ISSN 1734 5251
Zaburzenia zachowania
oraz zaburzenia psychotyczne
i afektywne w otępieniu
Tomasz Gabryelewicz
Zespół Badawczo-Leczniczy Chorób Zwyrodnieniowych CUN,
Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
STRESZCZENI E Wstęp
Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektyw- We wcześniejszych systemach klasyfikacyjnych
ne w otępieniu określa się również jako pozapoznawcze objawy
i diagnostycznych nie uwzględniano występowa-
otępienia. Są one integralnym składnikiem otępienia i występują
nia zaburzeń psychotycznych, afektywnych i za-
u 64 90% chorych. Podzielono je na dwie grupy. Pierwsza obej-
chowania w przebiegu otępienia. Dopiero w 1996 ro-
muje zaburzenia zachowania stwierdzane na podstawie obser-
ku zespół ekspertów Międzynarodowego Towarzy-
wacji chorego: zachowania agresywne, krzyczenie, niepokój, po-
stwa Psychogeriatrycznego (IPA, International Psy-
budzenie, wędrowanie, zachowania kulturowo nieodpowiednie,
chogeriatric Association) zaproponował wprowa-
odhamowanie seksualne, zbieractwo, przeklinanie. Druga grupa
dzenie terminu  behawioralne i psychologiczne
to zaburzenia psychiczne stwierdzane na podstawie badania
objawy otępienia (BPSD, behavioural and psycho-
i wywiadu chorobowego: lęk, depresja, urojenia i halucynacje,
logical symptoms of dementia) definiowanego jako
mylne rozpoznawanie osób. Wszystkie te objawy istotnie wpły-
 objawy zaburzeń postrzegania, jakościowe zabu-
wają na zdolność codziennego funkcjonowania chorych i w kon-
rzenia myślenia, nastroju lub zachowania, które
sekwencji  na jakość ich życia. Mogą być bardzo uciążliwe dla
często występują u chorych z otępieniem [1]. Za-
opiekunów i przyspieszać instytucjonalizację chorych. Zaburze-
burzenia te stanowią integralną część procesu
nia psychiczne i zaburzenia zachowania można skutecznie łago-
otępiennego. Podzielono je na dwie grupy. Pierw-
dzić lub eliminować. Służy temu postępowanie farmakologiczne
sza obejmuje zaburzenia zachowania stwierdzane
i niefarmakologiczne. LeczÄ…c objawy psychiczne i modyfikujÄ…c
na podstawie obserwacji chorego: zachowania agre-
zachowanie chorych, można istotnie poprawić kontakt z nimi
sywne, krzyczenie, niepokój, pobudzenie, wędro-
i zdolność ich codziennego funkcjonowania oraz zmniejszyć ob-
wanie, zachowania kulturowo nieodpowiednie,
ciążenie ich opiekunów.
odhamowanie seksualne, zbieractwo, przeklinanie.
Słowa kluczowe: otępienie, choroba Alzheimera, zaburzenia
Druga grupa to zaburzenia psychiczne stwierdza-
psychiczne, zaburzenia zachowania
ne na podstawie badania i wywiadu chorobowego:
lęk, depresja, urojenia i halucynacje, mylne rozpo-
znawanie osób. Behawioralne i psychologiczne
Adres do korespondencji: dr med. Tomasz Gabryelewicz
objawy otępienia występują u 64 90% chorych [2],
Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN
chociaż wydaje się, że w przypadku odpowiednio
ul. Pawińskiego 5, 02 106 Warszawa
długiego przebiegu otępienia występują właściwie
tel.: [phone], faks: 0 22 668 55 32
e-mail: [e-mail]
u wszystkich pacjentów. W oryginalnej historii
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny 2007, tom 3, 2, 90 96
choroby Augusty D., 51-letniej kobiety z postępu-
Wydawca: Wydawnictwo Via Medica
Copyright © 2007 Via Medica jÄ…cymi zaburzeniami pamiÄ™ci i funkcji poznaw-
www.ppn.viamedica.pl
90
Tomasz Gabryelewicz, Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektywne w otępieniu
czych, spisanej w 1906 roku przez Aloisa Alzhei- noradrenaliny w istocie szarej pnia mózgu
mera [3] można znalez
ć opis różnych BPSD:  Trak- i obniżenie stężenia serotoniny w hipokam-
towała swojego lekarza jako gościa, usprawiedli- pie [4];
wiając się, że nie skończyła jeszcze pracy. Po chwili  serotoniny  zaburzenia układu serotoni-
głośno krzyczała, że chce on ją zranić nożem. nergicznego mogą powodować występowa-
Wzburzona wyrzucała go z pokoju w obawie, że nie nastroju depresyjnego, lęku, pobudzenia,
chce ją skrzywdzić. Rozrzucała pościel, wzywała niepokoju, agresywności;
męża i córkę i ujawniała halucynacje wzrokowe.  glutaminianu  zaburzenia równowagi mię-
Godzinami krzyczała potwornym głosem . dzy przekaz
nictwem dopaminergicznym
Behawioralne i psychologiczne objawy otępie- i glutaminianowym może wpływać na wy-
nia istotnie zaburzają zdolność codziennego funk- stępowanie objawów psychotycznych.
