CARL VON

CLAUSEWITZ…

…i jego refleksja o wojnie

His is not simply the greatest, but the
only great book about war

Bernard Brodie

O wojnie… - dzieło

niedokończone



Jeśli przedwczesna śmierć przerwałaby mi te
prace, pozostawiony przeze mnie [rękopis]
będzie li tylko bezkształtną masą idei, a przez
to, jako przedmiot niekończących się
nieporozumień, wywoła falę pochopnych
krytyk.



W innym miejscu: Wierzę jednak, że pomimo
jego niekompletnej formy nieuprzedzony
czytelnik […] znajdzie w nim […] idee, które
mogą zrewolucjonizować teorię [wojny].

Notatka z lipca 1827 roku

Cel wojny (do 1827)



…zniszczenie nieprzyjacielskich sił zbrojnych; inaczej – …
rozbicie nieprzyjaciela, to jest uczynienie go bezbronnym,



by tego dokonać, trzeba zniszczyć siły zbrojne, czyli
pozbawić je możliwości kontynuowania wojny, a także
zająć ziemie [przeciwnika], gdyż na tych terytoriach
mogłyby zostać zwerbowane nowe armie.



Trzeba złamać wolę wroga, osiągnąć stan, w którym jego
rząd i sojusznicy […] zostaną przekonani do podpisania
pokoju, a lud – do podporządkowania się.



Stąd: zniszczenie sił nieprzyjacielskich jest […] zawsze
środkiem do osiągnięcia celu bitwy. Ta ostatnia zaś –
jedynym środkiem [osiągnięcia celu wojny], stąd też
wszystko podlega najwyższemu prawu – prawu
decydowania przy użyciu broni.

Warunki zwycięstwa (do 1827)



wróg poniesie większe straty w ludziach,



utraci więcej sił moralnych



i oficjalnie uzna, że zrezygnował ze swych
zamiarów.

Znaczenie decydującej bitwy

(do 1827)



Zniszczenie nieprzyjacielskich sił zbrojnych
jest naczelną zasadą […] i głównym
sposobem osiągnięcia celu.



Takie zniszczenie sił zbrojnych następuje
głównie podczas bitew.



Tylko bitwy walne i na wielką skalę prowadzą
do wielkich sukcesów.



Sukcesy są największe, jeśli starcia zbrojne
połączą się w jedną wielką bitwę.



Tylko podczas walnej bitwy naczelny dowódca
wojsk trzyma wszystkie nici w swoim ręku.

Od 1827 – daleko idące korekty



Wielkim błędem jest [myśleć], iż wojna to
rzecz niezależna, rządząca się własnymi
prawami, w których elementy polityczne
można by uznać za anomalię. Wojna jest
raczej niczym innym niż tylko polityką.



Grudzień 1827: ostateczny cel całości
działań militarnych […] to najważniejszy i
nadrzędny [cel], który powinien
wyznaczyć strateg.

Nowe podejście (realistyczne)

Wojna nie jest rzeczą niezależną, lecz dalszym ciągiem
polityki, ale przy użyciu innych środków. W konsekwencji
główne zarysy każdego planu strategicznego są tym bardziej
polityczne w swej istocie, w im większym stopniu obejmują
jako całość wojnę i państwo. […] Dotąd oddzielano element
wojskowy wielkiego planu strategicznego od elementu
politycznego i traktowano ten ostatni jako niemający z nim
związku. Wojna jest niczym innym, jak tylko
kontynuacją działań politycznych, ale z
zastosowaniem innych środków. Na tym założeniu
opieram całą strategię i sądzę, że ten, kto odmawia
uznania tej konieczności, nie w pełni rozumie, o co
chodzi. Ta zasada wyjaśnia całą historię wojen, bez
niej wszystko wydawałoby się zupełnym absurdem.

Teoria trójcy



Pierwotna gwałtowność jej [wojny]
natury, nienawiść i wrogość, które muszą
być uważane za ślepy instynkt naturalny



Gra prawdopodobieństwa i przypadku,
który czyni [wojnę] wolną działalnością
duszy



Podrzędna właściwość narzędzia
politycznego, przez którą [wojna] podlega
zwykłemu rozsądkowi

Teoria trójcy - cd



Pierwsza z tych trzech stron zwraca się

ku

narodowi

, druga

do wodza i jego wojska

, trzecia

zaś – przeważnie

do rządu

. Namiętności, które są

przypuszczalnie zarzewiem wojny, muszą istnieć w
ludziach, wymiar, jakie wzajemne oddziaływanie
odwagi i talentu będzie miało w dziedzinie
prawdopodobieństwa i przypadku, zależy od
szczególnych cech wodza i wojska, natomiast cel
polityczny podlega wyłącznie rządowi. […]
Zadaniem teorii jest utrzymywać się między tymi
trzema pojęciami, niby między trzema punktami
przyciągania.

Teoria trójcy - podsumowanie

1.

Pierwotna gwałtowność, nienawiść i
wrogość

2.

Przypadek i prawdopodobieństwo

3.

Element podporządkowania jako
instrument polityki

Wtórnie:

4.

Lud

5.

Wojsko

6.

Rząd

Krytyka

(np. John Keegan, Martin

von Creveld)



Koncepcja „trójcy” zakłada rozróżnienie ludu
i wojska – siły zbrojne nie są tożsame z
„ludem pod bronią”, nie ma nawet poboru



Uwzględnia za to „rząd”, a więc i państwo –
nie dotyczy wszelkich form działań
nietypowych, prowadzonych bez
uwzględnienia państwa



Tak więc – działania wojenne zgodne z
koncepcją trójcy tylko jedną z możliwych
form wojen –
w dodatku dość specyficzną

Inne istotne elementy refleksji

Clausewitza

1.

Rola geniusza wojskowego,

2.

Koncentracja sił w decydującym punkcie
i w walnej bitwie

3.

Siła woli i morale

4.

Ekonomia sił

5.

Tarcie i przypadek

Zasady sztuki wojennej



Zmasowanie



Cel



Ekonomia sił



Prostota



Zaskoczenie



Jedność dowodzenia



Ubezpieczenie



Natarcie



Manewr

Clausewitz obecnie



Dziś ktoś dla kogo podstawowym
zagadnieniem była totalna wojna z okresu
napoleońskiego, i kto definiował wojnę w
terminach absolutnych stał się guru wojny
ograniczonej. Mędrcy ery komputerów, z
myślami pełnymi planów operacji
pokojowych szukają wskazówek u syna
Romantyzmu, który wyruszał w pole
przeciw Napoleonowi. […] Wciąż sądzimy,
że słońce Austerlitz pali się poza mgłą.

J.A. Lynn, Battle, A History of Combat and Culture…