego rozdziału. D a

lej powiedziane tu jest, że „równość praw nie do jednostajności

i za nik ania różnic pożytecznych zmierza, jeno zaręcza wszystkim

równe warunki rozwoju i zastosowania siły osobistej i swoistości

dodatnich, aby służyły ku wszechstronnemu udoskonaleniu życia

narodowego“.

Ja właściwie' nie rozum iem tego zdania dokładnie, a chciał

bym je rozum ieć w ten sposób, że nie chodzi tu tylko o to, że

http://rcin.org.pl

państwo bronić będzie różnic socjalnych przed zanikaniem jako

różnic pożytecznych. Sądzę, że należałoby tu sformułować myśl,

proklamować zasadę, którą uw ażałbym za niezmiernie w ażną

w deklaracji konstytucyjnej, mianowicie: Państwo nie będzie

dążyć do asym ilow ania, państwo nie będzie za pomocą swoich

sił, za pomocą organów swej władzy dążyć do niwelowania różnic

grupowych, narodowych lub wyznaniowych, zm uszać nie będzie

żadnej z grup obywateli będącej w mniejszości do wyzbycia się

tych różnic ze w zględu na zadania i interes większości.

N astępnie chciałbym zwrócić uwagę również na punkt,

dotyczący sprawy wyznaniow ej, sprawy poruszonej i omówionej

w rozdziale X II. Proklam owane tu zostały zasady równoupraw

nienia wszystkich religji.

Ja nie chcę rozpatrywać tej kwestji,

która ^utaj poruszyła umysły i była przedmiotem sporu, chciał

bym tylko powiedzieć jedno.

Pow iedzianem jest, że stosunek

Rzeczypospolitej do wszystkich wyznań ustalony zostanie po

wysłuchaniu uchw ał ich reprezentacji.

Jak my żydzi mamy ten

punkt rozumieć? My hierachji kościelnej nie mamy, reprezentacji

żadnej, nawet reprezentacji wyznaniowej nie posiadamy. Z kim

R ząd, z kim Rzeczpospolita układać się będzie dla ustalenia

stosunku pomiędzy w yznaniem żydowskiem, a Państwem ? To

pytanie, zdaje się, musi być postawione i R ząd musi otrzymać

odpowiedź na nie.

Reprezentację taką musi się dopiero stwo

rzyć, reprezentację, którejby ludność żydowska nie uw ażała za

samozwańczą, za narzuconą sobie i to gwałtem narzuconą.

Jeśli autorzy projektu rządowego mieli na uwadze dekret

o urządzeniu gm in żydowskich, tę reprezentację wyznaniową,

która ma być stworzona na zasadzie tego dekretu, to zważyć

należy, że cała ludność żydowska, bez względu na różnice par

tyjne, protestuje przeciwko temu dekretowi i protestować będzie

również przeciwko radzie wyznaniow ej, którą on do życia po

woła.

My uw ażam y, że reprezentacja taka musi powstać i że

jej kompetencja musi objąć zakres daleko szerszy, niż sprawy

wyłącznie wyznaniowe.

Musi to być taka reprezentacja, przeciw której, jak to ju ż

dowiedziałem , nikt z ludności żydowskiej powstawać nie będzie,

http://rcin.org.pl

która znajdzie wśród ludności żydowskiej posłuch i poszanowa

nie. A taką może być tylko reprezentacja wybrana i to na za

sadzie ogólnie obowiązującej, na zasadzie demokratycznej, z

dopuszczeniem do wyborów wszystkich żydów bez różnicy płci.

Byłoby bezw zględnie pożądanem, ażeby rząd stanął na tem

stanowisku i powołał do życia taką reprezentację żydowską. Nie

jest to rzecz nowa ani herezja.

Sądzę, że Panow ie wiedzą, że

na takim stanowisku w takim właśnie przełomowym czasie sta

n ął Napoleon I, który podobną reprezentację żydowską powołał

do życia.

W ten sposób może być wreszcie uregulowany stosunek

nietylko pomiędzy wyznaniem żydowskiem a Państwem Polskiem,

ale również

pomiędzy społecznością żydowską a Państwem

Polskiem.

I jeszcze jedną m ałą uwagę uczynić muszę.

Tu powie

dziano:

„Wolności w yznania nie wolno używ ać w sposób uw łacza

jący innym i nikt nie może się uchylić od pełnienia obowiązków

publicznych w im ię swoich wierzeń religijnych“.

Jest to zasada, nie zaprzeczam, słuszna, ale sądzę, że sfor

m ułowana w ten sposób daje możność do zbyt szerokiego jej

komentowania, daje możność

narzucania

żydom

rozmaitych

niby to obowiązków sprzecznych z ich wierzeniam i religijnem i.

U w ażam , że ta zasada musi być sformułowana inaczej, m iano

wicie w taki sposób, ażeby jej nie wolno i nie m ożna było na

dużyw ać dla upośledzenia wyznawców religji Mojżeszowej, jak

rów nież innej religji mniejszości.

Oczywiście, że mówiłem tu tylko ogólnikowo o deklaracji

konstytucyjnej.

Postaramy się w komisji konstytucyjnej wnieść

i uzasadnić szczegółowo wszystkie nasze poprawki.

Mamy na

dzieję, że uda się nam udowodnić, że nasze główne podstawówe

żądanie, zagw arantow ania w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

naszych praw mniejszości narodowej, nie jest sprzeczne z inte

resami państwowości polskiej ani nie jest szkodliwem dla P a ń

stwa Polskiego.

W niesiem y do komisji projekt urządzenia na

tych właśnie podstawach samorządnej społeczności żydowskiej.

http://rcin.org.pl

ITlemorjał Komitetu Delegacji Żydowskich przy Konferencji

Pokojowej, wręczony Ich ekscelencjom Panu Przewodniczącemu

i Panom Członkom Konferencji Pokojowej.

Komitet Delegacji Żydowskich przy Konferencji Pokojowej,

działający w im ieniu rozmaitych niżej podpisanych organizacji,

które bronią sprawy dzięw ięciu miljonów żydów, ma zaszczyt

przedstawić P anom następujące propozycje, mające na celu

ochronę rozmaitych mniejszości narodowych, wyznaniowych, ra-

sowyh lub językowych Bułgarji, Estonji, F in land ji, Grecji, Litwy,

Polski, R um u n ji, Rosji, Czecho-Słowacji, Ukrainy, Jugosławji i

innych krajów wschodniej lub środkowej Europy, i prosi P anów

o łaskawe umieszczenie tych propozycji w rozmaitych traktatach

pokojowych, będących przedmiotem Ich obrad, zastrzegając sobie

prawo przedłożenia zm ian, których będą ew entualnie w ym agać

w arunki istniejące w kilku z wyżej wym ienionych krajów.

P a ń s t w o .. przyjmuje na siebie względem mo

carstw sprzymierzonych i stowarzyszonych następujące zobowią

zania, które uznaje za mające charakter zobow iązań międzynaro

dowych, podlegających jurysdykcji Ligi Narodów.

P a ń s t w o .. uznaje i oświadcza,

że

obywate

lam i

na mocy prawa, bez potrzeby przeprowadzenia

dowodu i bez żadnej innej procedury, są:

a) Wszystkie osoby, które, urodziwszy się na terytorjum przy-

znanem w niniejszym traktacie p a ń s t w a ..............nie uzy

skały dotąd obywatelstwa w innym kraju, które przebywały

lub zam ieszkiw ały kiedykolwiek na tem terytorjum po dniu

1 sierpnia 1909, lub które po tej dacie zachowały łączność

z .te m terytorjum, posiadając poszport wydany przez poprze

dnie państwa, lub przez p a ń s t w o ..............

b) K ażda osoba, która zam ieszkiw ała na tem terytorjum*w

dniu 1 sierpnia 1914 r.

http://rcin.org.pl

c) Wszystkie osoby, które w przyszłości urodzą się w pań

stwie ..............i będą podlegać jego jurysdykcji.

Osoby, należące do kategorji a) i b), mogą w ciągu dwuch

lat od daty wejścia w życie niniejszego traktatu oświadczyć, że

wybierają swoją daw ną przynależność państwową (opcja).

P a ń s t w o .............. oświadcza, że wszyscy jego obywa

tele będą korzystać z równych praw cywilnych, religijnych, naro

dowych i politycznych, bez różnicy pochodzenia, rasy, narodo

wości, języka lub w yznania, i zobowiązuje się ochraniać życie,

wolność i własność wszystkich swoich mieszkańców oraz zapew nić

im swobodę we wszystkiem co dotyczy religji i publicznego wy

konyw ania kultu.

Żadne z wyżej wyliczonych praw nie będzie mogło

być zmniejszone; żadne wykluczenie, niezdolność lub ogranicze

nie nie będą mogły być ustanowione przez ustawę, lub w ja k i

kolwiek inny sposób, z racji rasy, narodowości lub religji, nikogo

też nie będzie wolno pozbawić równej" dla wszystkich opieki

prawa. .W sze lk ie sprzeczne z powyższem ustawy, dekrety i roz

porządzenia są tem samem zmienione.

Każdy ma prawo posługiwać się językiem lub językam i

jednej z mniejszości n a ro d o w y c h ..............w handlu, w życiu

prywatnem, na zebraniach publicznych i w prasie, jak również

przed różnemi sądami bądź ustnie, bądź na piśmie; prawo to

nie może uledz ograniczeniom; żadnej mniejszości narodowej

nie będzie wolno przeszkodzić posługiwać się swoim językiem

w swoich szkołach i innych instytucjach, ani też ważność prawna

żadnego aktu lub dokumentu nie będzie mogła być zakwestjo-

now aną ze względu na język, w którym ten akt jest sporządzony.

Szkoły, posługujące się językiem mniejszości narodowej,

posiadają te same prawa, co inne szkoły tegoż stopnia, o ile

program ich jest zgodny z programem ogólnie przyjętym. W szy

stkie istniejące ograniczenia, dotyczące używ ania języków, są

zniesione.

P a ń s t w o ..............uznaje rozmaite mniejszości narodo

we swojej ludności za odrębne i samorządne organizmy, mające,

http://rcin.org.pl

jako takie, równe prawa do zakładania, adm inistrow ania i kon

trolowania swoich szkół i innych instytucji religijnych, wycho

wawczych, dobroczynnych i społecznych.

Każdy może, złożywszy specjalne oświadczenie, wystąpić

z mniejszości, do której należy.

W myśl paragrafów tego rozdziału, ludność ży d o w sk a..........

stanowi mniejszość narodową, korzystającą z wszystkich powyżej

wyszczególnionych praw.

P a ń s t w o ..............zgadza się, w tej mierze, w jakiej

zakładanie i utrzymanie szkół i innych instytucji religijnych,

wychowawczych, dobroczynnych i społecznych obciąża budżet

państwowy, departamentalny, gm inny lub inny, zasilany przez

fundusze publiczne, przyznać każdej mniejszości narodowej pro

porcjonalną część tych funduszów, odpowiadającą w każdej dziel

nicy liczebnem u stosunkowi mniejszości do

ogółu

ludności.

Pozatem , organy każdej mniejszości narodowej m ają prawo na

kładać na członków tej mniejszości obowiązkowe podatki.

P a ń s t w o ..............uznaje, że każda mniejszość narodo

wa ma prawo wybierać pew ną część członków instytucji obie

ralnych państwa, departamentu, gminy i innych, w proporcji, od

powiadającej w każdym okręgu liczebnemu stosunkowi m niej

szości do ogółu ludności.

Ci przedstawiciele będą wybierani

przez niezależne kolegja wyborcze lub jakąkolw iek in ną równo

znaczną drogą, zapew niającą tym mniejszościom proporcjonalne

przedstawicielstwo narodowe.

Osoby, dla których dniem odpoczynkowym jest nie n ie

dziela, a jakiś inny dzień, nie będą mogły być zniewolone do

wykonywania w tym dniu lub w ich inne dnie świąteczne pracy,

którą ich przepisy religijne u w ażają za grzech; nie będzie im

również wzbronione oddawać się pracy w niedzielę lub inne

święta.

P a ń s t w o ..............uznaje, że powyżej określone zobo

w iązan ia stanowią istotną część składową ustawy konstytucyjnej

(loi constitutionnelle, fondamental law), jako deklaracja praw,

których wykonywanie nie może być ograniczone ani powstrzy

http://rcin.org.pl

mane przez ża d n ą ustawę, rozporządzenie ani czynność urzędo

wą, jako że we wszystkiem co dotyczy tych zobowiązań ustawy,

przepisy i czynności urzędowe są niew ażne i pozbawione skut

ków prawnych.

Żadne z powyższych postanowień nie może

uledz poprawkom bez zgody Ligi Narodów.

II.

Każde państwo, które podpisało niniejszy traktat, któ

rego ten rozdział jest częścią składową, jak również wszelka

mniejszość pokrzywdzona przez pogwałcenie lub niewykonanie

jednego z postanowień niniejszego rozdziału, m ają prawo przed

stawić w sposób, który będzie ustanowiony, swoje reklamacje

Lidze Narodów lub wszelkiem u innem u trybunałowi, który będzie

ewentualnie założony przez Ligę.

Chciejcie przyjąć, P anie Przewodniczący i P a

nowie Delegaci, wyrazy zaufania do W aszego poczucia

sprawiedliwości oraz zapew nienie o naszym głębokim

szacunku.

W im ieniu Komitetu Delegacji Żydowskich przy Konferencji

Pokojowej, złożonego z przedstawicieli następujących krajów

i organizacji:

Ameryka, Stany Zjednoczone: Amerykański Kongres Ży

dowski.

Ameryka, Kanada: Kanadyjski Kongres Żydowski.

W schodnia Galicja: Żydowska R ada Narodowa.

Włochy: Komitet G m in, Federacja Sjonistyczna, Federacja

Rabinów.

Palestyna: Żydowskie Zgrom adzenie Urządzające.

Polska: Żydowska R ada Narodowa.

R um unja: W ydaw nictw a urzędowe Federacji Sjonistycznej,

Zw iązek Żydów Krajowych, Z w iązek Poale-Sjonistyczny.

Rosja: Żydowska R ada Narodowa.

Czecho-Słowacja: Żydowska R ada Narodowa.

Ukraina: Żydowskie Zgrom adzenie Narodowe.

http://rcin.org.pl

jako takie, równe prawa do zakładania, adm inistrow ania i kon

trolowania swoich szkół i innych instytucji religijnych, wycho

wawczych, dobroczynnych i społecznych.

Każdy może, złożywszy specjalne oświadczenie, wystąpić

z mniejszości, do której należy.

W myśl paragrafów tego rozdziału, ludność ży d o w sk a ..........

stanowi mniejszość narodową, korzystającą z wszystkich powyżej

wyszczególnionych praw.

P a ń s t w o ..............zgadza się, w tej mierze, w jakiej

zakładanie i utrzymanie szkół i innych instytucji religijnych,

wychowawczych, dobroczynnych i społecznych obciąża budżet

państwowy, departamentalny, gm inny lub inny, zasilany przez

fundusze publiczne, przyznać każdej mniejszości narodowej pro

porcjonalną część tych funduszów, odpowiadającą w każdej dziel

nicy liczebnem u stosunkowi mniejszości do

ogółu

ludności.

Pozatem , organy każdej mniejszości narodowej m ają prawo na

kładać na członków tej mniejszości obowiązkowe podatki.

P a ń s t w o ..............uznaje, że każda mniejszość narodo

wa ma prawo wybierać pew ną część członków instytucji obie

ralnych państwa, departamentu, gminy i innych, w proporcji, od

powiadającej w każdym okręgu liczebnemu stosunkowi m niej

szości do ogółu ludności.

Ci przedstawiciele będą wybierani

przez niezależne kolegja wyborcze lub jakąkolw iek in ną równo

znaczną drogą, zapew niającą tym mniejszościom proporcjonalne

przedstawicielstwo narodowe.

Osoby, dla których dniem odpoczynkowym jest nie n ie

dziela, a jakiś inny dzień, nie będą mogły być zniewolone do

wykonywania w tym dniu lub w ich inne dnie świąteczne pracy,

którą ich przepisy religijne u w a ża ją za grzech; nie będzie im

również wzbronione oddawać się pracy w niedzielę lub inne

święta.

P a ń s t w o ..............uznaje, że powyżej określone zobo

w iązan ia stanowią istotną część składową ustawy konstytucyjnej

(loi constitutionnelle, fondamental law), jako deklaracja praw,

których wykonywanie nie może być ograniczone ani powstrzy-

http://rcin.org.pl

mane przez ża d n ą ustawą, rozporządzenie ani czynność urzędo

wą, jako że we wszystkiem co dotyczy tych zobowiązań ustawy,

przepisy i czynności urzędowe są niew ażne i pozbawione skut

ków prawnych.

Żadne z powyższych postanowień nie może

uledz poprawkom bez zgody Ligi Narodów.

II.

Każde państwo, które podpisało niniejszy traktat, któ

rego ten rozdział jest częścią składową, jak również wszelka

mniejszość pokrzywdzona przez pogwałcenie lub niewykonanie

jednego z postanowień niniejszego rozdziału, m ają prawo przed

stawić w sposób, który będzie ustanowiony, swoje reklamacje

Lidze Narodów lub w szelkiem u innem u trybunałowi, który będzie

ewentualnie założony przez Ligę.

Chciejcie przyjąć, P anie Przewodniczący i P a

nowie Delegaci, wyrazy zaufania do W aszego poczucia

sprawiedliwości oraz zapew nienie o naszym głębokim

szacunku.

W im ieniu Komitetu Delegacji Żydowskich przy Konferencji

Pokojowej, złożonego z przedstawicieli następujących krajów

i organizacji:

Ameryka, Stany Zjednoczone: Amerykański Kongres Ż y

dowski.

Ameryka, Kanada: Kanadyjski Kongres Żydowski.

W schodnia Galicja: Żydowska R ada Narodowa.

Włochy: Komitet G m in, Federacja Sjonistyczna, Federacja

Rabinów .

Palestyna: Żydowskie Zgrom adzenie Urządzające.

Polska: Żydowska R ada Narodowa.

R um unja: W ydaw nictw a urzędowe Federacji Sjonistycznej,

Zw iązek Żydów Krajowych, Z w iązek Poale-Sjonistyczny.

Rosja: Żydowska R ada Narodowa.

Czecho-Słowacja: Żydowska R ada Narodowa.

Ukraina: Żydowskie Zgrom adzenie Narodowe.

€

http://rcin.org.pl

Uzasadnienie.

