POSTAWY
RODZICIELSKIE

OPRACOWANIE:

Prof. zw. dr hab. Teresa Rostowska

Definicja postaw oraz ich

struktura



Postawa stanowi strukturę poznawczo –
uczuciowo – behawioralną,
ukierunkowującą zachowanie człowieka
wobec jakiejś osoby, sytuacji,
przedmiotu czy problemu. (Rosenberg,
Hovland 1960; Cattell 1964).



Zdaniem Mądrzyckiego (1970) i
Nowaka (1973) komponenty te są
względnie trwałymi dyspozycjami.



S Mika (1964) uważa, że postawa
oprócz wymienionych czynników
zawiera także elementy motywacyjne
lub sama jest motywem działania.

Postawy rodzicielskie w sposób

ogólny można scharakteryzować

jako zespół poznawczych,

emocjonalnych i behawioralnych

ustosunkowań wobec dziecka

.



element poznawczy dotyczy pewnego

zasobu wiedzy rodziców o własnym

dziecku i o dzieciach w ogóle. Jest to

wiedza z zakresu rozwoju, możliwości,

potrzeb i trudności dziecka. Składnik

myślowy może być wyrażany w formie

np. stwierdzenia: „ jaki to inteligentny

chłopiec”.



element emocjonalny stanowią uczucia

kierowane do dziecka, które mogą różnić się

siłą,trwałością oraz kierunkiem ( mogą być

pozytywne lub negatywne). Składnik

uczuciowy znajduje wyraz w wypowiedziach

lub w reakcjach emocjonalnych wobec

dziecka.



element behawioralny przejawia się w

zachowaniach wobec dziecka i zawsze

nacechowany jest emocjami. Jest to sposób

zwracania się do dziecka, sprawowania

kontroli, nagradzania lub karania oraz

traktowania dziecka jako domownika lub nie.

Wymienione wyżej składniki są ze sobą ściśle

powiązane i działają na zasadzie sprzężenia

zwrotnego.

Definicja postawy rodzicielskiej

Postawa rodzicielska jest nabytą
strukturą poznawczo – dążeniowo -
afektywną, ukierunkowującą zachowania
rodziców wobec dziecka.

J.Rembowski i M.Ziemska, poza tym, że

podkreślają znaczenie czynnika
emocjonalnego wskazują również na
zmienność postaw wobec dziecka,
jaka ma miejsce w procesie
wychowania.

Zmienność postaw zależy od:

- wieku
- możliwości i aktywności dziecka
- od czynników zewnętrznych.

Autorzy ci podkreślają , że sztywność

postaw oraz ich nieadekwatność do
wieku może prowadzić do:



napięć



konfliktów



zaburzeń w procesie rozwoju osobowości

Ważniejsze typologie postaw

Mimo pewnych różnic w poglądach
twórców typologii postaw panuje
jednak pewna zgodność co do tego , że
postawy rodzicielskie mogą być
prawidłowe lub nieprawidłowe i co
ważniejsze zawierają w sobie całą gamę
bardziej szczegółowych postaw
pozwalających ułożyć się w pewną
hierarchiczną strukturę.

1.

Typologia postaw Kannera

Typologia ta została opracowana

przez amerykańskiego psychiatrę i
stanowiła pierwowzór dla wielu innych
typologii. W swojej praktyce lekarskiej
zwrócił on uwagę na wpływ postaw
rodziców na zaburzenia zachowania
małych pacjentów. Kanner wyodrębnił
cztery typy postaw rodzicielskich:



Akceptacja dziecka i obdarzanie go
miłością – rodzice zajmują się
dzieckiem, okazują mu:



miłość



czułość



cierpliwość



wyrozumiałość

co zapewnia dziecku poczucie

bezpieczeństwa i prawidłowy rozwój
osobowości.



Jawne odtrącenie



rodzice unikają kontaktu z dzieckiem,



Zaniedbują je,



traktują bardzo surowo i szorstko.

Powoduje to zahamowanie rozwoju uczuć

wyższych, agresywność, może być
powodem wykolejenia i przestępczości.



Perfekcjonizm .

- rodzice stawiają dziecku nadmierne
wymagania,
- nie aprobują jego zachowań
- nadmiernie obwiniają
- ich ambicja jest wychowanie dziecka

na doskonałego człowieka.

Konsekwencją tej postawy jest

przeżywanie przez dziecko stanów

frustracji, poczucia winy i lęku oraz

brak zaufania do siebie.



Nadmierne chronienie i opieka.