cjonowania chorych i w konsekwencji wpływają Stężenia takich neuropeptydów, jak somatosta-
na pogorszenie jakości ich życia. Są bardzo uciąż- tyna, wazopresyna, neuropeptyd Y, są istotnie pod-
liwe dla opiekunów i przyspieszają instytucjonali- wyższone w podwzgórzu, co  przez zaburzenie
zację chorych. Zachowania będące konsekwencją mechanizmów sprzężenia zwrotnego kontroli stre-
BPSD mogą być niebezpieczne dla samego pacjen- su  może wpływać na objawy z nim związane,
ta lub dla osoby z jego otoczenia. Powodują  nad- typu pobudzenie, niepokój czy zaburzenia snu.
mierne inwalidztwo , co oznacza, że chorzy z otę- Czynnościowe techniki neuroobrazowe [5] wy-
pieniem, u których występują BPSD w poważnym kazują, że BPSD są wynikiem specyficznych móz-
nasileniu, funkcjonują gorzej od chorych, u których gowych zmian regionalnych. Zaobserwowano na-
nasilenie tych objawów jest łagodne. Kiedy zabu- stępujące zmiany wskaz
ników metabolicznych
rzenia te ulegają złagodzeniu lub ustępują, poziom w poszczególnych obszarach korowych:
funkcjonowania chorego poprawia się (zmniejszają " pobudzenie/odhamowanie  obniżony metabo-
się obciążenie i wyczerpanie opiekuna i poprawia lizm glukozy w płatach czołowym i skroniowym;
się jakość życia chorego). " lęk/depresję  obniżony metabolizm w płacie
ciemieniowym;
Czynniki etiologiczne BPSD " psychozy  obniżony metabolizm w płacie czo-
Poznano wiele czynników, które wpływają na po- łowym;
wstawanie BPSD. Można je podzielić na 3 kategorie " urojenia  obniżony metabolizm w przedniej
 neurobiologiczne, psychologiczne, socjalne. części zakrętu obręczy, biegunach przedczoło-
wym i czołowym [6].
Czynniki neurobiologiczne
Wśród czynników neurobiologicznych wyróż- Czynniki psychologiczne
nia się czynniki: Do czynników psychologicznych należą:
" neuropatologiczne  zwiększona ilość blaszek " osobowość przedchorobowa  wykazano mię-
starczych i zwyrodnienie neurofibrylarne oraz dzy innymi związek między osobowością przed-
zmniejszenie liczby neuronów w określonych chorobową a objawami depresyjnymi i lękowy-
strukturach mózgowych; mi w przebiegu AD [7];
" neurochemiczne  zaburzenia przekaz
ników " reakcja na stres  może być czynnikiem przy-
nerwowych: spieszającym manifestację kliniczną objawów otę-
 acetylocholiny  zaburzenia przekaz
nictwa pienia i wywołującym lub nasilającym BPSD [8].
cholinergicznego mogą powodować upośle-
dzenie pamięci, zaburzenia orientacji i ma- Czynniki socjalne
jaczenie; Do czynników socjalnych należy zaliczyć:
 dopaminy  u około 25% pacjentów z cho- " wpływ otoczenia  nawet na pozór nieistotne
robą Alzheimera (AD, Alzheimer s disease) czynniki środowiskowe mogą istotnie wpływać
występują objawy parkinsonowskie związa- na BPSD; modyfikacja lub eliminacja takich
ne z niedoborem dopaminy; czynników może być skutecznym sposobem po-
 noradrenaliny  obniżenie jej stężenia wią- stępowania terapeutycznego;
że się z zaburzeniami depresyjnymi, nato- " rolę opiekuna  niezwykle istotna jest relacja
miast u pacjentów z objawami psychotycz- pacjent opiekun, której wynikiem może być na-
nymi stwierdzono podwyższenie stężenia silanie się albo łagodzenie BPSD.
