PODEJŚCIA PSYCHOLOGICZNE

Podejście psychodynamiczne

Zajmuje się siłami psychicznymi, które - świadomie lub nie - oddziałują na umysł. Wewnętrzne pragnienia i motywy są siłami, które często ze sobą kolidują. Skutkiem takiej kolizji musi być jakaś zmiana. Rozwiązanie konfliktów powoduje rozwój i ożywienie, zaś nierozwiązanie lub niedostateczne rozwiązanie lęk i złe samopoczucie.

Freud - psychoanaliza i energia psychiczna

Ludzie są obdarzeni stała ilością energii psychicznej. Jego podejście nazywa się psychodynamicznym dla odzwierciedlenia poglądu, ze emocja jest energią - hamowana w jednej dziedzinie ujawnia się w innej, często niepożądanej.

Id, ego i superego

Na osobowość człowieka składają się trzy rodzaje sił - id, ego i superego. Są to interaktywne procesy o własnych źródłach i funkcjach.

1. Id

- dosłownie „to”

- oznacza procesy, które zdają się nie podlegać kontroli jednostki

- reprezentuje pierwotne popędy biologiczne i domaga się natychmiastowego zaspokojenia ich

- kieruje się zasadą przyjemności - pragnieniem natychmiastowego zaspokojenia impulsów i redukcji napięcia

- dąży do zaspokojenia zewnętrznego, jego popędy nie cofają się przed nieprzyzwoitością, a nawet przed niebezpieczeństwem

- nie troszczy się o rzeczywistość

- impulsy id są całkowicie nieświadome

2. Ego

- „ja”, określa zdolność radzenia sobie z rzeczywistością

- bierze pod uwagę rzeczywistość

- jedną z jego funkcji jest wyrażanie i zaspokajanie potrzeb id, lecz w zgodzie z wymaganiami rzeczywistości

- zastępuje zasadę przyjemności zasadą rzeczywistości

- bada rzeczywistość aby stwierdzić, czy ujawnienie jakiegoś impulsu jest bezpieczne czy stanowi zagrożenie

- powstrzymuje impulsy aż nadejdzie odpowiedni czas i stara się ukierunkować je na cele słuszne i osiągalne

- skuteczność ego zależy od jego zdolności wykorzystywania procesów myślowych (rozumowanie, pamiętanie, ocenianie, planowanie)

- jest organem wykonawczym osobowości, spełniającym potrzeby id taki sposób, aby zminimalizować negatywne skutki

- procesy ego są świadome, ponieważ muszą pośredniczyć pomiędzy pożądaniem, sumieniem a rzeczywistością

3. Superego

- „nadjaźń”, obejmuje procesy wykraczające poza rzeczywistość (sumienie, ideały, moralność)

- nie troszczy się o rzeczywistość

- ukierunkowuje działania na moralność, religię, ideały

- osoba zdominowana przez superego wydaje się sztywna i dogmatyczna, niezdolna do przeżywania przyjemności i nadmiernie wrażliwa na zakazy

- wiele procesów superego jest całkowicie nieświadomych.

Procesy regulujące rozwój osobowości normalnej i nienormalnej są takie same. Cechą odróżniającą osobowości jest sposób podziału energii psychicznej pomiędzy jej trzy składniki. W normalnej jest wykorzystywana równomiernie, a w nienormalnej nierównomiernie (id lub superego są zbyt silne dla ego).

Freud uważał, że większość reakcji pomiędzy składnikami osobowości zachodzi na poziomie nieświadomości (obejmującej zarówno fakty zapomniane jak i wyparte ze świadomości.

Lęk i mechanizmy obronne

Konflikty pomiędzy poszczególnymi składnikami osobowości powodują rodzaj psychicznego bólu, zwanego lękiem. Może on być świadomy lub nie, a jego obecność jest sygnałem występowania konfliktu. Nasila się, gdy człowiek czuje się bezradny i niezdolny do działania. Jego nasilenie zależy od przewidywanych konsekwencji dla „ja”.

Na ogół rozporządzamy skutecznymi strategiami łagodzenia lęku. Poza „przejmującym strachem” albo „ustępowaniem pola” potrafimy we własnym umyśle zmienić samo znaczenie i ważność niewygodnych popędów i impulsów (za pomocą strategii radzenia sobie lub za pomocą mechanizmów obronnych).

Rodzaje mechanizmów obronnych:

1. Wyparcie

Obrona polega w tym wypadku na nieświadomym wyrzucaniu z pamięci niepożądanych myśli lub zakazanych pragnień.

