Pojęcie

wychowania

i jego cechy

WYCHOWANIE W SZEROKIM I

WĄSKIM ZNACZENIU

SZEROKIE ROZUMIENIE TERMINU

ODNOSI SIĘ DO

WYCHOWANIA SKONCENTROWANEGO ZARÓWNO NA

ROZWOJU UMYSŁOWYM I UCZUCIOWYM JEDNOSTKI, JAK

RÓWNIEŻ NA SFERZE JEJ MOTYWACJI I KONKRETNYCH

DZIAŁAŃ. INACZEJ MÓWIĄC WYCHOWANIE TAKIE JEST

UTOŻSAMIANE Z ROZWIJANIEM OSOBOWOŚCI POD

WZGLĘDEM WSZYSTKICH JEJ CECH. OBEJMUJE

ZARÓWNO NAUCZANIE (UCZENIE SIĘ), JAK I

WYCHOWANIE W JEGO WĘŻSZYM ZNACZENIU. ZATEM

WYCHOWANIE W SZERSZYM ZNACZENIU OZNACZA

„CAŁOŚĆ PSYCHIKI CZŁOWIEKA”, CZYLI „OGÓŁ

PROCESÓW I WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNYCH”,

ZARÓWNO INTELEKTUALNYCH, EMOCJONALNYCH
I WOLICJONALNYCH (CHCENIA) ŁĄCZNIE Z DZIAŁANIEM.

W WĘŻSZYM ZNACZENIU

PRZEZ

WYCHOWANIE ROZUMIE SIĘ NADE

WSZYSTKO KSZTAŁTOWANIE

CHARAKTERU JEDNOSTKI, „W

KTÓRYM – ZGODNIE
Z PRZEKONANIEM BOGDANA

NAWROCZYŃSKIEGO – STAŁA,

SILNA , SAMODZIELNA ,

PRZEDSIĘBIORCZA
I PRAKTYCZNA WOLA JEST

SKIEROWANA NA CELE

WARTOŚCIOWE, W TYM PRZEDE

WSZYSTKIM NA CELE MORALNE” . A

ZATEM, WYCHOWANIE TAKIE

SPRZYJA GŁÓWNIE

KONSTRUKTYWNYM PRZEŻYCIOM

EMOCJONALNO – MOTYWACYJNYM

JEDNOSTKI ORAZ JEJ ZACHOWNIOM
I PODSTAWOM SPOŁECZNIE I

MORALNIE POŻĄDANYM.

CECHY WYCHOWANIA

DOTYCHCZASOWE PRÓBY DEFINIOWANIA POJĘCIA „WYCHOWANIE” NIE WYCZERPUJĄ WSZYSTKICH

ISTOTNYCH JEGO ASPEKTÓW. MOŻNA NATOMIAST MÓWIĆ O NIEKTÓRYCH CECHACH, JAKIE

PRZYSŁUGUJĄ PROCESOWI WYCHOWANIA. NA OGÓŁ WYMIENIA SIĘ TAKIE WŁAŚCIWOŚCI, JAK:

ZŁOŻONOŚĆ WYCHOWANIA – ŁATWO SIĘ O NIEJ PRZEKONAĆ, NP. NA PODSTAWIE NIEKTÓRYCH TEORII

PSYCHOLOGICZNYCH, TŁUMACZĄCYCH MECHANIZM REGULACJI ZACHOWAŃ LUDZKICH.

WSPÓŁCZEŚNIE WIĘKSZOŚĆ Z NICH ŁĄCZY PRZEKONANIE, IŻ NASZE ZACHOWANIE ZALEŻY

ZARÓWNO OD UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH, JAK I WEWNĘTRZNYCH. ZŁOŻONOŚĆ

WYCHOWANIA POLEGA RÓWNIEŻ NA ROZBIEŻNOŚCIACH MIĘDZY ASYMILACJĄ (PRZYSWAJANIU

NOWYCH NORM) A AKOMODACJĄ (PRZYSTOSOWANIU SIĘ DO NORM DOPIERO CO NABYTYCH).

INTENCJONALNOŚĆ WYCHOWANIA – WYCHOWAWCA JEST ŚWIADOMY CELÓW, JAKIE PRAGNIE

REALIZOWAĆ W WYNIKU PLANOWO ORGANIZOWANEJ DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCZEJ. TO

ŚWIADOME UKIERUNKOWANIE, KTÓREGO CELEM JEST ODDZIAŁYWANIE NA ROZWÓJ SPOŁECZNY I

MORALNY WYCHOWANKÓW LUB WSPOMAGANIE ICH W TYM ROZWOJU.

