ODPOWIEDZIALN

OŚĆ KARNA,

CYWILNA,

ZAWODOWA

I PRACOWNICZA

LEKARZA

Katedra i Zakład Medycyny

Sądowej Uniwersytetu

Medycznego w Lublinie

RODZAJE

ODPOWIEDZIALNOŚCI

Wykonywanie zawodu lekarza wiąże się

z ponoszeniem odpowiedzialności:

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

LEKARZA

Kwestie odpowiedzialności regulują przepisy
kodeksów tj.



Kodeks karny



Kodeks cywilny



Kodeks pracy

jak również ustawy szczegółowe np.



Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach
lekarskich



Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach
lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 1997,
Nr 28, poz. 152)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

KARNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

LEKARZA

WADLIWE WYKONANIE INTERWENCJI

MEDYCZNEJ (BŁĄD MEDYCZNY)

Może prowadzić do odpowiedzialności za materialne (skutkowe) przestępstwo
nieumyślne przeciwko życiu i zdrowiu
tj.



nieumyślne spowodowanie

śmierci

(art. 155 k.k.)



nieumyślne spowodowanie

ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

(art. 156 § 2

k.k.)



pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,



innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej
choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej
albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego,
istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała



nieumyślne spowodowanie

naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju

zdrowia innego, niż w art. 156 k.k

. (art. 157 § 3 k.k.)



nieumyślne

narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty

życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

(art. 160 § 3 k.k.).

UMYŚLNOŚĆ I NIEUMYŚLNOŚĆ

KODEKS KARNY

Art. 9. 
§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest

umyślnie

, jeżeli

sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go
popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia,
na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest

nieumyślnie

,

jeżeli sprawca

nie mając zamiaru

jego popełnienia,

popełnia go jednak

na skutek niezachowania

ostrożności wymaganej w danych okolicznościach

,

mimo

że

możliwość

popełnienia

tego

czynu

przewidywał albo mógł przewidzieć.

WADLIWE WYKONANIE INTERWENCJI

MEDYCZNEJ (BŁĄD MEDYCZNY)

Przestępstwo takie zostaje dokonane dopiero z chwilą, w której nastąpił opisany w
przepisie skutek (śmierć człowieka, uszczerbek na zdrowiu, stan bezpośredniego
narażenia). Nie ma wiec odpowiedzialności za samo tylko leczenie, jeśli
pacjentowi ostatecznie nie zaszkodziło lub nie sprowadziło bezpośredniego
niebezpieczeństwa.

BRAK SKUTKU

= BRAK PRZESTĘPSTWA

Wymienione przestępstwa to przestępstwa nieumyślne. Warunkiem koniecznym
odpowiedzialności jest naruszenie przez sprawcę obowiązku ostrożności.

BRAK NARUSZENIA

= BRAK

OBOWIĄZKU OSTROŻNOŚCI

PPRZESTĘPSTWA

We wszystkich przypadkach musi być również ustalony ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY
między zachowaniem sprawcy a skutkiem.

BRAK ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO

= BRAK PRZESTĘPSTWA

WADLIWE WYKONANIE INTERWENCJI

MEDYCZNEJ (BŁĄD MEDYCZNY)

OBOWIĄZEK OSTROŻNOŚCI

tj.

zachowanie

przez

lekarza

ostrożności wymaganej w danych
okolicznościach, zachowanie zgodne
z regułami postępowania w danym
przypadku przez osobę posiadającą
odpowiednią wiedzę fachową oraz
wiedzę na temat aktualnego stanu
zdrowia pacjenta.

BŁĄD MEDYCZNY

Ocena zaistnienia błędu i naruszenia
obowiązku ostrożności dokonywana jest

EX

ANTE

, czyli w chwili czynu, biorąc pod uwagę

dane, którymi lekarz mógł lub powinien był
dysponować podczas postępowania wobec
chorego, a nie EX POST czyli uwzględniając
komplet danych, które pojawiły się np.
dopiero po przeprowadzeniu sekcji zwłok
( po zaistnieniu skutku)

NIEUDZIELENIE POMOCY

Według art. 30 ustawy o zawodach lekarza i
lekarza dentysty,

lekarz ma obowiązek

udzielać

pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy
zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.

