Wpływ

alkoholu

na

zdrowie

człowieka

Krystyna i Aleksander Wędrychowscy,

Krystyna i Aleksander Wędrychowscy,

kl. II GB

kl. II GB

Alkohol etylowy

Alkohol etylowy

Alkohol etylowy

• W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna, łatwopalna ciecz o

charakterystycznej woni i piekącym smaku. Na powietrzu pali się słabo
widocznym niebieskawym płomieniem.

• Miesza się z wodą w dowolnym stosunku i jako taki jest stosowany jako

średniopolarny rozpuszczalnik organiczny.

• Mieszanina 95,6% etanolu z wodą jest popularnie nazywana spirytusem.

Jest to mieszanina azeotropowa i dlatego nie można uzyskać przez
prostą destylację etanolu 100%. Etanol 100% jest nazywany alkoholem
absolutnym, a do jego otrzymywania stosowana jest destylacja
azeotropowa w układzie etanol-woda-benzen. Po dodaniu niewielkiej
ilości benzenu najpierw wrze potrójny azeotrop: benzen-etanol-woda ,
później azeotrop: etanol-benzen, na końcu zaś destyluje czysty
bezwodny etanol. Możliwe jest też związanie wody z 95,6% etanolu
przez dodanie tlenku wapnia lub bezwodnego siarczanu(VI) magnezu lub
siarczanu(VI) sodu. Etanol absolutny jest higroskopijny i pochłania wodę
z powietrza, należy więc przechowywać go w szczelnie zamkniętych
naczyniach. Całkowicie bezwodny etanol (zawartość wody < 100 ppm)
uzyskuje się przez destylację znad etanolanu magnezu w układzie
zabezpieczonym przed dostępem powietrza.

Alkohol etylowy

Otrzymywanie i zastosowanie

• Etanol do celów spożywczych otrzymuje się w wyniku fermentacji

alkoholowej. Podstawowymi surowcami do produkcji etanolu są: buraki

cukrowe, trzcina cukrowa, ziemniaki, i wiele innych roślin.

• W farmacji etanol wykorzystywany jest m.in. jako rozpuszczalnik do

sporządzania niektórych leków. W recepturach nazywany bywa Ethanolum i

Aethanolum, z podaniem stężenia w stopniach (procentach objętościowych)

(np. Ethanolum 95°, Aethanolum 95°). Do określenia etanolu 95° używa się

też nazwy: Spiritus Vini rectificatus. Farmakopea Polska VI podaje stężenie

etanolu recepturowego wynoszące 96%.

• Cena prostych napojów alkoholowych (czystych wódek i spirytusu

spożywczego) w wielu krajach wynika z podatków nakładanych na te

produkty, a nie z kosztów ich produkcji. Rzeczywisty koszt wytworzenia 1 l

spirytusu to ok. 0,50 euro, gdy jest on otrzymywany przez fermentację i

jeszcze taniej jeśli pochodzi z syntezy bezpośredniej.

• Etanol do celów przemysłowych jest często produkowany poprzez

bezpośrednią syntezę z gazu syntezowego (mieszaniny CO, H

2

i H

2

O), która

prowadzi do czystszego chemicznie etanolu. Etanol jest tanim w produkcji

surowcem i jest jednocześnie stosunkowo niegroźny dla środowiska, dlatego

jest wykorzystywany jako rozpuszczalnik w przemyśle chemicznym.

Stosowany jest także jako paliwo napędowe np. w Brazylii 86%

sprzedawanych nowych aut jest przystosowanych do spalania etanolu.

Napoje alkoholowe

Piwo, wino i wódka zawierają ten sam
alkohol etylowy, tylko w rożnych
stężeniach.

Problemy związane z

alkoholem

Problemy społeczne spowodowane alkoholem dotyczą:

• pijącej jednostki (m.in. bezrobocie, samobójstwa, skrócenie długości

życia osób uzależnionych o 10-20 lat, zaburzenia rozwoju

psychofizycznego i kariery edukacyjnej nastolatków, bezdomność i

włóczęgostwo,)

• życia rodzinnego (m.in. kłótnie, przemoc, niechciane ciąże,

demoralizacja, dewiacje seksualne, zubożenie, rozkład rodziny,

zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne u dzieci i innych

członków rodziny itp.),

• środowiska pracy (m.in. absencja - większa o ok. 30%, 30-70% spadek

wydajności, pogorszenie jakości, 2-3 krotnie większa wypadkowość),

• naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe (przestępczość -

ok. 25% ogólnej liczby, prowadzenie pojazdów - ok. 20% wypadków,

zachowania w miejscach publicznych m.in. agresja, wybryki

pseudokibiców itp.)

