SPOŁECZNO-POZNAWCZE PODEJŚCIE DO
OSOBOWOŚCI

Wyróżnia 4 główne funkcje, jakie pełni
osobowość:

•Konstruowanie poznawcze

•Wartościowanie (ludzi, zdarzeń, i samego

siebie)

•Programowanie działań

•Procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji

Konstruowanie poznawcze: aktywny proces

nadawania znaczenia (sensu) naszym
doświadczeniom,

poprzez

• Strukturalizację percepcji społecznej

(np. upraszczanie obrazu świata społecznego poprzez
tworzenie stereotypów i teorii spiskowych)

• Konstruowanie obrazu siebie i możliwych „ja

”

(np. przypisywanie sobie trwałych i ogólnych cech;
generowanie różnych wariantów siebie w przyszłości
itp.);

• Generowanie (a) atrybucji przyczynowych i

myśli kontrfaktycznych, (b) oczekiwań, zadań,
planów, wyobrażeń

(nadawanie znaczenia i strukturalizowanie własnej
przeszłości i przyszłości)

.  

 

Wartościowanie (ludzi, zdarzeń, i

samego siebie), dzięki:

• identyfikacji z wartościami kulturowymi i

społecznie podzielanymi systemami

przekonań

(n.t. grupy własnej i grup obcych; dotyczących

duchowości i religii, ideologii społecznych itp.)

• internalizacji kodów moralnych

(np., wg. J. Haidta, kodu troski, sprawiedliwości,

lojalności,

autorytetu, świętości)

• rozwojowi standardów osobistych

(kryteriów, ze względu na które dokonujemy oceny

samych siebie, takich jak aspiracje osobiste,

zadania życiowe, postrzegane oczekiwania osób

znaczących, osobiste

standardy etyczne itp.).

Programowanie działań

• ustanawianie zadań życiowych i celów;

• konstruowanie i dobór programów działań;

• wybór strategii adekwatnych do wymogów

sytuacji.

Sterowanie przebiegiem działania:

procesy podmiotowej kontroli i

samoregulacji

• aktywacja i realizacja celów;

• monitorowanie własnych myśli, emocji,

intencji i zachowań;

• kontrola umysłu: m.in. tłumienie myśli i

impulsów, zarządzanie uwagą itp.;

• kontrola działania: deliberacyjny vs.

implementacyjny stan umysłu; odraczanie

gratyfikacji; samo-nagradzanie i samokaranie

itd.

KLASYKA POZNAWCZEJ TEORII

OSOBOWOŚCI

 

TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH

GEORGE’A KELLY'EGO

(1955)

• Modele człowieka w psychoanalizie,

psychologii S-R, i w podejściu

poznawczym.

• Podstawowy postulat: osobowość

„urządzeniem"do przewidywania

zdarzeń.  

• Konstrukt osobisty (opozycja pojęciowa,

pojęcie dwubiegunowe) – podstawowa

„cegiełka” budowy osobowości

GŁÓWNE TEZY TEORII KONSTRUKTOW

OSOBISTYCH

 Indywidualny system konstruktów

-

odpowiedzialny za

niepowtarzalny, osobisty charakter

doświadczenia.

(m. in. złożoność systemu a złożoność percepcji świata).

 Konstrukty

centralne

a konstrukty

peryferyjne.

(np. podobny do mnie-różny ode mnie; dowcipny-niedowcipny).

 System konstruktów a

przewidywanie

zachowania

ludzi.

 Rozwój

systemu konstruktów: znaczenie

konstruowania nowych zdarzeń.

 REP test

jako metoda pomiaru systemu

konstruktów.

TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ

(Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford, 1950).

 

Źródła teorii -

zainteresowanie wyjaśnieniem

psychologicznych uwarunkowań faszyzmu.

System wychowawczy

w rodzinie autorytarnej.

Psychodynamika

autorytaryzmu

.

Główne przejawy osobowości autorytarnej:

• uległość wobec autorytetów
• etnocentryzm i uprzedzenia
• antyintracepcja
• pesymistyczna wizja ludzkiej natury
• „czarno-białe” widzenie rzeczywistości

(nietolerowanie wieloznaczności)

 

OSOBOWOŚĆ DOGMATYCZNA, czyli UMYSŁ

ZAMKNIĘTY

(M. Rokeach,1957).

Główna teza:

Osobowość autorytarna to szczególne

wcielenie umysłu zamkniętego

(jego zawartość

treściowa może być różna, vide dogmatyczny wierzący

vs. dogmatyczny antyklerykał).

• Cechy

umysłu dogmatycznego : czarno-białe

widzenie rzeczywistości, niepodatność przekonań

na zmianę, niespójność sądów i przekonań.

• Dogmatyzm a przetwarzanie informacji

społecznych: Prymat

spójności afektywnej

nad

deskryptywną.

• Dogmatyzm a wiara w

absolutny autorytet

.

