KATEDRA MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab. n. med. Barbara Świątek

Błąd medyczny –

spojrzenie medyka

sądowego.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Historia medycyny to

zarazem historia

popełnianych przez

lekarzy błędów-

diagnostycznych i

leczniczych. Pogłębianie

wiedzy o fizjologii i

patologii organizmu

człowieka doprowadziło

do tworzenia,

obowiązujących na

danym etapie poznania

konkretnego schorzenia,

zasad postępowania

.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Stosowane określenia:
- błąd w sztuce lekarskiej,
- błąd lekarski,
- błąd medyczny.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Definicja błędu lekarskiego – medycznego
proponowana przez prof. dr hab. Bolesława
Popielskiego:

„Błędem lekarskim jest postępowanie
(działanie bądź zaniechanie) wbrew
podstawowym, powszechnie uznawanym
zasadom

współczesnej

(aktualnej)

wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Obawa przed staniem
się

ofiarą

błędu

lekarskiego nie jest
obca

chorym.

Taka

obawa

towarzyszy

również lekarzowi przy
wykonywaniu zawodu.
Dążenie

do

zminimalizowania
ilości takich błędów
winno być zatem celem
działania

wszelkich,

decydujących

o

funkcjonowaniu służby
zdrowia, czynników.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Moim zdaniem prawidłowe postępowanie służby zdrowia,
stanowiące zasadniczą podstawę poczucia
bezpieczeństwa zdrowotnego a także osobistego
pacjentów, uzależnione jest od:
-

wiedzy lekarskiej

w danej dziedzinie medycyny,

-

możliwości wykorzystania

tej wiedzy w określonych

placówkach służby zdrowia,
-

przygotowania i doświadczenia zawodowego lekarzy

i innych
pracowników służby zdrowia,
-

cech osobowościowych lekarza

, decydujących o stylu

komunikowania się z pacjentem i innymi pracownikami
służby zdrowia,
-

cech osobowościowych pacjenta

a w szczególności

umiejętności (i chęci) współpracy w realizacji
proponowanych mu procedur,
a także:
-

wymogów prawa,

umownie nazywanego prawem

medycznym,
-

możliwości ekonomicznych państwa

.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Ustawa o zawodzie lekarza z 1950 r.:

Art. 1.: „Wykonywanie zawodu lekarza
obejmuje rozpoznawanie, leczenie i
zapobieganie

chorobom,

a

także

wydawanie orzeczeń lekarskich.”

Ustawa ta gwarantowała pacjentowi
jedynie prawo do tajemnicy lekarskiej
(z ograniczeniami) oraz dawała prawo
odmowy

wykonania

zabiegu

operacyjnego – wyłącznie zatem lekarz
decydował

o

przyjętym

trybie

postępowania

diagnostycznego

i

leczniczego.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Lata 90-te ubiegłego wieku przyniosły rewolucję,
nie tylko w prawie medycznym, ale także w
obowiązujących zachowaniach pracowników służby
zdrowia

i

roli

pacjentów

w

procedurach

diagnostyczno-leczniczych.

Ustawa a Zakładach Opieki Zdrowotnej z 1991 r.:

Art. 19.1. „Pacjent ma prawo do świadczeń
zdrowotnych,

odpowiadających

wymaganiom

wiedzy lekarskiej”.

Nowelizacja ustawy (w 1997 r.) - dopisano do
powyższego

stwierdzenia

„a

w

sytuacji

ograniczonych możliwości udzielania odpowiednich
świadczeń – do korzystania z rzetelnej, opartej na
kryteriach medycznych, procedury ustalającej
kolejność dostępu do tych świadczeń”.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Ustawa o zawodzie lekarza (1997 r.):

Art. 4.: „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód
zgodnie

ze

wskazaniami

aktualnej

wiedzy

medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami
zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób,
zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą
starannością”.

Błąd medyczny – spojrzenie medyka

sądowego.

Kodeks Etyki Lekarskiej (2004 r.)

