POJĘCIE WYCHOWANIA:

Problemy wychowawcze	Metody wychowawcze
Typowe problemy wychowawcze w różnych okresach rozwojowych, wychowanie małego dziecka, wychowanie w szkole (program wychowawczy, uczeń trudny) uwarunkowania zachowań ryzykownych, patologie w rodzinie	Strukturalne i sytuacyjne, psychodynamiczne, behawioralne, poznawcze, modelowanie, perswazja, nagrody i kary zadaniowe, rozwiązywanie konfliktów, socjotechniki, drama, kontrastowanie i egzekwowanie reguł, zapobieganie i rozładowanie agresji

ZASADY WYCHOWANIA

Wychowania perspektywicznego (do rozwoju)

ZASADY KIERUNKOWE	ZASADY OPERACYJNE
Indywidualizacja oddziaływań Kształtowanie środowiska wychowanka Integracja oddziaływań Aktywizacja wychowanka Nauczanie wychowującego	Poszanowanie godności Odwołanie się do doświadczeń wychowanka Stopniowanie wymagań Konsekwencja wymagań Korygowanie zachowań destruktywnych

CEL WYCHOWANIA – to postulowana zmiana w osobowości wychowanka, pewien zamiar wychowawczy, standard wychowawczy. Cele jako

- zasoby cnot

- standardy wiodące do sukcesu

- rozwój

FUNKCJE CELÓW

- wyznaczanie kierunków oddziaływań

- regulacyjna

- ukazanie norm, standardów

- modelujące

- wyodrębniające

- kontrolna – związana z tym czy osiągnęliśmy sukces wychowawczy

Cele wychowania normatywne odwołują się do norm. Fragmentarycznie odwołują się do cech jakie chcemy u wychowanka ukształtować.

Klasyfikacja celów wychowania – MUSZYŃSKIEGO w zależności od stopnia ogólności:

- naczelne (ideał wychowawczy)

- globalne (wiedza, umiejętności, postawy, poglądy)

- szczegółowe cele wychowania to takie, które poddane są pomiarowi, wyznaczają treści działalności wychowania

LEWIS/TAYLOR – z uwagi na operacyjność:

- instrumentalne – sprzyjają osiąganiu celów bardziej ogólnych

- właściwe – autoteliczne odnoszą się do wartości, ideałów wychowawczych

GÓRYCKA – z uwagi na mechanizmy wychowawcze

- kreatywne – wiążą się z wartością dodaną

- minimalizujące (ograniczające)

- korekcyjne (przekształcające, zmieniające)

NIEMIERKO wyróżnił 2 poziomy

I – Poziom działania – odnosi się do uczestnictwa w działalności i podejmowanie działania z własnych idei.

II – Poziom postawy – nastawienie na działanie zachowania motywacji

PROCEDURA OPERACJONALIZACJI CELÓW WYCHOWANIA:

Najpierw musimy zapisać cel w postaci ogólnej, potem wytwarzamy intuicyjny obraz ucznia osiągającego ten cel, później formułujemy cele operacyjne – czyli jakie działanie może pomóc w ukształtowaniu tych celów, następnie próbujemy znaleźć metodę, która pozwoli nam zmierzyć czy osiągnęliśmy zamierzony cel.

ZNACZENIE OPERACJONALIZACJI – ukierunkowuje proces wychowawczy, pomaga nam budować sytuację wychowawczą, koryguje i sprawdza cel.