Wypierane są często wspomnienia afektywne (np. które wywołują wstyd). Wypierane fakty ujawniają się z jeszcze większą siłą, gdyż nie podlegają racjonalnej kontroli. Ich siła daje o sobie znać w normalnych fantazjach i snach, przejęzyczeniach, stanie hipnozy, w różnych stanach nienormalności psychicznej. Wyparcie może być niemal zupełne lub częściowe (wtedy niektóre jego aspekty mogą być dostępne świadomości).

2. Projekcja

Polega na przypisywaniu innym pewnych uczuć i przeżyć, do których sami się nie przyznajemy i zazwyczaj je wypieramy.

Projekcja odgrywa podwójną rolę w zaburzeniach psychicznych. Po pierwsze łagodzi niepokój (umożliwiając przypisywanie wywołujących lęk impulsów innym, a nie sobie). Po drugie projekcja może dostarczać uzasadnienia zachowań, które właściwie są zakazane.

3. Przemieszczenie

Strategia przemieszczenia jest wykorzystywana gdy człowiek przeredagowuje cel własnych emocji, zastępując prawdziwy ich przedmiot bardziej niewinnym i mniej groźnym.

4. Zaprzeczanie

Jest pozbywaniem się faktów zewnętrznych.

Występuje przeważnie wtedy, gdy zagrożone jest nasze poczucie bezpieczeństwa lub potrzeba miłości.

5. Sublimacja

Oznacza przeniesienie energii psychicznej z celów społecznie niepożądanych na cele konstruktywne i społecznie pożądane.

W teorii Freuda sublimacja jest równie krucha jak konstruktywna. W nowoczesnej psychoanalizie jest uważana za mocny i dojrzały, niezbędny dla zdrowia i powodzenia mechanizm obronny.

Teoretycy psychoanalizy po Freudzie

Neofreudyści rozwijali poglądy Freuda, ale też często się z nimi nie zgadzali. Różnili się przede wszystkim w pojmowaniu rozwoju psychoseksualnego i psychospołecznego. Różnica ta sprowadza się przede wszystkim do tego, czy człowiek jest zasadniczo istotą biologiczną czy społeczną.

Carl Jung

Wierzył w istnienie nieświadomości kolektywnej, składającej się ze śladów pamięciowych doświadczeń minionych pokoleń. Rodzimy się mądrzejsi niż myślimy (np. bojąc się ciemności, bo bali się go nasi przodkowie). Uniwersalne idee, z którymi przychodzimy na świat, to archetypy. Tworzą one podstawę osobowości i wyjaśniają, dlaczego ludzie nie tylko czerpią z doświadczeń, ale również starają się rozwijać i doskonalić.

Alfred Adler

Według niego cele naszego „ja” są bardziej sensowne. Zmierza ono do sprawowania władzy i wywierania wpływu, umożliwiając urzeczywistnianie naszego stylu życia, przekraczanie uwarunkowań wyposażenia genetycznego i wpływów środowiskowych.

Karen Horney

Lek podstawowy wyrasta raczej z potrzeb społecznych niż biologicznych.

Harry Stack Sullivan

Każde wyobrażenie osobowości jest złudzeniem i nie da się go oddzielić od kontekstu społecznego, w którym osobowość działa i jest postrzegana. Problemy psychiczne wynikają nie tylko z nieprawidłowości rozwoju społecznego, ale również polegają na niewłaściwych relacjach społecznych.

Erik Erikson

Twórca teorii rozwoju, która podkreśla psychospołeczną naturę człowieka i wzajemne oddziaływania jednostek i społeczeństwa. Wyróżnił osiem stadiów, w których rozwija się i zmienia - od wieku dziecięcego przez dorosłość do starości - osobowość człowieka.

Erich Fromm

Osobowość jest przede wszystkim społeczna. W miarę rozwoju człowiek czuje się izolowany od innych. Wielu ludzi cieszy się z wolności, ale próbuje wyjść z izolacji. Mogą to uczynić przez miłość i wspólną pracę (sposób konstruktywny) lub przez konformizm i uleganie autorytetom (sposób destrukcyjny).