Powyżej wyłuszczone propozycje m ają na celu, zapom ocą

stosownych gwarancji konstytucyjnych i ewentualnej sankcji L igi

Narodów, zapew nienie ludności państw europejskich świeżo utwo

rzonych lub powiększonych następujących praw:

Swobody

obywatelskiej,

religijnej .i politycznej dla

jednostek.

Praw a organizow ania się i swobodnego rozwoju dla

mniejszości narodowych.

Rów ności praw dla jednostek i mniejszości narodowych

D la zapew nienia praw pierwszej grupy, niezbędnem

jest, aby sam traktat nadaw ał prawa obywatelskie, tak jak są

one określone w paragrafie 1; inaczej, jak się to stało po 1878 r.„

wielkie masy będą ich pozbawione, mimo słusznego tytułu

prawnego.

Dzieje żydów rum uńskich są pod tym względem typowym

przykładem.

Przez 40 lat R u m u n ja nic sobie nie robiła z praw,,

które traktat Berliński chciał zapew nić żydom, i w ciągu tego

okresu coraz bardziej ich uciskała. Nie więcej niż 1000 żydów,

na 250,000 żydów rum uńskich, uzyskało obywatelstwo drogą spe

cjalnych aktów prawodawczych; był to jedyny dozwolony spo

sób naturalizacji, aczkolwiek mocarstwa postanowiły były, że

wszyscy żydzi uzyskają obywatelstwo en bloc. N iedaw na ustawa,

która rzekomo nadała żydom rum uńskim prawa obywatelskie,

o s z u s t w e m .

Ustaw a ta ustanaw ia również naturaHzację

jindyw idualną, uzależnion ą od warunków niemożliwych do urze

czywistnienia, a jej działanie jest ograniczone do trzym iesięcz

nego okresu.

Praw a wyliczone w paragrafach 2 i 3 stanowią m inim u m

podstawowych praw, bez których mieszkańcy tych krajów nie

będą mogli korzystać z niezakłóconej wolności.

http://rcin.org.pl

Paragraf 4, dotyczący praw języków w krajach o ludności

mieszanej, jest szczególnie ważny, ponieważ ludy te są nam iętnie

przyw iązane do swego języka, tak że odmówienie im prawa

posługiw ania się nim, byłoby dla nich ciężką krzywdą i nara

ziłoby je na niezdolność prawną.

Paragrafy 5, 6 i 7 dotyczą zasadniczych gwarancji

praw mniejszości narodowych.

Różne kraje, o których mowa,

nie mające, jak kraje Europy Zachodniej, jednolitej ludności,

były zawsze, — i powinny nadal być, — o ile chce się u n ik n ąć

konfliktów i wojen, ukonstytuowanemi w państwo federacjami

narodowości.

ile narodowościom, wchodzącym w skład jednego państwa,

nie zapew ni się praw mniejszości narodowej, nie będzie innej

alternatywy, jak poddać je władzy najsilniejszej grupy narodowej,

co doprowadziłoby niezawodnie nie tylko do zm iażdżenia m niej

szości, lecz również do stanu ustawicznej wojny, mogącej narazić

raz jeszcze Europę a nawet i Amerykę na krwawy konflikt.

Bez tych praw mniejszości, żydzi, ukraińcy, litw ini i inne

ludy, żyjące w obrębie nowych państw: polskiego, rumuńskiego

etc. byłyby narażone na to, że ich starożytna cywilizacja zosta

nie zniszczona, szkoły— zburzone, a język— zduszony.

Jednem

słowem groziłoby im zupełne pochłonięcie.

D la ochrony praw dotyczących wychow ania i religji, wy

szczególnionych w paragrafie 5, koniecznem jest, aby rozmaite

mniejszości zainteresowane mogły, jak to przewiduje paragraf 6,

rozporządzać proporcjonalną częścią funduszów publicznych, prze

znaczonych na cele wyszczególnione w tym paragrafie. W każdym

innym wypadku, grupy będące w mniejszości, musiałyby, płacąc

podatki, przyczyniać się do utrzym ania szkół i innych zakładów

naukowych większości, podczas gdy z drugiej strony troska o

zachowanie bytu narodowego kazałaby im łożyć z prywatnych

funduszów na utrzymanie swoich szkół i zakładów naukowych.

Ale paragrafy 5 i 6 same nie mogłyby zabezpieczyć praw

tak indyw idualnych jak narodowych, wyszczególnionych poprze

dnio, ponieważ w danych okolicznościach prawa te zależą od

wykonywania przez mniejszości praw do przedstawicielstwa na

http://rcin.org.pl

rodowego, jak to przewiduje paragraf 7. Tylko dzięki tej rękojmi

inne rewindykowane prawa będą mogły być bronione i faktycznie

utrzymane drogą pokojową i legalną.

Rozw inie to w obywate

lach prawdziwe uczucie patrjotyczne i usunie tę w zajem ną

nieufność, której nieuniknionym wynikiem jest wojna.

Paragraf 8 dotyczy przedmiotu pierwszorzędnej wagi z

punktu w idzenia swobody religijnej i równości ekonomicznej, a

mianowicie, tak zwanej „kwestji soboty“, i obchodzi tych, dla

których dniem odpoczynkowym jest nie niedziela, a jakiś inny

dzień. Żydzi, np., stanowią w Polsce 1 4 % ludności. Ich dniem

świątecznym jest sobota.

Gdyby w niedzielę niewolno im było

oddawać się swoim zajęciom, straciliby w ten sposób szóstą część

swoich sił gospodarczych, co równałoby się pow ażnem u upośle

dzeniu w walce o byt.

Jest to ponadto zasadą zgodną z wszelkiemi pojęciami o

sprawiedliwości, że nie należy zm uszać żydów do profanowania

dnia, który przodkowie ich w ciągu wieków za święty uw ażali.

Liga Narodów zapew ni, nadanym w ten sposób prawom,

sankcję międzynarodową. Będzie istniał trybunał władny narzucić

państwom świeżo utworzonym lub powiększonym poszanowanie

automatycznie przyjętych zobow iązań.

Prosimy, aby dziewięciu miljonom żydów, zamieszkałych

w krajach, które m ają być odbudowane politycznie, zagwaranto

wano tę kartę wolności, jak rów nież wszystkim innym miesz

kańcom tych krajów, i aby im zapewniono zupełną emancypację

i możność pełnego rozwoju.

W ciągu wieków byli oni pozba

wieni

najelementarniejszych praw ludzkich, ciążył nad nimi

okropny ucisk i ohydny system praw wyjątkowych.

Gdyby w epoce, w której świat odbudowuje się na podwa

linie sprawiedliwości i wolności, nie dopuszczono do korzystania

z tych dóbr jedynie mniejszości narodowych, rozpaczliwy ich los

stałby się wprost tragicznym.

http://rcin.org.pl

Przemówienie posła Griinbauma podczas rozprawy

nad sprawozdaniem p. Prezydenta ministrów, wygłoszone na
41 posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego z dn. 23 maja 1919 r.

Wysoki Sejmie! •

Rezolucje przedłożone nam przez połączone komisje m ów ią

o sprawach, które już były — i to nieraz — przedmiotem obrad

S ejm u .

Ale brzm ią one obecnie, trzeba to skonstatować, zupeł

nie inaczej. Treść ich jest odm ienna, a i ton jest zupełnie inny.

Z m ieniło się widocznie stanowisko grup co do tych spraw, zm ie

nił się widocznie i nastrój.

Musimy to podkreślić: nawet w

punkcie 5, przeciwko któremu głosować będziemy, nawet w tym

punkcie odm ienne niż zazwyczaj wyrażane są poglądy.

Pod jednym tylko względem komisje te pozostały sobie

wierne: w stosunku do mniejszości narodowej.

W tej sprawie

żadnej zm iany skonstatować nie możemy.

Pow iedziane jest

w drugim punkcie rezolucji:

„Rzeczpospolita dąży do zjednoczenia wszystkich ziem

polskich i gwarantuje mniejszościom narodowym równoupraw nie

nie oraz samorząd narodowy i kulturalny na terytorjach o naro

dowościach m ieszanych“.

Z tego wynikałoby, że na kresach, tam, gdzie ludność jest

m ieszana, gdzie m ieszkają rozmaite narodowości, będą zagw a

rantowane prawa mniejszościom narodowym — wszystkim bez

wyjątku.

Bo rezolucja żadnego wyjątku dla nikogo nie robi,

m ów i tylko o tem, że na terytorjach o narodowości mieszanej

m ają być zagwarantow ane mniejszościom narodowym prawa sa

m orządu narodowego i kulturalnego.

Do tego punktu zgłaszam poprawkę, ażeby nie dopuścić

do takiego stanu rzeczy, który byłby nielogiczny, który byłby

rów nież nie do utrzym ania z punktu w idzenia prawno-państwo-

http://rcin.org.pl

wego, aby w jednej części Rzeczypospolitej były warunki dla

mniejszości narodowej odmienne, n iż w innych częściach. Z gła

szam poprawkę treści następującej:

Ustęp: „na terytorjach o narodowości m ieszanej“ zastąpić

przez ustęp następujący: „na całej przestrzeni terytorjum Rzeczy

pospolitej P olskiej“.

Do tego chciałbym dodać jeszcze jedną uwagę. Do m niej

szości narodowych należeć będą w przyszłym ustroju politycznym

nietylko narody, które nie m ają swojego państwa w Europie,

które nie m ają swojego terytorjum w Europie, ale także i takie

narody, które m ają swoje państwo, lecz których członkowie

znajdą się i w innych państwach.

Sądzę, że Panow ie zgodzicie się ze m n ą co do tego, iż

polska myśl polityczna nie ma jeszcze stałych pod tym względem

poglądów.

Jeśli się wm yślim y i wczujemy w to, co powiedział

pan prof. G łąbiński, to m ożna przyjść do przekonania, że panu

profesorowi chodzi o te miljony Polaków, którzy się znajdują

poza obrębem państwa polskiego, i dlatego pan prof. Głąbiński

i jego przyjaciele polityczni chcą może jak najdalej posunąć na

Wschód granice Polski, ażeby te rzesze liczne Polaków włączyć,

wcielić do Polski.

Jeśli się to jednak okaże niem ożliw em , co wtedy Panowie

zrobicie? Jeśli się okaże, że Litw a i Białoruś będzie państwem

oddzielnem,— na tem stanowisku obecnie cały, zdaje się, Sejm

stoi,— jeśli się okaże, że z powodów najrozmaitszych i W schodnia

Galicja będzie częścią niepodległej Ukrainy, jeśli odbudowana

zostanie i Rosja, wtedy przecież miljony Polaków znajdą się

poza granicam i Państw a Polskiego.

Czy te miljony Polaków

mają być oddane na żer asym ilacji? Czy państwo polskie nie

zażąda gwarancji praw mniejszości narodowych polskich w tych

państwach, w których Polacy się znajdą w mniejszości bez

względu na to, czy będą oni żyli w tych państwach w zwartych

masach na jakiem ś terytorjum, czy będą rozproszeni?

Przecież w zwartych masach Polacy nie m ieszkają np. w

guberniach Kijowskiej, W ołyńskiej i Podolskiej. Jeśli trzeba bę

dzie urządzać na nowych podstawach ich życie,— jak to zresztą

miało ju ż miejsce za czasów tworzenia się niepodległej Ukrainy,

http://rcin.org.pl

za czasów rady centralnej,— jeśli się zażąda gwarancji praw na

rodowych tych rzesz polskich, wtedy formuła tych gwarancji

będzie ta, o której my mówimy, którą w ciąż przedstawiamy.

I Panow ie żadnej innej drogi nie macie. Żadnego innego

wyjścia z podobnej sytuacji prawo państwowe nie zna i znać

nie może.

Tu ju ż nie chodzi o terytorja autonomiczne.

W takich

warunkach m ożna mówić tylko o samorządzie narodowym, opar

tym na podstawie personalnej. To co my teraz mówimy, Panowie

zaczniecie m ów ić niebawem, gdy poza granicam i państwa pol

skiego zostaną miljony Polaków i gdy trzeba będzie myśleć o

tem, ażeby zagwarantowano tym miljonom Polaków rozwój

narodowy, bezpieczeństwo parodowe, prawa mniejszości naro

dowych.

A przecież tutaj poseł Dąbski o tych miljonach, które po

zostaną poza Zbruczem, m ów ił tak,— ja nie wiem, czy go dobrze

zrozum iałem , — jakby tu m ożna było zrobić zm ianę jakąś: my

pozostawiamy w am te miljony Polaków za Zbruczem, a za to

będziemy mieli Galicję wschodnią, której damy autonomję jak

najszerszą.

Żywymi ludźm i zam ian się nie robi. Jeśli chodzi o zaspo

kojenie słusznych żądań i potrzeb tych miljonów Polaków, którzy

znajdują się za Zbruczem i wogóle poza granicami państwa

polskiego, to trzeba stanąć na takiem stanowisku, na jakiem my

stoimy.

Ale należy i odpowiednie konsekwencje z tego w yciąg

nąć i to, czego się żąda dla siebie w innych państwach, dać

tym mniejszościom narodowym, które znajdują się w państwie

polskiem.

W ierzym y głęboko, że do tego dojdzie, i że Sejm stanie

na takiem stanowisku, że nie pozwoli, ażeby taka formuła

przyszła z zewnątrz.

Chciałem poprzestać na tej tylko poprawce i na tych kilku

uwagach.

Nie mówiłbym więcej, gdyby nie przemówienie pp.

posłów Głąbińskiego i Dąbskiego. Myśmy nie mieli zam iaru do

tej dzisiejszej debaty wnosić jakichkolw iek zgrzytów, jakichkol

wiek dysonansów.

Rozum iem y znaczenie tej dzisiejszej debaty,

w idzim y, do czego zmierza, i dlatego nie chcieliśmy korzystać

http://rcin.org.pl

z tej sposobności, ażeby pomówić o tern, co nas boli, co nam

dolega, co się dzieje dzisiaj w Polsce całej.

Ale Panowie nas

do tego zmuszacie. Ja nie chcę użyć słowa, które się naprasza.

Ja chcę mówić spokojnie i mam nadzieję, że Panowie mnie

również spokojnie wysłuchacie.

(Głos:

Nie obiecujemy).

przynajmniej postaram się, ażeby Panow ie mogli mnie spokojnie

słuchać.

Proszę tylko o odrobinę dobrej woli.

Otóż, proszę Panów , mówił tu o żydach p. prof. Głąbiński,

m ówił tu i p. D ąbski.

Bezw zględnie p. Dąbskiem u należy się

pierwszeństwo i bezsprzecznie od p. Dąbskiego zacząć tu należy.

Pan Dąbski m ów ił nam o spisku żydowsko-niemieckim i jeszcze

jakim ś, ju ż nie pam iętam . Otóż jest żydowsko-niemiecki i t. d.

spisek, obliczony na szkodę Polski.

Proszę Panów , na czem ten spisek polega? Pan D ąbski—

i to jest rzecz zn am ienna,— który m ów ił o spisku, nie powiedział

jednak na czem ten spisek polega. Bo zwykle się mówi o czy

nach żydów w taki sposób, jak się mówi o jakiejś legendzie, o

jakim ś mycie.

Mówi się ogólnikowo. (W rzaw a). W tej chwili

będziemy o tem m ów ili, proszę o odrobinę spokoju.

Przytacza się, jako autorytety, rozmaitych inteligentnych

żydów, rozmaitych sjonistów, ale nazw iska ani jednego z nich

nie w ym ienia się.

To jest zawsza jakiś ogólnik, to jest jakiś

myt, jakiś anonim , jakiś upiór, o którym się mówi, ale nic

określonego, nic wyraźnego.

Na czem polega ten spisek? Ja

to Panom powiem. Powiem tak, że p. Dąbski będzie, zdaje się,

zadowolony.

Panow ie prawdopodobnie uw ażacie, że ten spisek polega

na tem, że tam w Paryżu obraduje przedstawicielstwo wszech

światowego żydostwa, obraduje o losach żydostwa w przyszłym

ustroju świata całego.

Otóż obradują (Głos: tak źle nie jest). Bezw zględnie tak

źle jest, to przedstawicielstwo obraduje i wysłuchiwane jest przez

tych, którzy dzierżą obecnie losy świata całego w swoich rękach

(Głosy: I którzy w am nie uwierzą). Sądzę, że każdy się zgodzi

ze m ną jeżeli powiem, że w tym przełomowym czasie, kiedy

decydują się losy narodów, byłoby rzeczą zupełnie niezrozumiałą,

gdyby żydzi nie stanęli na swojej placówce, gdyby żydzi z całego

http://rcin.org.pl

św iata nie przyszli ze swemi żądaniam i do tych, którzy o losach

świata decydują.

Bylibyśmy rzeczywiście martwym narodem,

bylibyśmy ludźm i, o których mówić by nie warto było, gdyby

teraz w Paryżu, pomiędzy głosami ludów zgłaszających przęz

swe przedstawicielstwa swoje żądania, swoje nadzieje, nie sły

chać było głosu żydowskiego, gdyby wśród tych narodów żydów

nie było (Głos: Przelewaliście krew za wolność swoją?)

Proszę Panów , nietylko sami krew swoją przelewaliśmy,

(Głos: C udzą) ale i naszą krew przelewano (Wesołość).

Jeżeli m ożna mówić o tem, kto najwięcej cierpiał podczas

wojny, to największe prawo do tego ma naród żydowski, który

krwawił na wszystkich polach bitew, który krwawił we wszyst

kich krajach i którego synowie na przestrzeni wschodniego teatru

wojny byli mordowani, poniewierani (Głos: W intendenturach

krwawił).

Przyszły historyk, zdaje się, to stwierdzi, a nietylko

przyszły historyk, lecz i ten kto um ie patrzeć, um ie czuć

i myśleć, przyzna mi rację.

Dalej powie, że żydzi w Polsce, jako część narodu żydow

skiego, po całym swiecie rozsianego, uczestniczą w tych nara

dach nad losami całego żydostwa, uczestniczą przez swoje

przedstawicielstwo, przez swoją delegację, która wybrana została

przez Tymczasową Radę Narodową, która to R ada wyłoniona

została przez nadzwyczaj liczne zgromadzenie przedstawicieli

żydów z całej Polski, odbyte w grudniu w 1918 (Głosy: gdzie),

w W arszaw ie.

N a tych naradach wypracowana została ogólna

formuła żądań żydowskich.

W tej formule powiedziane jest, że

wszędzie, gdzie żydzi znajdują się w zwartej masie, wszędzie

żą d a ją należytej gwarancji praw żydowskiej mniejszości narodo

wej.

(Głos: A w Ameryce także?)

Bez wyjątku.

W yjątku dla

żadnego kraju nie zrobiono.