INTERAKCYJNOŚĆ WYCHOWANIA – PROCES WYCHOWAWCZY MA MIEJSCE W SYTUACJI INTERAKCJI,

TJ. WSPÓŁDZIAŁANIA ZE SOBĄ WYCHOWAWCY I WYCHOWANKA. PRZY TYM WYCHOWANEK NIE

JEST I NIE MOŻE BYĆ JEDYNIE BIERNYM ODBIORCĄ WPŁYWÓW WYCHOWAWCZYCH.

RELATYWNOŚĆ WYCHOWANIA – TRUDNOŚCI, JAKICH NASTRĘCZA PRZEWIDYWANIE SKUTKÓW

ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH. NA OGÓŁ PRZEWIDYWANIE TAKIE MA CHARAKTER

STWIERDZEŃ RACZEJ HIPOTETYCZNYCH NIŻ KATEGORYCZNYCH.

DŁUGOTRWAŁOŚĆ WYCHOWANIA - WŁAŚCIWOŚĆ TA SUGERUJE, ŻE KAŻDY CZŁOWIEK PODLEGA

PRZEMIANOM WŁASNEJ OSOBOWOŚCI NIEMAL PRZEZ CAŁE ŻYCIE. DLATEGO O WYCHOWANIU

MOŻNA MÓWIĆ NIE TYLKO W ODNIESIENIU DO DZIECI I MŁODZIEŻY, LECZ TAKŻE WOBEC OSÓB

DOROSŁYCH.

ROLA WYCHOWAWCY

•

Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania
celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca. Specyfika tego zawodu polega na tym, że
nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad,
technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z
nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego uprawomocnienia, to znaczy, musi wiedzieć, w
związku z jakimi okolicznościami znajdą one zastosowanie w konkretnej sytuacji. Nauczyciel
kontaktuje się z wychowankami w różnych sytuacjach. Najczęściej aranżuje je sam, podczas
lekcji, wspólnej wycieczki czy zabawy, ale czasem sytuacje dostarcza samo życie. Zawsze jednak
wychowawca zajmuje jakieś stanowisko, rozmawia, próbuje w sposób jawny lub ukryty wpłynąć
na zachowanie uczniów. Wychowawcy docierają w sposób bezpośredni lub pośredni do tych
warstw osobowości dziecka, które decydują o jego postawach, wyznaczają stosunek do drugiego
człowieka, czy do celów grupy, do której należy.
Nauczyciel jest medium, przez które dochodzi się do wiedzy. Dziecko nie dąży do samej wiedzy,
ale do poznania związanych z nią ludzkich postaw, doświadczeń, przeżyć. Sam nauczyciel jest
dla wychowanka tak ważny, jak sprawa, o której mówi. Nauczyciel-wychowawca przede
wszystkim poświęca czas i zajmuje się dzieckiem, odpowiada, pyta, zgaduje, wyjaśni to, co dla
dziecka ważne. Z jego pracy, trudu, poświęcenia, ale także radości, zadowolenia, satysfakcji
wyrasta autorytet nauczyciela. Z punktu widzenia dziecka, autorytet oznacza poczucie
dobrodziejstwa - jest ktoś, kto coś umie, potrafi, kto się stara, jest serdeczny, sprawiedliwy, kto
pomaga w nauce. Obcowanie z nauczycielem-autorytetem jest stale okazją do samowychowania.
Wychowanie to proces kształtowania się człowieka w znaczeniu doskonalenia go we wszystkich
dziedzinach jego życia i działalności. Rola wychowawcy w tym procesie jest niezbędna, ale jest
ona wyłącznie pomocnicza. Wychowawcy nie "kształtują” osób ludzkich, ani ich nie rozwijają,
tylko przekazują, udostępniają wychowankom zachowującym swoją osobową autonomię, szereg
wartości wytworzonych w społeczeństwie. Są oni jedynie przekazicielami w różny sposób,
niektórych wartości społecznych, dlatego ich rola wychowawcza bywa niekiedy bardzo
ograniczona. Wychowawca w miarę swoich możliwości stwarza korzystne warunki do rozwoju
wychowanka, rozwój ten umożliwia, starając się przekazać odpowiednie wartości, zarazem czuwa
nad przyjmowaniem pseudowartości.