• Psychologiczne funkcje dogmatycznego systemu

przekonań:

obrona przed lękiem

.

OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM WIEDZY

 

W wyniku poznawania świata i siebie - formuje

wiedza osobista

: spontanicznie

wykorzystywana przez nas przy

interpretowaniu nowych doświadczeń

(konstruowaniu zdarzeń) i sterowaniu

zachowaniem.

 

Wiedza osobista to wiedza:

• naturalna

• gorąca

• słabo uświadamiana

(utajona, latentna)

• pragmatyczna

 

Wiedza zorganizowana w

schematach

poznawczych (uproszczonych, uogólnionych

reprezentacjach pewnych obiektów i relacji między

nimi, np.: schematach osób i ról społecznych;

reprezentacji własnej osoby; stereotypach grup i

kategorii społecznych itp.).

UŻYCIE WIEDZY

: kategorie (schematy)

ulegają

aktywizacji

, stając się

dostępne

poznawczo

(accessible). (wiedza o sobie, o

świecie jest nam dostępna "po kawałku", nigdy

jako całość).

  
 

O aktywizacji schematu

decyduje

• pojawienie się

sygnału wywołującego

(prime,

pryma), wyrazistego bodźca specyficznie

związanego z treścią tego schematu (np.

widok własnej twarzy; widok osoby

czarnoskórej)

• częstość

, z jaką schemat aktywizowany był

w przeszłości.

 
 

O użyciu zaktywizowanego schematu

decyduje

jego

dopasowanie do danych

(category fit;

applicability)

Zaktywizowany schemat wpływa na

:

- ukierunkowanie

uwagi

- kategoryzację

i interpretację nowej

informacji

- procesy

inferencyjne

(atrybucje, wnioskowanie

o cechach itp.)

- procesy

pamięciowe

(kodowanie w pamięci;

wydobywanie informacji pamięciowych)

- Oceny

- podejmowanie

decyzji

i kontrolę działania

(Fiske i Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)

 

  W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być

różne schematy, prymujące

różne perspektywy

poznawczo-ewaluatywne

prowadzą do

różnych

działań

.

Schematy a spójność ludzkich zachowań

Schematy (konstrukty) chronicznie

dostępne znajdują się w stałym
pogotowiu

(Higgins, 1990).

Dzięki temu, autoschematy zapewniają
ciągłość doświadczenia, międzysytuacyjna
spójność i stabilność zachowania.

 

Wiedza osobista ma dwa jakościowo

różne komponenty:

wiedzę

deklaratywną

(zwaną też wiedzą

faktualną, "wiedzą że") i

wiedzę

proceduralną,

"wiedzą jak"

(Winograd,

1975).

Wiedza deklaratywna

:

• jest łatwo dostępna świadomości (łatwa do

zadeklarowania)

• względnie łatwa do modyfikacji

• przetwarzanie informacji z jej udziałem

przebiega powoli

Wiedza proceduralna

- zawarta w

samych

procedurach przetwarzania

informacji

i sterowania zachowaniem

• jest trudno dostępna naszej świadomości

• trudna do modyfikacji

• przetwarzanie informacji z jej udziałem

przebiega bardzo szybko

Ze wspomnianymi rodzajami wiedzy związane

są dwa typy przetwarzania informacji:

przetwarzanie kontrolowane i przetwarzanie

automatyczne

(Bargh, 1994; Shiffrin i

Schneider, 1977).

 
 

Przetwarzanie kontrolowane

:

• zależne od zasobów poznawczych (uwagi, pamięci

roboczej)

• ma charakter sekwencyjny

• przebiega powoli, z wysiłkiem poznawczym
 
 

Przetwarzanie automatyczne

:

• niezależne od zasobów

• ma charakter równoległy

• przebiega bardzo szybko, bez wysiłku

poznawczego

Dwa systemy regulacji psychicznej: system

impulsywny vs. system refleksyjny

(Strack &

Deutsch, 2004).

SYSTEM IMPULSYWNY

:

automatyczny system

przetwarzania;

odpowiada za „szybkie” procesy (reakcje

emocjonalne, spontaniczne inferencje i intencje

behawioralne); oparty na reprezentacjach asocjacyjnych (tzw.

statystyce doświadczenia);

SYSTEM REFLEKSYJNY

:

„nadbudowany” nad

systemem regulacji automatycznej i

odpowiedzialny za meta-regulację naszej

aktywności

(np. samokontrolę, siłę woli, intencjonalną zmianę

zachowania, świadome uczenie się itp.).

Pracuje wolniej, uwzględnia bardziej odległą perspektywę

czasową działania, odpowiada za jego integrację z systemem

społecznie uzgodnionych standardów postępowania, czyli

systemem kulturowym.

ANALOGICZNE ROZRÓŻNIENIA: S. Epstein

(

system

doświadczeniowy vs. system racjonalny),

W.

Mischel

(system „gorący” vs. system „chłodny”)

.