O฀naturze฀

WOJNY

Jirafa Roja

Warszawa 2007

Tłumaczył Andrzej Hildebrandt

O฀naturze฀

WOJNY

Carl฀von฀Clausewitz

Tytuł oryginału: „Über die Natur des Krieges”

© Copyright for the polish edition by Jirafa Roja 2006

Tłumaczył: Andrzej Hildebrandt
Redakcja: Klaudyna Hildebrandt
Koordynacja projektu: Quendi Language Services, www.quendi.pl
Korekta: Magdalena Rejnert
Opracowanie graficzne serii: Grzegorz Zychowicz | Tatsu
Łamanie: Tatsu
Druk i oprawa: Sowa – Druk na yczenie, tel. [phone]

www.sowadruk.pl

ISBN 978-83-89143-76-1

Wydanie II

Warszawa 2007

SPIS฀TREŚCI

Wstęp:฀Polityka฀wojny ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 7

Od฀Autora฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 19

Czym฀jest฀wojna? ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 23

Cel฀i฀środki฀na฀wojnie ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 51

Gałęzie฀sztuki฀wojny ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 53

O฀teorii฀Wojny ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 65

Nauka฀czy฀Sztuka฀Wojny ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 93

Metodologia ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 97

Krytyka ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 105

O฀przykładach ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 109

„Wojna฀jest฀tylko฀kontynuacją฀polityki฀innymi฀środkami”,฀to฀
zdanie฀Carla฀von฀Clausewitza฀nie฀traci฀na฀aktualności,฀po-
dobnie฀jak฀wiele฀innych฀tez฀zawartych฀w฀traktacie฀„O฀natu-
rze฀wojny”.฀Pruski฀generał฀i฀teoretyk฀wojskowości฀dał฀pod-
waliny฀nowoczesnego฀myślenia฀o฀wojnie.฀Wojnie,฀której฀ce-
lem฀jest฀nie฀tylko฀podbój,฀ale฀też฀doprowadzenie฀do฀rozbro-
jenia฀wroga฀i฀podpisania฀pokoju.฀„Rozbrojenie฀czy฀pokona-
nie฀przeciwnika,฀bez฀względu฀na฀to,฀jak฀będziemy฀rzecz฀na-
zywać,฀musi฀zawsze฀być฀celem฀działań฀wojennych”.฀„Wojna฀
jest฀aktem฀przemocy,฀mającym฀na฀celu฀nagięcie฀przeciwni-
ka฀do฀naszej฀woli”.

„Tendencja฀do฀zniszczenia฀adwersarza,฀leżąca฀u฀podstaw฀

idei฀wojny,฀w฀żadnym฀razie฀nie฀zmienia฀się฀wraz฀z฀rozwojem฀
cywilizacyjnym”฀–฀pisał.฀Oczywiście฀odbiega฀to฀od฀współcze-
snego฀języka฀politycznej฀poprawności,฀ale฀czyż฀tym฀właśnie฀
nie฀jest฀interwencja฀zbrojna;฀nawet฀prowadzona฀pod฀płasz-
czykiem฀ochrony฀interesów,฀poszanowania฀praw฀człowieka฀
czy฀–฀jak฀to฀ładnie฀określił฀doradca฀Reagana,฀Roberta฀Ka-
gan฀–฀„gotowością฀do฀wzięcia฀na฀siebie฀obowiązku฀ochrony฀
innych฀krajów”฀(w฀kontekście฀interwencji฀w฀Iraku).฀Język฀
Clausewitza฀być฀może฀różni฀się฀od฀oficjalnych฀komunikatów฀
strategów฀z฀Pentagonu,฀ale฀diagnozy฀są฀te฀same.฀Jeśli฀„cel฀
polityczny฀ nie฀ nadaje฀ się฀ na฀ cel฀ działań฀ zbrojnych;฀ wtedy฀