• przestępstwa i wykroczenia związanych z obrotem alkoholem

(nielegalna produkcja, import, sprzedaż napojów alkoholowych,

sprzedaż alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, zabroniona prawem

reklama, kryptoreklama).

Problemy związane z

alkoholem

Alkohol jest przyczyną wielu różnorodnych problemów

społecznych i zdrowotnych, których rozpowszechnienie

jest ściśle związane z wielkością spożycia.
Rzeczywiste spożycie alkoholu w Polsce szacowane jest

w ostatnich latach na 9,5-10 l. 100% alkoholu na głowę

mieszkańca. Spożycie rejestrowane jest zwykle niższe o

20-30% (np. w 1998 roku wynosiło ono 6,81 l.).
W latach 1990 - 1998 uległa poprawie struktura

spożycia alkoholu. Zmniejszył się udział napojów

spirytusowych w ogólnym spożyciu alkoholu i wynosił

35,2% (1990 r. - 60,89%). Stało się to poprzez

zwiększenie konsumpcji piwa do 39,65% (1990 r. -

24,36%) oraz wina do 25,11% (1990 r. - 14,74%).

Obecnie szacuje się, że napoje spirytusowe stanowią

ok. 50% ogólnego spożycia, wina ok. 20% a piwa ok.

30%.

Problemy związane z

alkoholem

Problemy zdrowotne dotyczą zarówno zdrowia fizycznego jak i

psychicznego. Wśród nich istotną role odgrywa uzależnienie od

alkoholu, które można określić jako stan psychiczny i fizyczny,

wynikający ze współdziałania organizmu i alkoholu. Stan ten

charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym

zawsze przymusem (trudną do odparcia chęcią) ciągłego lub okresowego

używania alkoholu po to, aby doświadczyć psychicznych efektów jego

działania lub aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jego braku.

Człowiek może uzależnić się równolegle od alkoholu i innych środków

(spożywanych, wdychanych czy przyjmowanych w formie zastrzyków).
Rozpoznawanie uzależnienia od alkoholu należy opierać na analizie

powiązanych ze sobą i powtarzających się objawów. Jednocześnie

konieczne jest uwzględnienie wpływu czynników wewnętrznych i

zewnętrznych,

stopnia

nasilenia

objawów

oraz

częstości

ich

występowania. Prawidłowo postawiona diagnoza zespołu uzależnienia od

alkoholu musi więc być wypadkową objawów somatycznych, psychicznych

i społecznych, występujących w ramach określonego kręgu kulturowego.
W krajach, gdzie spożycie alkoholu na jednego mieszkańca waha się w

granicach ok. 8 l. 100% alkoholu na głowę mieszkańca, osoby uzależnione

od alkoholu stanowią 5-10% populacji, w krajach gdzie jest ono wyższe

odsetek osób uzależnionych może być istotnie większy.

Objawy ostrzegawcze

•

Niebezpieczeństwo uzależnienia od alkoholu pojawia się w chwili, kiedy człowiek zauważa, że
działanie alkoholu odpręża i daje ulgę, redukuje napięcie i niepokój, osłabia poczucie winy,
ośmiela, ułatwia zaśnięcie czy pobudza do działania.

•

Stopniowo, osoba zagrożona uzależnieniem zaczyna poszukiwać, inicjować i organizować
okazje do wypicia, pije z chciwością, wyprzedza kolejki, powtarzają się przypadki upicia, a
także pije alkohol pomimo zaleceń lekarskich, sugerujących konieczność powstrzymywania się
od picia.

•

Wkrótce zaczyna być dumna z tego, że może wypić większą niż uprzednio ilość alkoholu (tzw.
mocna głowa świadcząca o wzroście tolerancji na alkohol), ale jednocześnie pojawia się
niepokój spowodowany trudnościami w odtworzeniu wydarzeń, które miały miejsce podczas
picia (tzw. palimpsesty alkoholowe, "urwane filmy", "przerwy w życiorysie").

•

Osoby, które uprzednio piły wyłącznie w sytuacjach towarzyskich zaczynają pić samotnie i do
tego w ukryciu. Coraz częściej powtarzają się przypadki prowadzenie samochodu po niewielkiej
nawet ilości alkoholu.

