Wprowadzenie

Wprowadzenie

do myśli politycznej

do myśli politycznej

czasów najnowszych

czasów najnowszych

Wykład 2

Wykład 2

Suwerenność

Suwerenność

ludu

ludu

Art. 4

Art. 4

Władza zwierzchnia w

Władza zwierzchnia w

Rzeczypospolitej Polskiej należy do

Rzeczypospolitej Polskiej należy do

Narodu.

Narodu.

Naród sprawuje władzę przez swoich

Naród sprawuje władzę przez swoich

przedstawicieli lub bezpośrednio

przedstawicieli lub bezpośrednio

Ludu, czy Narodu?

Ludu, czy Narodu?

Joseph

Joseph

Sieyès

Sieyès

:

:

Wszelka władza publiczna bez różnicy

Wszelka władza publiczna bez różnicy

stanowi emanację woli powszechnej,

stanowi emanację woli powszechnej,

wszystko pochodzi od ludu, czyli od

wszystko pochodzi od ludu, czyli od

Narodu. Obydwa te terminy należy

Narodu. Obydwa te terminy należy

postrzegać jako synonimy.

postrzegać jako synonimy.

Jednakże …

Jednakże …

Olbrzymia większość obywateli […] nie umie

Olbrzymia większość obywateli […] nie umie

oceniać ustaw ani projektów oddanych im

oceniać ustaw ani projektów oddanych im

do rozpatrzenia. Brak im tego wykształcenia

do rozpatrzenia. Brak im tego wykształcenia

– aby zrozumieć projekty i wolnego czasu,

– aby zrozumieć projekty i wolnego czasu,

aby je studiować. … albo większość z

aby je studiować. … albo większość z

zamkniętymi oczami uchwali projekt,

zamkniętymi oczami uchwali projekt,

którego nie rozumie; albo projekt, sam

którego nie rozumie; albo projekt, sam

przez się doskonały, zostanie odrzucony z

przez się doskonały, zostanie odrzucony z

powodu jakiegoś postanowienia – choćby

powodu jakiegoś postanowienia – choćby

drugorzędnego, przeciw któremu zwróci się

drugorzędnego, przeciw któremu zwróci się

przesąd ludowy …

przesąd ludowy …

Skoro Lud się nie nadaje

Skoro Lud się nie nadaje

…

…

to może

to może

Naród?

Naród?

A jaka właściwie jest

A jaka właściwie jest

różnica?

różnica?

Kontrowersja pojawiła się już w 1789 r.

Kontrowersja pojawiła się już w 1789 r.



S. ludu – każdy obywatel jest suwerenem w

S. ludu – każdy obywatel jest suwerenem w

części ułamkowej,

części ułamkowej,



Wiąże się z ideą demokracji bezpośredniej

Wiąże się z ideą demokracji bezpośredniej



S. narodu – Naród obejmuje nie tylko

S. narodu – Naród obejmuje nie tylko

aktualnych obywateli ale i przyszłe pokolenia

aktualnych obywateli ale i przyszłe pokolenia



Lud, nie jest suwerenem, lecz pozwala działać

Lud, nie jest suwerenem, lecz pozwala działać

suwerenowi (Narodowi) wybierając jego

suwerenowi (Narodowi) wybierając jego

przedstawicieli

przedstawicieli



Wiąże się z ideą demokracji reprezentacyjnej i

Wiąże się z ideą demokracji reprezentacyjnej i

mandatem wolnym

mandatem wolnym



Z ideą „postępu”

Z ideą „postępu”

Wracajmy do

Wracajmy do

suwerenności ludu

suwerenności ludu

O co chodzi?

O co chodzi?