Postawa ta pozostaje w związku z potrzebą

rodziców do „poświęcania się dla dobra dziecka”.

Może to ujawniać się w zbyt dużej pobłażliwości

wobec dziecka lub przytłaczaniem go

nadmiernym autorytetem.
- W obydwu przypadkach dziecko jest całkowicie

uzależnione od rodziców.
- Wszelkie przejawy samodzielności dziecka są

tłumione, ingerują w jego sprawy osobiste,

rozpieszczają dziecko alb nakładają szereg

ograniczeń.

Taka postawa prowadzi do opóźnienia dojrzałości,

braku inicjatywy, i niezaradności życiowej.

2. Typologia według Slatera.



Slater ( socjolog amerykański) jest
twórcą bardziej zróżnicowanej
klasyfikacji postaw. W oparciu o
retrospektywne relacje studentów
odnośnie zachowań rodziców wyróżnił
osiem typów postaw, które usytuował
na czterech przeciwstawnych
biegunach.

Postawy wg. Slatera

1.

pobłażliwość – surowość

2.

tolerancja – brak tolerancji

3.

ciepło – chłód

4.

uzależnienie – separowanie się

3. Typologia postaw rodzicielskich

wg. Schafera

Klasyfikacja ta oparta jest na

systematycznych badaniach zachowań
matek względem dzieci.

Podstawowymi wymiarami,

ustawionymi dwubiegunowo w tym
modelu są:

- Autonomia - Władza
- Miłość – Wrogość

Związane z tymi wymiarami postawy
na obwodzie koła uporządkowane
zostały w ten sposób, że jako
sąsiadujące ze sobą umieszczono
postawy najbardziej do siebie
zbliżone.

1. Bieguny WŁADZY i AUTONOMII są

zdaniem Schefera zbieżne z
postawami: posiadania i swobody,

2. Bieguny MIŁOŚĆ i WGOGOŚĆ z

postawami akceptacji i odrzucenia.



Postawę miłości cechuje : okazywanie
dziecku czułości, ochrona przed
rozczarowaniami, wyrozumiałość i
cierpliwość.



Postawa akceptacji : wyraża się w :
aprobacie aktywności dziecka, słownym
zachęcaniu, wspólnym podejmowaniu
decyzji i liczeniu się ze zdaniem
dziecka.



Postawa autonomii polega na :
uznawaniu praw dziecka jako
rozwijającej się istoty oraz darzeniu go
rozumną swobodą.



Postawa wrogości i odrzucenia
przejawia się w: nadmiernym
kontrolowaniu dziecka, narzucania mu
swojego punktu widzenia, traktowania
go w sposób instrumentalny, unikaniu
kontaktu z dzieckiem, częstym
udzielaniu nagan i stosowaniu surowych
kar.

Zarzuty formułowane przez M.Ziemską

pod adresem tego modelu dotyczą

1.

Niezbyt trafnego określenia
poszczególnych wymiarów, gdyż
przeciwieństwem miłości jest
nienawiść a nie wrogość.

2.

Szefer użył pojęć o zbyt szerokim
zakresie, aby mogły być zastosowane
jako elementy aparatu pojęciowego ,
porządkującego postawy rodzicielskie.

4. Typologia Anny Roe

Klasyfikacja ta jest jedną z najbardziej

interesujących i oryginalnych. Pod

względem strukturalnym jest ona ściśle

związana z Kwestionariuszem do

badania Stosunków między rodzicami a

dziećmi –PCR – A.Roe i M.Sigelmana.

Rozpatrywana typologia powstała w

oparciu o materiał kliniczny uzyskany z

obserwacji zachowań matek i ojców

wobec swoich dzieci i opublikowana w

1957r.

Model postaw rodzicielskich wg.
Anny Roe

pr

zypa

dkow

a

Model ten zawiera jedenaście pojęć określających

stosunek rodziców do dzieci i jest przedstawiony
w postaci trzech kół o różnej średnicy.

Środkowe, najmniejsze koło zawiera dwa
podstawowe wymiary postaw rodziców:



„chłód” i „ciepło” . Z wymiarami tymi wiążą
się postawy naczelne, umieszczone na
większym, bardziej zewnetrznym kole. I tak z
chłodem związana jest postawa unikania , a z
ciepłem – postawa akceptacji. Natomiast
częściowo z chłodu i częściowo z ciepła wynika
postawa uczuciowej koncentracji na dziecku.

Na największym, najbardziej zewnętrznym

kole umieszczone są postawy cząstkowe.

