Terapia systemowa w leczeniu agresji i zaburzeń zachowania.
Rafał Antkowiak
1.Rys historyczny terapii systemowej w kontekście agresji i zaburzeń zachowania.
Poczynając od prób opisu struktury ( brak wyraz
nych granic, zaburzona hierarchia -S.
Minuchin) i wzorców komunikacji ( symetryczna eskalacja) poprzez system skupiony wokół
problemu ( Goolishian) aż po idee społecznego konstrukcjonizmu ( K.Gergen, K.Deissler).
2.Wahadłowy model wychowania w rodzinach gdzie Identyfikowanym Pacjentem jest
dziecko z zaburzeniami zachowania ( Orwid, Pietruszewski).
3.W przypadku zaburzeń zachowania i powiązanej z nimi agresji, buduje się system , który
możemy opisać jako system skupiony wokół problemu( idąc za ideami Goolishiana oraz
Deisslera). Cechą charakterystyczną tego systemu jest to , że do niego przyłączają się kolejne
systemy, instytucje , które zamiast rozwiązywać problem to skupiają się na szukaniu winnego
lub przerzucają odpowiedzialność za rozwiązanie na innych. I tak początkowo system
problemowy tworzą: DZIECKO I RODZICE , a potem dołączają się : NAUCZYCIELE ,
PEDAGODZY. Gdy brak efektu to z pomocą przychodzą PSYCHOLODZY I PEDAGODZY
Z PPP. Wobec niemożności poradzenia sobie z problemem kolejnymi systemami mogą być:
LEKARZ PSYCHIATRA i PSYCHOLOG Z PZP , KURATOR S
DOWY, S
DZIA,
POLICJA, WYCHOWAWCY OŚRODKA OPIEKUC
CZO- WYCHOWAWCZEGO czy na
końcu PRACOWNICY DOMU POPRWACZEGO ( rys.1 ).
nauczyciel
rodzice policja
pedagog Dziecko kurator
problemowe
psycholog lekarz
rys 2 . System osób skupionych wokół problemu dziecka
Dziecko przerzucane jest jak gorący kartofel z rąk do rąk, wprost proporcjonalnie do ilości
opinii, konsultacji, pism , które krążą pomiędzy osobami, instytucjami zaangażowanymi w
problem. Zazwyczaj jednak problem w zachowaniu dziecka się nie zmniejsza a wręcz w
wprost przeciwnie. To co dzieje się z dzieckiem przypomina zsuwanie się po równi pochyłej.
Czy można przerwać te błędne koło?
4.Wyjściem z tej sytuacji może być spotkanie osób pomagających rodzinie ( skupionych
wokół problemu dziecka)
Moderatorem tego spotkania jest terapeuta mający wykształcenie systemowe a zapraszani są
przedstawiciele wszystkich instytucji ( czytaj systemów) zaangażowanych , skupionych
wokół problemu. Celem tego spotkania jest uruchomienie procesów poszukiwania rozwiązań
dla specyficznej sytuacji problemowej. Jednym z najważniejszych elementów jest
umożliwienie dialogu pomiędzy różnymi systemami skupionymi wokół zaburzeń zachowania
dziecka ( K. Deissler  Współpracujące moderowanie rozmowy ). Pomoce w osiągnięciu
tego celu mogą być takie pytania systemowe ( cyrkularne) jak np.
1.Pytania dotyczące okoliczności zaistnienia rozmowy
- Proszę powiedzieć jak doszło do dzisiejszego spotkania?
- Czy został Pan(i) przysłany?
- Kto był za tym aby Pan(i) przyszła na dzisiejszą konsultację?
- Kto jako pierwszy miał pomysł aby tu przyjść?
- Dla kogo to spotkanie ma szczególne znaczenie?
- Czy jest ktoś kto jest nastawiony sceptycznie?
- Czy już wcześniej były podobne spotkania? Co dobrego z nich wyniknęło?
- Co musiałoby się wydarzyć na tym spotkaniu aby powtórzyły się te dobre doświadczenia?
2. Pytania o cel konsultacji
- Jak Państwo chcielibyście wykorzystać dzisiejsze spotkanie?
- Jak powinny wyglądać rozmowy, aby dochodziło do dobrej współpracy między nami?
- Co zrobić żeby to spotkanie było udane?
- Jak doprowadzić do tego abyście Państwo przybliżyli do celu?
- Proszę sobie wyobrazić ,że nasza współpraca nad osiągnięciem celu układa się dobrze , co
zmieni się pod koniec konsultacji?
- Jaki byłyby dobry wynik dzisiejszego posiedzenia?
- Po czym Państwo rozpoznają ,że spotkanie było pożyteczne?
- Jakim rezultatem powinno zakończyć się to spotkanie?
- Załóżmy, że w nocy zdarza się cud i problemy Pana(i) są rozwiązane. Co by się wtedy
zmieniło? Jak by to konkretnie wyglądało?
3. Budowanie systemu opartego na współpracy?
- Z kim Państwo rozmawiają o problemie a z kim nie?
- Z kim mogliby Państwo rozmawiać w taki sposób aby przybliżyć się do rozwiązania
problemu?