W tej formule się mówi: wszędzie,

gdzie znajdują się zwarte masy żydowskie. (Głos: Tylko w P ol

sce).

Ten anonim ow y sjonista, o którym mówił p. Dąbski, praw

dopodobnie nie istnieje.

Nie potrzebuję czekać na to, ażeby

mi na ucho pow iedział p. D ąbski kto mu o tem mówił, bo mniej-

więcej wiem, kto mu o tem mógł powiedzieć. Bo ja to. również

słyszałem.

(Głos: Podsłuchiwałeś Pan?)

Słyszałem, bo mnie

http://rcin.org.pl

0 tem również powiedziano, P anie kolego, powiedziano zresztą

bardzo głośno, nie tylko mnie, ale wielu innym przedstawicielom

ugrupowań żydowskich i z tego nie robiono wcale tajemnicy. I tym

sjonistą prawdopodobnie, nie twierdzę tego na pewno, jest pan

Marshall, który zresztą nie jest sjonistą i który tego nie powie

dział.

(P. Dąbski: Niech pan to przetłomaczy na język polski,

to jest powiedziane czysto po żydowsku). Jestem żydem, a więc

mówię i myślę czysto po żydowsku i uw ażam to sobie za chlubę.

W języku angielskim została ogłoszona korespondencja pomię

dzy panem M arshallem , jako przedstawicielem amerykańskich

żydów,— był on prezesem kongresu żydowskiego w Ameryce,

(W rzaw a), a pp. Paderewskim, Dm ow skim i nie pam iętam jeszcze

kim.

Korerpondencja ta ogłoszona została drukiem, broszura ta

jest tutaj w W arszaw ie, to, co m ówię może być każdej chwili

sprawdzone.

Otóż tam się mówi o tem wszystkiem, o czem ja teraz

mam zaszczyt panom mówić, a niem a nic z tego, na co się

powoływał p. Dąbski.

N iem a i być nie może dla bardzo pros

tej przyczyny.

W Ameryce ustrój państwowy jest zupełnie inny,

zupełnie odm ienny niż u nas, dlatego, że swobody ogólne, które

w Ameryce istnieją, dają absolutną, bezw zględną możność rozwoju

narodu żydowskiego.

(P. Dąbski: Bez autonomji?).

Sprawa polega tylko na tem, ażeby istniejące i swobodnie

działające organizacje prywatne były przez państwo uznane.

1 prawdopodobnie do tych samych żądań, jakie stawiamy w E u

ropie, dojdzie również i w Stanach Ameryki Północnej. Zresztą

są już w skaźniki ku temu, że amerykańscy żydzi w najrozm ait

szych stanach postawią również żądania u znania przez państwo

tego, co się w prywatnem życiu rozwinęło.

(P. Dąbski: Niech

postawią).

I postawią, bo najlepszym dowodem tego jest to, że

delegacja amerykańskich żydów uczestniczy w naradach przed

stawicielstwa wszechświatowego żydów i podpisała tę formułę,

którą przedtem przytoczyłem, formułę, dom agającą się gwarancji

praw mniejszości narodowej wszędzie, gdzie żydzi mieszkają w

zwartej masie.

Nasza delegacja żydostwa polskiego zwróciła się przede-

wszystkiem do swego rządu, do delegacji polskiej, i zaczęły się

http://rcin.org.pl

pertraktacje w P aryżu pomiędzy obiema delegacjami. Pertraktacje

były prowadzone w sposób, przynajmniej z naszego punktu w i

dzenia, nie pozostawiający nic do życzenia, w sposób lojalny

z obu stron.

W pertraktacjach brali udział przedstawiciele

wszystkich ugrupowań, które tu w Sejm ie zasiadają.

Nawet

narodowa demokracja w osobach p. W ładysława Grabskiego i p.

Kozickiego następnie pp. W asilew ski, Patek, Dłuski i Wasiu-

tyński— i ci panowie razem z naszymi przedstawicielami radzili

nad sposobem rozw iązania kwestji żydowskiej w Polsce i bardzo

pow ażnie traktowali całą tę sprawę.

Otrzymali od naszej dele

gacji memorjał ujęty prawie w projekt prawa i bardzo poważnie

zastanaw iali się nad wszystkiemi naszemi żądaniam i, uznając

całkowitą naszą lojalność względem państwa polskiego.

Te pertraktacje zostały przerwane na pewien czas tylko

i prawdopodobnie będę wznowione.

Przynajmniej takie zape

wnienie nasz przedstawiciel otrzymał w Paryżu od sekretarza

delegacji polskiej.

Chyba spisku przeciw

Polsce żadnego niem a w tem

wszystkiem, com dotychczas powiedział. (P. Dąbski: Jest w tem,

czego P an nie powiedział).

Teraz będę m ów ił właśnie o tem, o czem Pan chce, abym

mówił, a będę m ów ił z dwóch powodów.

Pan Głąbiński jak

również pan Dąbski wspomnieli o pogromach. Spisek polega,

widocznie na wiadomościach, które się ponaw iają w prasie za

granicznej o pogromach. Czyż byście Panowie chcieli, aby tych

wiadomości nie było? Panowie chcielibyście, ażeby to, co się

odbywa w polsce, poczynając od listopada roku zeszłego, a nawet

i przedtem było w Galicji Zachodniej, aby to wszystko pozostało

tajem nicą? Czy to możliwe?

Sądzę, że jeżeli się bije i zabija, to ludzie krzyczą tak

głośno, że poza ścianam i tych domów, w których się bije i za

bija, też słychać.

Interesują się na świecfe temi łzam i i tą

krwią, którą przelew ają tutaj, tymi ludźm i, których się niew innie

zabija,' których się ograbia, których się bije na ulicach miast i

miasteczek (Głosy: A W ilno, Lwów, Pińsk? W rzaw a).

W iln ie , o Lwowie, o Pińsku, jeżeli Panowie dacie

możność mówić, gotów jestem mówić

tak, jak dotychczas,

http://rcin.org.pl

szczerze i otwarcie, bo nareszcie trzebaby było skończyć z le

gendami, powiedzieć jasno i otwarcie, o tern, co się dzieje, o

tern, o czem zresztą wszyscy wiedzą.

Niestety nie mamy możności wnoszenia interpelacji o

wszystkiem, co zachodzi w życiu naszem. Jesteśmy na to zbyt

słabi, jest nas w Sejm ie zbyt mało i autorzy regulam inu po

myśleli o tem, ażebyśmy tej możności nie mieli. Byliśmy wczo

raj zmuszeni zwrócić się we wszystkich tych sprawach z listem

do P ana Prezydenta Ministrów i jeżeli Pan Marszałek pozwoli,

to ten list odczytam. (Czyta).

Do P an a Prezydenta Ministrów.

P anie Prezydencie!

Nie mając możności zwrócenia się do P ana w drodze

interpelacji sejmowej wskutek ograniczającego nas regulaminu,

żądającego 15 podpisów

pod interpelacją, zmuszeni jesteśmy

zwrócić się do P an a z listem następującym.

Po objęciu rządów oświadczył Pan publicznie, że ludność

żydowska w Polsce jest równoupraw nioną, korzystać będzie na-

równi z innym i obywatelami z opieki prawa.

Formuła ta

wprawdzie nie zadow olniła naszych aspiracji, jako mniejszości

narodowej, spodziewaliśmy się jednak, że po okropnych dniach

Kielc i Lwowa, po całym szeregu pogromów w miastach i

miasteczkach Galicji Zachodniej, życie i mienie żydowskie bę

dzie wreszcie zabezpieczona.

Rzeczywistość zawiodła nasze oczekiwania. Ciem ne jakieś

siły, które przerwały chwilowo swoją niecną działalność, praco

wać poczęły ze zdwojoną mocą. U jaw niło się wyraźnie, że istnieje

organizacja, która ma na celu skierowanie mas ludowych prze

ciwko żydom i aranżuje systematycznie pogromy i ekscesy anti-

żydowskie w coraz szerszym zakresie. Około połowy marca, jak

na komendę, wybucha pogrom w Kaliszu, Busku, Szydłowie,

Stopnicy i całym szeregu miasteczek w Kaliskiem i Kieleckiem.

Zaraz potem wybucha pogrom w W ielu niu. W maju wybucha

pogrom w Lublinie, Miechowie, Słom nikach, Ksrążu, a jedno

cześnie cała armja włościańska gromi w Galicji Środkowej:

Rzeszów, Kolbuszowę i szereg miasteczek w powiecie Strzyżow-

skim. W ładze-administracyjne albo nie okazują żadnej pomocy

http://rcin.org.pl

żydom, lub też okazują pomoc tylko bardzo opieszale, z nie

znacznym i wyjątkami. W ładze sądowe wprawdzie nie odm aw ia

ją swej ingerencji, lecz o wynikach ich dochodzeń nic dotych

czas nie słychać.

(Jaskrawym przykładem tego służy śledztwo

w sprawie pogromu Kieleckiego). A gdy nawet śledztwo toczy się

energiczniej, to jednak władze zadaw alają się tylko pociągnięciem

do dopowiedzialności drugorzędnych wykonawców pogromu, nie

usiłując wcale wykryć kierującej nimi organizacji.

Prowadzi się i w armji i w administracji w yraźną nagankę

przeciwko żydom.

Na ulicach rozkleja się plakaty, grożące

najwyraźniej ekscesami przeciwko żydom w razie niepowodzeń

politycznych dyplomacji państwowej. Plakaty te w iszą spokojnie

przez pół dnia, a żandarm erja aresztuje osoby, zrywające je.

Pod pretekstem w alki z lichw ą i spekulacją urządza się w

Łodzi, Łukowie, Końskich i innych miastach rewizje i obławy

wyłącznie wśród żydów. Rewizje te i obławy wprawdzie nie

prowadzą do wykrycia żadnych potajemnych składów towarów,

ale za to ginie rewidowanym żydom gotówka i kosztowności i

odbiera się im nawet m inim alne ilości rozmaitych materjałów i

artykułów spożywczych, nabytych dla własnej potrzeby. Takie

same rewizje zarządza się pod pretekstem poszukiwania broni,

przyczem broni tej się nie znajduje, ale przy tej okazji profa

nuje się synagogi żydowskie, nie licząc się zupełnie z religijnemi

uczuciam i żydów.

W tym samym czasie omija się sklepy i

m ieszkania

chrześcijańskie,

nie

rewiduje

się

przechodniów

chrześcijan, wobec czego ludność odbiera wrażenie, że tylko

żydzi upraw iają lichwę i spekulację, że żydzi ukrywają broń.

M a r s z a ł e k :

Proszę dalej nie czytać. Nie chodzi

kument, tylko o Pańskie przedstawienie rzeczy, a to Pan może

ustnie przedstawić z pamięci.

P. G r u n b a u m :

Ja prosiłem P ana Marszałka o łaskawe

pozwolenie na odczytanie listu, któryśmy wczoraj P an u Prezy

dentowi wręczyli.

Jeśli Pan Marszałek pozwolenie swoje cofa,

ja oczywiście nie m am rady na to i muszę odczytywanie tego

listu przerwać.

M a r s z a ł e k :

Znam treść tego dokumentu.

http://rcin.org.pl

(W tem miejscu mówca musiał zaprzestać czytania. D alsza—

nieczytana— część listu opiewa):

Na Litwie polityka prześladowań żydów przyjmuje wprost

potworne formy. W P ińsku pod zmyślonym zarzutem bolszewizmu

zostaje rozstrzelanych 35 żydów, to samo dzieje się w Lidzie i

w W ilnie . Analogiczne wypadki, chociaż w słabszym stopniu,

rozgrywają się w W ołkowyskach i Prużanach. Ludność żydowska

na Litwie, która oczekiwała z rąk polskich wyzwolenia od bol

szewików, staje przerażona i oniem iała.

Ostatnio rząd w Galicji Zachodniej i na Litwie czyni usi

łowania, zdążające ku pewnemu uśm ierzeniu wybuchów antiży-

dowskich, ale polityka półśrodków, niesięganie do rdzenia rzeczy,

bezkarność prawdziwych winowajców, prowadzi jedynie do prze

noszenia się zarazy pogromowej w inne miejsce, do nadania

jej innych form.

Każde przesunięcie wojsk w kraju znaczy za zobą ślatl

krwią i łzam i żydów.

Z ja w ia ją się w W arszaw ie poznańczycy

i wkrótce potem zaczyna się dwudniowe bicie żydów na ul.

Freta i przyległych, pod zarzutem sprzedania przez żyda-restau-

ratora wódki denaturatu jednem u poznańczykowi. Pojęcie o tem,

że istnieją sądy, które mogłyby winnego żyda ukarać, zatarła

się zupełnie w umysłach tłumu: za jednego żyda należy bić

wszystkich żydów.

P rzyjeżdżają hallerczycy i wnet w Nowym

Dworze, Zakroczymiu, Chełm ie i innych miejscowościach za

czynają bić i gromić żydów.

Na dworcach kolejowych, w po

ciągach katują żydów i pastw ią się nad nim i. W d. 12 maja

w W arszaw ie na dworcu kowelskim, odbywa się formalne po

lowanie na żydów. W związku, z tem zaczyna się znęcanie i

hańbienie w innej formie, w formie obcinania bród żydom i

bicia ich.

Transporty poborowych, przejeżdżające pociągami, prze

ciągające przez miasta, systematycznie pastwią się nad żydam i,

katują ich i w ym uszają pieniądze. Wszystko to dzieje się pod

okiem władz i uchodzi bezkarnie, a szerokie warstwy ludności

chrześcijańskiej są święcie przekonane, że za przestępstwa,

skierowane przeciwko życiu, nietykalności osobistej i m ieniu

żydów kary żadne nie grożą.

http://rcin.org.pl

P. G r u n b a u m :

Przypuszczam, że Pan Prezydent M i

nistrów jednak odniesie się do tego listu z większą uw agą niż

P an Marszałek obecnie.

Przypuszczam, że Pan Prezydent M i

nistrów zrozumie, że musi wreszcie nastać w Polsce czas taki,

ażeby na ulicach miast i miasteczek, na stacjach kolejowych i w

wagonach nie bito żydów, żeby za to, że jeden jakiś złoczyńca

w Miechowie zabił byłego policjanta, nie raniono i nie bito ży

dów, którzy z tem nic wspólnego nie mieli, (W rzaw a) żeby z

powodu jakieś legendy, która krążyła w Rzeszowskiem, nie padały

trupy niew innych żydów. Mówię tylko o tych zajściach, które

zostały stwierdzone przez komisję.

Panow ie chcieli, żebym powiedział kilka słów o Pińsku.

Proszę bardzo.

Komisja pińska przedstawi zapewne dokładny

obraz, obraz straszny, tego, co zaszło w Pińsku i między innem i

w jaki sposób bito w w ięzieniu aresztowanych. (W rzaw a, Głosy:

Żołnierza polskiego!) Proszę panie, które z nam i w Sejmie sie

dzą, żeby przyjęły pod uwagę, w jaki sposób odbywało się

(W rzaw a) badanie kobiet w Pińsku.

Panowie, W am będą

przedstawione dokumenty, zeznania poszkodowanych kobiet, które

żandarm i w P ińsku niby na badania wezwali, i zam iast zada

wać pytania m ów ili: „Rozbierajcie s ię “ i bili.

Mogę jeszcze o wielu rzeczach podobnych mówić, ale ju ż

nie chcę nadużyw ać cierpliwości Panów (W rzaw a).

Chciałbym

powiedzieć jeszcze tylko o tem...

(Głosy na lewicy, na ław ach N. Z. R.: Żądam y od pana,

panie sekretarzu komisji dokumentów! Obdukcji nie było w P iń

sku i świadectwa lekarza nie było (P. Pryłucki: Przepraszam),

żądane były, mam w papierach.

P. Zagórski: Obdukcji lekar

skiej nie było w P ińsku i świadectw lekarskich nie składano).

Proszę Panów , to wszystko o czem mówię, nie jest tajem

nicą dla świata, nie jest i być nie może. Jeżeli o tem się pisze

za granicą, jeżeli nasi bracia w Anglji, w Paryżu, i New-Yorku

boleją nad tem, co się tu dzieje, (Głosy: To jest spisek) to nie

jest spisek, Panow ie. Albowiem jeżeli na tem polega spisek, to

ci wszyscy, którzy te zajścia aranżują, ci co w tem wszystkiem

zaw inili, ci właśnie spiskują przeciwko Polsce.

Niech zaprze

staną bicia, niech ustaną pogromy, niech nie ucinają bród za

http://rcin.org.pl

pomocą bagnetów (W rzaw a, Głos: Chcemy Europejczyków z nich

zrobić),

niech to wszystko ustanie, wtedy nie będzie spisku,

nikt z naszych braci za granicą nie będzie mógł nic złego po

wiedzieć.

(W rzaw a).

Czy Panow ie sobie wyobrażają, że w W arszaw ie siedzi

jakiś człowiek, który naciska jakiś guzik ukryty (Głosy: Oto tu

siedzi) i tam wnet odzyw ają się ci Marshallowie, W eicm anowie,

Sokołowowie i inni żydzi, o których Panow ie m ówili? (W rzaw a)

Pan kiw a głową, panie D ąbski.

Ja sądzę, że P an tak naiw ny

nie jest, przepraszam za wyrażenie, ażeby nie zrozumieć, że dla

panów Marshallów, W eicm anów , Sokołowów, dla tych wszystkich

Żydów, którzy pewne znaczenie i pewien walor i wpływ na

świecie m ają, nie trzeba tego guzika, bo dla nich wystarczy

jedna depesza, nawet depesza P. A. T., zwyczajna depesza w

pismach, powtarzam nawet depesza P. A. T., nawet jeden nu

mer pisma polskiego, ażeby zrozum ieć w jakiem piekle tu ży

jemy, (ogromna wrzawa. W ołania: Piekło, ładne piekło, majątki

porobiliście! Z Kiszyniewa 15 proc. W as przyszło! Bezczelność!

Precz z nim i! 9/io żydów w Częstochowie pasek ciągnie. W Pło

cku do żołnierza polskiego strzelali!) aby zrozumieć co się tu

dzieje...

(Głosy: Ani słowa więcej! Odebrać głos za obrazę Polski!)

M a r s z a ł e k :

Muszę czekać, aż się Panow ie uspokoją.

(W rzaw a ucicha). Poseł Griinbaum nazw ał pobyt na ziemi pol

skiej „piekłem “. Mojem zdaniem , jeżeliby tak rzeczywiście było,

to nic by mu nie stało na przeszkodzie, ponieważ Polski nie

uw aża za swoją ojczyznę, otrząsnąć pył polski ze swego obuwia.

Przywołuję p. posła C runbaum a za wyrażenie przez niego użyte

do porządku.