SKUTKI BŁĘDÓW WYCHOWAWCZYCH

Błędy „ciepłe” nadopiekuńczość

- uzależnianie dziecka

- zawyżanie samooceny

- dziecko nie radzi sobie w sytuacjach trudnych

- brak odporności na stres

Błędy „zimne” – odrzucające

- zachwianie poczucia bezpieczeństwa dziecka

- zaburzenia emocjonalne

- bierność, wycofanie u dziecka

- hartowanie dziecka – dziecko ma podejście zadaniowe

2 podstawowe skutki błędów wychowawczych

- zaburzenie podmiotowości dziecka

- wzrost orientacji opozycyjnej w stosunku do wychowawcy

UWARUNKOWANIE BŁĘDÓW WYCHOWAWCZYCH NAUCZYCIELI

Jeżeli wychowawca jest nastawiony na dziecko, sytuacja nie jest skomplikowana, to jego błąd wychowawczy łatwiej wybaczany jest przez wychowanka. Jeżeli wychowanek jest empatyczny, ma wysoką samoocenę – to są to warunki które neutralizują skutki błędów wychowawczych.

METODY WYCHOWAWCZE

strategie, metody i techniki wychowania

methodos – droga, metoda to sposób działania wychowawczego.

METODY WYCHOWAWCZE – systematycznie stosowany sposób postępowania z wychowankiem.

Najogólniejszym pojęciem jest strategia wychowania. Odwołuje się do filozofii, ideologii wychowania.

Wyróżniamy strategie:

- Strategie tradycyjne – uczy wychowanka norm

- Strategia wychowania swobodnego – wychowanek się rozwija, nie wolno przeszkadzać

- Strategia otwarta – jest samodzielność rozwoju, pobudzamy te postawy, które są charakterystyczne dla następnego stadia rozwoju. Nauczyciel jest stymulującym rozwój.

METODY WG PIOTROWIAKA pojęcie sytuacyjne – jest to sprawdzony układ zabiegów wychowawczych polegający na inspirowaniu i inicjowaniu działań między podmiotami wychowania, oparty o społecznie akceptowane normy.

METODY WYCHOWANIA WG KONARZREWSKIEGO – powtarzalne czynności zmierzające do celów wychowawczych, schemat działania. Żeby opisać metodę trzeba przedstawić jakie podejmiemy czynności, jakie są potrzebne czynności, co chcemy uzyskać, wyjaśnić jaki mechanizm tkwi u podstaw takich zachowań.

Metoda	Środki	Mechanizm zmiano twórczy
Nagradzania	nagroda	Warunkowanie (wzmocnienie pożądanych reakcji przez nagrody)
Karanie	Kara	Warunkowanie
Perswazja	Przekaz językowy - słowo	Uczenie się przez przekaz językowy
Modelowanie	Model, wzór, przykład	Uczenie się przez obserwację
Zadaniowa	Zadanie	Uczenie się przez działania

KLASYFIKACJA WPŁYWÓW WYCHOWAWCZYCH WG GURYCKIEJ

1. Podawanie wzoru (modelowanie) – mechanizm imitacji i mechanizm identyfikacji

2. Prowokacja (rozwiązanie problemu) – uczenie się przez wgląd

3. Trening i powstawanie stereotypu zachowań (ćwiczenie, powtarzanie)

4. Nadawanie znaczenie – mechanizm interioryzacji (uwewnętrznienia)

METODY WYCHOWANIA

- STRUKTURALNE (pośrednie) – zmienianie zespołu, stanowienie obyczajów, tworzenie klimatu wychowawczego

- SYTUACYJNE (bezpośrednie) – perswazja, nagradzanie i karanie, stawianie zadań

- WPŁYWU SYTUACYJNEGO – organizowanie doświadczeń, przydzielanie funkcji, ćwiczenie zachowań

- WPŁYWU OSOBISTEGO – aprobaty i dezaprobaty, sugestii i perswazji, modelowania (przykłady osobistego)

STRUKTURALNE:

- stanowienie obyczajów oznacza wprowadzenie jakiegoś regulaminu, jakiejś nowej normy do zespołu

- klimat wychowawczy – polega na aktywizacji wychowanków, którzy działają na rzecz grupy

SYTUACYJNE:

- perswazja – argumentowanie werbalne wychowanka

- karanie/ nagradzanie – nagradzanie zachowań, karanie tych, które chcemy zniszczyć