SZCZEGÓLNY OBOWIĄZEK GWARANCYJNY

-obowiązek nałożony na wyodrębnioną grupę osób

OBOWIĄZEK UDZIELENIA POMOCY

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w

położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc
jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu,

podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela

pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w
których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony
instytucji lub osoby do tego powołanej.

NIEUDZIELENIE POMOCY

Art. 38 ust. 1 „Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile

nie

zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30.
2. W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie

wcześnie

uprzedzić

o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna

faktycznego i

wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego

lekarza

lub w zakładzie opieki zdrowotnej.
3. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w

ramach

służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku

temu

powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.
4. W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i

odnotować ten

fakt w dokumentacji medycznej

.

NIEUDZIELENIE POMOCY

KLAUZULA SUMIENIA
Zgodnie z art. 39 Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych

niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek
wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym
zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji
medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach
służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Przesłanki:



czynność niezgodna z sumieniem



nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki

Warunki:



lekarz wskaże realne możliwości uzyskania świadczenia



fakt odmowy zostanie odnotowany w dokumentacji



uzasadnienie odmowy zostanie odnotowane w dokumentacji



powiadomienie przełożonego (dotyczy lekarza który wykonuje zawód na podstawie
stosunku pracy lub w ramach służby)

W przypadku spełnienia wszystkich warunków lekarz zaniechaniem czynności nie popełnia

przestępstwa oraz przewinienia zawodowego

Sumienie- refleksja moralna jednostki.

NIEUDZIELENIE POMOCY

Nie wolno

powoływać się na klauzulę sumienia w sytuacji określonej

w art. 30 czyli gdy

zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować

niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub
ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach niecierpiących
zwłoki

. W takiej sytuacji lekarz ma daną czynność wykonać niezależnie

od dylematów moralnych.

Klauzula sumienia pozwala jedynie na zaniechanie pewnej czynności

lub udziału w niej w przypadku działań zespołowych.

Lekarz nie jest jednak na jej podstawie uprawniony do jakichkolwiek

czynnych działań (choćby sumienie mu to podpowiadało).

Na podstawie tego przepisu lekarz nie jest też uprawniony do

zaniechania działań innych niż udzielenie świadczenia zdrowotnego

np.

odmowa zeznań w postępowaniu karnym, zaniechanie informowania
pacjenta.

LECZENIE BEZ ZGODY

Kodeks karny
Art. 192 § 1 k.k. „ Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2”

Chodzi o :



Zabieg podjęty wbrew wyraźnemu sprzeciwowi



Zabieg podjęty przy braku oświadczenia woli



Zabieg wykonany po przekroczeniu zakresu zgody



Zabieg podjęty na podstawie zgody rażąco wadliwej

Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu
przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia,
rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach
diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach
ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.

LECZENIE BEZ ZGODY



Nie będzie natomiast spełniała
przesłanek przestępstwa z art. 192 § 1
k.k. osoba wykonująca czynność, która
działała w błędnym przekonaniu o tym,
że pacjent wcześniej udzielił zgody.



Podmiotem zdolnym do popełnienia
tego przestępstwa jest

nie tylko lekarz

ale każdy inny członek personelu
medycznego

.

NARUSZENIE TAJEMNICY

LEKARSKIEJ

Według aktualnego stanu prawnego naruszenie
tajemnicy lekarskiej kwalifikowane jest jako
naruszenie tajemnicy chronionej

Art. 266. § 1. k.k. „Kto, wbrew przepisom

ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu,
ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą
zapoznał się w związku z pełnioną funkcją,
wykonywaną pracą, działalnością publiczną,
społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

TAJEMNICA LEKARSKA

Tajemnica lekarska została uregulowana również w ustawie o zawodach lekarza i

lekarza dentysty.

Art. 40. 1. 

Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z

pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:

1) tak stanowią ustawy
2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na
podstawie odrębnych ustaw organów i instytucji;
3) zachowanie tajemnicy może spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub
zdrowia pacjenta lub innych osób;
4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie
tajemnicy;
5) potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi
sądowemu
6) potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z
udzieleniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom
uczestniczących w udzielaniu tych świadczeń.