(Długotrwałe oklaski i Braw a.

Glosy:

W żadnym parla

mencie świata tego nie było. Precz bezczelny! Ani słowa w ię

cej! Pyta się gdzie guzik, tu na tej trybunie).

(P. Barlicki: Marszałek jest stronniczy! Głosy: Ty pachołku

żydowski).

P. G r i i n b a u m :

. . . i zrobić to, co im sumienie ich

nakazuje.

Panowie, ja o tem wszystkiem mówić nie chciałem.

http://rcin.org.pl

Traktat między Głóumemi mocarstwami Sprzymierzonemi

i Stowarzyszonemu a Polską podpisany w IDersalu 28 czerwca 1919 r.

P O li 5 K fl.

S T A N Y Z JE D N O C Z O N E A M E R Y K I, C E S A R S T W O B R Y

T Y JS K IE , F R A N C JA , W Ł O C H Y i JA P O N JA ,

Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone

z jednej strony;

i P O L S K A

z drugiej strony;

Wobec tego, że Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone,

dzięki powodzeniu swego oręża przywróciły Narodowi Polskiemu

niepodległość, której był niesprawiedliwie pozbawiony;

Wobec tego, że R ząd rosyjski odezwą z 30 marca 1917 r.

zgodził się na przywrócenie niepodległego Państwa Polskiego;

Że Państwo Polskie, faktycznie sprawujące teraz zwierzch

nictwo nad częściami dawnego Cesarstwa Rosyjskiego, zamieszka-

łemi w większości przez» polaków, ju ż zostało uznane przez

Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone jako Państwo

zwierzchnicze i niepodległe;

W obec tego, że na zasadzie Traktatu Pokoju, zawartego z

Niem cam i przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Tra

ktatu podpisanego przez Polskę, niektóre terytorja dawnego Ce

sarstwa Niemieckiego będą wcielone do terytorjum Polski;

Że według brzm ienia w spom nianego Traktatu Pokoju gra

nice Polski, które w nim jeszcze nie zostały ustalone, m ają być

wyznaczone później przez Główne

Mocarstwa sprzymierzone

i stowarzyszone;

Stany Zjednoczone Ameryki, Cesarstwo Brytyjskie, Francja,

Włochy i Japonja z jednej strony, potwierdzając swe uznanie

http://rcin.org.pl

Państwa Polskiego, ustanowionego we wspomnianych granicach,

jako członka rodziny narodów zwierzchniczego i niepodległego,

oraz chcąc zapewnić wykonanie artykułu 93 wspomnianego Tra
ktatu Pokoju z Niemcami;

Z drugiej strony Polska, pragnąc przystosować swe urzą

dzenia dó zasad wolności i sprawiedliwości, oraz dać niezawodną
rękojmię wszystkim mieszkańcom terytorjów, nad którymi objęła
zwierzchnictwo;

W tym celu W YSO K IE UKŁADAJĄCE SIĘ STRONY w

osobie swych Przedstawicieli, po wymianie przez nich pełno

mocnictw, uznanych za dobre i za .należyte co do formy, zgo

dziły się na następujące postanowienia:

ART YK U Ł 1.

Polska zobowiązuje się, że postanowienia, zawarte w ar

tykułach 2 do 8 niniejszego Rozdziału, będą uznane za prawa

zasadnicze (fondamentales), że żadna ustawa, żadne rozporzą
dzenie, ani żadna działalność urzędowa nie stanie w sprze

czności  lub  w  przeciwieństwie  do  tych  postanowień,  że  żadna
ustawa,  żadne  rozporządzenie  ani  też  żadna  działalność  urzę
dowa  nie  będzie  miała  wbrew  nim  mocy.

A RT YK U Ł 2.

Rząd Polski zobowiązuje się udzielić wszystkim mieszkań

com, bez różnicy urodzenia, narodowości, rasy, lub religji i języka
zupełnej i całkowitej ochrony życia i wolności.

Wszyscy mieszkańcy Polski będą mieli prawo swobodnego

wykonywania praktyk (exercice) zarówno publicznie jak i prywa

tnie każdej wiary (foi), religji (religion) lub wierzenia (croyance),

0 ile te praktyki nie będą w niezgodzie z porządkiem publicznym
1 dobrymi obyczajami.

ART YK U Ł 3.

Polska uznaje za obywateli polskich, z samego prawa i

bez żadnych formalności, tych obywateli niemieckich, austrjackich,
węgierskich, lub rosyjskich, którzy, w chwili uzyskania przez

Traktat niniejszy mocy obowiązującej, posiadają stałe zamieszka-

http://rcin.org.pl

nie  (domiciliés)  na  terytorjum  uznanem,  lub  mającem  być ,uzna-
nem  za  część  składową  Polski, jednak  z  zastrzeżeniem  wszelkich
odnośnych  postanowień  Traktatów  pokoju  z  Niemcami  lub  Austrją,
co  do  osób,  posiadających  stałe  zamieszkanie  na  tem  terytorjum
po  pewnej  określonej  dacie.

W każdym razie osoby wyżej wymienione, mające więcej

niż  lat  18,  będą  mogły  pod  warunkami,  przewidzianemi  w  wy
mienionych  Traktatach,  dokonać  wyboru  (option)  każdej  innej
przynależności,  dla  nich  dostępnej.  Wybór,  dokonany  przez  mę
ża,  rozciągać  się  będzie  również  na  żonę,  podobnież  wybór  ro

dziców rozciągać się będzie na dzieci, poniżej lat 18.

Osoby, które wykonały powyższe prawo wyboru, będą mu

siały  w  ciągu  12  następnych  miesięcy,  o  ile  Traktat  pokoju  z
Niemcami  nie  zawiera  postanowień  temu  przeciwnych,  przenieść
swe  stałe  miejsce  zamieszkania  do  Państwa,  za  którego  wybo
rem  się  wypowiedziały.

Będzie im wolno zachować majątek

nieruchomy, jaki posiadają na terytorjum Polski.

Będą mogły

zabrać ze sobą wszelkiego rodzaju majątek ruchomy.

Żadne

celne pobory wywozowe nie będą na nie z tego tytułu nakładane.

A R T Y K U Ł 4.

Polska uznaje za obywateli Polskich z samego prawa i

bez żadnych formalności osoby przynależności niemieckiej, au •
strjackiej, węgierskiej, lub rosyjskiej, urodzone na wspomnianem

terytorjum z rodziców tamże stale zamieszkałych, chociażby w

chwili, gdy niniejszy Traktat nabierze mocy obowiązującej same
ni« miały tam stałego zamieszkania.

W każdym razie w ciągu dwóch lat od chwili uzyskania

przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, osoby te będą mo

gły oświadczyć przed właściwemi władzami polskiemi w kraju
swego miejsca zamieszkania (résidence), że się zrzekają przy

należności  polskiej  i  wtedy  przestaną  być  uważane  za obywateli
polskich.  Pod  tym  względem  oświadczenie  męża będzie uważane
za  mające  moc  dla  żony,  podobnież  oświadczenie  rodziców

będzie uważane za mające moc dla dzieci, poniżej lat 18.

http://rcin.org.pl

ART YK U Ł 5.

Polska zobowiązuje się nie czynić żadnych przeszkód w

wykonaniu prawa wyboru, przewidzianego w Traktatach, zawar
tych lub tych, które mają być zawarte przez Mocarstwa sprzy

mierzone i stowarzyszone z Niemcami, Austrją, Węgrami, lub
Rosją — i pozwalającego osobom interesowanym nabyć przyna

leżność polską, lub też jej nie nabywać.

A RT Y K U Ł 6.

Przynależność polską nabywa z samego prawa, przez sam

fakt urodzenia się na terytorjum Polski, każdy, komu nie przy
sługuje pierwszeństwo korzystania z innej przynależności.

A RT YK U Ł 7.

Wszyscy obywatele polscy bez różnicy rasy, języka, lub

religji będą równi wobec prawa i korzystać będą z tych samych

praw cywilnych i politycznych.

Różnica co do religji, wierzeń (croyance— creed), lub wy

znania nie powinna szkodzić żadnemu obywatelowi polskiemu

w  korzystaniu  z  praw  cywilnych  i  politycznych,  mianowicie  gdy
chodzi  o  dopuszczenie  do  urzędów  publicznych,  obowiązków  i
zaszczytów,  lub  o  wykonywanie  różnych  zawodów  i  przemysłu.

Nie będzie wydane żadne ograniczenie swobodnego uży

wania  przez  obywatela  polskiego  jakiegokolwiek  języka,  czy  to
w  stosunkach  prywatnych  lub  handlowych,  czy  to  w  sprawach
religijnych,  prasowych,  lub  w  publikacjach  wszelkiego  rodzaju,
czy  to  na  zebraniach  publicznych.

Bez względu na ustanowienie przez Rząjd Polski języka

urzędowego, mają być poczynione obywatelom polskim języka

innego niż polski, odpowiednie ułatwienia w używaniu ich języka

w sądach zarówno ustnie, jak na piśmie.

ART YK U Ł 8.

Obywatele polscy, należący do mniejszości etnicznych

(etniąueś-racial), religijnych, lub językowych, będą korzystali z

takiego samego traktowania i z takich samych gwarancji usta

wowych oraz faktycznych, jak inni obywatele polscy. Mianowicie

http://rcin.org.pl

będą mieli równe prawa do zakładania, prowadzenia i kontrolo

wania  własnym  kosztem  instytucji  dobroczynnych,  religijnych,
lub  społecznych,  szkół  i  innych  zakładów  wychowawczych,  oraz
prawo  swobodnego  używania  w  nich  własnego  języka  i  swobod
nego  w  nich  wykonywania  praktyk  swojej  religji.

A R T Y K U Ł 9.

W miastach i okręgach (districts), zamieszkałych (où reside)

przez znaczny odłam (proportion) obywateli języka innego, niż
polski, Rząd polski udzieli w sprawach nauczania publicznego

odpowiednich  ułatwień,  aby  zapewnić  w  szkołach  początkowych
udzielanie  dzieciom  takich  obywateli  polskich  nauki  w  ich  wła
snym  języku.

Postanowienie to nie przeszkodzi Rządowi pol

skiemu uczynić w tych szkołach nauczanie języka polskiego
obowiązkowem.

W miastach i okręgach, zamieszkałych przez

znaczny odłam obywateli polskich, należących do mniejszości
etnicznych (etnique-racial), religijnych lub językowych, tym mniej

szościom  zostanie  zapewniony  słuszny  udział  w  korzystaniu
(benefice-enjoyment)  oraz  w  przeznaczeniu  (affection-application)
sum,  które  budżet  państwowy,  budżety  miejskie  lub  inne  przy
znają  z  funduszów  publicznych  na  cele  wychowawcze,  religijne
lub  dobroczynne.

Postanowienia niniejszego artykułu będą miały zastosowa

nie do obywateli polskich języka niemieckiego tylko w tych
częściach Polski, które d. 1 sierpnia 1914 r. stanowiły terytor-

jum niemieckie.

ART YK U Ł 10.

Komitety szkolne, wyznaczone na miejscu przez gminy

żydowskie  w  Polsce,  zapev nią  pod  ogólną  kontrolą  Państwa
rozdział  stosunkowej  części  funduszów  publicznych,  przeznaczo
nych  na  rzecz  szkół  żydowskich,  zgodnie  z  artykułem  9-ym  za
równo  jak  organizację  i  kierownictwo  tych  szkół.

Postanowienia artykułu 9, co do używania języków w szko

łach stosować się będą do wymienionych szkół.

http://rcin.org.pl

Żydzi nie będą przymuszani do wykonywania jakichkol

wiek  czynności,  stanowiących  pogwałcenie  sabatu  i  nie  powinni
doznać  jakiegokolwiek  umniejszenia  swej  zdolności  prawnej,  je
żeli  odmówią  stawienia  się  w  sądzie  lub  wykonania  czynności
prawnych  w  dzień  sabatu.  Jednakże  postanowienie  niniejsze

nie zwalnia żydów od obowiązków, nałożonych na wszystkich

obywateli polskich ze względu na konieczności służby wojsko
wej, obrony narodowej, lub utrzymania porządku publicznego.

Polska wyraża zamiar nie zarządzania i nie udzielania

zezwolenia  na  wybory— czy to ogólne,  czy  lokalne— które  miałyby
się  odbywać  w  sobotę;  żadne  wciąganie  (inscription)  na  listy
wyborcze  lub  inne  nie  powinno  się  odbywać  obowiązkowo  w
soboty.

ART YK U Ł 12.

Polska zgadza się, aby postanowienia artykułów poprzed

nich,  o  ile  dotyczą  osób,  należących  do  mniejszości  rasowych,
religijnych  lub  językowych,  stanowiły  zobowiązanie  o  znaczeniu
międzynarodowem  i  zostały  oddane  pod  gwarancję  Związku Na

rodów.

Nie będą one mogły być zmienione bez przyzwolenia

większości Rady Związku Narodów.

Stany Zjednoczone Ame

ryki,  Cesarstwo  Brytyjskie,  Francja,  Włochy  i  Japonja  zobowią
zują  się  nie  odmawiać  swego  przyzwolenia  na jakąkolwiek  zmianę
powyższych  artykułów,  któraby  uzyskała  w  należytej  formie  zgodę

większości Rady Związku1 Narodów.

Polska zgadza się, aby każdy Członek Rady Związku Na

rodów  miał  prawo  zwracać  uwagę  Rady  na  przekroczenie  lub
niebezpieczeństwo  przekroczenia  któregokolwiek  z  tych  zobowią
zań,  oraz,  żeby  Rada  mogła  postąpić  w  taki  sposób  i  dać  takie

instrukcje, jakie uzna za wskazane i skuteczne w danych

okolicznościach.

Pozatem Polska zgadza się, aby, w razie różnicy zdań w

kwestjach prawa, lub aktów, objętych niniejszerni artykułami,
zachodzącej pomiędzy Rządem polskim a którem z Głównych

A R T Y K U Ł 11.

http://rcin.org.pl

Ulowa posła Thona,

spraw ie ratyfikacji Irakiatu pokojowego, luygłoszona

sejmie

dnia 31 lipca 1919 roku.

Wysoka Izbo!

Za chwilę dokona się akt tak wzniosły i

wielki, że my jako współcześni nie jesteśmy w stanie ani objąć,
ani też zmierzyć całej jego wielkości, bo brak nam tego dystan

su, który potrzebny i konieczny do mierzenia.

Za chwilę, kiedy walny sejm suwerenny położy swoją,

pieczęć pod traktaty pokojowe wersalskie, stanie Polska w sze

regu państw niepodległych, państw zupełnie wolnych.

A w tej

samej chwili będzie przekreślone z dziejów 150 lat niewoli i
ujarzmień a, gwałtu i poniżenia. A trzeba będzie dołożyć bar

dzo  wiele  starań,  i  trzeba  będzie  natężyć  całą  wolę  i  energję
na  jaką  nas  stać,  ażeby  te  150  lat  wykreślone  zostały  także
z  ducha  państwa  polskiego.

Żeby w tem państwie nie pozo

stało śladu ani po ślamazarnej obłudzie starej centralistycznej
Austrji, ani po barbarji moskiewskiej, ani po hardej bezwzglę

dności pruskiej.

Trzeba będzie nawiązać ten odnowiony byt państwowj

polski  nie  do  zaborów  i  zaborców,  ale  do  owego  świetlanego  i
po  wszystkie  czasy  sławnego  dnia  3  maja,  kiedy  to  silny  roz
mach  okazał,  do  czego  właśnie  dusza  polska  zmierza,  do  czego

ona dąży, jakkolwiek gwałt później przeszkodził, ażeby zamiary
i postanowienia zostały urzeczywistnione.

Czy traktaty pokojowe przedłożone nam są istotnie dosko

nałym wyrazem i ostatecznem wcieleniem tej absolutnej spra
wiedliwości, w imię której i pod wezwaniem której zasiedli

władcy świata do stołu w hotelu Crillon w Paryżu ? Prawda

każe stwierdzić, że one tą doskonałą sprawiedliwością nie są.
Nie są doskonałą sprawiedliwością, skoro Gdańsk, który Polsce

jest potrzebny, jak płuca są potrzebne każdemu organizmowi

http://rcin.org.pl

ludzkiemu, nie wchodzi w niepodzielną własność Polski.

Nie jest to dokonałą sprawiedliwością, skoro Górny Śląsk,

którego położenie statystyczne jest tak jasne i niewątpliwe, musi

jeszcze przechodzić ciężką procedurę blebiscytu. A nie są z całą

pewnością  doskonałą sprawiedliwością,  skoro umiędzynarodowiono
Wisłę  i  zrobiono  z  niej  własność  wszyskich,  podczas  gdy  Sekwana,
Tamiza  i  Orinoko  nie  stają  się  własnością  wszystkich.

Nie jest doskonałą sprawiedliwością, skoro narzucono na

Polskę już dzisiaj, chociaż to naprawdę jeszcze nie jest aktual-

nem, obowiązek płacenia długów rosyjskich.

Nie jest doskonałą sprawiedliwością, skoro się narzuca

jednostronnie taryfę celną, a nie przyrzeka się zupełnie wzajem

ności za to.

A jednak zasadniczej sprawiedliwości dziejowej

stało się zadość.

Co dawniej było uważane tylko teoretycznie

za  bezwarunkową,  bezwzględną  konieczność  dziejową,  ażebj
Polska  powstała  i  istniała  jako  wolne  niepodległe  państwo,  to
w  głównych  zarysach  stało  się  faktem,  Polska  jest,  Polska

będzie.

Runęły olbrzymy, a Polska słaba dźwiga się do życia

nowego.

Miałbym nieprzepartą potrzebę zacytować tutaj natchnione

słowa proroka: „... Łuk mocarzy jest skruszony a słabi opasają

się siłą“.

Zapewne dużo pokoleń jeszcze będzie musiało pamiętać

tę naukę, jakiej udzieliły dzieje wśród potoków krwi i morza
łez, że sama siła nie ostoi się. Polska z pewnością będzie to

musiała pamiętać, bo będzie musiała pamiętać o tem, że jej
prawo zwyciężyło siłę trzech olbrzymich mocarstw.

Ale powstaje pytanie, czy inni mężowie nie byliby wię

cej uzyskali dla Polski, czy nie byliby inni mężowie uzyskali

pewniejszej i szerszej podstawy i lepszych warunków rozwoju,
aniżeli ci panowie, którzy imieniem Polski działali.

Kto wie

może, gdybyśmy tam byli mieli mężów w kunszcie dyplomacji
zaprawionych

wyćwiczonych,

nie

tak

samorzutnych,

może

byliby więcej

lepiej

zrobili.