RODZAJE METOD WYCHOWAWCZYCH

- metody behawioralne – modyfikacja zachowań przy pomocy wzmacniania i wygaszania reakcji (prawo efektu, nagrody, kary, modelowanie)

- metody psychodynamiczne – dostarczanie wychowankowi wglądu w jego problemy i ich źródła, udzielanie wsparcia społecznego, pomoc w wyrażaniu i odreagowaniu emocji (psychoanaliza, terapia grupowa)

- metody poznawcze – kształtowanie kompetencji społecznych (technika konsekwencji, klasyfikacji, treningi interpersonalne; empatii, asertywności, samokontroli, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, negocjowania)

RODZAJE TECHNIK WYCHOWANIA

- psychotechniki – wywoływanie stanu napięcia i manipulowanie elementami sytuacji, aby wywołać oczekiwaną aktywność wychowanka, przywracającą stan wewnętrznej równowagi (np: nagradzanie, karanie)

- socjotechniki – pośredni wpływ wychowawczy na wychowanka przez kierowanie wychowawczym oddziaływaniem grupy (np.: izolacja, integracja)

- kulturotechiki – operowanie bodźcami kulturowymi jako środkami wychowania w celu wywołania pożądanej reakcji psychicznej wychowanka (np.: poprzez treści nauczania, twórczość, reakcję)

TECHNIKI ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH

- WYMIANY OPINII – rozmowa, sondaż opinii, decyzja grupowa

- WZMACNIANIA

pozytywnego (nagradzanie): bezpośredniej gratyfikacji, pochwała, zawieranie kontraktu, ekonomia

żetonowa

negatywnego (karanie): szybkiej interwencji, ignorowanie, wygaszanie, potrącanie punktów

- OPARTE NA DRAMATYZACJI: drama (stopklatka, płaszcz ekspercki), socjodrama (zamiany ról, lustrzana), gry dramatyczne (inscenizacje)

- ORGANIZOWANIE CZASU WOLNEGO: kulturowo – rozrywkowa, twórczość, aktywność fizyczna, działalność społeczna

- ROZMOWA –metoda aktywnego słuchania Gordona

-SONDAŻ OPINII I DECYZJA GRUPOWA – odwoływanie się do potrzeb zespołu, a nie tylko skierowane na komunikowanie wychowawcy wychowankom.

DRAMA JAKO METDOA WYCHOWAWCZA

Wprowadził ją Moreno. Dostrzegł, że można zastosować techniki teatralne w celu analizy psychologicznej działania postaci. Jest to inscenizacja , której uczestnicy odgrywają określone role.

FUNKCJE DRAMY:

- ekspresyjna – uczy wyrażania swoich emocji

- kreatywna

- wychowawcza – zwiększa wrażliwość społeczną, empatię, umiejętność rozumienia i interpretowania sytuacji z różnych stron

- komunikacyjną – jest formą wypróbowania tego, jak inni odbierają to, co robią. Usprawnia to umiejętności komunikowania się.

Specyfiką dramy jest to, że polega ona na odgrywaniu ról. Nie wyraża się własnych poglądów, emocji bohatera, którego odgrywamy. Nauczyciel wprowadza informacje, pełni rolę inicjującą, rozdziela role. Nauczyciel nie może zdefiniować, jaki może być wynik dramy. Najważniejsza w dramie jest analiza w trakcie. Dotyczy ona tego, jak określone sytuacje wpływają na uczucia i emocje innych osób.

TECHNIKI W DRAMIE

- stopklatka – nauczyciel w pewnym momencie sceny mówi „stopklatka” i rozważa z uczniami o emocjach bohaterów sceny. Jest to analiza motywów, emocji, oczekiwań odgrywanych postaci.