W sytuacjach, o których mowa wyżej udzielenie informacji może nastąpić

wyłącznie w niezbędnym zakresie



Lekarz jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta

DOKUMENTACJA

MEDYCZNA

Dokumentacja medyczna

- to dane i informacje

medyczne odnoszące się do stanu zdrowia pacjenta
lub udzielonych mu w zakładzie opieki zdrowotnej
świadczeń zdrowotnych, zawierające co najmniej:

- oznaczenie pacjenta, pozwalające na ustalenie jego

tożsamości,



oznaczenie zakładu/ jednostki/osoby (lekarza,
pielęgniarki, położnej), która sporządziła dokument,



dane odnoszące się do stanu zdrowia pacjenta lub
udzielonych świadczeń zdrowotnych,



datę sporządzenia.

DOKUMENTACJA

MEDYCZNA

dokumentacja indywidualna

- odnoszącą się do

poszczególnych pacjentów korzystających ze
świadczeń zdrowotnych, która dzieli się na:

- dokumentację indywidualną wewnętrzną

przeznaczoną na potrzeby podmiotu
sporządzającego dokumentację,

- dokumentację indywidualną zewnętrzną

przeznaczoną na potrzeby pacjenta korzystającego
ze świadczeń zdrowotnych;



dokumentacja zbiorcza

- odnoszącą się do ogółu

pacjentów korzystających ze świadczeń
zdrowotnych lub określonych grup tych pacjentów.

DOKUMENTACJA

MEDYCZNA

Podmioty upoważnione do wystąpienia z żądaniem udostępnienia dokumentacji
medycznej zakładu są:



pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy bądź osoba upoważniona przez
pacjenta (w przypadku dokumentacji dotyczącej dzieci przedstawicielami
ustawowymi są rodzice dziecka);



zakłady opieki zdrowotnej, jednostki organizacyjne tych zakładów i osoby
wykonujące zawód medyczny poza zakładami opieki zdrowotnej, jeżeli
dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych;



właściwe do spraw zdrowia organy państwowe oraz organy samorządu
lekarskiego w zakresie niezbędnym do wykonywania kontroli i nadzoru



Minister właściwy do spraw zdrowia, sądy, prokuratorzy, lekarze sądowi oraz sądy
i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej, w związku z prowadzonym
postępowaniem;



uprawnione na mocy odrębnych ustaw organy i instytucje, jeżeli badanie zostało
przeprowadzone na ich wniosek;



organy rentowe oraz zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności,
w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem;



rejestry usług medycznych, w zakresie niezbędnym do prowadzenia rejestrów;



zakłady ubezpieczeń na zasadach określonych w przepisach o działalności
ubezpieczeniowej

DOKUMENTACJA
MEDYCZNA

Dokumentacja wewnętrzna jest przechowywana w zakładzie, w którym została

sporządzona.

Dokumentacja zewnętrzna, w postaci zleceń lub skierowań, pozostaje w zakładzie,

który zrealizował zlecone świadczenie zdrowotne.

Zakończoną dokumentację indywidualną wewnętrzną oraz zakończoną

dokumentację zbiorczą wewnętrzną przechowuje archiwum zakładu.

Dokumentacja przechowywana w archiwum jest ewidencjonowana w szpitalu - na

podstawie numeru księgi głównej przyjęć i wypisów, a w przychodni - na
podstawie numeru kartoteki pacjentów.

Po upływie okresów przechowywania wymaganych przez ustawy dokumentacja, z

zastrzeżeniem przepisów o narodowym zasobie archiwalnym, zostaje zniszczona
w sposób uniemożliwiający identyfikację pacjenta, którego dotyczyła.

W przypadku likwidacji zakładu dokumentacja archiwalna jest przekazywana do

archiwum wskazanego przez:

1) podmiot, który utworzył zakład,
2) organ prowadzący rejestr zakładów

Jeżeli zadania zlikwidowanego zakładu przejmuje inny podmiot udzielający

świadczeń zdrowotnych, podmiot ten przejmuje dokumentację zakładu
zlikwidowanego.