Terapia psychodynamiczna

Krótkoterminowe terapie - ich celem jest również zmiana myśli i zachowań. Tak samo badają wczesne konflikty w kontekście obecnych relacji i uświadamiają to, co zostało wyparte. Tak samo zajmują się swobodnymi skojarzeniami, snami i oporem. Metody te umożliwiają wykorzystanie energii psychicznej do bardziej konstruktywnych celów i znalezienia bardziej konstruktywnych rozwiązań. Następuje złagodzenie lęku. Ustąpienie objawów jest tylko częścią terapii. Znacznie ważniejsza jest zmiana osobowości - postaw, spostrzeżeń i zachowania, które zostały zniekształcone przez wczesne doświadczenia.

Ocena teorii psychodynamicznej

1. mocne strony

Freud opracował metodę badania procesów psychodynamicznych i leczenia zaburzeń psychicznych, którą nazwano leczeniem rozmową.

O jej znaczeniu przesądza kilka czynników: 1) rzuca światło na nienormalne procesy i odziera je z tajemnicy (przywracał ludzi z zaburzeniami psychicznymi społeczeństwu); 2) wzbudzał optymistyczne oczekiwania, których do tej pory brakowało; 3) był prekursorem współczesnych prób.

2. Słabe strony

1) teoria jest trudna do zweryfikowania; 2) badania wykazują, że poglądy psychodynamiczne często nie mają uzasadnienia; 3) podkreślając role osoby, nie docenia się znaczenia sytuacji.

Niektóre trudności w uzasadnieniu/zakwestionowania teorii psychodynamicznych wynikają ze złożoności obrazu osobowości i zachowania (wiele zachowań uważa się za wieloprzyczynowe). Bardzo rzadko udaje się potwierdzić, że w danym przypadku naprawdę działa określony motyw nieświadomy (niedostrzegalny dla klienta i dlatego domniemywany przez terapeutę).Klientów zachęca się raczej do mówienia o swoich reakcjach niż o sytuacji, w jakiej się znajdują.

Psychoanaliza a model medyczny

Freud nie odrzucał podstawowego medycznego modelu nienormalności.

Model ten oznacza w istocie takie podejście do nienormalności, jakie reprezentują przedstawiciele nauk medycznych w stosunku do chorób organicznych. Polega ono na grupowaniu różnych występujących jednocześnie objawów w spójny zespół, a później na badaniu etiologii, czyli przyczyn tego zespołu. Uznaje się przy tym, że objawy nie stanowią samej choroby, lecz tylko odzwierciedlają etiologię, która jest jej podłożem.

Podejścia egzystencjalne i humanistyczne

Teoretycy egzystencjalni i humanistyczni zastanawiają się nad sprawami wolności i wyboru - odpowiedzialności i woli - oraz fundamentalnego lęku, jakim jest strach przed śmiercią.

Wolność i wybór

Teoretycy egzystencjalni:

- ludzie musza wykorzystywać swoją wolność do podejmowania prawdziwych wyborów na podstawie własnych pragnień i celów

- rozwój następuje wtedy, gdy człowiek bierze na siebie odpowiedzialność za swoje działanie i dąży do własnych celów wyznaczonych w drodze swobodnego wyboru.

1. Odpowiedzialność

Uznanie osobistej odpowiedzialności oznacza, że jesteśmy odpowiedzialni za sposób postrzegania świata i reagowania na nasze spostrzeżenia. Być odpowiedzialnym znaczy uświadamiać sobie, ze tworzymy własne „ja”, swój los, życie, przeznaczenie, uczucia i własne cierpienie.

Ogólnymi oznakami unikania odpowiedzialności jest posługiwanie się raczej stroną bierną niż czynną, unikanie wypowiedzi w pierwszej osobie oraz przypisywanie przyczyn aktualnych wydarzeń dawnym zjawiskom.

2. Zdolność wyrażania woli

Trudno ją jednoznacznie zdefiniować.

W psychologii mówi się o woli przynajmniej w dwóch znaczeniach:

- wola napominająca - inaczej siła woli (siła zaciśniętych zębów i naprężonych mięśni) - może być użyteczna, gdy zmuszamy się do pracy, zamiast się bawić)

- wola nastawiona na cel - rozwija się z nadziei, oczekiwań i kompetencji; jest raczej swobodnie wybranym pobudzeniem służącym przyszłości, która świadomie przyjmujemy.

Strach przed śmiercią

Według psychologów egzystencjalnych dominującym lękiem, z którego rozwija się większość psychopatologii, jest lęk przed śmiercią. Jest on najsilniejszy w dzieciństwie i najlepiej z tamtego okresu zapamiętany.