Odejście od zasady suwerenności

Odejście od zasady suwerenności

wywodzonej od Boga

wywodzonej od Boga



Daje wyraz antropologii

Daje wyraz antropologii

indywidualistycznej

indywidualistycznej



Wolne i równe jednostki tworzą

Wolne i równe jednostki tworzą

wspólnotę polityczną i powołują jej

wspólnotę polityczną i powołują jej

władzę

władzę



Wiąże się z ideą umowy społecznej

Wiąże się z ideą umowy społecznej

Jan Jakub Rousseau

Jan Jakub Rousseau

„

„

Znaleźć formę zrzeszenia, która

Znaleźć formę zrzeszenia, która

by

by

broniła

broniła

i chroniła całą wspólną siłą

i chroniła całą wspólną siłą

osobę i dobra każdego

osobę i dobra każdego

członka, i

członka, i

przy której każdy, łącząc się ze

przy której każdy, łącząc się ze

wszystkimi, słuchałby jednak tylko

wszystkimi, słuchałby jednak tylko

siebie i

siebie i

pozostał równie wolnym

pozostał równie wolnym

jak

jak

poprzednio”. Oto problem

poprzednio”. Oto problem

zasadniczy, który rozwiązuje umowa

zasadniczy, który rozwiązuje umowa

społeczna

społeczna

Wola powszechna

Wola powszechna

Jeżeli więc usuniemy z umowy społecznej to, co

Jeżeli więc usuniemy z umowy społecznej to, co

nie stanowi jej istoty, zobaczymy, że sprowadza

nie stanowi jej istoty, zobaczymy, że sprowadza

się ona do następującej treści: „Każdy z nas

się ona do następującej treści: „Każdy z nas

społem oddaje swoją osobę i całą swą potęgę

społem oddaje swoją osobę i całą swą potęgę

pod naczelne kierownictwo woli powszechnej i

pod naczelne kierownictwo woli powszechnej i

traktujemy każdego członka, jako część

traktujemy każdego członka, jako część

niepodzielną całości".

niepodzielną całości".

Ten akt zrzeszenia tworzy natychmiast, w

Ten akt zrzeszenia tworzy natychmiast, w

miejsce prywatnej osoby każdego kontrahenta,

miejsce prywatnej osoby każdego kontrahenta,

ciało moralne i zbiorowe, które złożone jest z

ciało moralne i zbiorowe, które złożone jest z

tylu członków, ile zgromadzenie liczy głosów …

tylu członków, ile zgromadzenie liczy głosów …

Dwie konsekwencje

Dwie konsekwencje

1.

1.

Machanicyzacja polityki

Machanicyzacja polityki

2.

2.

Groźba demokratycznej

Groźba demokratycznej

tyranii

tyranii

Machanicyzacja

Machanicyzacja

polityki

polityki

Jan Jakub Rousseau:

Jan Jakub Rousseau:

„

„

Wola powszechna jest zawsze słuszną i

Wola powszechna jest zawsze słuszną i

zmierza zawsze ku korzyści ogólnej; nie

zmierza zawsze ku korzyści ogólnej; nie

wynika stąd jednak, ażeby obrady ludowe

wynika stąd jednak, ażeby obrady ludowe

odznaczały się zawsze tą samą poprawnością

odznaczały się zawsze tą samą poprawnością

…

…

Gdyby lud dostatecznie uświadomiony

Gdyby lud dostatecznie uświadomiony

obradował, a obywatele nie mieli uprzednio

obradował, a obywatele nie mieli uprzednio

żadnego porozumienia między sobą, to z

żadnego porozumienia między sobą, to z

wielkiej liczby drobnych różnic wynikłaby

wielkiej liczby drobnych różnic wynikłaby

zawsze wola powszechna i obrady byłyby

zawsze wola powszechna i obrady byłyby

zawsze odpowiednie”.

zawsze odpowiednie”.