WPROWADZENIE W BŁĄD

WŁADZY PUBLICZNEJ

Odpowiedzialność za tzw. fałsz intelektualny przy wystawaniu
dokumentów jest przewidziana przez art. 271 k.k.

Art. 271. § 1. Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do

wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do
okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia
wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie albo karze

ograniczenia wolności.

§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu

osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Odnosi się to do

zaświadczenia o niezdolności do pracy oraz recepty

,

gdyż przez dokument rozumie się każdy przedmiot lub zapis na
komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone
prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód
prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne
(art. 115§14 k.k.).

WPROWADZENIE W BŁĄD

WŁADZY PUBLICZNEJ,

PODROBIENIE DOKUMENTU

KODEKS KARNY



PODROBIENIE DOKUMENTU

art. 270. § 1. ”Kto, w celu użycia za
autentyczny, podrabia lub przerabia
dokument lub takiego dokumentu jako
autentycznego używa, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5”.

WPROWADZENIE W BŁĄD WŁADZY

PUBLICZNEJ,

NIERZETELNA OPINIA

Odpowiedzialność za sporządzenie nierzetelnej
opinii przez biegłego. Uregulowane zostało w
art. 233 §4 k.k.
KODEKS KARNY

§ 4.” Kto, jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz,

przedstawia fałszywą opinię lub tłumaczenie
mające służyć za dowód w postępowaniu
sądowym lub w innym postępowaniu
prowadzonym na podstawie ustawy, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Przestępstwo to może być dokonane wyłącznie
z winy umyślnej.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE Z

WYKONYWANIEM ZAWODU LEKARZA

EUTANAZJA

KODEKS KARNY

Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka

na

jego żądanie i pod wpływem
współczucia dla niego

, podlega karze

pozbawienia wolności od 3 miesięcy do
lat 5.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd
może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary, a nawet odstąpić od
jej wymierzenia

.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE

Z ZAWODEM LEKARZA

ABORCJA

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach

dopuszczalności przerywania ciąży. (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)
wskazuje jedyne sytuacje, w których wykonanie zabiegu przerwania ciąży
jest dopuszczalne.

Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży

może być dokonane

wyłącznie przez lekarza, w

przypadku gdy:

1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże

prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu
albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,

3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu

zabronionego ( można tego dokonać do 12 tygodnia od początku
ciąży)

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE

Z ZAWODEM LEKARZA

ABORCJA (za zgodą kobiety)

Art. 152 § 1 Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z

naruszeniem przepisów ustawy podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2 Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie

ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem
przepisów ustawy lub ja do tego nakłania.

§ 3 Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub § 2,

gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do
samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE

Z ZAWODEM LEKARZA

ABORCJA (wymuszona)

KODEKS KARNY

Art. 153. § 1.”Kto stosując przemoc wobec
kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody
przerywa ciążę albo przemocą, groźbą
bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę
ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze
pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.
§ 2.”Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1,
gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do
samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od
roku do lat 10”.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE

Z ZAWODEM LEKARZA

ABORCJA

KODEKS KARNY

Art. 154. 
§ 1. ”Jeżeli następstwem czynu określonego w art.
152 § 1 lub 2 ( za zgoda kobiety) jest śmierć
kobiety

ciężarnej,

sprawca

podlega

karze

pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w art.
152 § 3 (za zgodą kobiety, gdy dziecko osiągnęło
zdolność do samodzielnego życia) lub w art. 153
(wymuszona) jest śmierć kobiety ciężarnej,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od
lat 2 do 12”.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE

Z ZAWODEM LEKARZA

ABORCJA
Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a. 2. ”W przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 (badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne
wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej
choroby zagrażającej jego życiu ) przerwanie ciąży jest

dopuszczalne do chwili osiągnięcia przez płód zdolności

do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej

; w przypadku określonym w ust. 1 pkt 3 (zachodzi

uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego), jeżeli od początku ciąży

nie upłynęło

więcej niż 12 tygodni

.