Strategie radzenia sobie ze strachem przed śmiercią:

1. Wyjątkowość

Jest to przeświadczenie, że prawa natury stosują się do wszystkich śmiertelników oprócz nas. Przekonanie o wyjątkowości przejawia się na wiele sposobów (np. ludzie śmiertelnie chorzy nie wierzą, że umierają - rozumieją prawa natury, ale uważają, ze z jakichś względów im nie podlegają). Przekonanie o swojej wyjątkowości jest źródłem wielu wartościowych cech charakteru (z przekonania o nietykalności może wynikać odwaga, a także ambicja i aktywność, zwłaszcza w dążeniu do władzy). W skrajnych sytuacjach nieświadoma wiara we własną wyjątkowość może prowadzić do różnych zaburzeń zachowania.

2. Fuzja

Od strachu przed śmiercią lub niebytem można się uchronić poprzez fuzję z innymi. Jest ona szczególnie użyteczna dla ludzi, u których strach przed śmiercią przybiera formę samotności. Przyłączając się do innych i nie wyróżniając się spośród nich mają nadzieje, że podzielą ich los (skoro większość ludzi żyje, wierzą że też będą żyć).Boją się osamotnienia, bo wierzą że oddzieleni utracą ochronę przed śmiercią. Fuzja może jednak unieszczęśliwiać człowieka, jeśli angażuje się w nieautentyczne lub niewłaściwe zachowania.

Terapia egzystencjalna

Ruch egzystencjalny i humanistyczny wyłonił terapeutów, którzy skupiają się na: 1) rozwijaniu niezależności; 2) woli ukierunkowanej na cel; 3) odpowiedzialności osobistej.

Zaburzenia woli występują u osób, które wiedzą, co trzeba zrobić, co powinny i co muszą zrobić, ale nie mają wyobrażenia o tym, czego chcą. Wiedzy o własnych pragnieniach może brakować z trzech powodów: 1) ludzie boją się chcieć (pragnienia czynią wrażliwszymi na porażki i cierpienia); 2) ludzie mogą nie wiedzieć, czego chcą z obawy przed odrzuceniem; 3) ludzie mogą nie wiedzieć czego pragną, ponieważ nie chcą, aby inni w magiczny sposób odgadywali ich życzenia i spełniali je.

Ocena podejścia egzystencjalnego

Trudno ocenić egzystencjalne podejście, do osobowości i jej zaburzeń ponieważ jest ono w rzeczywistości zbiorem teorii filozoficznych, a nie teorią naukową.

Do jego bardzo atrakcyjnych cech należy zgodność z potocznymi opiniami o osobowości. Podejście egzystencjalne jest w dużym stopniu odbiciem zdrowego rozsądku.

Podejście behawioralne

Behawioryzm jest próba odkrycia w laboratorium ogólnych praw uczenia się ludzi i zwierząt i zastosowania tych praw w całym społeczeństwie.

Założenia behawioryzmu:

1. Enwironmentalizm

Wszystkie organizmy (również człowiek) są kształtowane przez środowisko. O przyszłości decydujemy na podstawie skojarzeń z przeszłością. Dlatego nasze zachowanie zależy od kar i nagród.

2. Eksperymentalizm

Za pomocą eksperymentu można się przekonać, jaki aspekt środowiska wywołuje nasze zachowanie i jak można je zmienić. Jeśli podstawowy element zostanie wyeliminowany, to istniejąca cecha zaniknie. Jeśli podstawowy element zostanie przywrócony, to cecha ta pojawi się na nowo. Na podstawie metody eksperymentalnej można ustalić, co skłania ludzi do zapominania, lęku, walki i jak można zastosować te ogólne prawa w poszczególnych przypadkach.

3. Optymizm

Optymizm to przekonanie, że człowiek może się zmienić. Jeśli jednostka jest wytworem środowiska, a przez eksperymentowanie można poznać te elementy środowiska, które ją ukształtowały, to jednostka zmieni się, gdy zmieni się środowisko.

Te trzy założenia stosują się bezpośrednio do zachowań nienormalnych.

Według psychologów behawioralnych wyróżniamy dwa podstawowe procesy uczenia się, z których wywodzą się wszystkie zachowania:

1. Warunkowanie pawłowskie (klasyczne) - uczymy się przez nie, co z czym idzie w parze

2. warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - uczymy się przez nie co robić, aby uzyskać to czego chcemy i uchronić się przed tym, czego nie chcemy.

Warunkowanie pawłowskie

Twórcą jest Iwan Pawłow.