demokratyczna

demokratyczna

tyrania

tyrania

zwierzchnik, który składa się tylko z jednostek, nie

zwierzchnik, który składa się tylko z jednostek, nie

ma i nie może mieć interesów im przeciwnych;

ma i nie może mieć interesów im przeciwnych;

skutkiem tego władza zwierzchnicza nie wymaga

skutkiem tego władza zwierzchnicza nie wymaga

wcale gwarancji wobec jednostek, gdyż jest

wcale gwarancji wobec jednostek, gdyż jest

niemożliwym, ażeby ciało chciało szkodzić

niemożliwym, ażeby ciało chciało szkodzić

wszystkim swym członkom; a zobaczymy dalej,

wszystkim swym członkom; a zobaczymy dalej,

że nie można szkodzić żadnemu z nich z osobna.

że nie można szkodzić żadnemu z nich z osobna.

Zwierzchnik, przez to samo że istnieje, jest

Zwierzchnik, przez to samo że istnieje, jest

zawsze w zupełności tym, czym być powinien

zawsze w zupełności tym, czym być powinien

[…] Jak natura daje każdemu człowiekowi

[…] Jak natura daje każdemu człowiekowi

władzę absolutną nad wszystkimi jego

władzę absolutną nad wszystkimi jego

członkami, tak

członkami, tak

umowa społeczna daje ciału

umowa społeczna daje ciału

politycznemu władzę absolutną nad wszystkimi

politycznemu władzę absolutną nad wszystkimi

jego członkami

jego członkami

To samo u Kanta

To samo u Kanta

Władza ustawodawcza może przysługiwać

Władza ustawodawcza może przysługiwać

jedynie zjednoczonej woli ludu. Ponieważ

jedynie zjednoczonej woli ludu. Ponieważ

zaś od niej ma pochodzić wszelkie prawo,

zaś od niej ma pochodzić wszelkie prawo,

jej ustawy nie mogą nikogo krzywdzić.

jej ustawy nie mogą nikogo krzywdzić.

Gdy bowiem ktoś rozporządza czymś, co

Gdy bowiem ktoś rozporządza czymś, co

dotyczy innej osoby, wówczas zawsze jest

dotyczy innej osoby, wówczas zawsze jest

możliwe, że wyrządza jej przez to

możliwe, że wyrządza jej przez to

krzywdę; nie jest to jednak możliwe, gdy

krzywdę; nie jest to jednak możliwe, gdy

decyduje o samym sobie, gdyż

decyduje o samym sobie, gdyż

volenti non

volenti non

fit iniuria.

fit iniuria.

… dlatego wola ustawodawcy

… dlatego wola ustawodawcy

jest wolą niedopuszczającą krytyki.

jest wolą niedopuszczającą krytyki.

Ale…

Ale…

„…

„…

Rozpatrywana abstrakcyjnie,

Rozpatrywana abstrakcyjnie,

suwerenność ludu nie powiększa

suwerenność ludu nie powiększa

bynajmniej sumy wolności osób

bynajmniej sumy wolności osób

pojedynczych; a gdyby owej

pojedynczych; a gdyby owej

suwerenności zakreślono obszerniejsze

suwerenności zakreślono obszerniejsze

granice niż mieć powinna, wolność

granice niż mieć powinna, wolność

mogłaby zginąć mimo tej zasady, a

mogłaby zginąć mimo tej zasady, a

nawet za przyczyną tej zasady.

nawet za przyczyną tej zasady.

Beniamin Constant

Beniamin Constant

I kontynuował …

I kontynuował …

W społeczeństwach ufundowanych na suwerenności

W społeczeństwach ufundowanych na suwerenności

ludu, żadna jednostka żadna klasa nie ma prawa

ludu, żadna jednostka żadna klasa nie ma prawa

narzucać reszcie swej woli; ale wszak także całe

narzucać reszcie swej woli; ale wszak także całe

społeczeństwo nie posiada nieograniczonej władzy

społeczeństwo nie posiada nieograniczonej władzy

nad swymi członkami … tak, aby mogli udzielnie

nad swymi członkami … tak, aby mogli udzielnie

zarządzać egzystencją pojedynczych osób.

zarządzać egzystencją pojedynczych osób.