- Zdaniem A.Roe unikanie prowadzi do

postawy odrzucającej oraz postawy

zaniedbującej.

- Akceptacja dziecka związana jest z postawą

kochającą i postawą przypadkową .

- Uczuciowa koncentracja na dziecku

łączy się po stronie chłodu z postawa

wymagającą a po stronie ciepła z postawą

ochraniającą.

Typy postaw wyodrębnione przez

A.Roe :



Postawa kochająca – odznacza się czułym,

serdecznym ale racjonalnym stosunkiem

rodziców do dziecka oraz pomaganiem mu

w jego planach i przedsięwzięciach.

Zachowanie rodziców jest wyrazem silnego

zaangażowania uczuciowego.



Postawa ochraniająca – charakteryzuje

się przedkładaniem dobra dziecka nad

wszystko, dawaniem mu szczególnych

przywilejów, pobłażaniem, osłanianiem

przed ujemnymi wpływami otoczenia.



Postawa wymagająca – polega na

stawianiu dziecku wymagań, zadań, których

samo nie może wykonać i ścisłym ich

kontrolowaniu według dokładnie

przemyślanego planu. Rodzice są

nastawieni na osiągnięcia dziecka i nie liczą

się z jego rozwojowymi ograniczeniami.



Postawa odrzucająca – cechuje się

pozostawianiem dziecka w samotności i bez

opieki. Nie zaspakajanie jego potrzeb, nie

liczenie się z jego uwagami i propozycjami

oraz częste grożenie i karanie.



Postawa zaniedbująca – wyraża się w

ograniczaniu troski o dziecko tylko do

zaspakajania jego potrzeb fizycznych oraz

pozostawienie go samemu sobie.



Postawa obojętna – odznacza się

zwracaniem uwagi na dziecko tylko

wówczas gdy jest ono blisko fizycznie i

oddalaniem się od niego, gdy jest daleko,

a także brakiem planowania przyszłości

dziecka. Zachowanie rodziców jest

wyrazem akceptacji, ale bez pełnego

zaangażowania uczuciowego w sprawy

dziecka (Ziemska 1979; Rembowski 1970).



Zdaniem M.Ziemskiej, wadą
prezentowanej typologii jest
to, iż zawiera ona zbyt mało
pożądanych wychowawczo
zachowań rodziców, za które
można uznać jedynie
zachowania kochające.

5. Typologia postaw rodzicielskich wg.

M.Ziemskiej.



Do opracowania swojej typologii postaw

rodzicielskich M.Ziemska wykorzystała

krytyczna zanlizę koncepcji: Kanera, Roe i

Schafera oraz badania własne

przeprowadzone na grupie 283 rodziców.



Model M.Ziemskiej ma postać

kwadratu opisanego na kole. Na obwodzie

koła autorka umieściła postawy

prawidłowe natomiast na wierzchołkach

kwadratu umieszczone zostały postawy

nieprawidłowe.

Postawy prawidłowe

1.

dawanie dziecku rozumnej

swobody

dziecko w miarę swojego rozwoju
oddala się fizycznie od rodziców, ale
rozbudowuje się równocześnie więź
psychiczna. Rodzice dając dziecku
więcej swobody darzą je coraz
większym zaufaniem zachowując
własny autorytet.

2. uznawanie praw dziecka

dziecko w rodzinie ma równe prawa,
okazywany jest szacunek dla
indywidualności dziecka. Rodzice
kierują dzieckiem poprzez podsuwanie
mu sugestii, stosują wyjaśnienia.
Dziecko wie czego oczekują od niego
rodzice i wie, że te oczekiwania są na
miarę jego możliwości

3. Akceptacja

polega na przyjęciu dziecka takim jakim
ono jest, z wszystkimi jego zaletami
oraz ograniczeniami i trudnościami.
Rodzice ci lubią swoje dziecko i okazują
mu pozytywne uczucia, starają się
zaspokoić potrzeby dziecka, dają mu
poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia
z własnego istnienia.

4. Współdziałanie

wiąże się z zaangażowaniem na rzecz

dziecka, zainteresowaniem jego życiem
i angażowaniem dziecka w życiu
rodzinnym Postawa te sprzyja
pokonywaniu trudności, rozwija wiarę
we własne siły, wpływa na dobre
samopoczucie i poziom samooceny.