Polityka฀wojny

8

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

9

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

należy฀dokonać฀wyboru฀celu,฀stanowiącego฀jego฀ekwiwalent,฀
i฀zastępującego฀go฀przy฀zawarciu฀pokoju”.฀„Wojna฀społecz-
ności฀ –฀ całych฀ narodów,฀ a฀ zwłaszcza฀ narodów฀ cywilizowa-
nych฀–฀zawsze฀zaczyna฀się฀od฀uwarunkowań฀politycznych,฀
i฀powodowana฀jest฀motywem฀politycznym.฀Jest฀ona฀zatem฀
aktem฀ politycznym”.฀ „Wojna฀ nie฀ jest฀ tylko฀ aktem฀ politycz-
nym,฀ale฀także฀rzeczywistym฀instrumentem฀polityki,฀konty-
nuacją฀politycznych฀przetargów,฀polityką฀postępującą฀dalej฀
przy฀użyciu฀innych฀środków.฀Wszystko฀poza฀tymi฀sprawami,฀
które฀są฀właściwe฀samej฀wojnie,฀odnosi฀się฀tylko฀do฀szcze-
gólnego฀charakteru฀wykorzystywanych฀przez฀nią฀środków”.฀
Sam฀ podbój฀ jednak฀ nie฀ wystarcza,฀ gwarantuje฀ zaledwie฀
krótkotrwałe฀ zwycięstwo.฀ Oznacza฀ dalsze฀ koszty฀ związane฀
z฀rebelią,฀tłumienie฀zamieszek,฀niezadowolenia฀mieszkań-
ców.฀Zwycięstwo฀musi฀być฀usankcjonowane฀przez฀obydwie฀
strony.฀O฀tym฀zresztą฀współcześni฀stratedzy฀także฀doskona-
le฀wiedzą.฀Nowoczesna฀wojna฀jakże฀bliska฀jest฀idei฀Clause-
witza,฀społeczność฀podbitego฀kraju฀ma฀nie฀tyle฀pogodzić฀się฀
z฀losem,฀ma฀go฀z฀entuzjazmem฀zaaprobować.฀Nie฀przypad-
kiem฀ amerykańska฀ propaganda฀ pokazywała฀ żołnierzy฀ wi-
tanych฀przez฀Irakijczyków฀kwiatami.฀Później฀rzeczywistość฀
nie฀była฀już฀tak฀różowa,฀bo฀podłożem฀wojny฀–฀jak฀pisał฀Clau-
sewitz฀–฀jest฀nie฀tylko฀polityka,฀ale฀także฀tłumiona฀mniej฀lub฀
bardziej฀nienawiść.฀„Jeśli฀dwie฀strony฀uzbroiły฀się฀do฀walki,฀
musiało฀popchnąć฀je฀do฀tego฀uczucie฀wrogości,฀i฀tak฀długo฀
jak฀są฀uzbrojone,฀czyli฀nie฀rozmawiają฀o฀pokoju,฀uczucie฀to฀
musi฀trwać”.฀„Siła฀militarna฀musi฀zostać฀zniszczona,฀to฀zna-
czy฀sprowadzona฀do฀takiego฀stanu,฀w฀którym฀nie฀będzie฀już฀
zdolna฀kontynuować฀wojny.฀Kraj฀musi฀zostać฀podbity,฀ponie-
waż฀w฀przeciwnym฀wypadku฀w฀kraju฀tym฀przeciwnik฀może฀
sformować฀nowe฀siły.฀Jednak฀nawet฀jeśli฀oba฀te฀postulaty฀zo-
staną฀wypełnione,฀w฀dalszym฀ciągu฀nie฀można฀uznać฀wojny,฀
czyli฀stanu฀istnienia฀wrogich฀uczuć฀i฀działań฀wrogich฀sił,฀za฀
skończoną,฀tak฀długo฀jak฀nie฀uda฀się฀również฀stłamsić฀woli฀