•

Osoba "wchodząca" w uzależnienie stara się unikać rozmów na temat swojego picia, a później
reaguje gniewem bądź agresją na sygnały sugerujące potrzebę ograniczenia picia oraz w
sytuacjach utrudniających dostęp do alkoholu.

•

Kiedy zaczyna sobie zdawać sprawę z tego, że jej picie różni się od picia innych osób
podejmuje "ciche" próby ograniczania picia po to, aby udowodnić sobie, że jeszcze posiada
kontrolę nad piciem alkoholu.

Działanie na organizm

człowieka

Alkohol etylowy szybko przedostaje się do krwioobiegu – już w ciągu 5–10

minut po spożyciu można go wykryć we krwi. W ciągu 15 minut

wchłonięciu ulega 50% spożytej dawki. Po pewnym czasie stabilizacji

stężenia alkoholu etylowego w tkankach, rozpoczyna się proces jego

eliminacji. Jest to w 90% eliminacja enzymatyczna, a w 10% usuwanie w

postaci niezmienionej z moczem i powietrzem wydychanym.

Metabolizowanie alkoholu etylowego przebiega w komórkach wątrobowych

(hepatocytach) przy udziale trzech enzymów. Są to: MEOS,

dehydrogenaza alkoholowa, katalaza.

Etanol jest substancją narkotyczną z kategorii depresantów. W małych

dawkach – rzędu 30–35 ml (duże piwo, dwa kieliszki wódki) wywołuje on

stan pobudzenia, przyspieszone bicie serca, rozszerzenie źrenic,

zaprzestanie odczuwania zmęczenia i ogólną poprawę nastroju. U zdrowej,

młodej osoby, która do tej pory nie spożywała alkoholu, wypicie 100 g

etanolu (ok. 1/4 l wódki) powoduje już zwykle stan silnego zamroczenia –

objawiający się utratą sprawności ruchowej, problemami z utrzymaniem

równowagi, utratą kontroli nad własnymi emocjami. W skrajnych

postaciach zamroczenie alkoholowe przejawia się czasami całkowitą utratą

świadomości i zanikami pamięci, zanika zdolność koncentracji i oceny

sytuacji, pamięć, mowa, widzenie staje się nieostre. Często alkohol leży u

podstaw zachowań agresywnych i impulsywnych, a zaburzenie zdolności

logicznego myślenia może powodować nieporozumienia, przez co osoby

nadużywające alkoholu często wdają się w bójki.

Działanie na organizm

człowieka

Miara mocy uzależniającej wg Instytutu Cato dla nikotyny wynosi 100,

dla etanolu 81, dla marihuany 21. Systematyczne spożywanie – nawet w

niewielkich ilościach – prowadzi do pełnego, fizycznego uzależnienia.

Nagłe odstawienie lub zmniejszenie spożywania alkoholu powoduje

wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego, a u ok. 5% alkoholików

– majaczenia alkoholowego. Zespół uzależnienia od etanolu bywa

nazywany także alkoholizmem.

Alkohol spowalnia aktywność ośrodkowego układu nerwowego, przez co

zażywający go ludzie odczuwają odprężenie, podwyższoną pewność

siebie, mimo że ich mowa oraz koordynacja ruchów zostają zaburzone.

Spożywaniu alkoholu towarzyszy złudne uczucie ciepła. Bierze się to

stąd że alkohol przyśpiesza wymianę ciepła pomiędzy otoczeniem a

organizmem poprzez przyspieszenie krążenia i rozszerzenie naczyń

krwionośnych. Tak więc efekt rozgrzania wystąpi jedynie w ciepłym

pomieszczeniu. Na mrozie nastąpi krótkotrwałe uczucie ciepła,

następnie przyspieszenie wychłodzenia ciała co może doprowadzić do

hipotermii a następnie śmierci.

Działanie na organizm

człowieka

Znaczne upojenie alkoholowe może skutkować ostrym

nieżytem żołądka, a nawet prowadzić do groźnego

krwotocznego zapalenia żołądka. Spożywanie działa

niszcząco również na wątrobę, początkowo powodując

jej odwracalne stłuszczenie, a po wielu latach picia

nieodwracalną marskość, co przekłada się na

komplikacje w przetwarzaniu substancji odżywczych

trafiających do organizmu podczas trawienia. Do

objawów marskości wątroby należą obrzęki, żółtaczka,

podbarwienie skóry i białkówek oczu, puchlina brzuszna

i krwawe wymioty.