Do przerwania ciąży wymagana jest

pisemna zgoda kobiety

. W przypadku małoletniej lub kobiety

ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku
małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej
poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej
opinii. W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby,
chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela
ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

INNE CZYNNOŚCI ZWIĄZANE Z

WYKONYWANIEM ZAWODU LEKARZA

KORZYŚĆ MAJĄTKOWA

KODEKS
KARNY

art. 228. § 1. ”Kto, w związku z pełnieniem
funkcji

publicznej,

przyjmuje

korzyść

majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub
takiej

korzyści

żąda,

podlega

karze

pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
CYWILNA

Odpowiedzialność cywilna lekarza
może powstać w wyniku:



niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania

(odpowiedzialność kontraktowa )

lub



w związku z popełnieniem przez
lekarza czynu niedozwolonego

(odpowiedzialność deliktowa)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
CYWILNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA

Warunkiem

powstania

odpowiedzialności

kontraktowej jest

nawiązanie umowy pomiędzy

lekarzem a pacjentem

.

Przez

zawarcie

umowy

należy

rozumieć

zobowiązanie lekarza do dołożenia należytej
staranności w procesie leczenia pacjenta,
wykonaniu świadczeń zdrowotnych

tj. działań

służących zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i
poprawie zdrowia oraz podjęciu innych działań
medycznych wynikających z procesu leczenia lub
przepisów odrębnych regulujących zasady ich
wykonywania.

Lekarz przyjmujący pacjenta, zawiera z

nim

umowę o świadczenie usług medycznych

(umowa

ta może być zawarta ustnie - przepisy nie
wymagają formy pisemnej).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Zawarcie takiej umowy może mieć
miejsce w sytuacji, gdy lekarz
wykonuje swój zawód w ramach:



indywidualnej, prywatnej praktyki
lekarskiej, bądź



grupowej praktyki lekarskiej w
formie spółki cywilnej lub spółki
partnerskiej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Umowa o świadczenie usług medycznych
jest typową

umową starannego działania

, a

nie rezultatu, co oznacza, że lekarz nie
bierze na siebie pełnej odpowiedzialności za
oczekiwany skutek tj. wyleczenie pacjenta.

Najczęściej odpowiedzialność kontraktowa
lekarza powstaje na skutek niezachowania
należytej staranności w trakcie udzielania
świadczeń zdrowotnych na etapie diagnozy,
w trakcie terapii, rehabilitacji, bądź na
etapie profilaktyki.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Skutkiem niewłaściwego wykonania lub
niewykonania umowy jest

szkoda

w postaci

uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, uszczerbku
zdrowia.

Szkoda może mieć charakter majątkowy(materialny
uszczerbek na osobie lub mieniu), bądź niemajątkowy
(krzywdy moralne, cierpienie fizyczne i psychiczne).

Szkoda może obejmować rzeczywistą stratę, jaką
pacjent poniósł w związku z zaistniałą szkodą, bądź
utratę korzyści, których pacjent nie uzyskał na skutek
powstania szkody.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Jeżeli pomiędzy nienależytym wykonaniem lub
niewykonaniem zobowiązania lekarza a zaistniałą
szkodą zachodzi

związek przyczynowy

powstaje

odpowiedzialność cywilna (majątkowa) lekarza.

Związek przyczynowy powstaje wtedy, gdy powstała
szkoda jest

normalnym

(typowym, naturalnym)

następstwem działania bądź zaniechania lekarza.
Lekarz nie ponosi odpowiedzialności za następstwa
swoich działań bądź zaniechań, które mają charakter
nadzwyczajny, których nie można było przewidzieć,
dochowując należytej staranności przy udzielaniu
świadczeń zdrowotnych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Odpowiedzialność deliktowa powstaje w

sytuacji,

gdy lekarz dopuści się popełnienia czynu
niedozwolonego

(deliktu).

Czynem

niedozwolonym

jest działanie bądź zaniechanie zabronione

przez

ustawę lub sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego.