Postawy nieprawidłowe

1. nadmierne ochranianie dziecka

postawa ta jest wynikiem nadmiernej

koncentracji oraz uległości wobec
dziecka. Dziecko przez takich rodziców
uznawane jest za wzór doskonałości.
Rodzice o takiej postawie utrudniają
rozwój samodzielności dziecka,
uzależniają je od siebie a często
ograniczają jego swobodę.

2. nadmierne wymaganie

jest wynikiem nadmiernej koncentracji na

dziecku i dominacji rodziców, którzy

wszelkimi sposobami dążą aby dziecko

dorównywało idealnemu wzorowi jaki oni

sami stworzyli. Występują takie postawy

cząstkowe jak: stawianie wygórowanych

wymagań, narzucanie autorytetu,

ograniczania samodzielności i swobody

dziecka, stosowanie sztywnych reguł,

brak uznania równych praw dziecka w

rodzinie i poszanowania jego

indywidualności.

3. Odrzucanie

dziecko jest odczuwane jako ciężar,

rodzice żywią wobec niego uczucie
rozczarowania, zawodu i urazy .

4. Unikanie kontaktu z dzieckiem

postawa ta charakteryzuje się ubogim

stosunkiem uczuciowym miedzy rodzicami a

dziećmi, a nawet całkowitą obojętnością

uczuciową ze strony rodziców. Kontakt miedzy

członkami rodziny jest luźny albo pozornie

dobry. Ten typ postawy zawiera szereg

postaw cząstkowych np. ukryta lub jawna

beztroskę, brak poczucia odpowiedzialności,

ignorowanie dziecka, unikanie z nim

kontaktów, lekkomyślność a nawet

obojętność na niebezpieczeństwa, które mogą

zagrażać dziecku.

6. Typologia postaw wg. M.Braun-

Gałkowskiej

M. Braun-Gałkowska przyjmuje założenie,

że postawy nie mają charakteru
statycznego lecz podlegają zmianom
wraz z rozwojem dziecka. Autorka
podkreśla również, że postawy skrajne
są zwykle niekorzystne dla dziecka, zaś
najbardziej prawidłowy jest tzw. „złoty
środek”, czyli pewien umiar
wychowawczy.

Model zaproponowany przez M.Braun-Gałkowską

jest oparty na czterech wymiarach.:



bliskość - odnosząca się do dysonansu
emocjonalnego między członkami rodziny,



pomoc – określająca stopień darzenia pomocą



swoboda - stopień ingerowania w decyzje,
zakres zostawianej samodzielności



wymagania – czyli wymagania stawiane
członkom rodziny, oczekiwanie od nich
posłuszeństwa

Na tych wymiarach oznaczyć można

przeciwstawne sobie postawy,
niekorzystne z punktu widzenia
wychowawczego. Są to postawy:



odrzucenie, niechęć , obojętność –
nadmierna opiekuńczość, bliskość, lepkość



brak pomocy, opieki – nadmierna
opiekuńczość, za duże ochranianie;



brak norm, zupełna swoboda – dystans,
nadmierne zarządzanie



całkowity brak wymagań – nadmierne
wymagania, żądania.

Zdaniem M.Braun-Gałkowskiej postawy

właściwe to:



właściwa bliskość



odpowiednia pomoc



rozumna swoboda



stosowne wymagania.

7. Skala postaw rodzicielskich w

opracowaniu M.Plopy

Skala w opracowaniu M.Plopy ujmuje postawy

wychowawcze rodziców w percepcji młodzieży.
Autor wyodrębnił sześć typów postaw. Są to:



akceptacja



odrzucenie



autonomia



nadmierne ochranianie



nadmierne wymagania



niekonsekwencja



Dla określenia mocy dyskryminacyjnej
kwestionariusza

zbadano 412 osób w

wieku 13-19 lat, w tym 195
chłopców i 217 dziewcząt
posiadających oboje rodziców.
Obliczono współczynniki korelacji w
zakresie każdej ze skal (oddzielnie
dla ojców i dla matek). Ostatecznie
w skład każdej skali weszło po 15
stwierdzeń .



Kwestionariusz ten cechuje się wysoka
trafnością i rzetelnością. Normy zostały
opracowane w skali stenowej, oddzielnie
dla wersji opisującej zachowania matek i
oddzielnie dla wersji opisującej
zachowania ojców.



Tabela norm stenowych oraz interpretacja
wyników opublikowane zostały w artykule
M.Plopy (1987). „Skala postaw
rodzicielskich”. Psych. Wychowawcza. Nr.
5. ss.552-566 (S. Siek 1993, „Wybrane
metody badania osobowości“.