Spożycie alkoholu etylowego jest związane ze

zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka dna jamy

ustnej, raka gardła, krtani, przełyku i wątroby (w

przypadku wystąpienia marskości tego narządu) oraz

prawdopodobnie raka piersi, okrężnicy i odbytnicy.

Alkohol zmniejsza aktywność leukocytów, co powoduje

spadek

sprawności

układu

odpornościowego.

U

alkoholików zmniejsza się wytwarzanie trombocytów.

Pod wpływem etanolu może się również zmniejszać

potencja, mimo odczuwanego często w stanie

nietrzeźwym podniecenia seksualnego.

Spożywanie alkoholu etylowego podczas ciąży może

prowadzić do wystąpienia u dziecka alkoholowego

zespołu płodowego.

Neurofarmakologia

Działanie alkoholu na komórki mózgu

jest wielokierunkowe. Alkohol wpływa

na

błony

komórkowe

neuronów

zwiększając ich płynność, przez co

zaburzone

są

funkcje

kanałów

jonowych. Alkohol wchodzi także w

bezpośrednie interakcje z receptorami

GABA, NMDA, a także z receptorami

acetylocholiny i serotoniny. Wykazano

istnienie

specyficznego

miejsca

wiążącego etanol na powierzchni tych

receptorów.

Wpływ

alkoholu

na

receptory może polegać na ich

pobudzeniu lub zahamowaniu. Pod

wpływem alkoholu dochodzi także do

uwalniania endorfiny i dopaminy co

warunkuje „nagradzające” działanie

alkoholu.

Regularne

nadużywanie

alkoholu powoduje „hiperaktywność”

receptorów NMDA i nieaktywność

receptorów GABA czego skutkiem jest

wystąpienie zespołu abstynencyjnego.

Definicje prawne

Polskie prawo definiuje:

• stan po użyciu alkoholu, gdy stężenie

alkoholu we krwi wynosi od 0,2 do 0,5 promila

(lub rejestruje się obecność alkoholu w

wydychanym powietrzu na poziomie od 0,1mg

do 0,25 mg w 1 dm

3

).

• stan nietrzeźwości, gdy stężenie alkoholu we

krwi wynosi powyżej 0,5 promila (lub rejestruje

się obecność alkoholu w wydychanym powietrzu

na poziomie powyżej 0,25 mg w 1 dm

3

).

– Ustawa

o

wychowaniu

w

trzeźwości

i

przeciwdziałaniu

alkoholizmowi

z

dnia

26

października 1982 roku (z późniejszymi

zmianami)

Objawy zatrucia alkoholem

stężenie

objawy

od 0,3 do 0,5
promila

Nieznaczne zaburzenia równowagi oraz euforia i obniżenie krytycyzmu,
upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz zaburzenia widzenia

do 0,7 promila

Zaburzenia sprawności ruchowej (niezauważalne osłabienie refleksu,
nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a także obniżenie samokontroli
oraz błędna ocena własnych możliwości, które często prowadzą do
fałszywej oceny sytuacji

do 2 promili

Zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie
progu bólu, spadek sprawności intelektualnej (błędy w logicznym
rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków itp.) pogłębiający się w
miarę narastania intoksykacji alkoholowej, opóźnienie czasu reakcji,
wyraźna drażliwość, obniżona tolerancja, zachowania agresywne,
pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi oraz przyspieszenie akcji
serca.

do 3 promili

Zaburzenia mowy (mowa bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia
równowagi, wzmożona senność, znaczne obniżona zdolność do kontroli
własnych zachowań

do 4 promili

Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, osłabienie lub zanik
odruchów fizjologicznych oraz głębokie zaburzenia świadomości
prowadzące do śpiączki

powyżej 4
promili

Głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i
naczyniowo-ruchowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez
alkohol.

W zależności od stężenia alkoholu we krwi występują określone objawy zatrucia
alkoholem:

Mity i fakty o alkoholu

W naszym społeczeństwie

krąży wiele mitów na

temat alkoholu a wiele

osób,

usiłując

usprawiedliwić

swoje

picie, dorabia do tego

odpowiednią

ideologię.

Oto przykłady najczęściej

głoszonych mitów i ich

konfrontacja z prawdą.

Mity i fakty o alkoholu

MIT: Alkohol jest dobrym środkiem "na rozgrzewkę"
FAKT: Wypicie alkoholu powoduje, na krótki czas poczucie ciepła

spowodowane napłynięciem do rozszerzonych naczyń skórnych ciepłej

krwi "ze środka" organizmu. Rozszerzone naczynia krwionośne

przyśpieszą wymianę ciepła z otoczeniem i tym samym jego utratę.