Ale

całą pew

nością możemy dzisiaj stwierdzić, że błędem było niesłycha

nym, że tam zastępował wolę Polski mąż obciążony ciężkim

http://rcin.org.pl

grzechem siania nienawiści wśród swojego społeczeństwa, a tem
samem zdeprawowania swojego społeczeństwa.

Świat cały, świat wielki, świat zachodni musiał przecież

dostrzedz,  że  wszystkie  te  tragiczne  zajścia,  jakie  miały  miejsce
zaraz  na  początku  powstania  Polski,  że  te  zajścia  nad  wyraz
bolesne  i  tragiczne  są  plonem  z  jego  siewu.

Zaufanie do Pol

ski przez to zostało zachwiane.

Ale, Wysoka Izbo, odpowiedź na to pytanie, co do odpo

wiedniego  doboru  mężów,  którzy  nas  zastępowali,  pozostawmy
przyszłemu  historykowi.  Ja  sam  nie  chciałbym  ani  wam,  sza
nowni  panowie,  ani  sobie  zamącić  uroczystej  chwili  żalami  i
narzekaniami,  albo  też  choćby  bardzo  uzasadnionymi  wyrzuta
mi.

Pragnę tylko słów parę powiedzieć o tej nowej, mojem

zdaniem, zbawiennej instytucji, która teraz powstała i która z
pewnością stanie się kamieniem węgielnym dla przyszłej budowy
ludzkości.

Pragnę powiedzieć słów parę o Lidze Narodów.

Wysoka Izbo! Platon żądał, ażeby ster rządów państwowych

zawsze był złożony w ręce filozofów. To było niesłuszne, bo

filozof, wpatrzony w swoje dociekania oderwane, często nie ma

poczucia dla spraw realnych, dla potrzeb realnych życia ludz
kiego.

Ale gdyby był dodał, że trzeba złożyć władzę w ręce

filozofa-historyka, nie byłby odbiegł od prawdy.

I szczęściem było dla ludzkości, że w tej chwili nadzwy

czajnego przesilenia ludzkości ster rządu najpotężniejszego zrze
szenia państwowego spoczął w ręku męża, który jest filozofem

i historykiem zarazem. W historji nauczył się, czego właściwie
ludzkość ma prawo i musi się domagać od swoich rządów i w

genialnej filozoficznej syntezie umiał myślom swoim nadać kie
runek realny.

I oto w duchu tego męża, w duchu Woodrowa Wilsona,

powstała myśl utworzenia najwyższego trybunału dla sporów
międzynarodowych i dla uregulowania stosunków międzynarodo

wych.

Mnie się zdaje, panowie, że • przyjdzie czas, kiedy się

zacznie liczyć nową erę od powstania Ligi Narodów, jakkolwiek

zupełnie uznaję, że Liga Narodów w tym składzie i w tym sta

tucie, jaki teraz ma, nie jest rzeczą dokonałą, jakkolwiek wiem,

że ta wypadkowa, która wyszła z rozbieżnych interesów, z ro-

http://rcin.org.pl

ząieżnych pożądań mocarstw, dzisiaj nie może być doskona
łością.

Ale twierdzą, że Liga Narodów jest początkiem zupełnie

nowego,  dobrego  uregulowania  pożycia  międzynarodowego.  Jak
w  zamierzchłej  starożytności  ustanowienie  i  uregulowanie  sądo
wnictwa  dopiero  umożliwiło  pożycie  łudzkie,  bo  dopiero  ono  za

tamowało bezpośrednią mściwość i krwiożerczość każdej jednostki

i  doprowadziło  do  tego,  że  każda  jednostka  musi  uznać  granicę
swojej  wolności  tam,  gdzie  się  zaczyna  ten  sam  rozmiar  wol
ności  drugiej  jednostki,  tak  samo  ustanowienie  trybunału  naj
wyższego  i  dla  wszechludzkich  spraw  stanowi  chwilę  przełomową
i  w  przyszłości  umożliwi  pożycie  międzynarodowe.

Jak jednostka coś ze swojej samodzielności oddać musi na

rzecz drugiej jednostki, tak samo suwerenność państwowa musi coś
ze swojej samodzielności odstąpić na rzecz całości, na rzecz całej
ludzkości.

Czy to jest uchybieniem suwerenności, gdy się pań

stwa  dostają  pod  zwierzchnictwo,  pod  ochronę,  pod  opiekę  i  pod
sankcję  Ligi  Narodów?  Nie,  to  nie  jest  uchybienie  suweren
ności,  bo  wszak  przyzwoity  i  porządny  człowiek  nigdy  nie  czuje
się  obrażony,  ani  zagrożony  tem,  że  istnieje  kodeks  karny,  że

istnieją kary i sądy karne na świecie.

To jest właśnie ustanowione tylko na wypadek, gdyby ja

kaś jednostka miała wykroczyć poza granice praw. A to według

tej genialnaj i, miejmy nadzieję, zbawiennej koncepcji p. W il

sona,  oddano  pod  ochronę  Ligi  Narodów  wszystkich  słabych,
wszystkich  tych,  o  których  uczy doświadczenie  historji,  że  istnieje
w  ludzkości  skłonność  pokrzywdzenia  ich,  a  zatem  proletarjat

robotniczy i naród żydowski.

Gdybym przemawiał w jakimś innym parlamencie, w jakimś

innym języku, a miałbym scharakteryzować proces dziejowy, jaki

przebywa naród żydowski od pół wieku, musiałbym długo szu
kać wyrazu tak dosadnego i dokładnego, ażeby nim faktycznie

wszystko to określić. A że mówię w Sejmie Polskim, to słowo
samo mi się nasuwa, jestem pewny, że będzie ono dla wszy

stkich zrozumiałem.

Słowo to jest .wyzwolenie“.

Wysoka Iz b o ! Czy istnieje polak, który się wychował na

Adamie Mickiewiczu, Wyśpiańskim i wszystkich innych moca

rzach ducha polskiego, czy istnieje polak, który tego słowa nie

http://rcin.org.pl

odczuwa  wszystkimi  nerwami  i  całą  duszą  swoją,  który  nie  po
dziela  tego  zapatrywania,  że  każdej  społeczności  należy  się
umożliwić  wyzwolenie?

Otóż to wyzwolenie my pragniemy przeprowadzić.

Naród

żydowski,  naród,  który  bodaj  czy  nie  najstarszym  jest  w  kultu
rze  świata,  który  światu  dał  nieśmiertelne  walory  i  podstawy
kulturalne,  bo  mu  dał  Boga  i  etykę  proroków,  ten  naród  od
chwili  utracenia  swojej  samodzielności  państwowej  był  poniżany,
deptany  i  przechodził  męczeństwo,  jakiego  drugiego  przykładu
niema  w  dziejach  ludzkości,  jakiego  nie  przechodziło  żadne  ple

mię ludzkie.

A kie'dy nadeszła chwila jakiejś emancypacji, tc

zażądano od tego narodu, ażeby zapłacił za tę emancypację nie
mniejszą ceną, jak ceną własnej duszy.

I przyszli nieproszeni opiekunowie i rzekli w imieniu te

go  narodu,  że  ten  naród  wyrzeka  się  dzisiaj  swojej  jaźni,  że  ma
zamiar  popełnić  zupełne  samobójstwo,  że  postanowił  przestać
istnieć  jako  narodowa  społeczność.

Ale świat przyjął to oświadczenie z należytą wzgardą i:

lekceważeniem, a naród żydowski zupełnie tego nie słyszał ani
nie słuchał, tylko dążył do zorganizowania się, a gdy tylko do

stał  organ,  który  w  jego  imieniu  może  i  umie  przemawiać,  za
czął  się  upominać  o  swoje  wyzwolenie,  o  swoje  prawa,  o  prawa
do  kraju  przodków  swoich,  o  swoje  prawa  do  narodowego  bytu

wszędzie na kuli ziemskiej.

Pierwszą, która wysłuchała tego wołania naszego, to była

Anglja, naród wychowany i wyrosły na biblji żydowskiej; za

Anglją  szła  Ameryka,  szły  Włochy,  szła  Francja  i  wszystkie  na
rody  demokratyczne,  i  oto  teraz  umowa  z  Polską  tak,  jak  umo
wa  ze  wszystkiemi  państwami,  gdzie  żydzi  mieszkają w  zwartej
masie,  domaga  się  uznania  narodowości  żydowskiej  i  przyznania
społeczności  żydowskiej  pewnych,  ostatecznie  bardzo  ograniczo
nych  praw  narodowościowych.

Jakże na to reaguje opinja publiczna? Przyznam panom,

że mniej mnie boli goła i otwarta niechęć z prawej strony, ani

żeli ta wzruszająca opieka i troska ze strony lewej naszego spo

łeczeństwa i naszej Izby.

http://rcin.org.pl

Zapowiadają nam dzisiaj, że tu powstanie ghetto. Dlaczego

ghetto? Czy żydzi nie mogą istnieć, nie mogą się zorganizować
w zupełnie dobrem domostwie, w zupełnie pięknem domostwie,

czy to musi aż ghetto wrócić? Powiedział np. p. poseł Liber-

mann, że to będzie nam szkodliwe. Wolałbym, abyście panowie

tę troskę o nasz los nam pozostawili, bo my z całą świado

mością przystępujemy do >

zorganizowania naszego życia wewnę

trznego. Nawet groźby p. Witosa nas z równowagi nie wypro

wadzą, bo on nam odrazu zagroził równouprawnieniem.

Przy

puszczam, że p. Witos w swojem życiu politycznem

niejeden

już polityczny interes ubijał, ale żaden tak łatwo do skutku nie

doszedł, jak ten. Już interes z p. Witosem jest ubity. Prosimy
bardzo, bo my więcej niczego nie żądamy jak tylko równoupra
wnienia.

prawach

nam

przyznanych

niema ani joty

uprzywilejowania.

Pozwoli

się nam tylko

kształcić

nasze

dzieci w naszym duchu, w naszej tradycji i w naszym ję
zyku.

(Głos na prawicy: A o jakim to języku pan mówi ? Od

nas tego żądajcie, a nie od Wilsona).

Otóż jeśli mowa jest o języku, to przychodzi jeden z pa

nów  posłów  i  rzuca  nam  obelgę  w  twarz,  wprawdzie  w  zam
kniętym  pokoju  komisyjnym,  że to jest język  lichwiarzy,  szpiegów,
zbrodniarzy  i  Bóg  wie  czego  więcej.

Proszę panów, czy myś

licie,  że  takie  słowo  nie  idzie  w  świat?  Czy  myślicie,  że  takie
słowo  nie  staje  się  później  świadectwem  barbarzyńskiej  obelgi
rzuconej  w  twarz  3  miljonom  ludzi ?  Czyż  wszyscy  jesteśmy
szpiegami,  jesteśmy  zbrodniarzami ?  To  jest  język,  w  którym
naród  żydowski  wypłakał  swoje  żale,  wyśpiewał  swoje  nadzieje
i  to  jest  język  lichwiarzy  i  zbrodniarzy?  (Głos  na  prawicy:

Który język ?).

Jeżeli mówię o języku żydowskim, myślę ten, który wy

sazywacie żargonem.

Ale jest drugi język, który np. ten odłam, do którego ja

należę, chce wprowadzić do szkół, to język hebrajski.

I tu przychodzą znowu znawcy, niby znawcy od wszyst

kiego,  jak  to  często  bywa,  i  powiadają:  To  jest  język  martwy.
Moi  panowie,  proszę  mi  udzielić  kredytu  personalnego,  bo jestem
nieco  fachowcem  w  tej  sprawie,  i  mi  uwierzyć,  jeżeli  wam

http://rcin.org.pl

powiem,  że  ten  język  żyje  dzisiaj  pełnem  życiem,  że  ten  język
urósł  w  ostatniem  pięćdziesięcioleciu— zresztą  nigdy  nie  był  za
pomniany— do języka  zupełnie  żywego  i  nowoczesnego.

I teraz

nic nie stoi na przeszkodzie do wprowadzenia go do szkolnictwa
i uczenia w nim wszystkich przedmiotów. To jest jednak rzecz

wewnętrzna, co do której ja tutaj nie chcę z tej trybuny przyj

mować żadnych zobowiązań, ani nie chcę składać żadnych obo

wiązujących  deklaracji.*  Oświadczam  w  mojem  imieniu  i  w
imieniu  innych,  którzy  mi  są  bardzo  blizcy  politycznie,  że  my
starać  się  będziemy  o  utrwalenie  języka  hebrajskiego  choćby
kosztem  języka  żydowskiego.  Ale  co  się  stanie  wewnątrz  ży-
dostwa,  to  jest  proces  dziejowy,  który  się  musi  rozgrywać,  a  my
zawsze  starać  się  będziemy  usilnie  pokierować  tym  procesem  i
wpłynąć  na  jego  bieg.

Wysoka Izbo! Polska o swojem geograficznem położeniu

może mieć byt tylko wtedy zupełnie zapewniony, gdy się spełnią

dwa  warunki:  jeżeli  nazewnątrz  na  świecie  wogóle  zatryumfuje
i  zapanuje  zupełna  sprawiedliwość  i  jeżeli  nawewnątrz  nastąpi
najzupełniejsza  konsolidacja  i  najzupełniejsze  uspokojenie.

Proszę panów ! Przed nami stoi zadanie tak gigantyczne,

że nie wiem, jakie pokolenia ludzkie kiedyś miały takie zadanie

do spełnienia.

Po 150 latach niewoli mamy odbudować wielkie,

ogromne mocarstwo.

I co do tego trzeba zrobić? Trzeba skupić

wszystkie  siły  dodatnie  (ks.  Pośpiech:  Ogłosić  się  neutralnymi).
Trzeba  skupić  wszystką  wolę,  jaka  istnieje  w  narodzie,  jaka
istnieje  w  państwie.  Trzeba  rzeczywiście  mieć  wszystkie  ręce,

wszystkie mózgi, wszystkie serca w skupieniu, w zestrzeleniu,
aby pokonać trudności, które się piętrzą i nas czekają.

Czy

Polska pójdzie w tym kierunku tylko pozytywnym ? Ja wierzę

w Polskę. Ja wierzę, choćby to fatalistycznie miało brzmieć, ja

wierzę w szczęśliwą gwiazdę Polski, ja wiem, że większość na
rodu

niezawsze będzie chodzić za podszeptem tych, którzy

myślą, że negatywną pracą można budować, że można budować

tem, że trzy miljony usunie się na bok, że się zrobi tak, jakby

się  chciało  ich  pozbyć  jaknajprędzej.  Nie,  proszę  panów !  W eź
cie  wszystkie  twórcze  siły,  jakie  są  w  tych  trzech  miljonach,
weźcie  wszystko  to,  co  tam  jest  wielkie,  dobre,  twórcze  i  budu

http://rcin.org.pl

jące, bo to stoi na usługi wasze, to jest w służbie państwa

polskiego.

Imieniem tych 3 miljonów żydów, imieniem tych ludzi,

których pewne warstwy z góry i 'z dołu chciałyby wyprzeć gwał

tem, wyprzeć z posterunków dotychczas zajmowanych, wyprzeć

ua szkodę państwa polskiego, otóż w imieniu tych 3 miljonów

apeluję do Was.

Nie żebrzę litości, nie proszę o łaskę, ale

żądam  równouprawnienia  dla  swego  narodu  wśród  państwa  pol
skiego.  (Glosy:  Ale  spełniajcie  wszystkie  obowiązki).  Oświadczam,
że  my  oddajemy  W am   nasze  całe  przywiązanie,  że  idziemy  do
W as  na  służbę,  i  oddajemy  W am   całą  naszą  wierność,  tylko nie
odtrącajcie  nas,  nie  uprawiajcie  polityki  negacji  i  tępienia,  lecz

politykę budowania i tworzenia.

W imieniu moich przyjaciół

politycznych oświadczam, że jakkolwiek nie zapoznajemy, że

jest dużo przykrych szczegółów w obu traktatach, jednak przez

sam ten wielki fakt dokonany, że Polska jest i będzie, że jest

niepodległą i wolną, prawie że

zjednoczoną i że społeczności

żydowskiej przyznano należne jej prawa, głosować będziemy za

ratyfikacją obu traktatów.

(Brawa).

http://rcin.org.pl

O D E Z W A DO N AROD U ŻY D O W SK IEG O .

W związku z ratyfikacją traktatu pokojowego organizacja

sjonistyczna w Polsce wydała odezwę treści następującej:

Ż y d z i! Sjoniści!

Sejm ratyfikował traktat pokojowy z Niemcami, a jedno

cześnie i traktat zawarty między Entente’ą a Polską, który gwa
rantuje nam prawa mniejszości-. Stoimy wobec faktu dokonanego:

Państwo Polskie zobowiązało się wprowadzić w czyn wszystkie
prawa, jakie nam zostały zagwarantowane przez traktat pokojo

wy oraz przez traktat dodatkowy, który zarazem stwierdza i gwa
rantuje niepodległość i suwerenność Polski.

Uznano i podpisano, jako zobowiązania międzynarodowe,

prawa mniejszości, na które nie chciano się dotychczas zgodzić.

Traktat o prawach mniejszości .wyznaniowych, narodowych

i językowych staje się dla nas „wielką kartą“ naszych praw

narodowych.

Nie wszystkim żądaniom, wysuniętym przez naszych przed

stawicieli w Paryżu stało się zadość. Jest to jednak pierwszy

krok.

Po raz pierwszy wielkie demokracje Zachodu zrozumiały,

że nie drogą asymilacji i zagłady kwestja żydowska może być
rozwiązana, a potrzeby żywotne ludu żydowskiego zaspokojone.

Zrozumiano, że kwestja żydowska wogóle, a w krajach,

przez żydów w zwartych masach zamieszkałych w szczególności,

jest przedewszystkiem kwestją narodową i że wtedy tylko znaj

dzie swe rozwiązanie, kiedy naród żydowski otrzyma możność
pielęgnowania i rozwoju swej odrębności narodowej.

Zrozumiano wreszcie, że nie asymilatorzy, dążący do za

niku narodu żydowskiego, reprezentują żydostwo, lecz ci, którzy

pragną odrodzenia i wyzwolenia narodu.

Dla tych też powodów, uważamy traktat jako nasze zwy

cięstwo, jako pierwszy rezultat walki, od szeregu lat o nasze

wyzwolenie prowadzonej.

http://rcin.org.pl

Myśmy byli pierwsi i jedyni, którzy kwestji żydowskiej nie-

rozkawałkowali na sprawy lokalne, znajdujące się jeno w luźnej

ze  sobą  łączności;  myśmy —  pierwsi  i  jedyni  —   którzy  wysunęli
kwestję  żydowską  jako  jednolitą  sprawę  wszechświatową,  doma
gającą  się  rozwiązania  na  forum  międzynarodowem;  myśmy  byli
pierwsi  i  jedyni,  którzy  znaleźli  całkowite  rozwiązanie  sprawy
żydowskiej:

Siedziba narodowa dla ludu żydowskiego w Palestynie i

prawo odbudowy życia żydowskiego w golusie na zasadach sa
mostanowienia i samorządu.