8

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

9

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

przeciwnika;฀a฀to฀oznacza,฀że฀rząd฀i฀sojusznicy฀przeciwni-
ka฀muszą฀zostać฀zmuszeni฀do฀podpisania฀pokoju,฀albo฀lud-
ność฀ musi฀ zostać฀ poddana฀ naszej฀ woli;฀ inaczej฀ nawet฀ gdy฀
będziemy฀całkowicie฀okupować฀wrogi฀kraj,฀wojna฀może฀wy-
buchnąć฀na฀nowo,฀albo฀gdzieś฀na฀jego฀terenie,฀albo฀dzięki฀
pomocy฀udzielonej฀przez฀sojuszników.฀Może฀się฀to฀również฀
rzecz฀jasna฀zdarzyć฀po฀podpisaniu฀pokoju,฀ale฀fakt฀ten฀nie฀
wskazuje฀na฀nic฀innego฀jak฀tylko฀na฀to,฀iż฀żadna฀wojna฀nie฀
zawiera฀w฀sobie฀elementów฀całkowitego฀i฀zupełnego฀zakoń-
czenia.฀Ale฀mimo฀tego,฀że฀tak฀się฀rzeczy฀mają,฀wraz฀z฀zawar-
ciem฀pokoju฀wygasa฀jednak฀zawsze฀kilka฀ognisk฀zapalnych,฀
które฀inaczej฀tliłyby฀się฀w฀ukryciu,฀a฀namiętności฀stają฀się฀
stłumione,฀jako฀że฀wszyscy,฀których฀umysły฀skłaniają฀się฀ku฀
pokojowi,฀a฀których฀w฀każdym฀kraju฀i฀w฀każdym฀czasie฀jest฀
wielka฀liczba,฀odchodzą฀zupełnie฀od฀ścieżki฀zbrojnego฀opo-
ru.฀Cokolwiek฀by฀się฀później฀wydarzyło,฀zawsze฀musimy฀po-
strzegać฀cel฀jako฀osiągnięty,฀a฀sprawy฀wojenne฀zakończone,฀
poprzez฀zawarcie฀pokoju”.

Clausewitz฀zwracał฀też฀uwagę฀na฀czynnik฀ludzki,฀na฀ro-

lę฀ przywódcy,฀ na฀ morale฀ żołnierzy,฀ ich฀ wolę฀ walki฀ i฀ wiarę฀
w฀ zwycięstwo.฀ Gloryfikował฀ wielkich฀ wodzów,฀ przypisując฀
im฀ cechy฀ przynależne฀ geniuszom.฀ Przypomina฀ to฀ słynne฀
zdanie฀Napoleona,฀że฀„na฀wojnie฀nie฀ludzie฀są฀ważni,฀lecz฀
człowiek”.฀ Także฀ współcześni฀ wodzowie฀ lubią฀ występować฀
w฀roli฀mężów฀stanu,฀realizując฀„wolę฀większości”.฀Nawet฀je-
śli฀tej฀większości฀nie฀podpierają฀badania฀społecznej฀opinii.

Właśnie฀ opinia฀ społeczna฀ jest฀ tym฀ elementem,฀ który฀

Clausewitz฀pomijał฀całkowicie,฀żył฀wszakże฀w฀zmilitaryzowa-
nym฀państwie฀pruskim.฀Nastrojów฀społecznych฀współcześni฀
wodzowie฀lekceważyć฀nie฀mogą,฀bo฀ich฀władza฀w฀demokra-
cji฀ jednak฀ absolutną฀ nie฀ jest,฀ czego฀ dobitnym฀ przykładem฀
była฀wojna฀w฀Wietnamie.฀Wydarzenia฀z฀11฀września฀2001฀
roku,฀nasilające฀się฀zagrożenie฀terroryzmem฀są฀kolejnym฀sy-
gnałem.฀Nowoczesna฀wojna฀to฀już฀nie฀okopy,฀piechota฀i฀ar-