Art. 4.: „Dla wypełnienia swoich zadań lekarz
powinien zachować swobodę działań zawodowych
zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą
medyczną.”

Art. 6.: „Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie
metod

postępowania,

które

uzna

za

najskuteczniejsze. Powinien ograniczać czynności
medyczne do rzeczywiście potrzebnych choremu,
zgodnie z aktualnym stanem wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Pacjent przestał być
wyłącznie

biernym

odbiorcą świadczeń –
stał się świadomym,
współdecydującym
partnerem dla lekarza,
a status ten nadały
mu,

jakże

rozbudowane, prawa
pacjenta.
Najważniejsze z nich
to prawo do wyrażania
zgody bądź odmowy
na

proponowane

świadczenia
zdrowotne.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Art. 192 kodeksu karnego:

§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody
pacjenta – podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§

2.

Ściganie

następuje

na

wniosek

pokrzywdzonego.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Do powyższego należy dodać zmieniające się i
stwarzające możliwość różnej interpretacji przepisy
regulujące funkcjonowanie Narodowego Funduszu
Zdrowia. 

Konieczność

przestrzegania

wymogów

(choć

obiektywnie

ograniczona)

aktualnej

wiedzy

medycznej - co jest uzależnione od samego lekarza -
jest zatem podstawowym warunkiem uniknięcia
popełnienia błędu lekarskiego. 

Szereg dodatkowych wymogów stworzyły zapisy w
jakże obszernym prawie medycznym i lekarz musi
jej znać. Moim zdaniem do przywoływanego
powyżej art.4 ustawy o zawodzie lekarza należałoby
zatem wpisać obowiązek wykonywania zawodu
także „zgodnie z przepisami prawa medycznego”.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Samodzielność zawodu lekarza jest pozorna – jego
postępowanie jest bowiem uzależnione od wielu,
niezależnych od niego czynników; lekarz działa w
rozbudowującym się zespole specjalistów, wśród
coraz

bardziej

skomplikowanej

aparatury

i

„osaczany jest” przez coraz bardziej szczegółowe
wymogi formalne. Stare definicje „błędu w sztuce
lekarskiej”

i

„błędu

lekarskiego”

dotyczyły

postępowania samodzielnego, niezależnego lekarza,
którego wiedza, umiejętności i doświadczenie miały
decydujące znaczenie. Lekarz nie działa teraz sam i
określenie „błąd medyczny” jest bardziej adekwatne
do

obecnej

rzeczywistości.

Określenie

to

uzasadnione jest nie tylko koniecznością pracy
lekarza

w

pole,

ale

także

koniecznością

przestrzegania przepisów prawa medycznego.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Prawo

współdecydowania

o

procedurach

diagnostyczno-leczniczych ma pacjent, a zatem on
stwarza lub niweczy możliwości wykorzystania
aktualnych

możliwości

diagnostycznych

i

leczniczych.

Decyzje pacjenta mogą powodować, że w pewnych
warunkach działanie lekarza niezgodne z zasadami
wiedzy lekarskiej przestaje być „błędem” i jest
usankcjonowane prawem. W dodatku taki „błąd”
lekarz popełnia z pełną świadomością – umyślnie, a
zatem trudno mówić nawet o błędzie.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Zapisy zawarte w w
prawie

medycznym

a

zwłaszcza

ich

interpretacja,
dokonywana

przez

prawników jest nie tylko
niespójna

ale

nawet

sprzeczna. Proste i jasne
dla lekarzy określenie
„zabieg

leczniczy”,

zawarte

w

art.

192

kodeksu karnego jest w
komentarzach
utożsamiany

z

„każdą

czynnością medyczną” lub
„czynnością

lekarską”,

które to określenia dla
każdego

pracownika

służby zdrowia oznaczają
zupełnie co innego niż
„czynność lecznicza”.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Ratować

życie

pacjenta wbrew
jego woli, czy
uszanować jego
wolę ?