www.ppn.viamedica.pl
91
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2007, tom 3, nr 2
Zaburzenia psychiczne w otępieniu a chorzy zdają sobie jeszcze sprawę z charakteru
Zaburzenia psychiczne mogą się pojawiać, ale schorzenia [16].
także samoistnie ustępować, w różnych okresach
rozwoju otępienia [9]. Mogą występować pojedyn- Lęk, obawy, fobie
czo lub mnogo. Pacjenci zwykle są w bardzo za- Lęk, obawy, fobie (przed byciem samym, pod-
awansowanym wieku, a choroba rozpoczęła się różą, ciemnością, itp.) występują u około 50% pa-
u nich póz
no [10]. cjentów. Są one często związane z przeżyciami uro-
jeniowymi, halucynacjami lub depresją. Przykła-
Zaburzenia postrzegania dem fobii jest objaw Godota, czyli ciągłe powtarza-
Urojenia występują u około 20 73% [11] pacjen- nie pytań o nadchodzące zdarzenia.
tów. Najczęściej są to urojenia okradania (18 43%),
opuszczenia (3 18%), niewierności (1 9%), że  opie- Zaburzenia zachowania
kun jest oszustem ,  dom nie jest własnym domem . Zaburzenia zachowania występują u niemal
Te ostatnie mogą być przyczyną błądzenia. Uroje- wszystkich chorych z otępieniem. W literaturze
niom często towarzyszą poczucie zagrożenia i lęk. anglojęzycznej termin ten obejmuje właściwie
Zwykle występują w otępieniu o średniej nasileniu. wszystkie objawy, które nie są zaburzeniami
Urojenia mogą zwiastować fizyczną agresję, a uro- funkcji poznawczych. Cohen-Mansfield [17] de-
jenia i halucynacje  szybki postęp choroby [12]. finiował zaburzenia zachowania jako niedosto-
Omamy występują u około 15 49% pacjentów sowaną aktywność słowną, głosową lub ruchową
[11]. Najczęściej są to halucynacje wzrokowe (ok. ocenianą przez obiektywnego obserwatora jako
30%) i słuchowe (ok. 10%). Rzadziej występują niewynikającą bezpośrednio z potrzeb i niespo-
halucynacje smakowe, węchowe i dotykowe. Ha- wodowaną zaburzeniami świadomości. Opisywa-
lucynacje zwykle towarzyszą głębokim zaburze- na jest bardzo duża różnorodność zaburzeń zacho-
niom procesów poznawczych [13]. U pacjentów wania w otępieniu.
z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi można
stwierdzić związek halucynacji z zaburzeniami Pobudzenie
odbioru wzrokowego. Wielu chorych ma kłopoty Pobudzenie to zachowanie przebiegające z rozma-
związane z agnozją wzrokową (trudności w rozpo- icie nasiloną zwiększoną aktywnością ruchową, pod
znawaniu twarzy i przedmiotów) oraz problemy postacią niepokoju manipulacyjnego i ruchowego,
z wrażliwością na kontrasty, co przy złym oświe- często z towarzyszącym lękiem i poczuciem zagroże-
tleniu może powodować złudzenia wzrokowe nia oraz ograniczoną możliwością swobodnego kon-
i mylne rozpoznawanie obiektów. trolowania tego stanu; występuje u około 75% cho-
Mylne rozpoznawanie osób dotyczy około 23 rych [18]. Może być skutkiem zaburzeń psychicznych,
 50% pacjentów [11]. Ponadto występują: uczu- na przykład przeżyć urojeniowych, lub przyczyną in-
cie obecności obcej osoby w domu (ok. 17%), nych zaburzeń, na przykład agresji lub błądzenia [19].
mylne rozpoznawanie w lustrze własnego odbi- Pobudzenie jest istotnym czynnikiem ryzyka upad-
cia (objaw lustra; ok. 4%), rozpoznawanie w ob- ków. Może się objawiać w różny sposób (tab. 1).