Przebieg eksperymentu:

BB - bodziec bezwarunkowy RB - reakcja bezwarunkowa

BW - bodziec warunkowy RW - reakcja warunkowa

Pokarm (BB) wywołuje ślinienie (RB).

BB (pokarm) → RB (ślinienie)

Tuż przed podaniem pokarmu prezentujemy dźwięk. Jest on bodźcem obojętnym, ale po kilkakrotnym połączeniu dźwięku z pokarmem wydzielanie śliny następuje po prezentacji dźwięku. Dźwięk staje się BW, ponieważ wywołuje RW. Zatem:

BW (dźwięk) → BB (pokarm) → RB (ślinienie)

Po kilkakrotnym połączeniu BW z BB:

BW (dźwięk) → RW (ślinienie)

Zjawisko warunkowania można wykorzystać w sytuacjach terapeutycznych, aby wyeliminować niepożądane zachowania.

Podstawowe zjawiska w warunkowaniu pawłowskim

Powtarzają się - niezależnie od gatunku, rodzaju bodźców i reakcji - dwa procesy.

1. Nabywanie

Jest uczeniem się reakcji na podstawie zgodności pomiędzy bodźcem warunkowym a bezwarunkowym.

2. Wygasanie

Jest utratą zdolności bodźca warunkowego do wywoływania uprzednio nabytej reakcji. Następuje wskutek prezentowania bodźca warunkowego bez następującego po nim bodźca bezwarunkowego.

Terapie pawłowskie

Polegają na wygaszaniu i są stosowane w przypadku fobii i innych zaburzeń lękowych.

1. Terapia ekspozycji

Pacjent jest na kilka godzin wprowadzany w sytuację fobiczną (rzeczywistą lub wyobrażoną). Gdy pierwotny uraz nie następuje, lęk słabnie.

Taka terapia łagodzi objawy lękowe.

2. Systematyczne odwrażliwianie (desensytyzacja)

Polega na tym, że pacjent wyobraża sobie kolejno coraz straszniejsze sceny związane z przedmiotem fobii i w tym samym czasie reaguje w sposób niezgodny z lękiem. Wygaszanie następuje po wystawieniu na bodziec warunkowy bez udziału bodźca bezwarunkowego i reakcji bezwarunkowej.

Warunkowanie sprawcze

Podstawową zasadę warunkowania sprawczego - prawo efektu - sformułował Edward Thorndike, a jego pracę udoskonalił i spopularyzował Burrhus Skinner (który sformułował też najważniejsze pojęcia tego warunkowania).

Prawo efektu mówi, że jeśli w danej sytuacji bodźcowej podejmowana jest reakcja, która ma pozytywne skutki, to reakcja ta będzie wykazywała tendencję do powtarzania się, a gdy jej skutki są negatywne, to będzie wykazywała tendencję do zaniku.

Pojęcia warunkowania sprawczego

1. Czynnik wzmacniający

a) pozytywny - jest zjawiskiem, którego występowanie zwiększa prawdopodobieństwo, że poprzedzająca je reakcja pojawi się ponownie.

b) Negatywny czynnik wzmacniający - jest zjawiskiem, którego usunięcie zwiększa prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia reakcji, która je poprzedza.

2. Czynniki karzące - są to zjawiska, których występowanie zmniejsza prawdopodobieństwo ponownego pojawienia się reakcji, która je poprzedza.

3. Reakcja sprawcza - jest to reakcja, której prawdopodobieństwo może wzrastać wskutek wzmocnienia pozytywnego lub wskutek usunięcia wzmocnienia negatywnego.

4. Bodziec różnicowy - sygnał oznaczający dostępność wzmocnienia po reakcji sprawczej.

Terapie warunkowania sprawczego:

1. Selektywne wzmocnienie pozytywne - posługując się tą techniką terapeuta wybiera zachowanie docelowe adaptacyjne, którego prawdopodobieństwo ma się zwiększyć. Wskutek systematycznego wzmacniania pozytywnego, zależnego od wystąpienia pożądanych zachowań, zachowania te stają się częstsze.

2. Selektywne karanie - celem oddziaływania terapeutycznego jest nieprzystosowane zachowanie pacjenta. Stosując czynnik awersyjny po wystąpieniu takiego zachowania terapeuta sprawia, że jego prawdopodobieństwo się zmniejsza.