Interpretacje
prawników

są

skrajnie
sprzeczne.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r.

nr 28 poz. 152)

Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać
pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy
zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju
zdrowia, oraz w innych przypadkach nie
cierpiących zwłoki.

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się
w

położeniu

grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej
osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela
pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w
których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej

.

20

Kodeks Karny

Art. 155.  Kto nieumyślnie powoduje
śmierć człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.

Nieumyślne spowodowanie

śmierci

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Kodeks Etyki Lekarskiej:
art. 32 .

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku
podejmowania i prowadzenia reanimacji lub
uporczywej

terapii

i

stosowania

środków

nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do
lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych).

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

W żadnych przepisach prawa medycznego nie ma
jednak przyzwolenia na zaniechanie działań lekarza.

Art. 2 kodeksu karnego : odpowiedzialności karnej
za przestępstwo skutkowe popełnione przez
zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył
prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia
skutkowi.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Nadszedł zatem czas zmiany definicji i interpretacji
„błędu lekarskiego”. Powinien niewątpliwie przyjąć
nazwę

„błąd medyczny”

i dzielić się na :

merytoryczny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów aktualnej wiedzy medycznej. Mógłby on mieć
charakter błędu diagnostycznego i leczniczego a także
decyzyjnego,

formalny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów prawa medycznego , w szczególności praw
pacjenta i obowiązków lekarza,

organizacyjny,

spowodowany

nieprawidłową

organizacją poszczególnych placówek służby zdrowia lub
organów nadzorujących,

techniczny,

spowodowany

nieprawidłowym

wykorzystywaniem

aparatury

bądź

zastosowaniem

nieprawidłowych technik – metod np. operacyjnych

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Dwa pierwsze rodzaje błędów
wyczerpują

,

jakże

trafne

stwierdzenie

M.

Filara

określające konkretne sytuacje, w
których lekarz może ponieść
odpowiedzialność karną :
gdy leczy nie tak jak powinien,
gdy nie leczy choć powinien,
gdy leczy, choć nie powinien.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są:

- nagła, niespodziewana śmierć

po, uważanym

powszechnie za prosty, zabiegu operacyjnym lub w
przebiegu schorzenia uważanego za „łatwe do
wyleczenia”;

- wystąpienie ciężkich powikłań

, w tym

mieszczących się w granicach ryzyka leczniczego, z
którymi chory i jego rodzina nie liczyli się;

- udzielenie świadczeń zdrowotnych, na które wg
pacjenta nie wyraził on zgody;

- nie udzielenie pomocy choremu

przez wezwanego

lekarza, a zwłaszcza pozostawienie go w domu,
podczas gdy – zdaniem rodziny – wymagał on
hospitalizacji;

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są c.d.:

- styl pracy lekarzy i personelu pomocniczego

,

nasuwający wrażenie lekceważenia i braku
zainteresowania;

- nie przeprowadzanie lub przeprowadzanie zbyt
pobieżne badań fizykalnych

chorego, co budzi

podejrzenie o niemożności postawienia w takiej
sytuacji prawidłowego rozpoznania;

- nieprawidłowa ocena takich badań, albo
sprzeczność pomiędzy takimi samymi

, dokonanymi

przez różnych lekarzy, badaniami;

- udzielanie„bulwersujących” informacji

przez

niepowołane do tego osoby z personelu służby zdrowia
(pielęgniarki, sanitariuszy, salowe);

- osobista niechęć pacjenta do konkretnego
lekarza.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Największa ilość spraw dotyczy schorzeń:

• chirurgicznych,
• neurochirurgicznych,
• położniczych,
• internistycznych,
• pediatrycznych,
• neurologicznych,
• anestezjologicznych,
• wyjątkowo, aczkolwiek coraz częściej,
onkologicznych.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami popełniania błędów prze
lekarzy są:

• niewłaściwa interpretacja istniejących, nawet
typowych

dla

danego

schorzenia

lub

stanu

pourazowego, objawów;