razach telewizyjnych żywych ludzi (objaw tele-
wizora; ok. 6%), rozpoznawanie obcych jako bli- Agresja
skich osób (objaw Capgrasa) i odwrotnie (objaw Agresja może być spowodowana frustracją wy-
Fregolego; ok. 12%). wołaną przez chorobę, niezrozumieniem kontekstu
sytuacyjnego lub nadmiernÄ… reakcjÄ… na coÅ›, co siÄ™
Zaburzenia afektywne choremu nie podoba. Najczęściej występują: agre-
Zaburzenia subdepresyjne występują u 40 50% sja słowna (ok. 50% pacjentów), agresja fizyczna (ok.
pacjentów [14], dużą depresję stwierdza się u 10 25%), umyślne niszczenie przedmiotów (ok. 12%)
 20% osób, manię, nastrój euforyczny  u około i krzyczenie (ok. 8%). Agresja częściej występuje
7%, natomiast chwiejność afektywną  u około u pacjentów doświadczających halucynacji i uro-
75% pacjentów. jeń, nie stwierdzono natomiast zależności występo-
Obniżenie nastroju zwykle występuje na począt- wania zachowań agresywnych od depresji ani głę-
ku choroby albo poprzedza pierwsze objawy kli- bokości otępienia. Około 25% zachowań agresyw-
niczne [15]. Myśli samobójcze pojawiają się zwy- nych wiąże się z przeżyciami psychotycznymi.
kle u pacjentów, u których choroba jest mało za- Agresja fizyczna i słowna częściej występują
awansowana lub przeważają objawy depresyjne, u chorych z otępieniem, którzy mają ubogie związki
www.ppn.viamedica.pl
92
Tomasz Gabryelewicz, Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektywne w otępieniu
Tabela 1. Różnorodność przejawów pobudzenia
Zachowania połączone Fizyczne przejawy Zachowania połączone Przejawy słownego
z agresją fizyczną pobudzenia bez agresji z agresją słowną pobudzenia bez agresji
Chwytanie rzeczy Ogólny niepokój Krzyczenie Krytykanctwo
Chwytanie ludzi PowtarzajÄ…ce siÄ™ manieryzmy Przeklinanie Negatywizm
Drapanie Rytmiczne powtarzanie Wybuchy gniewu Narzekanie i jęczenie
Kopanie i szczypanie Usiłowania dostania się Wydawanie dziwnych Uzurpatorstwo
Popychanie w różne miejsca odgłosów Ciągłe skupianie
Uderzanie Niewłaściwe manipulowanie na sobie uwagi
rzeczami WtrÄ…canie siÄ™, przerywanie
Chowanie rzeczy Powtarzanie sentencji
Niewłaściwe ubieranie
lub rozbieranie siÄ™
Tabela 2. Mechanizmy wywołujące reakcje dysforyczne i katastroficzne
Organiczne Psychologiczne Åšrodowiskowe i egzogenne
Uszkodzenie mózgu Wzorce zachowań z osobowości Niewłaściwe postępowanie z pacjentem
Zaburzenia neuroprzekaz
nictwa przedchorobowej Poruszanie siÄ™ po nieznanych miejscach
Zaburzenia świadomości Uświadomienie sobie choroby Nieodpowiednie oświetlenie
i ból będące skutkiem chorób lub upośledzenia pamięci Niezidentyfikowany hałas
różnych narządów Obniżona zdolność do komunikowania się Niepożądane działanie niektórych leków
Znalezienie siÄ™ w nowym otoczeniu Infekcje
Przedchorobowe problemy w relacjach
z opiekunem
Manifestacja objawów psychotycznych
społeczne. Agresja fizyczna jest typowa dla pacjen- " sprawdzania (ciągle powtarzającego się spraw-
tów z poważnymi zaburzeniami poznawczymi i czę- dzania, gdzie jest opiekun);
ściej występuje wśród mężczyzn. Agresja słowna " tropienia (ekstremalna forma sprawdzania);
może być związana z depresją i ogólnymi problema- "  kręcenia się po domu i intensywnego wyko-
mi zdrowotnymi; częściej obserwuje się ją u kobiet. nywania bezsensownych prac;
" bezcelowego chodzenia;
Reakcje dysforyczne " nadmiernej aktywności;
Reakcje dysforyczne są wywołane stanem emo- " nocnych wędrówek;
cjonalnym cechującym się nadmierną drażliwością, " błądzenia poza domem;
poirytowaniem, napięciem psychicznym, wybu- " usiłowań mających na celu opuszczenie domu.