Ochłodzona krew wraca z powrotem "do środka", do narządów

wewnętrznych,

zaburzając

ich

funkcjonowanie.

Stąd

częste

przeziębienia (niejednokrotnie zapalenia oskrzeli czy płuc) u osób,

które po wypiciu alkoholu starały się gwałtownie ochłodzić na

chłodnym powietrzu.

MIT: Alkohol zapobiega chorobie wieńcowej i zawałom serca
FAKT: Wprawdzie spotykamy badania wykazujące, że picie niewielkich

ilości alkoholu wpływa "ochronnie" na serce, jednak należy do tego

rodzaju stwierdzeń podchodzić bardzo ostrożnie. Według tych badań

"ochronne" działanie alkoholu ma polegać na jego wpływie na

gospodarkę tłuszczową i opóźnianie procesu miażdżycowego. Niestety

nie jest wiadomo jaki będzie końcowy efekt systematycznego

spożywania, niewielkich nawet, ilości alkoholu.

Mity i fakty o alkoholu

MIT: Alkohol jest lekarstwem na sen
FAKT: Zaśnięcie po spożyciu alkoholu jest wynikiem

toksycznego działania alkoholu na mózg (zatrucia

alkoholem).

Sen

nie

jest

wówczas

naturalny

(fizjologiczny), a człowiek podczas takiego snu nie

wypoczywa w sposób właściwy.

MIT: Alkohol jest środkiem poprawiającym trawienie
FAKT: Prawda jest taka, że alkohol drażni i uszkadza

śluzówki, zaburza pracę jelit, utrudnia wchłanianie

pokarmów, a także upośledza funkcje takich narządów jak

wątroba

czy

trzustka,

które

są

niezbędne

do

prawidłowego przebiegu procesu trawienia. Osłabienie

procesów trawienia i zaburzenia wchłaniania pociągają za

sobą niedożywienie. Efektem niedożywienia mogą być

stany niedocukrzenia, które są szczególnie niekorzystne

dla mózgu i mogą spowodować jego uszkodzenie.

Mity i fakty o alkoholu

MIT: Alkohol leczy nerki
FAKT: Wprawdzie picie piwa bywa niekiedy zalecane

osobom cierpiącym na kamicę nerkową ("piasek w

nerkach") ze względu na jego działanie moczopędnie,

jednak słysząc taką propozycję, nawet od lekarza, należy

zawsze pamiętać o negatywnym wpływie alkoholu (bo piwo

to przecież także alkohol) na inne układy i narządy.

MIT: Alkohol poprawia odporność organizmu
FAKT: U osób z podwyższoną ciepłotą ciała i stanami

zapalnymi

alkohol

zmniejsza

odporność

obronną

organizmu poprzez ograniczenie aktywności białych ciałek

krwi, których zadaniem jest zwalczanie wszelkich infekcji.

Osłabienie systemu odpornościowego pod wpływem

alkoholu zwiększa podatność nie tylko na wszelkie

infekcje, ale także na wystąpienie choroby nowotworowej.

Akcja: Wyhamuj w porę!

Literatura

• Bohdan Woronowicz: Bez tajemnic o

uzależnieniach i ich leczeniu, Instytut
Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
2003

• Izabela Domitrz: Pacjent przewlekle

nadużywający alkoholu, Terapia
Uzależnienia i Współuzależnienia, nr
5 z 2007 r.

Źródła

• Alkohol – mity i fakty, Opracowanie: dr n. med. Bohdan

Tadeusz Woronowicz

Kierownik Ośrodka Terapii Uzależnień

w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
http://www.zdrowie.med.pl/alkohol/alk_01.html

• Stowarzyszenie Anonimowi Alkoholicy (AA)

www.anonimowi-alkoholicy.org.pl
http://www.aagalicja.cracow.pl

• Stowarzyszenie Śląskie Centrum Profilaktyki i

Psychoterapii http://noe.blox.pl

• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych
http://www.parpa.pl

http://www.niebotak.pl
http://www.wyhamujwpore.pl

Źródła

W prezentacji wykorzystano
następujące utwory:

• Whisky w wykonaniu zespołu Dżem
• Wyznanie skruszonego ochlapusa w

wykonaniu Stanisława Grzesiuka

Koniec