10

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

11

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

tyleria,฀ wróg฀ często฀ jest฀ niewidzialny,฀ co฀ całkowicie฀ zmie-
nia฀nasze฀wyobrażenie฀o฀wojnie.฀Właściwie฀można฀obecnie฀
mówić฀ o฀ permanentnej฀ wojnie฀ z฀ wrogiem,฀ którego฀ nie฀ da฀
się฀zlokalizować฀na฀mapie.฀Dla฀polityków฀to฀wyjątkowo฀nie-
przyjemna฀sytuacja.฀„Każda฀bez฀wyjątku฀osoba฀jest฀poten-
cjalnym฀terrorystą”฀–฀pisał฀po฀upadku฀Word฀Trade฀Center฀
francuski฀filozof฀Jean฀Baudrillard.฀„Zamach฀z฀11฀września฀
dramatycznie฀ uzmysłowił฀ to,฀ co฀ rozumiano฀ już฀ od฀ dawna:฀
bogatym฀i฀silnym฀nie฀przysługuje฀już฀monopol฀na฀przemoc”฀
–฀pisał฀z฀kolei฀Noam฀Chomsky.฀I฀dalej฀zacytujmy฀Baudrillar-
da:฀„Jest฀całkowicie฀logiczne,฀że฀kiedy฀siła฀rośnie฀w฀siłę,฀na-
sila฀się฀także฀wola฀jej฀zniszczenia.฀Ale฀to฀nie฀wszystko:฀siła฀ta฀
jest฀w฀pewien฀sposób฀współwinna฀własnego฀zniszczenia.฀Au-
toregeneracja฀systemu฀narasta฀w฀miarę,฀jak฀staje฀się฀on฀co-
raz฀bardziej฀doskonały฀i฀wszechmocny”.฀Clausewitz฀lekce-
ważył฀doświadczenia฀historii,฀uważając฀je฀za฀mało฀użyteczne฀
w฀epoce฀rodzącego฀się฀industrializmu.฀Z฀militarnego฀punk-
tu฀widzenia฀pewnie฀miał฀rację,฀zwłaszcza฀że฀próby฀powiela-
nia฀schematów฀rozegranych฀już฀bitew฀dawały฀często฀żałosne฀
efekty.฀Rzym฀upadł฀jednak฀nie฀w฀wyniku฀najazdu฀barbarzyń-
ców฀–฀one฀były฀tylko฀skutkiem฀–฀ale฀z฀powodu฀własnej฀dege-
neracji,฀a฀ta฀grozi฀wszystkim฀politykom…฀nawet฀jeśli฀mienią฀
się฀genialnymi฀strategami.

Współcześnie฀ dla฀ prowadzenia฀ wojny฀ na฀ szeroką฀ skalę฀

konieczne฀ jest฀ społeczne฀ przyzwolenie,฀ uzyskiwane฀ często฀
dzięki฀propagandowym฀kłamstwom฀i฀manipulacjom฀polity-
ków฀(doskonałym฀przykładem฀są฀zarzuty฀brytyjskiego฀społe-
czeństwa฀pod฀adresem฀Tony’ego฀Blaira,฀który฀oszukał฀opinię฀
publiczną,฀ mówiąc,฀ że฀ Irak฀ dysponuje฀ bronią฀ chemiczną;฀
wcześniej,฀ w฀ 1982฀ roku,฀ Brytyjczycy฀ byli฀ świadkami฀ innej฀
manipulacji,฀związanej฀z฀wojną฀o฀Falklandy,฀ale฀rząd฀That-
cher฀umiejętnie฀wykorzystał฀wówczas฀społeczne฀przyzwole-
nie).฀W฀Europie฀przyzwolenia฀dla฀wojny฀nie฀ma;฀jak฀pisał฀
wspominany฀ już฀ Robert฀ Kagan:฀ „Amerykanie฀ są฀ z฀ Marsa,฀

10

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

11

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

Europejczycy฀z฀Wenus”.฀Ale฀to฀Ameryka,฀a฀nie฀Europa฀jest฀
światowym฀żandarmem.