Jedynie na tej drodze mogliśmy otrzymać prawo i możność

postawienia kwestji żydowskiej, jako jednolitej sprawy całego
narodu

żydowskiego, jako sprawy,

której

rozstrzygnię

ciu jest zainteresowany cały świat ucywilizowany.

W ten tylko

sposób  udało  się  nam  doprowadzić  do  tego,  że  sprawę  żydowską
w  Polsce  rozważano  i  rozwiązano  w  związku  ze  sprawą  skupień
żydowskich  w  innych  krajach.

Tą też drogą winniśmy kroczyć i nadal, bardziej jeszcze

niż dawniej.

Wytworzone przez nas organa walki narodowej:

Rady  Narodowe  i  Wszechświatowy  Komitet  Delegacji Żydowskich
muszą  pozostać  i  nadal  się  rozwijać.  Zwia(zek  pomiędzy  naszemi
krajowemi  a  wszechświatowemi  żądaniami  musi  jeszcze  więcej

być podkreślony, albowiem w jednolitości naszego frontu narodo
wego na całym świecie tkwi siła nasza.

Traktat gwarantuje nam możność założenia fundamentu

pod zorganizowane życie żydowskie na zasadach samorządu:

gwarantuje nam świeckie szkolnictwo żydowskie, utrzymywane
z funduszów państwowych;

zmniejsza powierzchnię tarcia po

między nami a naszymi sąsiadami.

Musimy dołożyć wszelkich

starań, by traktat nie pozostał jedynie na papierze. Zapewniają
nas, że traktat był zbyteczny, gdyż nadanoby nam niewątpliwie

te same prawa, które on zawiera.

Niechaj więc zrealizują go,

tym samym dowiodą prawdziwości swych słów.

Wiemy i dokładnie zdajemy sobie sprawę z tego, że tu

w Polsce, w warunkach, w których żyjemy, ciężką wypadnie

wam prowadzić walkę o realizację praw, zagwarantowanych nam

http://rcin.org.pl

A N E K S Y

Projekt uchwał, opracowany przez konferencję pism

sjonistycznych: ,,, D O S J U D I S Z E F O L K “, „ J E W R E J -

S K A J A Ż Y Z Ń “ i „ G Ł O S Ż Y D O W S K I “, która od-

była się w lipcu 1906 r.

Stosownie do punktu II programu Bazylejskiego, który na

kazuje:  „organizację  i  zespolenie  całego  żydostwa  za  pomocą
odpowiednich  miejscowych  i  ogólnych  instytucji,  zgodnie  z  obo-
wiązującemi  w  każdym  kraju  prawami",  uznaje  Organizacja  Sjo-
nistyczna  w  Rosji  za  konieczne  zespolenie  żydostwa  w  państwie
na  gruncie  odbywającej  się  przebudowy  ustroju  państwowego  i

na zasadach następujących: uznanie przez państwo narodowości

żydowskiej oraz sankcjonowanie przez prawo samorządu we
wszystkich sprawach żydowskiego życia narodowego.

Prawa narodowe ludności żydowskiej w dziedzinie życia

obywatelskiego, jakoteż w dziedzinie samorządu narodowego
ustanawia ogólno-państwowa władza prawodawcza na zasadzie

petycji  Wszechrosyjskiego  Narodowego  Zgromadzenia  Żydow
skiego,  wybranego  przez  ludność  żydowską  bez  różnicy  płci  i
miejsca  zamieszkania  za  pomocą  powszechnego,  bezpośredniego,
proporcjonalnego,  równego  i  tajnego  głosowania  (5-cioprzymiotni-

kowa formuła).

Prawa narodowe ludności żydowskiej ustanawia i gwaran

tuje ogólno-państwowa instytucja prawodawcza dla całego tery-

torjum państwa Rosyjskiego, i nie mogą one być zmienione przez

jakąkolwiek instytucję prawodawczą poszczególnych krajów.

http://rcin.org.pl

Zarówno w Zgromadzeniu Narodowem, jakoteż w całej swej

działalności wewnątrz żydostwa i na ogólno-politycznej arenie

wystawia O. S. Rosji następujące żądania — jako niezbędne rę

kojmie celowego rozwoju sił narodowych ¡»narodowej samodziel

ności ludności żydowskiej:

W dziedzinie samorządu narodowego.*)

II.

Organem samorządu naro- i

dowego jest Rada Gminna, wy- !

brana przez ludność żydowską 1

w każdej miejscowości bez róż

nicy płcina zasadzie5-cio-przym.
formuły wyborczej (powszechne,

bezpośrednie, tajne, równe i pro

porcjonalne głosowanie).

U w a g a : Za członka gmi

ny  żydowskiej  uważany  jest
każdy  żyd  z  urodzenia,  który
nie  zadeklarował  o  swem  wy

stąpieniem z Gminy. Gminy

narodowe  mają  prawo  zawierać
w  celu  wspólnego  wypełnienia
zadań  samorządu  narodowego

związki o charakterze krajowym
lub wszechrosyjskim, korzysta

jące ze wszystkich praw osoby

prawnej,

zwoływać

Zjazdy

Związkowe i ustanawiać Rady
Związkowe, wybierać przedsta

wicieli do nich stosownie do

życzeń  od  Gmin  lub  bezpo
średnio  od  ludności  za  pomocą
głosowania  ogółu.

Organem ......................... jest

Wszechrosyjski Zjazd Narodo
wy,

wybrany

przez

ludność

żydowską  bez  różnicy  płci  na
zasadzie  5-cio  przymiotnikowej
formuły  wyborczej  ...................

U w a g a :

Za członka ży

dowskiej narodowości uważany

jest każdy żyd, który nie za

deklarował o  swem  wystąpieniu
z  narodowości.  Zjazd  Narodo
wy  ustanawia  Rady  Krajowe

gminne i oddaje im funkcje miej
scowego

samorządu

narodo

wego.

Jako przedstawiciel ludności żydowskiej organ samorządu

narodowego ma prawo zwracania się do władzy prawodawczej,
wykonawczej i sądowej, t. j. prawo petycji, przedstawień, skarg,

Po d aj em y dwie formuły równoległe, które były na konferencji

wypowiedziane.

http://rcin.org.pl

jak również korzysta ze wszystkich praw majątkowych i innych,

przynależnych osobom prawnym.

U w a g a : Organ samorządu narodowego ma prawo naby

wania majątków za granicą.

Organ samorządu narodowego ma prawo zakładania,

utrzymywania oraz subsydjowania rozmaitych instytucji oraz sto
warzyszeń, mających na celu:

Oświatą narodu;

II.

Zdrowie;

III. Dobroczynność publiczną i opieką;

IV. W zajem ną pomoc pracą;

Kierownictwo ruchami emigracyjnemi i przesiedleń

czemu

VI. Religijny kult i rytuał. *)

2. Organ samorządu narodowego w każdej miejscowości

rejestruje i prowadzi wszystkie akta stanu cywilnego, dotyczące
ludności żydowskiej, nie wyłączając aktów ślubnych i naro
dowych.

3. Dla wszystkich, zakładanych przez sią instytucji i kor

poracji, wydaje organ samorządu narodowego w granicach prawa
państwowego lub krajowego ustawy i instrukcje.

4. Organ

samorządu narodowego rozporządza sumami,

wydawanemi z ogólnych sum państwowych lub krajowych, w pro

porcjonalnym stosunku do ludności, na narodowe potrzeby ży
dowskie i korzysta oprócz tego z prawa dodatkowego opodatko

wania ludności żydowskiej.

5. Organowi samorządu narodowego przysługuje prawo

roztrząsania wszystkich spraw materjalnych lub duchowych ży-
dostwa i opublikowanie powziętych uchwa’ł w tych sprawach.

Organ samorządu narodowego samodzielnie wybiera

prezydjum i opracowuje zasady swej czynności.

Organ samorządu narodowego wyznacza odpowiedzialne

przed sobą instytucje wykonawcze i określa sposób ich wyboru.

Ewentualnie, konferencja w yp ow iedz ia ła się prz eciw ko włą czeniu
tego punktu.

http://rcin.org.pl

W dziedzinie ogólnego prawodawstwa.

Uznanie żydowskiego języka; w zebraniach zaś, sto

sunkach telegraficznych i dokumentach prywatnych dopuszczenie

obu języków (żydowskiego i hebrajskiego) ludności żydowskiej.

Obowiązujące wszędzie prawo zamiany odpoczynku,

niedzielnego na sobotni.

Przyznanie odpoczynku sobotniego i rytuału żydow

skiego dla życzących sobie tego w ogólnych szkołach wszelkich
stopni, w służbie państwowej, zarówno obowiązkowej jak też

nieobowiązkowej, o ile to nie przeszkadza w zupełności wyko
naniu obowiązków.

III.

Organizacja sjonistyczna w Rosji całkowicie przyłącza się

do wyrażonych przez ludy Rosji żądań demokratyzacji ustroju
państwowego na zasadach wszechwładzy ludu, ogólnego równo

uprawnienia bez różnicy pochodzenia, religji i płci, wolności
słowa, sumienia, związków i zebrań, wolności strejków, szerokiej

prawodawczej ochrony pracy we wszystkich bez wyjątku dzie

dzinach wytwórczości, rozdziału pomiędzy religją a państwem,

decentralizacji rządów, autonomji narodowo-terytorjalnej oraz sa

morządu narodowych mniejszości, uważając to wszystko za nie

zbędne warunki dla trwałej organizacji ludności żydowskiej i
swobodnego rozwoju jej sił narodowych i narodowej samodziel
ności.

Przy tem Organizacja Sjonistyczna w Rosji popiera w

szczególności następujące zasady:

samorządu  mniejszości  narodowych  ustanawia  ogólno-państwowe
ciało  prawodawcze  na  zasadach,  opracowanych  przez  zgroma
dzenie  terytorjalne  i  narodowe,  zwołane  za  pomocą  5-cio  przy

miotnikowej formuły wyborczej.

Przy udzielaniu autonomji z sejmem prawodawczym

poszczególnym  krajom,  winno  być  przedtem  zagwarantowane
przez  ogólno-państwowe  ciało  prawodawcze  zachowanie  w  tych
krajach  wszystkich  swobód  obywatelskich  i  praw  mniejszości
narodowych.

http://rcin.org.pl

Posłowie do ogólno-państwowego ciała prawodawczego,

do  sejmów  krajowych,  do  organów  samorządu  ziemskiego,  miej
skiego  i  miejscowego  wybierani  są  za  pomocą  powszechnego,
równego,  tajnego  i  bezpośredniego  głosowania  bez  różnicy  po
chodzenia  religji  i  płci  przy  proporcjonalnym  systemie  wyborów.

Możliwie szerokie uwzględnienie zasady obieralności

sędziów, urzędników państwowych oraz miejscowego samorządu

podług systemu proporcjonalnego.

Prawo używania języków wszystkich narodowości wszę

dzie w życiu publicznem.

W miejscowości zaś, gdzie ludność jakiejkolwiek naro

dowości  sięga  ustanowionego  przez  prawo  stosunku  procentowe
go,  organy  władzy  państwowej  i  krajowej  oraz  samorządu  miej
scowego  obowiązane  są  używać  w  stosunkach  z  tą  ludnością jej

języka narodowego.

Kierownictwo i zarząd instytucjami oświatowemi wszel

kich rodzajów i stopni, prócz określonych przez prawo kategorji,

z pod zarządu władz państwowych i krajowych przechodzi do

rąk organów narodowości.

Do ich rozporządzenia przechodzą

na zasadach proporcjonalnych wszystkie fundusze, celom oświaty

służące.

http://rcin.org.pl

Rezolucja u) sprawie platformy politycznej,

przyjęta u) grudniu 1906 r. na 3 Zjeździe delegalóu) ogólno-

rosyjskiej organizacji sjonistycznej u) Helsingforsie.

Zważywszy, że organizacja narodu żydowskiego dla samo

dzielnej  akcji  narodowej  jest,  zgodnie  z  p.  2  programu  Bazylej-
skiego,  jednym  z  najważniejszych  środków,  niezbędnych  dla
urzeczywistnienia  zadań  sjonizmu,  że  związany  z  tem  częściowy
wzrost  sił  żydostwa  w  diasporze  dostarczy  narodowi  żydowskiemu
nowych  kulturalnych,  materjalnych  i  politycznych  środków  dla
walki  o  zupełne  odrodzenie  normalnego  narodowego  życia w  Pa
lestynie;  że  zagwarantowane  i  pewne  istnienie  organizacji  naro
dowej  oraz  pożądana  dla jej  rozwoju  specjalna  sankcja  państwowa
możliwą  jest  jedynie  pod  warunkiem,  demokratyzacji  krajów
diaspory— III  zjazd  Organizacji  Sjonistycznej  w  Rosji  sankcjonuje
naturalne  przyłączenie  się  mas  sjonistycznych  do  ruchu  wolno

ściowego  pośród  terytorjalnych  narodów  Rosji  i  uważa  za  nie
zbędne  na  podstawie  odbywającego  się  przekształcenia  ustroju
państwowego  zjednoczyć  żydostwo  państwa  rosyjskiego  na  zasa
dach  państwowego  uznania  narodowości  żydowskiej  i  ustanowio
nego  przez  prawo  samorządu  we  wszystkich  sprawach  żydow

skiego bytu narodowego.

Na zasadzie tego postanowienia Organizacja Sjonistyczna

w Rosji we wszystkich swych najbliższych wystąpieniach zarówno

na arenie ogólno-politycznej jak też i wewnątrz żydostwa wy
stawia i podtrzymuje następującą platformę:

Demokratyzacja ustroju państwowego na zasadach kon

sekwentnego parlamentaryzmu, zupełnej swobody politycznej,
autonomji dzielnic narodowych i gwarancji praw mniejszości
narodowych.

http://rcin.org.pl

Pełne i bezwarunkowe równouprawnienie narodowości

żydowskiej.

Gwarancja przedstawicielstwa mniejszości przy wszel

kich wyborach państwowych, krajowych i miejscowych na zasa

dzie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego głosowania
bez różnicy płci.

Uznanie narodowości żydowskiej jako jednego orga

nizmu, obdarzonego prawami samorządu narodowego we wszy
stkich sprawach narodowego bytu.

5) Zwołanie Wszechrosyjskiego Żydowskiego Zgromadzenia

Narodowego w celu wypracowania zasad organizacji narodowości.

Prawo narodowego i potocznego języka żydowskiego

w szkołach, sądach i życiu publicznem.

Prawo powszechnej zamiany odpoczynku niedzielnego

na sobotni.

W listopadzie 1905 roku biuro sjonistyczne dla Królestwa

Polskiego wydało w językach hebrajskim i żydowskim nielegalną
odezwę do narodu żydowskiego o postulatach politycznych orga

nizacji sjonistycznej.

Odezwa ta zaginęła, wobec tego możemy podać tylko- jej

treść na zasadzie wspomnień osobistych oraz wzmianek w pu

blikacjach ówczesnych.

Naczelne hasła polityczne, które zawierała odezwa dadzą

się sprowadzić do następujących punktów-:

Jednocześnie z Konstytuantą' Wszechrosyjską winna tyć

zwołana konstytuanta polska w Warszawie, która określi ustrój

Królestwa Polskiego oraz jego stosunek do Cesarstwa Rosyjskiego.

Ustrój żydostwa w Polsce i w Rosji, opartej na samorzą

dzie gminnym, określi Konstytuanta Żydowska.

Pozatem odezwa żądała uznania narodowości żydowskiej

i uznania przynależnych jej praw zbiorowych.

http://rcin.org.pl

Rezolucje 1)11 Ogólno-rosyjskiego Zjazdu Sjonisfóu),

który odbył się

Petersburgu

dn. 24— 30 maja 1917 r.

(na zasadzie ref. I. Orunbauma i 3. Bruckusa).

Uznanie narodowości żydowskiej w Rosji *) jako nie

rozerwalnej całości, której przysługuje prawo do samorządu we
wszystkich dziedzinach życia narodowego.

Do narodowości żydowskiej należy każdy żyd, który

nie zgłosił swego wystąpienia z żydostwa i który nie wyznaje
innej religji prócz żydowskiej.

Rady gminne (waady) wykonywują funkcje samorządu

narodowego na miejscach; Okręgowe wady— w okręgach autono
micznych; Ogólnorosyjski waad— w granicach całego państwa.

Wszystkie te instytucje powstają drogą ogólnego, bezpo

średniego, równego, tajnego i proporcjonalnego prawa wyborczego,
bez różnicy płci.

Organy samorządu narodowego zakładają, utrzymują i

popierają instytucje, którym podlegają:

sprawy kulturalno-oświatowe,

sprawy bytu religijnego,

sprawy opieki socjalno - ekonomicznej (kooperatywy, wy

kształcenie zawodowe i in.)

regulacja przesiedlania i emigracji,

zdrowie publiczne,

opieka publiczna,

prowadzenie ksiąg meldunkowych oraz rejestracja ludności

żydowskiej,

budżet narodowy,

W yk lu c zając P o l s k ę i Finlandję, których nie po dległo ść i odrębny

byt p a ń s t w o w y był c ałkow ic ie uznany.

http://rcin.org.pl

tudzież wydają dla swych instytucji ustawy i instrukcje w gra

nicach kompetencji, zakreślonej przez państwo.

U w a g a Celem zapewnienia jaknajwiększej swobody pracy

wychowawczej,  udziela  się  wszelkiej  grupie  ro
dziców  o  określonej  ilości  prawa  do  zakładania
szkół według  programu  przez  nią wypracowanego,
przyczem  musi  być  uwzględnione  minimum  pro
gramu,  obowiązującego  wszystkie  skzoły.

Szkoły te

mają być utrzymywane kosztem

budżetu gminnego.

Organy samorządu narodowego rozporządzają sumami

proporcjonalnie udzielanemi z zasobów państwa lub miasta na
potrzeby żydowskie, prócz tego korzystają z prawa dodatkowego

opodatkowania ludności żydowskiej.

Organy samorządu narodowego korzystają ze wszystkich

praw, przynależnych osobie prawnej.

Okręgowym i ogólno-rosyjskim

waadom przysługuje

prawo petycji do odnośnych krajowych lub państwowych organów

ustawodawczych.