3. Wygaszanie - jest kolejną strategią eliminowania nieprzystosowanych zachowań: zachowanie można wyeliminować nie dopuszczając, aby następowało po nim coś bardzo pożądanego przez pacjenta. Najczęściej stosowane jest w terapii behawioralnej - gdy terapeuta przypuszcza, że jakieś nieprzystosowane zachowanie jest podejmowane w celu uzyskania wzmocnienia pozytywnego. Wówczas stwarza się warunki, w których zachowanie to nie daje już wzmocnienia.

Uczenie się unikania

W wielu przypadkach oba rodzaje uczenia się zachodzą jednocześnie. Do takich sytuacji należy w szczególności uczenie się unikania zjawisk awersyjnych. Unikanie wymaga nauczenia się dwóch zależności: (1) co zapowiada zjawisko awersyjne, (2) jak do niego nie dopuścić. Sytuacja unikania łączy w sobie zależność pawłowską i sprawczą.

Podejście poznawcze

Wywodzi się z podejścia behawioralnego jako reakcja na jego założenia. Psychologowie poznawczy sądzą, że objawy są zaburzeniami poznania i że przez zmianę poznania można złagodzić, a może nawet wyleczyć zaburzenia psychiczne. Terapeuta behawioralny skupia się na konkretnym zdarzeniu i jego oddziaływaniu na zachowanie - terapeuta poznawczy natomiast na myśleniu, na interpretacji zdarzenia

Terapia poznawcza

Podstawą terapii poznawczej jest pogląd, że fakty umysłowe - oczekiwania, przekonania, wspomnienia, interpretacje itd. - mogą być przyczyną zachowań. Jeśli fakty te zmieniają się, to następuje po nich zmiana zachowania. Zgodnie z tym terapeuta szuka przyczyn zaburzeń psychicznych w zniekształceniach faktów umysłowych.

Dla celów terapii procesy poznawcze możemy podzielić na: (1) krótkotrwałe, które są świadome (dostrzegamy je lub możemy nauczyć się je dostrzegać), należą do nich oczekiwania, oceny i atrybucje, (2) długotrwałe, które nie są dostępne świadomości; są to dyspozycje ujawniające się w sposobach kierowania procesami krótkotrwałymi, należą do nich przekonania.

1. Oczekiwania - są czynnościami poznawczymi, które obejmują bezpośrednio przyszłe zdarzenia. Wyróżniamy oczekiwanie wyniku (czyli przewidywanie konsekwencji jakiegoś zachowania) oraz oczekiwanie skuteczności (czyli przekonanie, że potrafimy zachować się tak, aby uzyskać pożądany wynik).

Sukces w leczeniu zależy od zmian w oczekiwaniu skuteczności.

2. Oceny - nieustannie oceniamy to, co się nam przydarza i to, co robimy. Czasami oceny są dla nas oczywiste, ale niekiedy ich sobie nie uświadamiamy (myśli automatyczne). Poprzedzają i wywołują emocje.

Aaron Beck - przekształcenie myśli zmieni emocje.

3. Atrybucja - wyjaśnienie jednostki, dlaczego coś się jej przydarzyło. Wyróżnia się atrybucje zewnętrzne (przyczyna jest zewnętrzna) i wewnętrzne (przyczyna jest wewnętrzna).

Terapeuci poznawczy próbują zmienić atrybucje.

4. Przekonania - Albert Ellis uważa, że zaburzenia psychiczne powstają w dużej mierze wskutek irracjonalnych przekonań.

Terapia racjonalno-emotywna - skoncentrowany atak na przekonania klienta. Terapeuta bezpośrednio atakuje przekonanie klienta, wskazując ze jest ono irracjonalne i nielogiczne.

Terapia poznawczo-behawioralna

Polega na równoczesnym prostowaniu zniekształconego poznania i uczeniu pacjentów nowych zachowań.

Arnold Lazarus nazywa połączenie technik poznawczych i behawioralnych terapią wielopoziomową (zaburzenia u tego samego pacjenta powstają na siedmiu różnych poziomach i dla każdego z nich przeznaczony jest odpowiedni poziom terapii).

Człowiek w różnych podejściach
Psychodynamiczne	Egzystencjalne i humanistyczne	Behawioralne	Poznawcze
- nie ma wpływu na siebie - kierują nim popędy i impulsy wewnętrzne	- może wybierać (ma wolną wolę) - analizuje swoje potrzeby, wynikające z wnętrza - rodzi się z natury dobry	- nie ma wpływu na siebie - kierują nim bodźce i impulsy ze środowiska	- nie jest marionetką - ma wpływ na swoje życie - używa procesów poznawczych - potrafi interpretować sytuacje

---