• niewykorzystywanie dostępnych, a koniecznych w
określonej

sytuacji

zdrowotnej,

możliwości

diagnostycznych;

• podjęcie się świadczeń zdrowotnych mimo braku
odpowiednich kompetencji;

• nieuzasadniona zwłoka w przeprowadzeniu zabiegu
operacyjnego, najczęściej przesunięcie go z godzin
nocnych na godziny ranne;

• nieprawidłowości w leczeniu farmakologicznym;
• nieprawidłowości w organizacji działania całej
placówki medycznej lub oddziału, za które szeregowy
lekarz, co prawda nie odpowiada, ale na które się godzi,
narażając się na możliwość popełnienia błędów.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Pacjent

chce

być

prawidłowo leczony, czuć
się dobrze w placówce
służby zdrowia, na co
składać się muszą oprócz
dużych

możliwości

diagnostycznych

i

leczniczych,

godziwe

warunki bytu, prawidłowe
kontakty z lekarzami i
innymi

pracownikami

służby

zdrowia

oraz

prawidłowa opieka, dająca
poczucie
bezpieczeństwa.Pacjent
chce

być

wyleczony,

pragnie by przedłużono
mu życie.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Od wiedzy i świadomości chorego zależy czy znane
są mu pojęcia:

•ryzyka leczniczego,
•ryzyka operacyjnego,
•nietolerancji na leki,
•niepowodzenia leczniczego.

O powyższych, niepożądanych skutkach leczenia,
które nie wynikają z błędnego postępowania
lekarskiego, pacjent – w ramach realizacji prawa do
informacji o stanie zdrowia – winien być przystępnie
poinformowany przez lekarza.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Pacjent
niedoinformowany,
względnie nie będący w
stanie

pojąć

wyżej

wymienionych

określeń,

nastawiony w dodatku
negatywnie

do

służby

zdrowia jako całości, co
w dzisiejszych czasach
stało się wręcz normą,
brak korzystnych skutków
leczenia a zwłaszcza
pogorszenie

mimo

leczenia stanu zdrowia,
kojarzyć

będzie

z

nieprawidłowymi
działaniami lekarza.

Błąd medyczny - spojrzenie medyka

sądowego

Sprawę

-

jak

się

mówi

powszechnie

-

„przeciwko

lekarzom” wszczyna w sprawie
karnej

zawiadomienie

o

przestępstwie, w sprawie cywilnej
pozew.

Zarzuty

są

w

tych

dokumentach

formułowane

różnie; zależy to od wiedzy,
kultury i stanu emocjonalnego
pacjenta

lub

jego

rodziny.

Niestety, niejednokrotnie są pełne
inwektyw dla lekarzy, oskarżeń o
najcięższe zbrodnie ; pierwotna
ciężkość stanu chorego przestaje
mieć znaczenie, a nawet i za ten
stan wyjściowy lekarze stają się
odpowiedzialni.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Zagadnienia związane z

odpowiedzialnością, zwłaszcza karną, lekarza
za popełniony błąd to obszerny,
przekraczający ramy niniejszego opracowania
temat. Lekarz popełnia błąd w stosunku do
człowieka chorego lub w stanie pourazowym.
Oba te stany same przez się niosą określone
ryzyko, nawet przy prawidłowo postawionym
rozpoznaniu i zastosowanym leczeniu. Bardzo
trudno jest ustalić, a czasem jest to nawet
niemożliwe, jakie skutki spowodowało
schorzenie, a jakie popełniony ewentualnie
błąd.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których
rokowania były bardzo złe, a leczenie
stwarzało niewielkie, ale jednak stwarzało
szanse na uratowanie życia. W znaczącej
ilości przypadków nie można zatem obarczać
lekarza odpowiedzialnością za negatywne
skutki schorzenia czy śmierć chorego. Można
natomiast mówić o zmniejszeniu szansy na
uniknięcie takich skutków, względnie o
narażeniu na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia bądź doznania
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.