Istotnym฀ czynnikiem฀ rozstrzygającym฀ o฀ losach฀ bitew฀

w฀czasach฀Clausewitza฀była฀odwaga,฀męstwo฀w฀boju.฀„Jeśli฀
przyjrzymy฀się฀subiektywnej฀naturze฀wojny,฀czyli฀warunkom,฀
na฀których฀jest฀prowadzona,฀będzie฀nam฀przypominała฀grę.฀
Pierwszorzędnym฀składnikiem,฀w฀obecności฀którego฀prowa-
dzone฀są฀wszelkie฀działania฀na฀wojnie,฀jest฀niebezpieczeń-
stwo;฀ a฀ która฀ z฀ cech฀ moralnych฀ ujawnia฀ się฀ w฀ niebezpie-
czeństwie฀jako฀pierwsza?฀Odwaga.฀Oczywiście฀do฀pewnego฀
stopnia฀można฀pogodzić฀odwagę฀z฀ostrożną฀kalkulacją,฀ale฀
należą฀one฀do฀dwóch฀różnych฀kategorii฀i฀reprezentują฀różne฀
cechy฀umysłu.฀Wojna฀najbardziej฀przypomina฀hazard”.฀Dziś฀
oczywiście฀ na฀ uprawianie฀ hazardu฀ politycy฀ pozwolić฀ sobie฀
nie฀mogą,฀ale฀też฀„mgła฀wojny”฀z฀czasów฀Clausewitza฀opa-
dła,฀ współczesne฀ satelity฀ i฀ systemy฀ szpiegowskie฀ pozwala-
ją฀namierzać฀cele฀z฀ogromną฀precyzją฀bez฀ryzyka฀strat฀wła-
snych฀(co฀najwyżej฀w฀lokalnej฀ludności,฀a฀więc฀społeczności฀
wroga฀–฀nawet฀jeśli฀oficjalny฀język฀propagandy฀tak฀tego฀nie฀
ujmuje).฀Nie฀ma฀już฀miejsca฀na฀męstwo,฀miejsce฀dawnych฀
bohaterów฀ zajęły฀ zdalnie฀ sterowane฀ pociski,฀ a฀ purpurowe฀
serce฀ –฀ jedno฀ z฀ najstarszych฀ i฀ najważniejszych฀ amerykań-
skich฀odznaczeń฀za฀poniesione฀w฀boju฀rany฀–฀przyznaje฀się฀
za฀przypadkowe฀obrażenia฀pijanych฀żołnierzy฀zabawiających฀
się฀z฀dziwkami฀w฀kantynie.

Nie฀ znaczy฀ to฀ jednak,฀ że฀ nie฀ powinniśmy฀ uważnie฀

wczytać฀się฀w฀traktat฀Carla฀von฀Clausewitza.฀Jego฀diagno-
za฀roli฀polityki฀w฀tym฀co฀nazywa฀„sztuką฀wojny”฀jest฀aktu-
alna.฀„Wojna฀w฀prawdziwym฀świecie฀nie฀jest฀rzeczą฀ekstre-
malną,฀istniejącą฀i฀kończącą฀się฀tylko฀w฀jednym,฀pojedyn-
czym฀wybuchu;฀jest฀to฀działanie฀sił,฀które฀nie฀rozwijają฀się฀
całkowicie฀w฀tym฀samym฀stopniu฀i฀w฀ten฀sam฀sposób,฀lecz฀
które฀w฀jednym฀momencie฀zyskują฀dość฀mocy,฀aby฀poko-
nać฀opór,฀jaki฀daje฀inercja฀lub฀tarcie,฀a฀w฀innym฀momencie฀

12

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

13

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

są฀zbyt฀słabe,฀aby฀wywołać฀jakikolwiek฀efekt.฀Jest฀to฀zatem฀
w฀ pewnym฀ stopniu฀ pulsowanie฀ gwałtownej฀ siły,฀ bardziej฀
lub฀ mniej฀ zaciekłej,฀ wybuchającej฀ i฀ wyczerpującej฀ swą฀
energię฀ wolniej฀ lub฀ szybciej฀ –฀ innymi฀ słowy,฀ prowadzącej฀
zwykle฀ szybciej฀ lub฀ wolniej฀ do฀ celu,฀ ale฀ zawsze฀ trwającej฀
na฀tyle฀długo,฀aby฀na฀owej฀drodze฀pozwolić฀wywierać฀na฀się฀
wpływ฀dla฀zmiany฀swego฀kierunku฀–฀w฀skrócie,฀aby฀podle-
gać฀woli฀kierującej฀nią฀inteligencji.฀Jeśli฀przypomnimy฀so-
bie,฀iż฀wojna฀ma฀swe฀korzenie฀w฀celu฀politycznym,฀wtedy฀
rzecz฀jasna฀ten฀pierwotny฀motyw,฀który฀powołał฀ją฀do฀ist-
nienia,฀winien฀być฀niezmiennie฀najważniejszym฀powodem฀
jej฀ prowadzenia.฀ Jednak฀ cel฀ polityczny฀ nie฀ jest฀ tu฀ jakimś฀
despotycznym฀ prawodawcą฀ –฀ musi฀ on฀ dostosować฀ się฀ do฀
charakteru฀ środków฀ i฀ choć฀ zmiany฀ w฀ nich฀ mogą฀ wymu-
sić฀modyfikacje฀celu฀politycznego,฀cel฀ów฀musi฀zachować฀
bezwzględne฀pierwszeństwo.฀Polityka฀zatem฀przeplata฀się฀
nieustannie฀z฀samą฀materią฀wojny฀i฀musi฀na฀nią฀wywierać฀
stały฀wpływ฀–฀na฀tyle,฀na฀ile฀pozwoli฀na฀to฀charakter฀uwol-
nionych฀przez฀nią฀sił”.

