2010 01 25 Moralność i patriotyzm Komunistyczna krytyka liberalnego indywidualizmu

Białasek: Moralność i patriotyzm – komunitarystyczna krytyka liberalnego indywidualizmu

Opublikowany 25 stycznia 2010 by admin

Z pozoru spór komunitarystów z liberałami, zapoczątkowany krytyką „Teorii Sprawiedliwości” Rawlsa, zdaje się omijać tematykę patriotyzmu i
tożsamości narodowej. W komunitarystycznej krytyce liberalizmu, zawiera się przede wszystkim negacja skrajnego indywidualizmu oraz obrona
interesów wspólnot lokalnych. W Unii Europejskiej interes tychże wspólnot przeciwstawiany jest interesowi narodowemu. Konstruktywizm oraz
inżynieria społeczna brukselskich biurokratów polega z jednej strony na kreowaniu jednej, wspólnej europejskiej tożsamości oraz – z drugiej – na
budowaniu i utrwalaniu więzi lokalnych. W praktyce sprowadza się to do silnego wsparcia transnarodowych „euroregionów”.

Komunitaryzm zdaje się nie przeciwstawiać lokalności, ani patriotyzmu lokalnego myślenia w kategoriach interesu narodowego. Ciekawych
przemyśleń w tym temacie dostarcza Alasdair MacIntyre w eseju „Czy patriotyzm jest cnotą”. Refleksje z lektury dowodzą, że bez przeszkód można
być i patriotą przekładającym interes narodowy nad jednostkowym, jak i osobą zaangażowaną w budowanie dobrobytu lokalnej wspólnoty.

Czy liberałowie są patriotami?

Nie tylko w Polsce, ale również na całym świecie, rozmaici demoliberałowie niezwykle oburzają się na zarzuty o brak patriotyzmu. Nie trudno jednak
dostrzec, że jedyne co mają oni wspólnego z patriotyzmem, to piętnowanie jakichkolwiek jego rzeczywistych przejawów i nadużywanie retoryki o
„ksenofobii”, „nacjonalizmie” i „szowinizmie narodowym”. MacIntyre obnaża postawę liberałów, stawiając tezę, że reprezentują oni ideologię
głęboko sprzeczną i nie dającą się pogodzić z patriotyzmem. „Patriotyzm żąda bowiem ode mnie, abym w szczególny sposób poświęcił się swojemu
narodowi. Żąda abym uważał (…) miejsce moich narodzin (…) kim byli moi rodzice i moi prapradziadkowie za decydujące o cnotliwości mego
działania – przynajmniej jeśli chodzi o cnotę patriotyzmu”.

Tak pojmowany patriotyzm, zdaniem McIntyre’a nie daje się pogodzić z liberalnym pojęciem moralności, zakładającym pełną równość oraz
oderwanie od społecznego partykularyzmu i stronniczości. Zdaniem tego filozofa liberalizm i patriotyzm wchodzą ze sobą w ostry spór na przykład w
momencie rywalizacji narodów o posiadanie i dostęp do zasobów naturalnych. Tutaj liberalizm postuluje podział dóbr wedle równego traktowania
jednostek, zaś patriotyzm implikuje konieczność wspomagania interesów wspólnoty narodowej, czasami nie w kontekście jej doraźnych potrzeb, lecz
dalekosiężnych perspektyw.

Z ciekawszą sytuacją sporną na linii liberalizm–patriotyzm mamy do czynienia, kiedy waśnie narodowe nie dotyczą jedynie rywalizacji o zasoby, ale
również dotyczą prowadzenia określonego sposobu i stylu życia. MacIntyre posługuje się tutaj przykładem imperium rzymskiego, które wytyczało
swoje granice, jako możliwe łatwe do strzeżenia ich. Działo się to często kosztem naruszania terytoriów i niepodległości barbarzyńskich ludów
granicznych oraz wiązało się z dążeniem do ujarzmienia tych ludów i „wychowaniem” ich do życia wedle standardów zachodniej cywilizacji, ze
szczególnym naciskiem na przestrzeganie rzymskiego prawa.
Liberalny punkt widzenia głosi, że każdej jednostce wolno poszukiwać odpowiadającego jej sposobu życia, natomiast moralność patriotyczna zakłada
istnienie reguł etycznych obowiązujących wszystkich ludzi w jednakowym stopniu i uznawanych bez względu na ewentualną kolizję z interesami
jednostek. „Stąd też w konfliktach dotyczących sposobów życia a rodzących się między narodami lub innymi wspólnotami moralny (tzn. liberalny –
przyp. MB) punkt jest punktem widzenia obiektywnego arbitra, który rozstrzyga spór stawiając na równi potrzeby, pragnienia i przekonania etyczne
każdego, podczas gdy patriota raz jeszcze musi być stronniczy.”