- Czy poza dzisiejszą sytuacją konsultacji powinny być prowadzone dodatkowe rozmowy?
- Kto z kim powinien rozmawiać?
- Jaki moment byłby najlepszy?
- Czy w przyszłości należy zaprosić do rozmów jeszcze inne osoby?
4. Opis problemu w kategoriach pozytywnych i skontaktowanie z zasobami.
- Czego Pan(i) chciałaby zamiast problemu?
- Kiedy problem nie występuje?
- Co się wtedy zmienia?
- Po czym Pan(i) poznaje ,że jest inaczej?
- Co musiałoby się wydarzyć ,żeby Pana(i) problem uległ rozwiązaniu?
-Jak wyglądałaby Pana przyszłość bez problemów?
5. Pozycja reflektująca- dopytuje się o myśli, refleksje słuchaczy, którzy obserwują przebieg
spotkania lub mogliby go obserwować gdyby byli.
- Jak ważne osoby ( nauczyciel, policjant itd.) mogłyby powiedzieć coś o tym , o czym Pan(i)
do tej pory opowiadał?
- Gdyby  ten i ten był obecny dzisiaj to mógłby powiedzieć, co byłoby pomocne przy
rozwiązywaniu Pana(i) problemów?
6. Pytania o niewypowiedziane kwestie.
- Czy jest coś , czego nam Pan(i) do tej pory nie powiedział , a co jest dla Pana ważne?
- Czy jest jakieś pytanie , które powinno się Panu(i) postawiać , aby Pan przybliżył się do
rozwiązania problemu?
- Czy jest coś, o czym Pana(i) zdaniem nie powinno się rozmawiać?
7. Pytania budujące wiarę we współpracę i rozwiązanie problemu.
- Czy były chwile , w których Pana(i) nadzieja na rozwiązanie problemów była większa?
- Co było wtedy inaczej?
- Co mogłoby pomóc we wzmocnieniu naszej współpracy?
- Czego potrzebuje Pan(i) do podniesienia wiary w możliwe rozwiązania?
- Czy pomogły Panu(i) ustalenie kolejnych terminów spotkań?
- Z kim musiałaby Pani porozmawiać aby Pana(i) wiara się wzmocniła?
8. Pytania naprowadzające
- Czy sądzi Pan(i) ,że zagadnienia , jakie omawiamy , pomogą w rozwiązaniu problemu?
- Nie rozumiem związku Pana(i) odpowiedzi z moim pytaniem. Czy mógłby mi Pan(i) pomóc
i wyjaśnić to jeszcze raz?
- Czy moje pytania są zbyt niezwykłe, nudne, nieodpowiednie?
9. Pytania o różnice i zmianę pozytywną.
- Czy jest coś , co pomiędzy pierwszym spotkaniem a dzisiejszym terminem zmieniło się na
lepsze?
- Czy zdarzyło się coś ważnego żeby dzisiaj o tym mówić?
- Czy wydarzyło się coś od ostatniego spotkania , co było dla Pana(i) nowe i pożyteczne?
- Co musi się wydarzyć w przyszłości , żeby problem rozwiązał się całkowicie?
- W porównaniu z pierwszym ( ostatnim) spotkaniem- jak na skali od zera do 10 ocenił(a)by
Pan(i) dzisiaj swój problem?
10. Umowy, ustalenia
- Jak mają wyglądać nasze spotkania?
- Kto powinien być jeszcze zaproszony?
- Jak chciałby Pan(i) wykorzystać czas do następnego spotkania?
- W jakim odstępie czasu powinno się odbyć następne spotkanie?
Jednym z najważniejszych warunków aby zaistniał  klimat współpracy i nauki podczas
spotkania jest uznanie przez moderatora ,że każdy z uczestników spotkania jest ekspertem w
swojej dziedzinie. Moderator przyjmuje postawę neutralną , jest  zaciekawiony ( Cecchin),
okazuje troskliwość względem osób a jednocześnie  brak respektu wobec sztywnych idei
związanych z problemem.
Literatura:
1.Klaus G. Deissler  Terapia systemowa jako dialog wyd. UJ,1998
2. Harold A. Goolishian  Constructivism, Autopoiesis and Problem Determined Systems
The Irish Journal of Psychology, 1988,9,1,130-143
3. Red L. Górniak, B. Józefik  Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin Wyd. UJ
2003
4. K.J.Gergen  Realities and Relationships. Soundings in Social Construction Harvard
University Press, 1994
5. G. Cecchin  Mediolańska szkoła terapii rodzin Collegium Medicum UJ, 1995
6. F. B. Simon  Unterschiede, die Unterschiede machen suhrkamp taschenbuch
wissenschaft 1996
7. M. Orwid, K. Pietruszewski  Psychiatria dzieci i młodzieży , Coll.Med.UJ , 1993
8. K. Ludewig  Terapia systemowa GWP, 1995
9. F.B.Simon, H.Stierlin  Słownik terapii rodzin GWP, 1998
10. Red. B.de Barbaro Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny Coll.Med.UJ,
1994