Budowa zło\
a
1. Forma złó\
(geometryczne rozmieszczenie składnika u\
ytecznego)
1) IZOMETRYCZNE
Pnie (sztoki, diapiry) Sztokwerki
charakterystyczne m.in. dla niektórych złó\
soli kamiennych, potasowo-
ZÅ‚o\
a rud metali
magnezowych oraz dla skał magmowych
Gniazda Kieszenie
niektóre rudy metali występujące w masywach skał osadowych lub m.in. zło\
a rud \
elaza, zło\
a manganu, fosforytów, boksytów
magmowych
- 1 -
2) PA
YTOWE
Pokłady Soczewki
charakterystyczne dla skał osadowych. W formie pokładów występują
najczęściej węgiel kamienny, węgiel brunatny, siarka, sole potasowe
zło\
a niektórych węgli brunatnych i niektórych złó\
rud metali
śyły Szliry
magmowe zło\
a chromitu i magnetytu
\
yły kruszconośne (metale w tym szlachetne), baryt, skały pochodzenia
magmowego
3) SA
UPOWE
zło\
a diamentów w słupach skał kimberlitowych
4) ZA
OśONE
nale\
ą tu formy będące rezultatem ró\
nych kombinacji form omówionych wcześniej oraz form
przejściowych między nimi.
- 2 -
2. Budowa tektoniczna
Tektonika zajmuje się badaniem uło\
enia warstw skalnych wewnÄ…trz
skorupy ziemskiej.
Elementy zalegania warstw skalnych to bieg i upad.
Bieg - kąt zawarty między kierunkiem północy a linią powstałą w wyniku przecięcia się
wychylonej warstwy skalnej z płaszczyzną poziomu.
Upad - kąt nachylenia warstwy do płaszczyzny poziomej.
Linia intersekcyjna - wyznacza przebieg, kształt i granice wychodni na mapach geologicznych.
Jest to ślad przecięcia stropu lub spągu warstw z powierzchnią terenu.
Zaburzenia warstw skalnych mogą mieć charakter ciągły i nieciągły.
Monoklina (od gr. mónos "jedyny", klínM
"pochylam") - rozległy obszar, zbudowany z warstw skalnych
nachylonych w jednym kierunku i pod jednakowym kÄ…tem (zazwyczaj niedu\
ym).
W Polsce obszar o budowie monokliny występuje w postaci szerokiego pasa ciągnącego się od okolic
Zielonej Góry po Kraków (tzw. monoklina przedsudecka na północy oraz monoklina śląsko-krakowska
na południu).
- 3 -
Fałd - to ciągła deformacja tektoniczna polegająca na wygięciu plastycznym warstw skalnych bez
przerwania ich ciągłości, powstała na skutek fałdowania.
Prosty, normalny, symetryczny fałd nale\
y do rzadkości.
Fałd składa się z dwu zasadniczych części: części wypukłej (antykliny) i części wklęsłej (synkliny, łęku).
Części pośrednie pomiędzy łękiem a siodłem nazywają się skrzydłami fałdu.
Klasyfikacja fałdów napodstawie poło\
enia powierzchni osiowych i skrzydeł:
Fałd stojący - powierzchnie osiowe pionowe
Fałd pochylony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w ro\
nych kierunkach pod
ró\
nymi kÄ…tami
Fałd obalony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w tym samym kierunku
Fałd le\
Ä…cy - powierzchnie osiowe poziome
Fałd przewalony - powierzchnie osiowe pochylone lub pionowe, pozycja form fałdowych odwrócona.