Ogólno-rosyjskiemu waadowi przysługuje prawo komu

nikowania się w sprawach ogólno-żydowskich z instytucjami i
organizacjami innych krajów.

Prawo powszechne, wedle którego żydom przysługuje

możność zastąpienia niedzielnego dnia wypoczynku przez sobotni

i świąt nieżydowskich przez żydowskie.

10.

Przyznanie prawa do odpoczynku sobotniego i świą

tecznego w szkole ogólnej i dla będących na przymusowej służbie

państwowej oraz dla zatrudnionych w instytucjach państwowych.
Prawo do otrzymywania pokarmu koszernego dla żydów, będą

cych na służbie wojskowej.

11.

Ogólno-państwowe ciała ustawodawcze ustanawiają i

gwarantują na obszarze całego państwa prawa narodowe żydów,
opracowane według projektu Ogólno-rosyjskiego Zjazdu Żydow
skiego.

Prawa te nie mogą podlegać zmianom przez ustawy

poszczególnych prowincji.

http://rcin.org.pl

Ustawa o narodowo-personalnej autonomji

na Ukrainie. *)

Ukraińska Rada Centralna 9 stycznia 1918 roku uchwaliła

zgodnie z Uniwersałem z dn. 7 listopada co następuje:

Art. 1. Każda narodowość, zamieszkująca Ukrainę ma pra

wo  w  granicach  Ukraińskiej  Republiki  Ludowej  do  narodowo-
personalnej  autonomji,  t.  zn.  posiada  prawo  do  samodzielnego
urządzenia  swego  bytu  narodowego za  pomocą  organów  Związku
Narodowego,  którego  władza  rozpościera  się  na  wszystkich  jego

członków,  niezależnie  od  miejsca  ich  pobytu  w  granicach  Ukra
ińskiej  Republiki  Ludowej.  Jest to  bezsprzeczne  prawo  narodów  i
żadnego  z  nich  nie  wolno  tego  prawa  pozbawiać,  nie  wolno  też
nikomu  tego  prawa  uszczuplać.

Art. 2. Ustawa niniejsza udziela praw narodowo-personal-

nej autonomji narodowościom wielkoruskiej, żydowskiej i pol

skiej, zamieszkującym terytorjum Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Narodowości: białoruska, czeska, mołdawska, niemiecka,

tatarska,  grecka  i  bułgarska  mogą  korzystać  z  prawa  narodowo-
personalnej  autonomji  o  ile  do  Sądu  Najwyższego  wpłynie  w  tej
sprawie  oświadczenie,  od  każdej  narodowości  z  oddzielna,  pod
pisane  przez  10.000  obywateli  Ukraińskiej  Republiki  Ludowej,
bez  różnicy  płci  i  religji,  nie  pozbawionych  przez  Sąd  praw
politycznych,  w  którem  to  oświadczeniu  stwierdzą  swoją  przy

należność do danej narodowości.

Sąd Najwyższy rozpatruje to oświadczenie na jawnem po

siedzeniu, nie później jednak jak po 6 miesiącach od daty
wręczenia oświadczenia, komunikuje o swem

postanowieniu

Sekretarjatowi Generalnemu i podaje o tem do powszechnej

wiadomości.

* )

O p u b l i k o w a n a w „B iCTHHKy PaflM HapoflHix Mm iC T p i e yKpaiHCbKoi

HapoflHbOi P e c n y C n i K H “ 2 k w ie tn i a 1918 r. Ns 14.

http://rcin.org.pl

Narodowości niewymienione w niniejszym artykule skła

dają parlamentowi Ukraińskiej Republiki Ludowej do rozpatrze

nia podobne oświadczenia.

Art. 3. Celem urzeczywistnienia prawa, wskazanego w art. 1,

tworzą obywatele danej narodowości na terytorjum Ukraińskiej

Republiki Ludowej Związek Narodowy.

Prowadzone są listy

imienne 'członków każdego Związku Narodowego. Listy te two
rzą Kataster Narodowy, który po ułożeniu zostaje opublikowany.

Każdemu obywatelowi przysługuje prawo żądania włączenia go

do danego katastru lub wykreślenia z niego w razie oświadczenia

b nieprzynależności do danej narodowości.

Art. 4. Związek Narodowy spełnia funkcje prawodawcze

i administracyjne w granicach kompetencji, która ustanawia się
w porządku wskazanym w art. 7 niniejszej ustawy.

Wyłącznie Związkowi Narodowemu przysługuje prawo re

prezentowania danej narodowości, zaludniającej terytorjum Ukra

ińskiej Republiki Ludowej, wobec instytucji państwowych i
społecznych.

Uchwały ustawodawcze, przyjęte przez Zgromadzenie Na

rodowe (art. 9) w granicach kompetencji Związku Narodowego,
ogłasza się wedle ogólnie przyjętego porządku.

Art. 5. Stosownie do ilości członków danego Związku

Narodowego,  przekazuje  się  Związkowi  Narodowemu  na  sprawy,
będące  pod  jego  zarządem,  proporcjonalną część  dochodów,  prze
znaczonych  na  odnośne  sprawy  i  pochodzących  z  ogólnych  wpły
wów  Ukraińskiej  Republiki  Ludowej  oraz  organów  miejscowego
samorządu.

Art. 6. Związek Narodowy ustanawia własny budżet ro

czny;  Związkowi  Narodowemu  przysługuje  prawo  opodatkowania
swych  członków  na  zasadach  na  jakich  opiera  się  ogólno-pań-
stwowy  sposób  opodatkowania,  tudzież  zaciągania  na  własną
odpowiedzialność  pożyczek, jakoteż  przedsiębrania innych  środków
finansowych,  celem  zapewnienia  Związkowi  Narodowemu  mo
żności  działania.

Art. 7. Sprawy, podlegające kompetencji Związku Narodo

wego oraz poszczególnych organów jego, tudzież sposób ich za

łatwiania ustanawia Zgromadzenie Ustawodawcze danej narodo-

http://rcin.org.pl

wości.

Wspomniane Zgromadzenie określa przytem także i

porządek, wedle którego jego uchwały mogą uledz zmianie.

Powzięte uchwały, tyczące się kompetencji Związku Naro

dowego, są omawiane i zatwierdzane przez Zgromadzenie Usta
wodawcze Ukraińskiej Republiki Ludowej, lub też przez jej
Parlament.

U w a g a : Różnice zdań, mogące na tem tle wyniknąć

między  Narodowem  Zgromadzeniem  Ustawo-
dawczem,  a  Zgromadzeniem  Ustawodawczem
Ukraińskiej  Republiki  Ludowej  lub  jej  Parla
mentem,  rozwiązuje  Komisja  Porozumiewawcza,
która  składa  się  z  równej  liczby  przedstawicieli

tych instytucji. Postanowienia Komisji Porozu
miewawczej zostają przekazane Zgromadzeniu

Ustawodawczemu Ukraińskiej Republiki Ludo

wej lub jej Parlamentowi w celu ostatecznego

ich zatwierdzenia.

Art. 8. Narodowe Zgromadzenie Ustawodawcze powstaje

z członków, wybranych przez wszystkich obywateli Ukraińskiej

Republiki Ludowej, należących do danej narodowości w wieku od

lat 20 na zasadzie powszechnego prawa wyborczego bez różnicy
płci i wiary, bezpośrednich wyborów i tajnego głosowania z Za

stosowaniem zasady proporcjonalnego przedstawicielstwa.

Art. 9. Organy Związku Narodowego są organami pań

stwowymi.

Najwyższym organem reprezentacyjnym Związku

Narodowego jest Zgromadzenie Narodowe, wybrane przez człon

ków Związku na zasadach wskazanych w art. 8.

Najwyższym Organem wykonawczym Związku jest Rada

Narodowa, wybrana przez Zgromadzenie Narodowe i przed niem

odpowiedzialna.

Art. 10. Wszelkie spory, powstałe na tle kwestji kompetencji

między

organami

Związku Narodowego z jednej strony, a

organami  Zarządu  Państwa,  lub  miejscowego  samorządu  lub  też
innych  Związków  Narodowych  z  drugiej  strony,  są  rozstrzygane
na  drodze  Sądu  Administracyjnego.

http://rcin.org.pl

Art. 11. Związki Narodowe Ukraińskiej Republiki Ludo

wej mają prawo jednoczenia się z istniejącymi w granicach

Rosyjskiej Republiki Federacyjnej Związkami Narodowymi odpo

wiednich narodów. *)

Podpisali:

Prezes Ukraińskiej Rady Centralnej

M. G r u s z e w s k i .

Sekretarz Ukr. Rady Centralnej

E u g . O n a c k i

Kontrasygnował

W zast. Generalnego pisarza

J. M i r n y.

* )

Art. 11. U s t a w y o n arod owo-personalnej autonomji przyjęty został

przez  Uk ra iń s k ą   R ad ę  C en tr a ln ą   je dn oc ześnie  z  innymi  artykułami;
nie  był  on  Jednak  op ublikowany  zgodnie  z  uchwałą  R ady   M i n is tr ó w
L u do w y c h,  powziętej  na  zasadzie  ustawy  kodyfikacyjnej  na  p o s i e
dzeniu  z  dn.  27  m arca   1918  roku,  jako  artykuł,  s k a s o w a n y   przez
IV  Uniwersał.  ( O   niep.  R.  U.).

http://rcin.org.pl

Program personalnej aufonom)i narodowej żydów

u) Państwie Polskiem,

opracowany w styczniu 1919 r. przez C. K. Organizacji

Sjonistycznej

iilałopolsce.

Stawiając program personalnej autonomji narodowej dla

zabezpieczenia  praw  narodowych  żydowskiej  mniejszości  w  Pań
stwie  Polskiem  zastrzegamy  się,  jakoby  nasze  żądania  zdążały
ku  rozluźnieniu  zwartości  i  jednolitości  Państwa  Polskiego.

Program nasz ujmujemy w następujące tezy:

Uznanie żydów jako społeczności narodowej przy za-

warowaniu  w  konstytucji  państwowej,  jako  w  ustawie  zasadniczej,
że  przynależność  do  żydowskiej  narodowości,  jak  i  do  żydow
skiego  wyznania  nie  może  być  przeszkodą  do  uzyskania  pełnych
praw  obywatelskich.

II.

Niedopuszczalne są wszelkie ograniczenia w używaniu

języka hebrajskiego i żydowskiego w słowie, piśmie i w życiu

publicznem.

III.

Do wszystkich państwowych ciał ustawodawczych i

samorządnych będą żydzi wybierać na podstawie swojego katastru
narodowego dla zapewnienia im proporcjonalnego przedstawi

cielstwa.

IV.

Narodowa autonomja dla społeczności

żydowskiej

obejmuje następujące szczegółowe postanowienia:

Każdy żyd i żydówka zapisani do metryki żydowskiej

są równocześnie zapisanymi do narodowego katastru żyd., z któ
rego jednak mogą dobrowolnie wystąpić od ukończenia 14-go

roku życia.

Organizacja autonomji opiera się na instytucjach gmin

żydowskich.

Najniższą jednostką tej organizacji jest miejscowa gmina

żydowska.

Do zakresu działania gmin żydowskich należą:

http://rcin.org.pl

sprawy wyznaniowe,

„

kulturalne,

„

charytatywne,

„

opieki społecznej,

polityczne zastępstwo i obrona praw żydów,

sprawy dotyczące osiedlenia żydów w Palestynie.

W yższą jednostką organizacyjną jest związek gmin żydow

skich  województwa,  dalszą  zaś jest  związek  gmin  żyd.  prowincji,
wreszcie  naczelną  instytucję  tworzy  związek  gmin  żydowskich
całego  Państwa  Polskiego.

Najwyższą zaś reprezentacją żydów, decydującą we wszel

kich sprawach ściśle żydowskich, jest perjodycznie się zwołujące
Żydowskie Zgromadzenie Narodowe, do którego wybory odbywają

się, podobnie jak do gmin żyd., na zasadzie 5-przymiotnikowego
prawa wyborczego bez różnicy płci.

Przedstawicielstwo żydów w Rządzie Centralnym sta

nowi sekretarjat stanu, którego kierownika powołuje Naczelnik

Państwa-na prezentę Żyd. Zgromadzenia Narodowego.

W zakresie szkolnictwa niższego i średniego żydostwo

posiada autonomję, wykonywaną przez swoje przedstawicielstwa,

wyłonione z organizacji gmin

żydowskich (p. sub. IV 2b).

Szkolnictwo żyd. pozostaje pod naczelnym nadzorem rządu pań
stwowego.

Na wszechnicach zaś mają być osobne katedry ję

zyka hebrajskiego, wiedzy judaistycznej i historji

żydów w

szczególności historji żydów w Polsce. W szkołach żyd. nauka

języka polskiego i literatury polskiej, historji i geografji polskiej

ma być udzielana w tych samych rozmiarach, co w szkołach
polskich.

Sprawę wykładowego języka w szkołach żydowskich

rozstrzygnie Żydowskie Zgromadzenie Narodowe, przyczem orga

nizacja sjońska, nie zapoznając znaczenia języka żydowskiego, jako

języka ludu żyd., dążyć będzie do ustalenia języka hebrajskiego,
jako języka narodowego społeczności żydowskiej w szkole i życiu.

5) Budżet autonomicznej organizacji żydowskiej pokrywa się:

a) z proporcjonalnej dotacji państwowej,
b)

w drodze odrębnych podatków, nakładanych przez żydow

skie organa autonomiczne na ludność żydowską.

http://rcin.org.pl

mernor)ał Żydowskiej Rady budowej w Poznaniu,

dolyczący żądań żydów poznańskich.

Referent adu). D -r Kollenscher.

politycznej przynależności dzielnicy poznańskiej do jed

nego z dwóch współzawodniczących państw, rozstrzygnie osta

tecznie Konferencja Pokojowa. Jakkolwiek wypadnie to rozwią

zanie— jedno jest już obecnie jasne, że dzielnica poznańska jest
i pozostanie terenem o mieszanej ludności pod względem naro

dowościowym.

Kraj ten zamieszkują polacy, niemcy a także i

żydzi, którzy chcą w nim pozostać.

Przyszła polityka państwowa będzie musiała o to dbać,

aby  narodowości  te  w  spokoju  i  porządku  obok  siebie  żyły  i
wspólnie  dążyły  do  szczęścia  kraju.  Znaleźć  środki  i  drogi,  wio
dące  do  tego— oto  zadanie  rozumnej  polityki  państwowej.

System polityki ucisku, jaki był stosowany względem pola

ków przez rząd pruski nie może już więcej mieć miejsca.

Nie

odpowiada już współczesnym zapatrywaniom, ażeby narodowość

panująca przemocą narzuciła innym narodowościom swój język,

właściwości swoje, obyczaje i kulturę.

Wszystkie narodowości

w życiu wewnątrz-państwowem mają prawo do samookreślenia,
na którego mocy przysługuje im prawo do zarządzania własnemi

sprawami narodowemi. Siła liczebna poszczególnych narodo

wości nie powinna być brana pod uwagę.

Państwo nie powinno odmówić życzeniom,

wyrażonym

przez grupy plemienne do utworzenia narodu i powinno je jako

taki traktować.

My, żydzi, dzielnicy poznańskiej, stanowiący dawno osiadłą

część  ludności  miejscowej,  biorący  pokaźny  udział  w  jej  handlu
i  życiu  ekonomicznem,  którzyśmy  inteligencją  i  pracą  rozwijali
gospodarcze  i  społeczne  siły  dzielnicy  naszej,  wyrażamy  żąda
nie,  aby  nas  w  Poznańskiem  uznano  i  traktowano  jako  naro
dowość.  Jesteśmy  pewni  spełnienia  naszych  życzeń,  jeżeli  wo-

góle zostaną urzeczywistnione w zastosowaniu do nas owe wielkie

http://rcin.org.pl

idee,  zawarte  w  rozmaitych  oświadczeniach  prezydenta  Wilsona,
idee,  które  znalazły  zgodny  poklask  całego  świata  i  które  są
nadzieją  ludzkości  na  szczęśliwą  przyszłość.  Gdyby  nasze  prawa
narodowe  miały  być  urzeczywistnione  narówni  z  prawami  innych
silniejszych  narodowości— wydawałaby  się  nam  forma  autonomji

narodowej  za  najbardziej  wskazaną  a  nawet  konieczną.  Jedynie
ona  zapewni  każdej  narodowości  byt  narodowy  w teraźniejszości
i  przyszłości.

Na podstawie tej autonomji wszelkie zagadnienia kultural

ne jakoteż opiekę społeczną powierza się autonomicznemu za
rządowi poszczególnych narodowości.

Państwo oczywiście wyrzeka się części swej władzy. Lecz

nie to państwo jest najszczęśliwsze, którego kompetencja obej

muje jaknajszerszy zakres.

Kiedy dawne państwa wyznawały zasadę stanowienia o religji

swych  poddanych,  rzecz  oczywista,  że  wtedy  kompetencje  tych
państw  sięgały  bardzo  daleko.  Lecz  wytworzyły  one  jeno  ucisk,
siały  nienawiść  i  zbierały  plon  niezadowolenia,  niechęci  oraz
wrogość.

Zaprowadzenie autonomji dla związków religijnych

pozwoliło państwu, zwolnionemu od kompetencji religijnych, po

święcić się ze zwiększoną gorliwością zagadnieniom politycznym
i kulturalnym. Państwo, przez usunięcie ucisku religijnego, usu
nęło

zarazem największe źródło niezadowolenia, nurtującego

wśród jego obywateli.

Z chwilą, gdy państwo w-najbliższej przyszłości powierzy

regulowanie spraw narodowych i kulturalnych narodom samym—
to i w tym wypadku teren jego działalności ulegnie pewnemu
ograniczeniu.

Ale zato ustaną waśnie, wynikłe na tle ucisku

narodowego i politycznego; skończy się irredenta.

Zarówno w

polityce wewnętrznej, jakoteż i w zewnętrznej nie przejawią się

już więcej dążenia uciśnionych narodów do wyzwolenia.

Wszystkie narodowości, wchodzące w skład państwa poczują

się  wolnemi;  spełniając  obowiązki,  ciążące  na  każdej  z  nich,
wezmą  udział  we  wspólnej  pracy  państwowej  z  tem  większą
gorliwością  i  tym  większym  patrjotyzmem,  że  żadne  rozgorycze
nie  nie  będzie  go  osłabiało.  Poniżej  pozwalamy  sobie  wyłuszczyć

http://rcin.org.pl

zasady, które, przez wzgląd na nasze specyficzne stosunki miej
scowe, wierzymy, przyczynią się do ustalenia autonomji narodo

wej żydostwa dzielnicy poznańskiej.