- rzeźba – uczniowie muszą statycznie ukazać emocje bohaterów

- zamiany ról – uczniowie wcielają się w role odwrotne do wykonywanych przez siebie. Agresor staje się ofiarą, a ofiara agresorem.

METODA PROJEKTÓW – ta metoda porządkuje nasze myślenie o problemie. Klasycznym przykładem projektów są kompetencje Dewey’owskie. Ważna tu jest aktywność u dziecka. Jest to metoda praktyczna, związana z dzieckiem. Przykładem metody projektów stosowanej w praktyce jest metoda Killpatricka (ze słuchu pisane). Rysował on meta plan według którego porządkowano myślenie o zagadnieniu.

ETAPY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW:

1. Wyrażenie chęci rozwiązania problemu. Uzgodnienie dogodnego terminu

2. Określenie istoty problemu:

1. Nazwanie problemu

2. Określenie jakie uczucia wywołują zachowania partnera

3. Określamy nasze potrzeby i oczekiwania

1. Poszukiwanie możliwych rozwiązań i ocenianie ich z punktu widzenia interesów obu stron.

KSIĄŻKA THOMASA GORDONA

Wg Gordona można dokonać podziału rodziców na 3 grupy:

1. Zwycięzcy – rodzice podkreślający swój autorytet i władzę

2. Zwyciężeni – starają się zapewnić dziecku troche więcej swobody

3. Chwiejni – częściowo akceptują zachowania swoich dzieci ale czasami jednak nie

Gordon mówi też, że rodzice są tylko ludźmi a nie bogami. Zwraca też uwagę na to, że rodzice uważają, że dziecku zawsze trzeba udzielać dobrych rad, ostrzec, wytłumaczyć. To jest podejście z którym wiążą się problemy w braku komunikowania się. Rodzice stosują bariery w komunikowaniu się, które utrudniają nawiązywanie komunikacji. Rodzice udzielają rad – często bez zrozumienia problemu. Takie postępowanie świadczy o braku akceptacji. Gordon chciał powiedzieć, że najważniejsze w wychowaniu jest danie dziecku akceptacji.

JĘZYK AKCEPTACJI – w różny sposób możemy pokazać dziecku, że go akceptujemy:

- w sposób werbalny – mówiąc

- w sposób pośredni – przez słuchanie i pokazanie, że nas interesują sprawy dziecka.

- bierna słuchanie – bez ocen, podpowiedzi

- niewtrącanie się w problem, w to co robi dziecko.

Nie można zabronić dziecku tego, żeby miało jakieś uczucia, bo powodujemy tym to, że dziecko nie kontroluje emocji i uczuć i ułatwia kontrolowanie ich. Są komunikaty akceptujące i komunikaty agresywne. Do agresywnych zaliczamy:

- takie które dają do zrozumienia dziecku, że jest niedowartościowane (obniżają samoocenę).

Należy unikać komunikatów werbalnych takich jak:

- inwektyw np.: leń oferma

- porównania np.: do innych

- groźby

- oskarżenia

- pouczenia i kazania

- szyderstwa i kpiny

- rozkazy

Oraz komunikatów pozawerbalnych:

- mimika twarzy (zmarszczenie ust)

- spojrzenie (zimne, świdrujące)

- gesty (wzruszenie ramion itp.)

- pozycję ciała

- dotyk

GORDON PROPONUJE METODĘ BIERNEGO I CZYNNEGO SŁUCHANIA

- słuchanie bierne pomaga onieśmielić się dziecku, samo jednak milczące słuchanie nie przekonuje dziecka, że go się słucha. Więc trzeba też je uświadomić mówiąc och, aha. Można też mówić np.: „chciałbyś o tym pomówić”. Takie wypowiedzi stanowią zachęty do mówienia.

- słuchanie czynne – prawdziwym kunsztem jest czynne słuchanie – empatyczne zrozumienie uczuć i co stara się dać do zrozumienia stosując swoją wypowiedź. Odbiorca powinien zastosować parafrazę w celu uzyskania potwierdzenia tego, co zostało mu powiedziane. Tą parafrazą otwiera się dziecko do komunikacji.

