Budowa złoża
1. Forma złóż (geometryczne rozmieszczenie składnika użytecznego)
1) IZOMETRYCZNE
Pnie (sztoki, diapiry) Sztokwerki
charakterystyczne m.in. dla niektórych złóż soli kamiennych, potasowo-
Złoża rud metali
magnezowych oraz dla skał magmowych
Gniazda Kieszenie
m.in. złoża rud żelaza, złoża manganu, fosforytów, boksytów
niektóre rudy metali występujące w masywach skał osadowych lub
magmowych
- 1 -
2) PA
YTOWE
Pokłady Soczewki
charakterystyczne dla skał osadowych. W formie pokładów występują
najczęściej węgiel kamienny, węgiel brunatny, siarka, sole potasowe
złoża niektórych węgli brunatnych i niektórych złóż rud metali
Żyły Szliry
magmowe złoża chromitu i magnetytu
żyły kruszconośne (metale w tym szlachetne), baryt, skały pochodzenia
magmowego
3) SA
UPOWE
złoża diamentów w słupach skał kimberlitowych
4) ZA
OŻONE
należą tu formy będące rezultatem różnych kombinacji form omówionych wcześniej oraz form
przejściowych między nimi.
- 2 -
2. Budowa tektoniczna
Tektonika zajmuje się badaniem ułożenia warstw skalnych wewnątrz
skorupy ziemskiej.
Elementy zalegania warstw skalnych to bieg i upad.
Bieg - kąt zawarty między kierunkiem północy a linią powstałą w wyniku przecięcia się
wychylonej warstwy skalnej z płaszczyzną poziomą.
Upad - kąt nachylenia warstwy do płaszczyzny poziomej.
Linia intersekcyjna - wyznacza przebieg, kształt i granice wychodni na mapach geologicznych.
Jest to ślad przecięcia stropu lub spągu warstw z powierzchnią terenu.
Zaburzenia warstw skalnych mogą mieć charakter ciągły i nieciągły.
Monoklina (od gr. mónos "jedyny", klínM
"pochylam") - rozległy obszar, zbudowany z warstw skalnych
nachylonych w jednym kierunku i pod jednakowym kątem (zazwyczaj niedużym).
W Polsce obszar o budowie monokliny występuje w postaci szerokiego pasa ciągnącego się od okolic
Zielonej Góry po Kraków (tzw. monoklina przedsudecka na północy oraz monoklina śląsko-krakowska
na południu).
- 3 -
Fałd - to ciągła deformacja tektoniczna polegająca na wygięciu plastycznym warstw skalnych bez
przerwania ich ciągłości, powstała na skutek fałdowania.
Prosty, normalny, symetryczny fałd należy do rzadkości.
Fałd składa się z dwu zasadniczych części: części wypukłej (antykliny) i części wklęsłej (synkliny, łęku).
Części pośrednie pomiędzy łękiem a siodłem nazywają się skrzydłami fałdu.
Klasyfikacja fałdów napodstawie położenia powierzchni osiowych i skrzydeł:
Fałd stojący - powierzchnie osiowe pionowe
Fałd pochylony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w rożnych kierunkach pod
różnymi kątami
Fałd obalony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w tym samym kierunku
Fałd leżący - powierzchnie osiowe poziome
Fałd przewalony - powierzchnie osiowe pochylone lub pionowe, pozycja form fałdowych odwrócona.
- 4 -
Podział ze względu na kształt ogólny w przekroju poprzecznym:
" Fałd zygzakowaty
" Fałd skrzynkowy
" Fałd wachlarzowaty
Podział ze względu na symetrię wykształcenia skrzydeł po obu stronach powierzchni osiowej:
" Fałdy symetryczne
" Fałdy asymetryczne
Intensywność fałdowania mierzy się stosunkiem wysokości fałdu do jego promienia w/p:
" Fałdy szerokopromienne (w/p d" ź)
" Fałdy średniopromienne (w/p =1)
" Fałdy wąskopromienne (w/p > 1)
Elementy fałdów
Antyklina, siodło (gr. anti - przeciw i klinein - nachylać), geologicznie wypukła część fałdu, której
wnętrze zbudowane jest ze skał starszych, na zewnątrz zaś (na tzw. Skrzydłach) występują skały coraz
młodsze. Proste normalne w stosunku do płaszczyzn odpowiadających poszczególnym warstwom
skalnym tworzą w antyklinie wiązkę rozbieżną.
Synklina, Å‚Ä™k (gr. sżn razem i klínein nachylać) - wklÄ™sÅ‚a część faÅ‚du - w jÄ…drze synkliny znajdujÄ… siÄ™
warstwy najmłodsze, a na zewnątrz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.
Wewnętrzna część fałdu to jądro fałdu.
- 5 -
Geologiczny przekrój oraz mapa rejonu o budowie fałdowej
- 6 -
Uskok to struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich
wzdłuż powstałej powierzchni (lub wąskiej strefy zniszczenia), zwanej powierzchnią uskoku (lub strefą
uskokową). Najbardziej aktywnym uskokiem tektonicznym na świecie jest uskok San Andreas w
Kalifornii ma 15 km głębokości i jego wiek wynosi ok. 20 milionów lat. W tym uskoku spotykają się dwie
płyty: pacyficzna i północnoamerykańska. Najbliższe miasta uskoku to San Francisco, Los Angeles i Las
Vegas, w których najczęściej występują trzęsienia ziemi, które są wywołane nasuwaniem się płyty
północnoamerykańskiej na pacyficzną. Uskokom mogą towarzyszyć inne struktury tektoniczne
(przyuskokowe podgięcia warstw, fałdy, fleksury).
Szczelina wzdłuż powierzchni uskokowej wypełniona jest rozdrobnionym materiałem skalnym zwanym
DRUZGOTEM lub jeśli zostanie zespolony BREKCJ
TEKTONICZN
.
Z uskokami związane jest powstawanie zrębów i zapadlisk (np. rowów tektonicznych). W Polsce jednym
z aktywnych uskoków tektonicznych jest uskok kłodnicki.
" Skrzydło zrzucone - masy skalne przemieszczone wzdłuż powierzchni uskoku w dół
" Skrzydło wiszące - masy skalne przemieszczone w górę
Uskoki (ze względu na położenie powierzchni uskokowych):
" Pionowy
" Normalny
" Odwrócony
" Zawiasowy
" Schodkowy
" ZrÄ…b (horst)
" Rów tektoniczny
- 7 -
z
ródło: http://procesylitosfery.wordpress.com
Płaszczowina  to nasunięcie warstw skalnych w skali regionalnej o zasięgu co najmniej
kilku kilometrów. Płaszczowiny mogą powstać na skutek:
1. Odkłucia wynikające z różnej sztywności warstw skalnych.
2. Ścinania na skutek pęknięcia warstw skalnych i nasunięcia na serię autochtoniczną.
3. Przefałdowania, w wyniku pęknięcia fałdów leżących i nasunięcia się górnego skrzydła
oraz jądra fałdu na skrzydło dolne (podczas przemieszczania następuje zredukowanie i
wytarcie partii brzusznych górnego skrzydła).
- 8 -