Teoria gier a strategia

konkurencji

• Pojęcie gry i strategii, wybór strategii

optymalnej w danych warunkach

• Podstawy teorii gier oraz jej zastosowania w naukach

ekonomicznych zostały stwo rzone w latach czterdziestych przez
Johna von Neumanna [matematyczny geniusz węgierskiego
pochodzenia] i O. Morgensterna. Teoria gier zajmuje się
sytuacjami, w których osoby dążące do osiągnięcia swoich celów
znajdują się w konflikcie, powodowanym przez sprzeczność ich
celów lub trudności w porozumiewaniu się. Istotę problemów
opisywanych przez teorię gier stanowią sytuacje, gdy gracze
wybierają strategie oddziaływujące wzajemnie na każdego z
uczestników.  Są to sytuacje, w których firma „martwi się” o
wpływ jaki jej działania będą mieć na inne firmy.

• Grę opisuje się za pomocą: liczby graczy, celów, do których

gracze dążą, informacji dostępnych graczom oraz strategii
wybieranych przez graczy.

W grach ekonomicznych
przyjmuje się, że celem
graczy jest
maksymalizacja korzyści,
np. użyteczności lub zysku.

Rodzaje gier strategicznych

• Gry o sumie zerowej, gry o sumie różnej

od zera, gra Johna Nasha odpowiadająca
sytuacji konkurencyjnej oraz gra „dylemat
więźnia” wyjaśniająca zachowania
uczestników kartelu

• Ze względu na dostęp do informacji gry dzieli się na

gry z pełną informacją oraz gry z niepełną
informacją.

• Strategia w teorii gier oznacza opis wszystkich

sposobów postępowania gracza w każdej sytuacji, w
której może się znaleźć podczas gry. Gry ze skończoną
ilością strategii można przedstawić w formie
drzewa lub macierzy. W drzewie za pomocą strzałek
wychodzących z wierzchołków pokazuje się możliwe
strategie i osiągane przez graczy wygrane, zwane
wypłatami. W zapisie macierzowym w kolumnach i
wierszach macierzy znajdują się wypłaty uzyskiwane
przez graczy przy wyborze pewnej strategii.

• Takie pary strategii, które obu graczom dają stabilną pozycję,

określa się jako równowagę Nasha (Nash eguilibrium). Może
ono prowadzić do stabilnego rozwiązania o zerowym zysku.

• Ponadto, jest to równowaga stabilna względem ruchów

pojedynczego graczu czy

• przedsiębiorstwa, jeśli nie
• wchodzi on w zmowę. Nie jest to jednak rozwiązanie stabilne,

jeżeli dwóch graczy zmówi się i zdecyduje się na ruch do pola
A. Może do tego dojść przez jawne albo ciche porozumie nie.

• Jedyną pewną gwarancją konkurencji jest więc potencjalny

nacisk ze strony licznych

• sprzedawców.

• Teoria gier zapewnia bardzo wnikliwe spojrzenie na teorię

ekonomii. Przykład dotyczący wzajemnych obniżek cen
wykazuje, że krótkowzro czne zasady, takie jak: „Moja cena czy
jakość będą zawsze lepsze niż mojego rywala" powodować
mogą niestabilność.

• Niektórzy sądzą, że zjawisko „lepkich cen" także można wyjaśnić

za pomocą teorii gier: zgodnie z tą teorią przedsiębiorstwa
osiągają pewnego rodzaju ciche porozumienie co do
powszechnie przeważającego
poziomu cen (na przykład w przemyśle samochodowym lub
stalowym). Gdy dochodzi do takiego porozumienia,
przedsiębiorstwa unikają zmian cen, by inne firmy nie
zinterpretowały tego jako wypowiedzenia wojny gospodarczej.

• Gra ta wyjaśnia, że firmy działające w oligopolu mogą dążyć do

nawiązania współpracy w celu uniknięcia konkurencji.

•

Współpraca uczestników oligopolu może przybierać różne formy, które z.
względu na zakres można przedstawić następująco:

•

1. Pełna współpraca, polegająca na połączeniu lub przejęciu przedsiębiorstw
utworzeniu jednego nowego przedsiębiorstwa. Może być dobrowolna lub
wymuszona (jako wrogie przejęcie).

•

2. Współpraca w zakresie ustalania cen, ilości produkcji i podziału rynku Nosi
ona nazwę kartelu (cartel). Kartel może być legalny (np. OPEC lub Europejska
Wspólnota Węgla i Stali) lub nielegalny.