Odpowiedzialność deliktowa powstaje

poza

umową łączącą pacjenta z lekarzem

.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

Warunkami koniecznymi powstania
odpowiedzialności z tytułu czynu
niedozwolonego są:



zawinione działanie bądź
zaniechanie lekarza,



szkoda



związek przyczynowy pomiędzy
zawinionym działaniem bądź
zaniechaniem lekarza a powstał
szkodą.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Cechą

charakterystyczną

odpowiedzialności

z

tytułu

czynu

niedozwolonego jest

wina

, towarzysząca

działaniu lub zaniechaniu lekarza.

Przez pojęcie

winy

należy rozumieć

zachowanie

człowieka, w związku z którym można mu
postawić zarzut niewłaściwego działania,

czego

następstwem jest powstanie szkody.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone
podczas świadczenia usług medycznych wiąże się z
odpowiedzialnością majątkową lekarza wobec
pacjenta oraz oparte na różnych podstawach, cywilne
roszczenia odszkodowawcze w stosunku do podmiotu
organizacyjnego, u którego uzyskiwał opiekę
medyczną.

Odpowiedzialność cywilna lekarza

rzadko kiedy bywa

odpowiedzialnością wyłączną

. Ma to miejsce kiedy

lekarz wykonuje na własny rachunek indywidualną
praktykę lekarską lub specjalistyczną praktykę
lekarską lub z innymi lekarzami grupową praktykę
lekarską w formie spółki cywilnej.

W innych przypadkach lekarz wykonuje czynności
medyczne w ramach stosunku prawnego łączącego
go z publicznym lub niepublicznym zakładem opieki
zdrowotnej lub innym podmiotem wykonującym
usługi medyczne.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Jeżeli lekarz jest zatrudniony jako pracownik

(na podstawie umowy o pracę) w

publicznym

szpitalu czy przychodni

, odpowiedzialność za

popełnione przez niego błędy lekarskie ponosi
pracodawca, czyli ZOZ.

W przypadku naprawienia szkody ZOZ ma tzw.
roszczenie regresowe wobec lekarza.

Publiczny zakład nie zawiera z pacjentem
żadnej umowy, gdyż udziela świadczeń
medycznych pacjentom na podstawie ustawy.
Dlatego jego odpowiedzialność zawsze będzie
miała charakter deliktowy.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

W przypadku błędu popełnionego przez
lekarza udzielającego świadczeń w

ramach

kliniki

prywatnej

(NZOZ),

centrum świadczeń medycznych czy
spółdzielni

lekarskiej

lekarz

ponosi

odpowiedzialność deliktową.

Jednocześnie pacjent może dochodzić
naprawienia szkody także od prywatnego
zakładu z tytułu odpowiedzialności
kontraktowej (nienależytego wykonania
umowy o leczenie).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CYWILNA

Lekarz w prywatnym gabinecie

leczy nas na podstawie umowy (najczęściej
ustnej). Z jej tytułu zobowiązuje się
dołożyć należytej staranności określonej
m.in.
w zasadach etyki lekarskiej oraz w ustawie

o zawodzie lekarza. Jeżeli nie dołoży takiej
staranności i wyrządzi pacjentowi szkodę,
odpowiada nie tylko za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie umowy, ale także
za spowodowanie deliktu (uszkodzenia
ciała czy rozstroju zdrowia). Dochodzi więc
do zbiegu obu trybów odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

Ciężar

dowodu

przesłanek

odpowiedzialności

spoczywa

na

poszkodowanym

(szkoda,

związek

przyczynowy).

Ciężar dowodu zdarzenia z którym ustawa
łączy obowiązek odszkodowawczy, zależy
od

konkretnej

podstawy

prawnej

odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
CYWILNA

Odszkodowanie, jako wynagrodzenie za poniesioną przez pacjenta szkodę

może przybrać formę:



świadczenia pieniężnego wyrównującego doznany przez poszkodowanego
uszczerbek majątkowy albo świadczenia przywracającego stan poprzedni



jednorazowego świadczenia pieniężnego pokrywającego koszty i wydatki
podniesione w związku z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, a to
leczenia, rekonwalescencji, pobytów sanatoryjnych, konsultacji
leczniczych, niezbędnej opieki osób trzecich, stosowania diety, zakupu
sprzętu rehabilitacyjnego, przejazdów, koniecznych do funkcjonowania
poszkodowanego przyrządów i urządzeń, np. aparatów słuchowych,
wózków inwalidzkich, protez, przygotowania do innego zawodu itp.)