chami złości i gniewu, skłonnością do zachowań Ponadto, wśród zaburzeń zachowania obserwu-
impulsywnych, do agresji i autoagresji. Powyższe je się: negatywizm, upór, przekorę, a także nie-
objawy mogą być wywoływane przez różne mecha- właściwe zachowania seksualne (ok. 9%)
nizmy (tab. 2).
Zaburzenia neurowegetatywne
Wędrowanie U około 60% chorych występują zaburzenia snu.
Wędrowanie to skłonność do przemieszczania Typowe zaburzenia tego typu polegają głównie na
się w sposób bezcelowy lub świadczący o dezorien- odwróceniu rytmu dobowego. Chory przejawia
tacji albo podążanie za nieosiągalnym lub nieokre- wzmożoną aktywność w godzinach nocnych, cze-
ślonym celem (25 60%). Może ono przyjmować mu często towarzyszą zaburzenia świadomości,
różnorodne formy: którym sprzyja pora nocna. Zaburzenia te są szcze-
www.ppn.viamedica.pl
93
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2007, tom 3, nr 2
gólnie uciążliwe dla opiekunów. Ważne jest utrzy- pędu, co prowadzi do wycofywania się, zachowań
manie prawidłowego rytmu dobowego pacjenta. pasywnych, apatii. Opisane dwa rodzaje zachowań
Ponadto stwierdza się zaburzenia smaku i przyj- mogą występować naprzemiennie. Charaktery-
mowania pokarmów (45 75%) oraz nietrzymanie styczne dla FTD są również zachowania aspołecz-
moczu (ok. 35%) i kału (ok. 13%). ne oraz częste zachowania stereotypowe, persewe-
racyjne i kompulsyjne. W bardziej zaawansowa-
Zmiany osobowości nych fazach rozwoju choroby występują objawy
Zmiany osobowości występują u około 75% cho- zespołu Kluvera-Bucy ego, takie jak zmiany upodo-
rych [20]. Najczęściej są to zachowania pasywne, bań dietetycznych (z reguły dotyczą słodyczy), hi-
bierne, takie jak: utrata pasji, zainteresowań, wy- peroralność oraz zmiany aktywności seksualnej.
cofywanie się (ok. 50%), następnie zachowania nie- Do rozpoznania DLB niezbędne jest stwierdze-
odpowiednie: niedostosowane społecznie, brak nie, obok zaburzeń poznawczych, również postę-
zahamowań (ok. 25%) oraz egocentryzm  posta- pujących, upośledzających zaburzeń psychopato-
wa żądaniowa, krytykanctwo (ok. 33%). Powodują logicznych (zespoły psychotyczne i zaburzenia za-
one, że w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy bliska chowania). Co więcej, zaburzenia pamięci nie za-
osoba może się zupełnie zmienić. Opiekun może wsze są obecne we wczesnej fazie procesu choro-
przeżyć szok i zwątpienie, gdy spokojna i łagodna bowego  pojawiają się w fazach póz
niejszych. Po
osoba staje się wulgarna i agresywna. Bywa też pewnym czasie rozwija się pełny zespół otępien-
i odwrotnie, kiedy pojawiajÄ… siÄ™ pozytywne zmia- ny. Objawy psychotyczne sÄ… charakterystycznÄ…
ny w charakterze pacjenta. W obecnie publikowa- cechÄ… DLB. Halucynacje, urojenia, depresja, myl-
nych pracach definiuje się zmiany osobowości ne rozpoznawania osób występuje w DLB znacz-
w otępieniu jako takie zmiany zachowania, które nie częściej niż w AD. Wykazano znamienny zwią-
sÄ…  wyraz
ne i konsekwentne . zek między obecnością ciał Lewy ego w płatach czo-
łowych i skroniowych a występowaniem objawów
Odmienność obrazu BPSD psychotycznych. Liczba ciał Lewy ego była istot-
w różnych rodzajach otępień
nie większa u osób z objawami psychotycznymi.