•

3. Współpraca w zakresie wybranych działań, np. wspólne badania nauko
we, prowadzenie wspólnej rezerwacji miejsc w samolotach przez linie lotnicze.
Są to tzw. alianse.

•

Teoria gier wskazuje także, dlaczego konkurencja zagraniczna może prowadzić
do silniejszej konkurencji cenowej. Co się dzieje, gdy japońska lub europejska
firma wchodzi na rynek, na którym doszło uprzednio do cichej umowy co do
oligopolistycznej ceny? Firmy zagraniczne mogą „odmówić gry". Nie
zaakceptowaly zasad, mogą więc obcinać ceny, by zyskać na udziale w rynku.
Zmowa może zostać rozbita.

• Dylemat więźnia
• Teoria gier może także rzucić pewne światło na kwestię potrzeby współpracy w życiu

gospodarczym. Widzimy, że konkurencja pomiędzy przedsiębiorstwami prowadzi do pola
D, konkurencyjnego rezultatu o niskich cenach.

• Ma zastosowanie zasada „wet za wet” – jeśli będziesz dla mnie dobry, ja będę dobry

dla ciebie. Jeśli będziesz dla mnie zły odpłacę ci tym samym.

• Gracze rozpoczynają więc grę strategią współpracy, która trwa u każdego tak długo jak

długo konkurent gra strategią kooperacyjną – jeśli jednak przeciwnik „zdradzi” to gracz
także zastosuje wrogą strategię wyprowadzając go w pole.

• Prowadzone ostatnio badania pokazują, że strategie kooperacyjne w rodzaju strategii

„wet za wet", są najkorzystniejszymi egoistycznymi strategiami w wielu powtarzalnych
grach w dylemat więzienia. Sugeruje to, że oto złota zasada czujności może nieźle służyć
ludziom w wielu sytuacjach: „Czyń innym to, co byś chciał, by czynili tobie, ale tylko
dopóty, dopóki postępują w ten sarn sposób".

• Jednakże współpraca może być także szkodliwa dla społeczeństwa. Stra tegia „wet za

wet" prowadzić może do cichej zmowy na rynkach, które w innym przypadku mogłyby
być konkurencyjne. Dzieje się tak, gdy przedsiębiorstwa grają w grę: „Nie wchodź na mój
rynek, a ja nie będę wchodzić na twój". Współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami może
szkodzić konsumen tom. Zmowa może prowadzić do wzrostu zysków.

• Dobrą jej stroną może być porozumienie na rzecz zmniejszania zanieczysz czenia.

Wybrane współczesne teorie

konkurencji

– Dynamiczne ujęcie konkurencji wg J.

Schumpetera, koncepcja przedsiębiorcy,
warunki innowacji, ewolucja form rynku
dzięki wynalazkom

– Pojęcie rynków spornych, naturalne i

strategiczne bariery wejścia, potencjalna
konkurencja ze strony nowych firm

• Na początku lat osiemdziesiątych W.

Baumol, R. Willig i J. Panzar rozwinęli
teorię blokowania wejścia na rynek
ze względu na potencjalną
konkurencję. Ich koncepcja
uzasadnia, że konkurencja na
rynkach oligopolistycznych może
powodować skutki zbliżone do
konkurencji doskonałej. Uzasadnienie
tego twierdzenia opiera się na
wyodrębnieniu tzw. kosztów
zatopionych (sunk cost).

• Koszt zatopiony jest to koszt, który ponosi przedsiębiorstwo wchodzące do branży, jeżeli koszt

ten nie może być odzyskany przy opuszczaniu branży. Są to np. koszty szkolenia pracowników
lub koszt wybudowania lotniska, które przestaje być wykorzystywane przez linie lotnicze.

• Rynki, na które można wchodzić i opuszczać bez ponoszenia kosztów zatopionych, zostały

określone jako rynki doskonale sporne (perfectly contestable markets). Nazwa ta oznacza; że
ponieważ przedsiębiorstwa mogą odzyskiwać koszty wejścia przy wychodzeniu z branży, to
rynek jest atrakcyj ny dla potencjalnej konkurencji. Przedsiębiorstwa działające na doskonale
spornym rynku bronią się przed potencjalnymi konkurentami działając tak jak przedsiębior stwa
na rynku doskonale konkurencyjnym, tj. w długim okresie wybierają ilość pro dukcji, którą mogą
wytworzyć po najniższym koszcie przeciętnym i nie dążą do osiągania ponadnormalnego zysku.