Zasady autonomji muszą

być ustalone przez podstawowe prawa konstytucyjne, jeżeli byt
żydostwa ma być zabezpieczony i uczucie narodowe zaspokojone,

bez czego żydzi nie będą mogli brać gorliwego i twórczego
udziału w życiu państwowem.

Ustalenie tych zasad powinno stanowić części: uchwał kon

ferencji pokojowej.

Wreszcie żydostwu powinno na przyszłość

przysługiwać prawo, wrazie zlekceważenia ich prawa narodowe

go, skierowania się do

instytucji, czuwającej nad prawem,

powołanej przez Ligę Narodów.

W rozdziale 1-ym projektu naszego skreśliliśmy sprawy,

dotyczące składu osobistego żydostwa narodowego, w rozdziale

2— organizację, którą pragniemy osiągnąć dla żydostwa narodo

wego.

Rozdział 3 wymienia poszczególne funkcje autonomji

narodowej; zaś rozdział 4 zawiera rozgraniczenie spraw, podle

gających zarządowi państwowemu od spraw, podlegających za
rządowi autonomicznemu.

5kład osobisty.

W s t ą p i e n i e :

Wszyscy członkowie obecnych gmin synagogalnych samo

przez się stają się członkami żydostwa narodowego. Przynależ
ność narodowa rodziców stanowi o przynależności narodowej

dzieci.

Przybysze, dotychchas nalężący do żydostwa bądź reli

gijnie, bądź też narodowo-stają się członkami żydostwa narodo

wego.

W y s t ą p i e n i e :

Wystąpienie z gminy narodowej, jakoteż ze wspólnoty na

rodowej jest możliwe i dopuszczalne.

Formy, terminy, tudzież

kwestje prawne ustala prawo państwowe jednakowo dla wszyst

kich narodowości.

Wystąpienie ze wspólnoty narodowej nie oznacza wystąpie

nia zefspołeczności religijnej (ze wspólnoty synagogalnej). Można

wystąpić z każdej zosóbna.

http://rcin.org.pl

II.

Organizacja.

K o r p o r a c j e :

a) Żydostwo każdej miejscowości (miasta, wsi) tworzy poli

tyczną gminą żydowską.

Funkcjonuje ona obok gminy synago-

galnej. Skład osobisty tych dwóch korporacji może być identyczny;

możliwe są jednak zmiany w ich składzie osobistym zgodnie

z rozdz. I B.

Na czele poszczególnych gmin politycznych stoi Gmina

Centralna.

c) Jeżeli zakres spraw, podlegających miejscowemu zarządowi

lub  ilość  żydów  zamieszkujących  pewną  miejscowość  na  to
pozwalają —   mogą  powstać,  obok  miejscowych  gmin  i  Gminy
Centralnej,  jeszcze  specjalne  gminy  okręgowe.

F o r m y o r g a n i z a c j i :

Miejscowe gminy wybierają reprenzentacje gminne, oparte

na  zasadzie  tajnego,  bezpośredniego,  powszechnego,  proporcjonal
nego  prawa  wyborczego  przy  udziale  wszystkich  mężczyzn  i  ko
biet,  liczących  powyżej  lat  20,  wciągniętych  do  żydowskiego
katastru  narodowego.

Te wybierają komitet, kierujący sprawami zarządu.

b i c)

W ten sam sposób odbywają się wybory Reprezentacji

i komitetów do Gminy Centralnej i do ewentualnych gmin okrę
gowych.

III.

Kompetencje antonomji narodowej.

W z a k r e s i e p o l i t y k i :

Prawo do reprezentowania wobec władz państwowych,

politycznych i narodowych praw i swobód żydostwa, bezpośrednie
prawo petycji do parlamentu i Ligi Narodów.

Prawo do nakładania podatków na rzecz gmin miej

scowych, okręgowych i Gminy Centralnej w celu pokrycia wydat
ków, niezbędnych do sprawowania czynności,

podlegających

autonomicznemu zarządowi.

Wobec tego należy zwolnić gminę

od wszelkich obowiązków płatniczych, przeznaczonych na podo
bne cele innych narodowości.

http://rcin.org.pl

W d z i e d z i n i e k u l t u r y :

Zarząd autonomiczny spraw szkolnictwa, nauczania,

wychowania i oświaty.

Autonomja w dziedzinie religji z uwzględnieniem zu

pełnej swobody sumienia dla wyznawców poszczególnych prądów
religijnych.

C. W d z i e d z i n i e p r a c y s p o ł e c z n e j :

Autonomja w sprawach dobroczynności, opieki nad chorymi,

starcami i innymi szukającymi pomocy:

prawo do zakładania

niezbędnych po temu instytucji.

D. Jeżeli jakakolwiek narodowość otrzymuje prawo autonomji

w dziedzinie niewyszczególnionej w niniejszym memorjale— ży
dom również powinno przysługiwać prawo rozszerzenia kompe

tencji w danym zakresie.

ID.

Stosunek do państwa.

We wszystkich dziedzinach, podlegających autonomicznemu

zarządowi żydów, odnośne komitety żydowskie mianują urzędników
i za ich pośrednictwem wykonywują funkcje władzy państwowej.

B. We wszystkich pozostałych dziedzinach żydzi podlegają,

podobnie jak inne narodowości, władzy państwowej. Żydów na
leży dopuszczać także i do urzędów państwowych.

Prawa wyjątkowe wszelkiego rodzaju nie są dopuszczalne.

Lekceważący stosunek rządu do żydów powinien być wykluczony.
Powinno to być zagwarantowane przez prawo państwowe.

Prawo składania zażaleń do Ligi Narodów.

http://rcin.org.pl

Deklaracja polityczna.

odczytana przez posła Grunbauma na ID Zjeździe Sjonistóiu Polskich,

(18— 22 sierpnia 1919 r.)

W chwili, kiedy w życiu żydowskiem w krajach djaspory

wogóle a w Polce w szczególności spodziewane są najgłębsze

przeobrażenia,  kiedy  we  wszystkich  krajach  Europy  wschodniej,
gdzie  żydzi  żyją  w  zwartych  masach,  uznani  zostaliśmy  przez
traktaty  międzynarodowe  za  mniejszość  narodową,  mającą  prawo

do budowy swego życia na zasadzie samookreślenia i samo

rządności— w tak historycznej chwili w naszem życiu narodowem

IV konferencja sjonist. w Polsce stwierdza, że:

W procesie rozbudowy i konsolidacji państwa polskiego

bierzemy udział jako obywatele kraju i gotowi jesteśmy wziąć

jeszcze żywszy i aktywniejszy udział, o ile nie będziemy z tej

pracy usunięci pód pozorem, że przez nasze prawa narodowe
przeciwstawiamy się państwu polskiemu.

W procesie tym widzimy urzeczywistnienie odwiecznych

ideałów ujarzmionych i prześladowanych narodów, do których do
niedawna zaliczał się również i naród polski. Uważamy jednak,

że  wyzwolenie  narodów  nie  powinno  doprowadzić  do ujarzmienia
i  prześladowania  mniejszości  narodowych  bez  względu  na  to,
czy  żyją  w  zwartych  masach  na  odrębnych  obszarach  państwa,

czy też są one rozsiane po całym kraju.

Z najgorętszem oburzeniem i rozgoryczeniem konferencja

stwierdza, że jeszcze nie nastąpiła zmiana w dotychczasowym
stosunku do żydów, w stosunku, który się wyrażał i nadal się

wyraża  w  ekscesach  i  pogromach,  szczególnie  krwawych  w  mia
stach  i  miasteczkach  na  obszarach  wschodnich,  zajętych  przez
wojska  polskie  oraz  w  samym  kraju  w  formie  wprawdzie  słab
szej,  niemniej  jednak  uwłaczającej  żydowskiej  godności  naro
dowej.

Jak dawniej, tak i teraz większa część prasy polskiej

podjudza przeciwko żydom, usiłując przekonać naród polski i

http://rcin.org.pl

świat cały, że żydzi są największymi wrogami Polski, i że we
wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych nieszczęściach winni

są żydzi oraz „intryga żydowska“.

Nadal prowadzony jest bojkot ekonomiczny pod opieką i

przy  współudziale  organów  rządowych,  które  w  ten  sposób  stają
się  narzędziem  w  rękach  mieszczaństwa  polskiego  w  jego  walce
konkurencyjnej  z  żydami.

IV.

Konferencja wyraża swoje przekonanie, że obecnie

już nastąpił najwyższy czas do rozpoczęcia pokojowego i harmo

nijnego współżycia pomiędzy wszystkimi obywatelami kraju bez
różnicy wyznania i narodowości.

Podstawę do takiego porozumienia widzimy w traktacie o

naszych prawach mniejszości przez Polskę podpisanym i ratyfi

kowanym.

Konferencja jest zdania, że przy ustaleniu granic państwa

polskiego,  zarówno  jak  i  innych  nowopowstałych  państw,  polityka
sjonistyczna  powinna  mieć  na  względzie  skład  etnograficzny
oraz  prawdziwą  wolę  ludności  odnośnych  obszarów.

Konferencja wyraża swe zadowolenie z działalności i tak

tyki sjonistycznych posłów sejmowych i znajduje, że i na przy

szłość  posłowie  sjonistyczni  powinni,  jak  to  czynili  dotychczas,
wspólnie  ze  swoimi  kolegami  z  klubu  Narodowego  przy  T. Ż. N. R.
we  wszystkich  sprawach  ogólnych,  politycznych  i  społecznych,

iść ręka w rękę z partjami lewicowemi, które dążą do odbudowy
państwa polskiego na zasadach ludowładztwa i sprawiedliwości
społecznej.

Konferencja nawołuje do dalszej energicznej walki o oby

watelskie i narodowe prawa żydów.

Rezolucje u? sprawie polityki narodowej,

uchwalone na 10 Zjeździe Sjonistów Polskich.

Polityka sjonistyczna stawia sobie za najbliższe i pier

wszorzędne zadanie: natychmiastowe urzeczywistnienie obywa
telskiego i politycznego równouprawnienia, jak również realizację

praw narodowych, uznanych przez traktat, zawarty pomiędzy

Ententą i Polską.

http://rcin.org.pl

100

W walce o zrealizowanie traktatu, który, aczkolwiek

nie czyni zadość wszystkim naszym żądaniom i który uważamy
dopiero za pierwszy krok w tym kierunku,— musimy największą

uwagę zwrócić na to, aby zgodnie z ósmym punktem traktatu,

kierownictwo wszystkich spraw żydowskich w dziedzinie kultury,

religji i opieki społecznej przeszło faktycznie w ręce zorganizo

wanego ogółu żydowskiego. W tym celu powinna być stworzona

organizacja gminna jednolita dla całego kraju z centralnym or

ganem na czele.

Wybory do zarządów gmin, jakoteż do cen

tralnego  organu  naczelnego  (Centralnego  Zarządu)  winny  się
odbywać  na  zasadzie  pięcioprzymiotnikowego  prawa  wyborczego
bez  różnicy  płci.

Przy realizacji naszych praw narodowych należy zwrócić

szczególną uwagę na to, aby pod hasłem nieudzielania nam

przywilejów nie ograniczono naszych praw obywatelskich.

Celem dokonania tych prac ma być stworzony jednolity

front żydowski w Polsce; jeszcze mocniej powinien być zazna
czony związek ze wszechświatowem żydostwem.

Powinno się

wyłonić prawne przedstawicielstwo żydowskie.

Dopóki nie można zwołać żydowskiego zjazdu narodo

wego, musi być zwołana konferencja kandydatów z żydowskich
list wyborczych do Sejmu, proporcjonalnie do głosów, przez

nich otrzymanych.

Konferencja ta utworzy nową tymczasową

żydowską radę narodową.

6) Gdyby konferencja ta nie mogła dojść do skutku, człon

kowie sjoniści z Tymczasowej Żydowskiej Rady Narodowej po

winni dołożyć starań, ażeby T. Ż. R. N. nadal prowadziła walkę

narodową  w  Polsce,  aż  do  czasu,  kiedy  będzie  zwołany  zjazd
narodowy,  oraz  ażeby  uczesniczyła  ona  w  Komitecie  Delegacji
Żydowskich  przy  Sekretarjacie  Ligi  Narodów.

Komitet powyższy ma być wybrany przez Wszechświatowę

Konferencję Żydowską (wniosek, złożony przez frakcję „Ceirej-

Sjon“).

Wobec tego, że walka o autonomję narodową w krajach

rozproszenia  i  o  odbudowę  żydowskiego  ośrodka  narodowo-poli-
tycznego  w  Palestynie  wymaga  przedewszystkiem  od  narodu
żydowskiego  stworzenia  wszechświatowego  przedstawicielstwa,

http://rcin.org.pl

102

Praw a mniejszości narodowych w Komisji Konstytucyjnej.

Komisja Konstytucyjna wzięła pod rozwagę sprawę mniej

szości narodowych pod wpływem wiadomości, że Konferencja
Pokojowa obraduje nad tą sprawą i ma ją zdecydować pozytyw

nie.

Komisja zamierzała uprzedzić Konferencję i udowodnić, że

Polska dobrowolnie gotowa jest w tej sprawie na daleko idące

ustępstwa.

Ks. Lutosławski i profesor Kamieniecki wystąpili z

wnioskami, które odbiegały mocno od zwykłych ich wystąpień

i od poglądów ogólnych.

Ale był to tylko manewr polityczny,

który miał na celu odwrócić niebezpieczeństwo traktatu dodatko
wego i który nikogo właściwie nie obowiązywał prawnie i mógł

być radykalnie zmieniony.

Gdy traktat dodatkowy został ogło

szony, znikła przyczyna, która spowodowała wnioski poniżej podane

i sprawa cała została odroczona.

Dla nas wnioski mają znaczenie wprawdzie teoretycznego,

ale bądź co bądź dowodu, że zasada samorządu dla mniejszości
narodowych nie jest znowu niebezpieczeństwem dla Państwa.

IDniosek posła Lutosławskiego.

PROJEKT DO KONSTYTUCJI.

Rozdział II.

P r a w a

m n i e j s z o ś c i .

Art. 39.

Obywatele Rzeczypospolitej, należący do odrębnego wyzna

nia, innego aniżeli rzymsko-katolickie, albo do odrębnej narodo

wości innej, aniżeli polska, mają prawo tworzenia odrębnych

związków  wyznaniowych,  względnie  narodowych,  gminnyh,  po
wiatowych,  na  podstawie  własnego  projektu  ustawy,  podlegającej
ustawodawczemu  zatwierdzeniu,  oddzielnie  dla  każdej  mniejszości
o  charakterze  osoby  publiczno-prawnej.

http://rcin.org.pl

103

Związki wyznaniowe albo narodowe mniejszości rozproszo

nych będą miały prawo organizacji i nadzoru szkolnictwa, życia

religijnego, dobroczynności (ze szpitalnictwem włącznie) i insty

tucji kulturalnych i będą otrzymywały na te cele od administracji

pod kontrolą państwową odpowiednią część podatków bezpośre

dnich przez ludność danej mniejszości w Państwie (w gminie,

względnie powiecie) opłaconych.

Członek związku mniejszości

tem samem zrzeka się prawa udziału w korzystaniu z analo

gicznej instytucji z pozostałych części podatków dla ogółu ludności
utrzymywanych.

, Pozatem związki mniejszości będą miały prawo nakładania

osobnych przymusowych składek i opłat na swoich członków.

Art. 40.

IDniosek posła Kamienieckiego.

M N IEJSZO ŚCI RO ZPRO SZO N E.

§ 1.

Mniejszościom narodowym i wyznaniowym w gra

nicach  Państwa  Polskiego  gwarantuje  Rzplita  prawa  zrzeszenia
się  w  celu  rozwijania  własnej  indywidualności  narodowej  i  wy
znaniowej  i  opieki  nad  współrodakami  i  współwyznawcami.

§ 2.

Obywatelom polskim, przynależnym do mniejszości

narodowych i wyznaniowych, przysługuje prawo tworzenia związ
ków gminnych, narodowych i wyznaniowych.

Związki gminne

mogą się łączyć w związki powiatowe.

Związkom mniejszości

narodowych i wyznaniowych przysługuje charakter osób prawnych.

§ 3.

Związki mniejszości narodowych i wyznaniowych

obejmować mogą w granicach praw obowiązujących następujący

zakres działania:

a)  sprawy  wyznaniowe  i  kultu  religijnego,
b)  szkolnictwo  i  sprawy  kulturalne,
c)  filantropja  i  szpitalnictwo,
d)  emigracja  powrotna  do  kraju  macierzystego.

http://rcin.org.pl

104

§ 4.

Związki mniejszości narodowych i wyznaniowych

mają prawo nakładania przymusowych składek i opłat na swoich
członków.

§ 5.

Związki mniejszości narodowych i wyznaniowych

otrzymywać będą ze Skarbu Państwa subwencje w razie i o ile

działalność ich zastępuje działalność instytucji i organów pań

stwowych.

§ 6.

Działalność związków mniejszości narodowych i wy

znaniowych, a w szczególności sposób użycia subwencji państwo
wych, podlega ścisłej kontroli organów rządowych.

IDniosek posła Griinbauma

zam iast § 2 wniosku p. Kam ienieckiego.

Obywatele Rzeczypospolitej, przynależni do mniejszości

narodowych i wyznaniowych, mają prawo tworzenia zv iązków
gminnych o charakterze narodowym i wyznaniowym, na podsta

wie własnego projektu ustawy, podlegającej ustawodawczemu

zatwierdzeniu oddzielnie dla każdej mniejszości. Gmina, jak i
związek gmin, jest instytucją publiczno-prawną. Gminy łączą

się w ogólny związek gmin całego Państwa o charakterze pu-
bliczno-prawnym.

Projekt ustawy Związku winien być opraco

wany przez reprezentację mniejszości narodowej i wyznaniowej,
wybranej w tym celu przez odnośne mniejszości na zasadach

ogólnie obowiązującej ordynacji wyborczej.

pomoc społeczna,

e) opieka nad emigrantami (zamiast a.)

rejestracja i prowadzenie księgi ludności.

Zamiast § 6.:

Działalność związków mniejszości narodowych i wyznanio

wych, w szczególności sposób użycia subwencji państwowych,
pozostaje pod nadzorem Rządu.

W tym celu ma być zorgani

zowane specjalne ministerstwo dla spraw mniejszości narodowych

i wyznaniowych z wiceministrami dla poszczególn ’

' ’

ści.

Do § 3 dodać:

00-3.

—

b a d a ń u i t e r a o k i c h p a n

b i b l i o t e k a

ul. Ncvvy i-

http://rcin.org.pl