Obraz zaburzeń zachowania i zaburzeń psy- Niektóre objawy psychopatologiczne mogą się po-
chicznych w AD jest mało swoisty, podobnie jest
jawić we wczesnej fazie choroby lub ją zwiasto-
w otępieniu naczyniopochodnym (VaD, vascular
wać. Obecność halucynacji wzrokowych i objawów
dementia), w którym obraz kliniczny często zależy
urojeniowych jako wczesnych objawów DLB wy-
od topografii uszkodzenia mózgu. W niektórych
kazuje ponad 50-procentową czułość i swoistość
pracach zwracano uwagę, że zaburzeniom emocji
poniżej 75%. Zaburzenia te występują również
typowym dla VaD odpowiada określenie chwiej- w AD, ale są nieco rzadsze i zwykle pojawiają się
ność emocjonalna, natomiast dla AD typowy jest
w póz
niejszych etapach choroby.
afekt tępy. W pracy Lyketosa i wsp. [21] raporto- Zazwyczaj pierwszymi zwiastunami DLB są
wano częstsze urojenia w AD i częstszą depresję
drażliwość i chwiejność emocjonalna. Póz
niej może
w VaD. W otępieniu naczyniopochodnym mogą też
się pojawić agresywność. Pogarsza się funkcjono-
częściej występować zaburzenia świadomości.
wanie pacjenta. W póz
niejszych fazach choroby
Natomiast w otępieniu z ciałami Lewy ego (DLB,
często występuje apatia. W klinicznych kryteriach
dementia wit Lewy bodies, Lewy body dementia) i otę- diagnostycznych [22] jeden z 3 niezbędnych do roz-
pieniu czołowo-skroniowym (FTD, frontotemporal
poznania DLB objawów to powtarzające się halu-
dementia) zaburzenia zachowania i psychotyczne
cynacje wzrokowe, które są wyraz
ne i szczegółowe.
zwykle pojawiają się wcześniej i częściej występują.
Często ich treścią są pełne kolorów, trójwymiaro-
Zaburzenia zachowania są często pierwszymi
we obrazy zwierzÄ…t i dzieci nawiedzajÄ…cych dom
objawami w FTD. Zmiany w obrębie oczodołowo- pacjenta. Mogą również występować obrazy przed-
-podstawnej części kory płata czołowego mogą być
miotów lub napisy na ścianach czy suficie. Obra-
przyczyną odhamowania, impulsywności, braku
zy są widziane i opisywane ze szczegółami. Halu-
wglądu i zaburzeń empatii. Chorzy są nadmiernie
cynacje wzrokowe mogą się wiązać z innymi za-
pobudzeni ruchowo i słownie, drażliwi, euforycz- burzeniami percepcji, takimi jak mylne rozpozna-
ni, niekontrolujący napadów złości lub nadmier- wanie osób czy agnozja wzrokowa. Pacjent może
nego sentymentalizmu. Zmiany w przedniej czę- opisywać takie doznania występujące równocze-
ści zakrętu obręczy i części przyśrodkowej kory
śnie, na przykład podając, że widzi twarze wyła-
płata czołowego mogą powodować osłabienie na- niające się ze wzoru na tkaninie. W trakcie ich wy-
www.ppn.viamedica.pl
94
Tomasz Gabryelewicz, Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektywne w otępieniu
stępowania pacjenci nie są w odniesieniu do nich Również zaburzenia aktywności serotoninergicz-
krytyczni, ale po ustąpieniu doznań krytycyzm nej mogą odgrywać rolę w powstawaniu zaburzeń
może wrócić. Czasami obserwuje się częściowy psychotycznych w DLB. Wykazano, że stężenie
wgląd w nierealne doznania. Różne są reakcje emo- serotoniny (5HT) w zwojach podstawy mózgu u pa-
cjonalne chorych wywoływane przez halucynacje cjentów z DLB jest istotnie obniżone.
 od strachu, przez rozbawienie, do obojętności. Urojenia (zwykle paranoidalne) często są wywoła-
Opisy halucynacji w DLB przypominają te, które ne halucynacjami i innymi zaburzeniami percepcji.