- 4 -
Podział ze względu na kształt ogólny w przekroju poprzecznym:
" Fałd zygzakowaty
" Fałd skrzynkowy
" Fałd wachlarzowaty
Podział ze względu na symetrię wykształcenia skrzydeł po obu stronach powierzchni osiowej:
" Fałdy symetryczne
" Fałdy asymetryczne
Intensywność fałdowania mierzy się stosunkiem wysokości fałdu do jego promienia w/p:
" Fałdy szerokopromienne (w/p d" ź)
" Fałdy średniopromienne (w/p =1)
" Fałdy wąskopromienne (w/p > 1)
Elementy fałdów
Antyklina, siodło (gr. anti - przeciw i klinein - nachylać), geologicznie wypukła część fałdu, której
wnętrze zbudowane jest ze skał starszych, na zewnątrz zaś (na tzw. Skrzydłach) występują skały coraz
młodsze. Proste normalne w stosunku do płaszczyzn odpowiadających poszczególnym warstwom
skalnym tworzÄ… w antyklinie wiÄ…zkÄ™ rozbie\
nÄ….
Synklina, Å‚Ä™k (gr. sżn razem i klínein nachylać) - wklÄ™sÅ‚a część faÅ‚du - w jÄ…drze synkliny znajdujÄ… siÄ™
warstwy najmłodsze, a na zewnątrz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.
Wewnętrzna część fałdu to jądro fałdu.
- 5 -
- 6 -
Uskok to struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich
wzdłu\
powstałej powierzchni (lub wąskiej strefy zniszczenia), zwanej powierzchnią uskoku (lub strefą
uskokową). Najbardziej aktywnym uskokiem tektonicznym na świecie jest uskok San Andreas w
Kalifornii ma 15 km głębokości i jego wiek wynosi ok. 20 milionów lat. W tym uskoku spotykają się dwie
płyty: pacyficzna i północnoamerykańska. Najbli\
sze miasta uskoku to San Francisco, Los Angeles i Las
Vegas, w których najczęściej występują trzęsienia ziemi, które są wywołane nasuwaniem się płyty
północnoamerykańskiej na pacyficzną. Uskokom mogą towarzyszyć inne struktury tektoniczne
(przyuskokowe podgięcia warstw, fałdy, fleksury).
Szczelina wzdłu\
powierzchni uskokowej wypełniona jest rozdrobnionym materiałem skalnym zwanym
DRUZGOTEM lub jeśli zostanie zespolony BREKCJ
TEKTONICZN
.
Z uskokami związane jest powstawanie zrębów i zapadlisk (np. rowów tektonicznych). W Polsce jednym
z aktywnych uskoków tektonicznych jest uskok kłodnicki.
" Skrzydło zrzucone - masy skalne przemieszczone wzdłu\
powierzchni uskoku w dół
" Skrzydło wiszące - masy skalne przemieszczone w górę
Uskoki (ze względu na poło\
enie powierzchni uskokowych):
" Pionowy
" Normalny
" Odwrócony
" Zawiasowy
" Schodkowy
" ZrÄ…b (horst)
" Rów tektoniczny
- 7 -
Fragment mapy górniczej z zaznaczonymi elementami tektoniki (strefy uskokowe)
- 8 -
Płaszczowina  to nasunięcie warstw skalnych w skali regionalnej o zasięgu co najmniej
kilku kilometrów. Płaszczowiny mogą powstać na skutek:
1. Odkłucia wynikające z ró\
nej sztywności warstw skalnych.
2. Ścinania na skutek pęknięcia warstw skalnych i nasunięcia na serię autochtoniczną.
3. Przefałdowania, w wyniku pęknięcia fałdów le\
ących i nasunięcia się górnego skrzydła
oraz jądra fałdu na skrzydło dolne (podczas przemieszczania następuje zredukowanie i
wytarcie partii brzusznych górnego skrzydła).
3. Budowa geologiczna
Na budowę geologiczną składa się rodzaj skał, ich wiek, wzajemne poło\
enie w skorupie
ziemskiej. Podstawowym z
ródłem informacji o budowie geologicznej są:
" badania geofizyczne
" naturalne odsłonięcia warstw skalnych - skarpy, osuwiska
" sztuczne odsłonięcia - odkrywki i wyrobiska w kopalniach
" rdzenie wiertnicze
4. Budowa wewnętrzna
Budowa wewnętrzna określa charakter mineralogicznej, petrograficznej i chemicznej
zmienności substancji mineralnej zawartej w zło\
u.
- 9 -