• Rynki, na których trzeba ponieść koszty zatopione, są rynkami spornymi w różnym stopniu. Im

niższe są koszty zatopione, tym rynki są bardziej sporne, a więc otwarte na
potencjalną konkurencję. Im wyższe są koszty zatopione, tym rynek jest mniej sporny,
ponieważ silniejsze są bariery wejścia. Konieczność poniesienia kosztów wejścia, których nie
będzie można odzyskać przy opuszczaniu rynku, po wstrzymuje potencjalną konkurencję. Zatem
im mniej sporny jest rynek, tym więk szą możliwość mają przedsiębiorstwa na nim działające do
ustalania cen ponad koszt przeciętny.

• W rzeczywistości wiele rynków oligopolistycznych nie wykazuje wysokiego stopnia sporności z

powodu kosztów zatopionych, zatem przedsiębiorstwa działają ce na tych rynkach mogą
realizować ponadnormalny zysk

• Bariery wejścia: (koncepcja Baina)
• naturalne (niezamierzone)
• strategiczne (zamierzone)

– różnicowanie produktów
– niski koszt produkcji
– korzyści skali
– wysoki koszt wejścia na rynek

• Potencjalna konkurencja jest zagrożeniem dla przedsiębiorstw działających na

rynku, dlatego nie będą one ustalać ceny monopolowej, lecz cenę blokującą
wejście na rynek.

• Jeżeli przyjmujemy, że przedsiębiorstwa działające w oligopolu dążą do bez piecznej

maksymalizacji zysku w długim okresie, to wybiorą cenę, której poziom nie jest
atrakcyjny dla potencjalnych konkurentów, a więc chroni wejście na rynek. [Bain]

• W koncepcji P. Sylosa-Labiniego bierze się pod uwagę, iż przedsiębiorstwa działa ce

w oligopolu konkurują nie tylko z potencjalnymi rywalami, lecz również między
sobą; poszerza ona zatem wiedzę o konkurencji oligopolistycznej. Podobnie jak
Bain, Sylos-Labini przyjmuje, że przedsiębiorstwa ustalają cenę limitującą.

• Model Sylosa-Labiniego jest zbudowany z następujących założeń:

• 1. Popyt jest dany i ma elastyczność równą jedności. Produkt jest jednorodny i może być

sprzedawany po cenie równowagi, ponieważ można określić podaż.

• 2. W branży działają przedsiębiorstwa różnej wielkości: małe, średnie i duże. Im większe

przedsiębiorstwo, tym koszt przeciętny jest niższy ze względu na rosną ce korzyści skali. Koszt
przeciętny jest stały w różnych przedsiębiorstwach.

• 3. Przedsiębiorstwo, które produkuje po najniższym koszcie przeciętnym, może objąć przywództwo

cenowe i ustalać cenę, która chroni wejścia do branży. Mniejsze przedsiębiorstwa akceptują cenę
ustaloną przez lidera, ponieważ oddzielnie nie mo gą ustalać ceny. Jednakże mogą oddziaływać
wspólnie na lidera, określając wielkość

• swej produkcji. Zatem lider może ustalać tylko taką cenę, która jest akceptowana przez pozostałe

przedsiębiorstwa.

• 4. Lider zna popyt, koszt przeciętny wszystkich przedsiębiorstw oraz ich moż liwości produkcyjne.

Przyjmuje on, że do branży mogą wejść przedsiębiorstwa, które rozpoczną produkcję w najmniejszym
zakresie, a więc ich koszt przeciętny będzie najwyższy, podobnie jak koszt małych przedsiębiorstw
działających na ryn ku. Atrakcyjność wejścia zależy od możliwości zrealizowania nadwyżki ponad
koszt przeciętny, w wysokości normalnego dla każdej branży zysku AP.

• 5. Przedsiębiorstwa działające na rynku oczekują, że potencjalni konkurenci nie wejdą na rynek, jeśli

ich wejście obniży cenę poniżej ich długookresowego kosztu przeciętnego. Potencjalni konkurenci
natomiast oczekują, że po ich wejściu ogólna podaż branży wzrośnie, ponieważ przedsiębiorstwa już
działające będą produkować tę samą ilość towaru. Zatem., po wejściu na rynek nowych
przedsiębiorstw, cena równowagi rynkowej obniży się. Założenie to Modigliani określił jako „postulat
Sylosa-Labiniego", choć podobne założenie występuje w jednym z modeli Baina.

Lider może wybrać jedną spośród
dwóch strategii cenowych:
1) strategię blokowania wejścia na
rynek za pomocą ustalania ceny
niedopusz czenia,
2) strategię eliminowania z rynku
mniejszych producentów za, pomocą
ustalania ceny eliminującej.