Wartości preferowane w

wychowaniu

 Altruizm

 Tolerancja

 Odpowiedzialność

 Wolność

 Sprawiedliwość

Altruizm

 w powyższym rozumieniu utożsamia się:



1) z niesieniem różnego rodzaju pomocy lub

wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej

osobom;



2) z uświadomieniem sobie potrzeby

okazywania im swej troski;



3) z bezinteresownością tego typu świadczeń;



4) z pełną ich dobrowolnością.

troska o dobro
konkretnej osoby
lub grupy osób

polega zazwyczaj na
wyświadczaniu komuś jakiejś
przysługi w sposób
świadomy, bezinteresowny i
dobrowolny.

altruistą

 jest nie tylko ten, kto :



ma do zaoferowania komuś coś

wymiernego,



nie szczędzi komuś uczuć życzliwości i

zrozumienia:



pociesza go,



przynosi mu ulgę,



zapewnia pogodę ducha,



interesuje się sprawami innych ludzi



jest gotowy ich wysłuchać.

Tolerancja

 „skłonność do zgody na myślenie,

działanie i uczucia inne niż nasze”

 „przyznanie innym prawa:



do własnych poglądów [...];



do określonego postępowania i stylu życia

mimo odmiennego od naszego, a nawet

sprzecznego lub też nisko przez nas

ocenianego [...];



do wierzeń religijnych i światopoglądów

pomimo odmienności od naszego

światopoglądu i wyznawanej wiary”

Odpowiedzialność

 Roman Jngarden (1987, s. 73 i n.)

podkreślał, że z odpowiedzialnością

mamy do czynienia w czterech

różnych sytuacjach, mianowicie gdy:



Ktoś ponosi odpowiedzialność za coś albo,

inaczej mówiąc, jest za coś odpowiedzialny



Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności



Ktoś działa odpowiedzialnie

Nie ma definicji określającej ściśle słowo

odpowiedzialność

 mówi się o różnych rodzajach odpowiedzialności,

np. odpowiedzialności



moralnej,



prawnej,



służbowej,



cywilnej,



karnej,



konstytucyjnej itp.

Odpowiedzialność

można traktować jako „relację
działającego podmiotu do
swych własnych, wolnych i
świadomych czynów,
polegającą na tym, że ponosi
on związane z tymi czynami
konsekwencje„

Podobnie charakteryzuje
odpowiedzialność „być
odpowiedzialnym za jakiś
czyn to uznać, że się jest jego
wykonawcą i zaakceptować
jego konsekwencje, czyli
sankcje".

Odpowiedzialność

moralna

 rozumie się przez nią na ogół świadome i

dobrowolne podejmowanie czynów, zgodnych z
zasadami i normami moralnymi,

przy czym niespełnienie tych czynów pociąga za
sobą sankcje w postaci np. wyrzutów sumienia,
poczucia wstydu, przeżywania wobec siebie
głębokiego rozżalenia i rozgoryczenia.

Jednostka odpowiedzialna moralnie sama
się rozlicza z własnych zachowań czy
postaw. W wypadku sprzeniewierzenia się
poczuciu odpowiedzialności moralnej

Wolność

• aby poczuć się prawdziwie

wolnym, trzeba mieć możliwość

samookreślania się, a więc, działać

lub nie działać tak lub inaczej, czyli

decydować i wybierać, a także

opierać się na presji zewnętrznej”

Rodzaje wolności

„wolności do czegoś
jest równoznaczna z
wolnością
pozytywną,
nastawioną na
realizowanie
pożądanych
społecznie i moralnie
celów

„wolności od czegoś„ jest
równoznaczna z wolnością
negatywną, polegającą na
zminimalizowaniu różnych
uwarunkowań
zewnętrznych łącznie z
uwolnieniem się od
wszelkiej kontroli z
zewnątrz, jak i
samokontroli;

 tylko odpowiednio dozowana wolność, czyli

świadomie ograniczona przez istniejące

zasady może się pozytywnie przyczynić do

rozwoju moralnego dzieci i młodzieży

sprawiedliwość

to przestrzeganie prawa. W

takim jej rozumieniu mówi się,

iż „człowiek sprawiedliwy to

człowiek prawy, obiektywny w

ocenach siebie i innych

Wyraża się w postawie
człowieka, polegającej „na
gotowości oddawania
każdemu tego, co mu się
należy— inaczej mówiąc —
na traktowaniu każdego
zgodnie z jego
uprawnieniami (zasługami).