Jak określić czy problem jest dziecka czy wychowawcy? Jeżeli zagrożone są potrzeby dziecka to jest to problem dziecka, jeżeli potrzeby nasze są zagrożone to jest to nasz problem jako wychowawców. Czasami jest tak, że zagrożone są i nasze potrzeby i dziecka.

Gordon akcentuje jeszcze jeden element: rozróżnienie komunikatu „ja” i komunikatu „ty”. Komunikat typu „ja” nie wyzwala agresji a komunikat typu ty zachęca do odwetu – wyzwala agresję. Gdy dziecko chcemy zachęcić do współpracy lepiej komunikować się typu „ja”.

DYSCYPLINA W KLASIE

Dyscyplina ma służyć jako warunek do prowadzenia dydaktyki. Jeżeli hałas przeszkadza w prowadzeniu zajęć trzeba zastosować środki dyscyplinujące.

Przyczyny problemów z dyscypliną:

- zmieniła się rola rodziny – rodzice mniej uwagi poświęcają dziecku, zaspokaja się potrzeby członków rodziny a nie wychowuje się ich

- zmieniła się rola społeczeństwa

- rola szkoły – jako źródło problemów z dyscypliną (ocenienie, które wzmaga rywalizację)

- media

- nauczanie pozbawione kontekstu znaczeniowego (nuda w szkole)

Dyscyplina i kierowanie klasą wg. Edwardsa

Teoria kierowania (kontrola)	Metody behawioralne	- modyfikacja zachowań (Skinner) - dyscyplina asertywna (Couter) - model Jonesa (Jones)
Teoria przewodnictwa (wsparcia)	Metody poznawcze	- logiczne konsekwencje (Dreihurst) - terapia wyboru (Glesser) - Dyscyplina rozsądna (Gather Call)
Teoria interwencji (swoboda)	Metody psychodynamiczne	- trening skuteczności (Gordon) - analiza transakcyjna (Berne)

MODYFIKACJA ZACHOWAŃ (SKINNER) – w celu zmodyfikowania zachowań stosuje się wzmocnienie albo karę. Uważano, że można eliminować zachowania złe w klasie przez wzmacnianie. (w klasie takimi nagrodami mogą być pochwały, oceny, nagrody, dyplomy)

PLUSY – relacja nauczyciel uczeń zawsze jest pozytywna

- nauczyciel ma poczucie kontroli

MINUSY – osłabienie wewnętrznej motywacji

- rezultat krótkotrwały\

- problem przekupstwa

- forma manipulacji uczniem

DYSCYPLINA ASERTYWNA (COUTER) – nacisk na karanie. Za nieodpowiednie zachowanie uczniów odpowiada nauczyciel, który nie umie karać uczniów, nauczyciel powinienen być asertywny. Ma on prawo ustanawiać reguły. Nauczyciel ma prawo domagania się od uczniów określonego zachowania. Ma prawo oczekiwać pomocy od dyrekcji i rodziców.

6 kroków stosowania dyscypliny asertywnej:

1. Stworzenie pozytywnych relacji nauczyciel – uczniowie

2. Określ reguły, które będą obowiązywać w klasie

3. Rejestrowanie zachowań niewłaściwych (takich, które łamią reguły)

4. Konsekwentne stosowanie kar

5. Wyróżnianie, dawanie przywilejów

6. Zadbanie o wsparcie rodziców

Wady stosowania kar:

1. Kary fizyczne utrwalają agresję

2. Kary powodują nasilenie złego zachowania

3. Kształtują zły stosunek do szkoły, nauczyciela, nauki

MODEL KONTROLOWANIA KLASY (F. JONESA) – dzieci muszą być kontrolowane, żeby zachowywały się prawidłowo, do nauczyciela należy władza w klasie