występują w majaczeniu spowodowanym zaburze- W konsekwencji ich treść jest usystematyzowana
niami układowymi lub w zespole antycholinergicz- i niejednokrotnie dziwaczna, w przeciwieństwie do
nym. Natomiast są odmienne od wywołanych przez tych, które występują w AD i wiążą się głównie z za-
substancje halucynogenne. Różni je również trwa- burzeniami pamięci. Często urojenia dotyczą przeko-
łość występowania, w przeciwieństwie do zaburzeń nania, że umarli krewni ciągle żyją. Powtarzają się uro-
epizodycznych, jak w innych otępieniach, i szyb- jenia okradania. Urojeniom często towarzyszy podejrz-
ko ustępujących, jak w majaczeniu układowym. liwość. Klatka i wsp. [24] stwierdzili, że w DLB uroje-
Zwykle występują przez większość dni tygodnia. nia występują u 57,1% pacjentów (AD  53,4%, cho-
Halucynacje mogą być częstsze w okresach za- roba Parkinsona  15,4%). Objawy depresyjne nie
burzonej świadomości. Bardziej podatni są pacjenci wydają się specyficzne dla DLB; są częste również
z zaburzonym widzeniem (skutek selektywnej de- w AD. Weiner i wsp. [25] do najczęściej występują-
prywacji sensorycznej), ale może je także wyzwa- cych objawów depresyjnych zaliczali: nastrój depre-
lać stymulacja środowiskowa, na przykład bada- syjny, utratę energii, utratę wagi, zmniejszone zainte-
nie lub znalezienie się w większej grupie osób. resowanie pracą lub zajęciami hobbystycznymi.
Halucynacje wzrokowe występują u 33 46% pa-
cjentów z DLB (vs. AD 13 20%). Halucynacje słu- Wnioski
chowe stwierdza się u około 20% chorych (znacz- Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psy-
nie rzadziej występują w AD  u 1 4%). Ich treść chotyczne i afektywne są istotnymi objawami ze-
jest zwykle bardziej nieprzyjemna dla pacjentów. społu otępiennego. Mogą być bardzo uciążliwe,
Inne halucynacje występują znacznie rzadziej. zarówno dla chorych, jak i ich opiekunów, stano-
Neurochemicznie aktywność acetylotransferazy wiąc zagrożenie zdrowia i życia jednych i drugich.
cholinowej (ChAT, choline acetyltranferase activi- PrzyspieszajÄ… instytucjonalizacjÄ™ chorych. Stosu-
ty) i liczba receptorów nikotynowych w płatach jąc leczenie farmakologiczne i niefarmakologicz-
skroniowych są zmniejszone u pacjentów doświad- ne, można złagodzić albo wyeliminować wiele
czających halucynacji, w porównaniu z pacjenta- objawów BPSD, co istotnie poprawia zdolność
mi bez tych objawów [23]. Obniżenie stężenia ChAT codziennego funkcjonowania pacjenta i jakość jego
u pacjentów doświadczających omamów wzroko- życia. Lecząc zaburzenia psychiczne i zachowa-
wych jest 2-krotnie większe niż u osób bez takich nia u chorego z otępieniem, pomaga się opieku-
doznań, stąd sugestia, że występowanie halucyna- nom w podołaniu ciężarom związanym z obowiąz-
cji wzrokowych w DLB może być wskaz
nikiem po- kiem opieki, który na nich spoczywa.
ważnego uszkodzenia układu cholinergicznego.
8. Orrell M., Bebbington P. Psychosocial stress and anxiety in senile demen-
PI ÅšMI ENNI CTWO
tia. J. Affect. Disord. 1996; 39: 165 173.
1. Finkel S.L., Costa e Silva J., Cohen G. i wsp. Behavioural and psychologi- 9. Devanand D.P., Jacobs D.M., Tang M-X. i wsp. The course of psychopa-
cal sign and symptoms of dementia: a consensus statement on current thologic features in mild to moderate Alzheimer disease. Arch. Gen. Psy-
knowledge and implications for research and treatment. Int. Psychoge- chiatry 1997; 54: 257 261.
riatr. 1996; 8 (supl. 3): 497 500. 10. Frisoni G.B., Rozzini L., Gozzetti A. i wsp. Behavioral syndromes in Alzhei-
2. Swearer J.M. Behavioural disturbances in dementia. W: Morris J.C. (red.). mer s disease: description and correlates. Dement. Geriatr. Cogn. Disord.