jednorazowego świadczenia pieniężnego jako zadośćuczynienia,
kompensującego wyrządzoną pacjentowi krzywdę, za cierpienia fizyczne
lub psychiczne, wywołane np. utratą sprawności, ułomnością, kalectwem



renty- jako świadczenia okresowego, w przypadku utraty przez
poszkodowanego zdolności do pracy zarobkowej albo zwiększenia potrzeb
lub pogorszenia widoków na przyszłość.



renty skapitalizowanej, jako jednorazowego świadczenia zastępującego
rentowe świadczenia okresowe



zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku wyrządzenia krzywdy przez
zawinione naruszenie praw pacjenta w inny sposób niż poprzez
spowodowanie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
CYWILNA

W razie śmierci pacjenta roszczenia odszkodowawcze
przysługują osobom, które poniosły koszty leczenia i
pogrzebu oraz osobom bliskim, przy czym roszczenia
tych osób mają charakter samodzielny i związane są
generalnie z pogorszeniem ich sytuacji życiowej w
związku ze śmiercią pacjenta.

Odpowiedzialny może być do świadczenia:



osobom bliskim względem których ciążył na zmarłym
obowiązek alimentacyjny, renty w wysokości nie
większej niż ta do której obowiązany był zmarły,



Osobom bialskim, którym zmarły dostarczał dobrowolnie
środków utrzymania o ile wymagają tego zasady
współżycia społecznego,



Najbliższym członkom rodziny jednorazowego
odszkodowania uwzględniającego uszczerbki
niekompensowane zasądzona rentą.

W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do
umierania w spokoju i godności sąd może zasądzić
odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez
najbliższego członka rodziny, opiekuna faktycznego lub
przedstawiciela ustawowego cel społeczny.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
CYWILNA

Na wysokość świadczenia
odszkodowawczego należnego
pacjentowi od podmiotu
odpowiedzialnego może mieć wpływ
jego przyczynianie się do powstania lub
zwiększenia szkody. Skutkiem tego jest
zmniejszenie obowiązku naprawienia
szkody stosownie do okoliczności,
zwłaszcza winy obu stron.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ZAWODOWA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ZAWODOWA LEKARZA

Odpowiedzialność zawodowa lekarza określona jest w
ustawie o izbach lekarskich oraz wydane z jej upoważnienia
rozrządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie
postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
lekarzy. W sprawach nieuregulowanych przepisami tych
aktów prawnych zastosowanie mają przepisy Kodeksu
postępowania karnego.

W odróżnieniu od innych form odpowiedzialności,
odpowiedzialność zawodowa

nie dotyczy wszystkich, lecz

jedynie lekarzy.

Nie jest ponoszona przed sądami powszechnymi lub
organami administracyjnymi państwa, lecz do jej
sprawowania powołane są

organy izb lekarskich

, w postaci

rzeczników odpowiedzialności zawodowej

oraz

sądów

lekarskich

.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ZAWODOWA LEKARZA

Podstawy odpowiedzialności
zawodowej określa art. 41 ustawy o
izbach lekarskich

„członkowie samorządu lekarskiego
podlegają odpowiedzialności
zawodowej przed sądami lekarskimi
za postępowanie sprzeczne z
zasadami etyki, deontologii
zawodowej oraz naruszenie przepisów
o wykonywaniu zawodu lekarza”.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ZAWODOWA LEKARZA

Sąd lekarski może orzekać następujące kary:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) zawieszenie prawa wykonywania zawodu

lekarza na okres od sześciu miesięcy do
trzech lat,

4) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Katalog tych kar ma charakter zamknięty.
Oznacza to, że sad lekarski nie ma prawa
do orzeczenia żadnego innego środka
karnego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA

LEKARZA

W przypadku gdy czyn lekarza
stanowi zarówno przestępstwo,
jak i przewinienie zawodowe,
lekarz może być ukarany dwa
razy za to samo: raz przez sąd
powszechny, drugi raz przez sąd
lekarski.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
PRACOWNICZA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

PRACOWNICZA LEKARZY

Odpowiedzialność pracownicza dotyczy tylko tych
lekarzy, którzy wykonują zawód na podstawie stosunku
pracy, w ramach umowy o pracę. Zastosowanie do niej
mają przepisy Kodeksu Pracy.