Dwie koncepcje moralności

Postrzeganie moralności przez liberałów sprowadza się do uznawania pewnych reguł etycznych wyłącznie przy założeniu, że zachowują one
neutralność i obiektywność w stosunku do rywalizujących ze sobą konkurencyjnych zbiorów przekonań na temat stylu ludzkiego życia, a także, że
podmiotem tej moralności jest tylko i wyłącznie jednostka, w dodatku wolna od wszelkich form społecznego partykularyzmu. Liberalizm również
pozostawia bez znaczenia to, gdzie i od kogo uczymy się moralnego postępowania. Zdaniem MacIntyre’a, w konkurencyjnej koncepcji moralności ten
ostatni fakt ma fundamentalne znaczenie dla „treści, jak i dla natury moralnego zobowiązania”.

Konkurencyjna wobec liberalizmu koncepcja moralności zakłada, że formowanie się reguł etycznych ma miejsce we wspólnocie (np. narodowej,
plemiennej etc.) pod wpływem doświadczenia historycznego, kultury oraz układów instytucjonalnych. „Przewodnikiem dla mych działań i
standardem ich oceny nie będzie nigdy moralność jako taka, lecz zawsze bardzo szczególna moralność, jakiegoś bardzo szczególnego porządku
społecznego” – pisze MacIntyre. Nie mają one źródeł uniwersalnych, nie są też niezależne od partykularnych pobudek, ponieważ dobra wszelkiego
rodzaju (kulturalne, materialne itp.), które tłumaczą istnienie moralności są dobrami właśnie nacechowanymi specyficznym, społecznym
partykularyzmem.

Funkcjonowanie w określonych relacjach społecznych, a więc także w relacjach określających korzystanie z dóbr narodowych, partycypowanie i
uczestnictwo w narodowej wspólnocie jest trwale związane z takim a nie innym postrzeganiem moralności. MacIntyre pisze o tym, zaznaczając, że
moralne posłuszeństwo niejako „opłaca się” każdemu, ponieważ w innej wspólnocie przestrzeganie dokładnie identycznych reguł nie miałoby
większego sensu.

„Uzasadnieniem pewnych reguł jest to, iż przynoszą one pewne dobra i stanowią o nich (…) jeśli ten czy ów określony zbiór reguł, ucieleśniony w
praktykach tej czy owej określonej wspólnoty, prowadzi lub stanowi o tych czy owych określonych dobrach, z których korzystają pewne specyficzne
(np. połączone tożsamością narodową – przyp. MB) jednostki w określonym miejscu i czasie”.

Razem łatwiej

Dodatkowo MacIntyre zauważa, że szczególną cechą moralności, jest to, że jej pełne przestrzeganie wiąże się z szeregiem trudności, wymaga ciężkiej
pracy nad charakterem i silnej woli, wiąże się z koniecznością przezwyciężania pragnień i pokus. To właśnie czyni moralność tym czym ona jest.
Zatem człowiek potrzebuje otaczających go ludzi, z którymi łączy go szczególnego rodzaju więź.

Tym samym dochodzimy do stwierdzenia, że tylko w obrębie wspólnoty wyznaczającej treść i granice przekonań moralnych, a taką właśnie jest
wspólnota narodowa, jednostki ludzki zdolne są do moralności. Jeśli inni członkowie wspólnoty żądają od nas określonej postawy, wyrażają w ten
sposób swój bezinteresowny szacunek, nie obliczony na osobiste korzyści, lecz dobro wspólne. Według Alasdaira MacIntyre’a, jest to koronny
argument, za traktowaniem patriotyzmu jako cnoty. Ponieważ zrozumieć i nabyć reguły moralne mogę tylko w ramach określonej wspólnoty
narodowej, a uzasadnieniem tych reguł jest istnienie wspólnych dóbr różnego rodzaju i wreszcie, jeśli bez moralnego wsparcia innych nie mogę
działać moralnie, to nie można w sposób sensowny przeciwstawić wypełniania moralnego obowiązku i wierności narodowi, tak jak postulują to
liberałowie.

MacIntyre reprezentuje mocno antyliberalne stanowisko, kwestionując zrodzony w epoce oświecenia indywidualizm czy racjonalizm. Wnioski
sformułowane przez niego de facto nie wchodzą w kolizję z endeckim rozumieniem patriotyzmu, a wręcz mogą się w interesujący sposób uzupełniać.
Bowiem przekazany nam przez Dmowskiego, Balickiego i Popławskiego depozyt idei opiera się przede wszystkim na permanentnym pomnażaniu

Strona 1 z 2

Białasek: Moralność i patriotyzm – komunitarystyczna krytyka liberalnego indywidu...

2011-11-05

http://polityka-narodowa.pl/index.php/2010/01/bialasek-moralnosc-i-patriotyzm-kom...