Handbook of dementing illnesses. Marcel Dekker, New York 1994: 499 527. 1999; 10: 130 138.
3. Alzheimer A., translated by Jarvik L., Greenson H. About a pecular disease 11. Finkel S.L. The signs of the behavioural and psychological symptoms of
of the cerebral cortex. Alzheimer s Dis. Ass. Disord. 1987; 1: 7 8. dementia. Clinician 1998; 16: 33 42.
4. Zubenko G.S., Moosy J., Martinez A.J. i wsp. Neuropathologic and neuro- 12. Teri L., McCurry S.M., Edland S.D. i wsp. Cognitive decline in Alzheimer s
chemical correlates of psychosis in primary dementia. Arch. Neurol. 1991; disease: a longitudinal investigation of risk factors for accelerated decline.
48: 619 624. J. Gerontol. 1995; 50: M49 M55.
5. Sultzer D.L., Mahler M.E., Mandelkern M.A. i wsp. Classification of psychotic 13. Mega M.S., Cummings J.L., Fiorello T., Gornbein J. The spectrum of be-
symptoms in dementia sufferers. Acta Psychiatr. Scand. 1995; 92: 63 68. havioral changes in Alzheimer s disease. Neurology 1996; 46: 130 135.
6. Hinkin C.H., Berisford M.A. The relationship between psychiatric symp- 14. Eastwood R., Reisberg B. Mood and behaviour. W: Gauthier S. (red.).
toms and regional cortal metabolism in Alzheimer s disease. J. Neuropsy- Clinical diagnosis and management of Alzheimer s disease. Martin Dunitz,
chiatry Clin. Neurosci. 1995; 7: 476 484. London 1996: 175 189.
7. Schneider L.S. Overview of generalized anxiety disorder in the elderly. 15. Cummings J.L., Masterman D.L. Assessment of treatment-associated
J. Clin. Psychiatry 1996; 57 (supl. 7): 34 45. changes in behavior and cholinergic therapy of neuropsychiatric symp-
www.ppn.viamedica.pl
95
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2007, tom 3, nr 2
toms in Alzheimer s disease. J. Clin. Psychiatry 1998; 59 (supl. 13): 21. Lyketos C., Steinberg M., Tschanz J., Norton M., Steffens D., Breitner J.
23 30. Mental and behavioral disturbances in dementia: findings from the Cache
16. Katz I.R. Diagnosis and treatment of depression in patients with Alzhei- County Study on Memory in Aging. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 708 714.
mer s disease and other dementias. J. Clin. Psychiatry 1998; 59 (supl. 9): 22. McKeith I.G., Dickson D.W., Lowe J. i wsp., for the Consortium on DLB.
38 44. Diagnosis and management of dementia with Lewy bodies: third report of
17. Cohen-Mansfield J. Assesment of disruptive behaviour/agitation in elder- the DLB consortium. Neurology 2005; 65: 1863 1872.
ly: function, methods and difficulties. J. Geriatr. Psychiatry Neurol. 1995; 23. Perry E.K., Haroutunian V., Davies K.L. Neocortical cholinergic activities
8: 52 60. differentiate Lewy body dementia from classical Alzheimer s disease. Neu-
18. Zayas E.M., Grossberg G.T. Treating the agitated Alzheimer patient. J. Clin. roReport 1994; 5: 747 749.
Psychiatry 1996; 57 (supl. 7): 46 51. 24. Klatka L.A., Louis E.D., Schiffer R.B. Psychiatric features in diffuse Lewy
19. Mintzer J.E., Brawman-Mintzer O. Agitation as possible expression of ge- body disease: a clinicopathologic study using Alzheimer s disease and
neralized anxiety disorder in demented elderly patients: toward a treatment Parkinson s disease comparison groups. Neurology 1996; 47: 1148 1152.
approach. J. Clin. Psychiatry 1996; 57 (supl. 7): 55 63. 25. Weiner W.F., Risser R.C., Cullum C.M. i wsp. Alzheimer s disease and its
20. Chatterjee A., Strauss M.E., Smyth K.A, Whitehouse PJ. Personality chan- Lewy body variant. A clinical analysis of postmortem verified cases. Am.
ges in Alzheimer s disease. Arch. Neurol. 1992; 49: 486 491. J. Psychiatry 1996; 153: 1269 1273.
www.ppn.viamedica.pl
96