Odpowiedzialność porządkowa – jest konsekwencją
zobowiązania

się

pracownika

do

należytego

wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Za naruszenie obowiązków pracowniczych przewidziany
jest następujący katalog kar porządkowych:



kara upomnienia,



kara nagany,



kara pieniężna.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

PRACOWNICZA LEKARZY

Odpowiedzialność materialna

Zgodnie z Kodeksem pracy lekarz
pozostający w stosunku pracy może
ponosić odpowiedzialność materialną
za wyrządzenie szkody pracodawcy.
Przesłankami tej odpowiedzialności
są: szkoda, bezprawność, wina oraz
związek

przyczynowy

między

działaniem

lub

zaniechaniem

a

szkoda.

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH POMOCNYCH

DLA OSÓB PRZYGOTOWUJĄCYCH SIĘ DO

LEK/LDEK

Z ZAKRESU PRAWA MEDYCZNEGO

1.

USTAWA z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza
i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz.
1634, z późn. zm.);

2.

USTAWA z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności
leczniczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 poz. 217);

3.

USTAWA z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.
U. z 2009 r. Nr 219, poz. 1708, z późn. zm.);

4.

USTAWA z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta
i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. 2012 r. poz.
159, z późn. zm.);

5.

USTAWA z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (tekst jedn. Dz. U. 2011 r. Nr 231, poz. 1375, z
późn. zm.);

6.

USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U.
z 2008 r. Nr 234, poz. 1570, z późn. zm.);

7.

Kodeks Etyki Lekarskiej - tekst jednolity z dn. 2.01.2004.

BADANIA KRWI

USTAWA z dnia 24 maja 2013 r. o środkach
przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.
U. z dnia 3 czerwca 2013 r.)

Art. 11. Środków

przymusu

bezpośredniego

można użyć lub wykorzystać je w przypadku
konieczności podjęcia co najmniej jednego z
następujących działań:

1)

wyegzekwowania

wymaganego

prawem

zachowania zgodnie z wydanym przez
uprawnionego poleceniem;

Na podstawie tego artykułu Policja może po
wydaniu polecenia np. przytrzymać rękę.

BADANIA KRWI

KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 74. § 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani
obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
§ 2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:
1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z
naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego
pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym
osobom,
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom

połączonym z

dokonaniem zabiegów na jego ciele

, z wyjątkiem

chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są

przez uprawnionego do

tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy
lekarskiej

i

nie

zagrażają

zdrowiu

oskarżonego,

jeżeli

przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne;

w szczególności

oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać
się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu

,

z zastrzeżeniem

pkt 3,
3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli
jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu
oskarżonego lub innych osób.
§ 3. W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o
których mowa w § 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w
§ 2 pkt 2 lub 3, pobrać krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne
wydzieliny organizmu.

BADANIA KRWI

PROJEKT ZMIANY KODEKSU POSTĘPOWANIA KARNEGO

w art. 74 po § 3 dodaje się § 3a w brzmieniu:
„§ 3a. Oskarżonego lub osobę podejrzaną wzywa się do
poddania się obowiązkom wynikającym z § 2 i 3.

W razie

odmowy poddania się tym obowiązkom oskarżonego lub
osobę podejrzaną można zatrzymać i przymusowo
doprowadzić, a także stosować wobec nich siłę fizyczną
lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie
niezbędnym do wykonania danej czynności.”

 
Projekt nowelizacji Kpk jest obecnie przedmiotem prac
Sejmu. Planuje się, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia
2015 r. Nie zmienia to jednak faktu, że na podstawie
obowiązujących od 5 czerwca 2013 r. przepisów Policja
już w tej chwili ma prawo do zmuszania kierowców do
badania stanu ich trzeźwości.