Owszem jest część ludzkiej egzystencji, która z

Owszem jest część ludzkiej egzystencji, która z

konieczności pozostaje osobistą i niepodległą,

konieczności pozostaje osobistą i niepodległą,

która prawnie znajduje się poza wszelką

która prawnie znajduje się poza wszelką

kompetencją społeczną. Suwerenność istnieje

kompetencją społeczną. Suwerenność istnieje

tylko w sposób ograniczony i względny. Tam, gdzie

tylko w sposób ograniczony i względny. Tam, gdzie

zaczyna się egzystencja indywidualna, kończy się

zaczyna się egzystencja indywidualna, kończy się

jurysdykcja suwerenności. Jeśli społeczeństwo

jurysdykcja suwerenności. Jeśli społeczeństwo

linię tę

linię tę

przekroczy, dopuszcza się takiej samej

przekroczy, dopuszcza się takiej samej

zbrodni, jak despota (Beniamin Constant)

zbrodni, jak despota (Beniamin Constant)

Tylko, że …

Tylko, że …



Kto wyznacza tę linię?

Kto wyznacza tę linię?



Czy ona istnieje

Czy ona istnieje

obiektywnie?

obiektywnie?



Czy może istnieje ktoś, kto

Czy może istnieje ktoś, kto

winien kontrolować lud ?

winien kontrolować lud ?

Jeśli ktoś winien

Jeśli ktoś winien

kontrolować lud

kontrolować lud



to kto miałby nim być?

to kto miałby nim być?



A może nie ktoś, lecz coś ?

A może nie ktoś, lecz coś ?



Czy tak kontrolowany lud,

Czy tak kontrolowany lud,

byłby wciąż suwerenem?

byłby wciąż suwerenem?

Może wystarczy…

Może wystarczy…



Mechaniczna gwarancja proceduralna?

Mechaniczna gwarancja proceduralna?

„ …

„ …

we właściwie ustanowionej wspólnocie,

we właściwie ustanowionej wspólnocie,

gdzie dobro ogółu tak jest traktowane, jak być

gdzie dobro ogółu tak jest traktowane, jak być

powinno, władza

powinno, władza

ustawodawcza

ustawodawcza

jest złożona w

jest złożona w

ręce różnych osób, które w określonym czasie

ręce różnych osób, które w określonym czasie

gromadzą się sprawując same lub w

gromadzą się sprawując same lub w

połączeniu z kimś innym władzę tworzenia

połączeniu z kimś innym władzę tworzenia

praw. Po dokonaniu zaś tego rozchodzą się i

praw. Po dokonaniu zaś tego rozchodzą się i

podlegają prawom, które tworzyli. Stanowi to

podlegają prawom, które tworzyli. Stanowi to

dla nich nowe, silne zobowiązanie, by tworząc

dla nich nowe, silne zobowiązanie, by tworząc

prawo mieli na uwadze dobro publiczne”.

prawo mieli na uwadze dobro publiczne”.

John Locke,

John Locke,

Drugi traktat o rządzie

Drugi traktat o rządzie

, par.143.

, par.143.

A jeśli ta granica …

A jeśli ta granica …

miałaby być obiektywna, to:

miałaby być obiektywna, to:



Czy istnieje przed-polityczny ład

Czy istnieje przed-polityczny ład

moralny z którego ona wynika?

moralny z którego ona wynika?



Skąd się bierze ten ład?

Skąd się bierze ten ład?



Czy suweren wiązany przez

Czy suweren wiązany przez

jakieś normy, to „prawdziwy"

jakieś normy, to „prawdziwy"

suweren?

suweren?

Za tydzień

Za tydzień

Demokratyczne państwo prawa i art. 2.

Demokratyczne państwo prawa i art. 2.