*฀*฀*

Carl฀Philips฀Gottlieb฀von฀Clausewitz฀urodził฀się฀w฀1780฀ro-
ku฀w฀pobliżu฀Magdeburga.฀Wywodził฀się฀z฀biednej฀szlachty,฀
a฀kompleksy฀pochodzenia฀bardzo฀widoczne฀są฀w฀jego฀pra-
cach฀ teoretycznych.฀ Miał฀ dwanaście฀ lat,฀ kiedy฀ wstąpił฀ do฀
wojska.฀Jednym฀z฀jego฀przełożonych฀był฀wybitny฀pruski฀stra-
teg,฀generał฀Gerhard฀von฀Scharnhorst,฀który฀zwrócił฀uwagę฀
na฀ młodego฀ oficera.฀ Clausewitz฀ został฀ adiutantem฀ księcia฀
Augusta.฀ Walczył฀ przeciwko฀ wojskom฀ Napoleona฀ w฀ latach฀
1812-1814฀(w฀armii฀rosyjskiej,฀m.in.฀w฀bitwie฀pod฀Borodino)฀
i฀ 1814-1815฀ (w฀ armii฀ pruskiej).฀ Jako฀ pułkownik฀ dowodził฀
m.in.฀atakiem฀kawalerii฀pruskiej฀pod฀Lutzen,฀w฀której฀po-
legł฀von฀Scharnhorst฀(Clausewitz฀wspomina฀o฀tym฀w฀swoim฀

12

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

13

W

STĘP

:฀P

OLITYKA

฀

WOJNY

traktacie).฀W฀1815฀roku฀został฀doradcą฀szefa฀sztabu฀dowód-
cy฀III฀Pruskiego฀Korpusu,฀który฀uniemożliwił฀Napoleonowi฀
połączenie฀ sił฀ pod฀ Waterloo.฀ Dosłużył฀ się฀ stopnia฀ genera-
ła.฀W฀latach฀1818-1830฀był฀dyrektorem฀berlińskiej฀Akade-
mii฀Wojennej฀(Allgemeine฀Kriegschule).฀Zmarł฀na฀cholerę฀
w฀1831฀roku.

Ł

UKASZ

฀G

OŁĘBIEWSKI

Carl฀von฀Clausewitz

O฀naturze฀wojny

Wojna฀nie฀jest฀igraszką,

nie฀jest฀zwykłym฀zamiłowaniem฀do฀przygody฀czy฀wygranej,

nie฀jest฀skutkiem฀nieskrępowanego฀entuzjazmu;

jest฀poważnym฀środkiem

osiągania฀poważnych฀celów.

Faktu,฀że฀koncepcje฀naukowe฀nie฀składają฀się฀wyłącznie,฀ani฀
nawet฀ przede฀ wszystkim,฀ z฀ systemu฀ i฀ z฀ jego฀ skończonych฀
założeń฀ teoretycznych,฀ nie฀ trzeba฀ już฀ dzisiaj฀ uzasadniać.฀
W฀traktacie฀niniejszym฀system฀nie฀jest฀widoczny฀na฀pierw-
szy฀rzut฀oka,฀a฀zamiast฀teorii฀w฀postaci฀ukończonej฀budowli,฀
są฀tu฀tylko฀materiały฀do฀jej฀budowy.

Naukowość฀niniejszej฀pracy฀zasadza฀się฀w฀próbie฀zgłę-

bienia฀natury฀wojskowości,฀aby฀pokazać฀jej฀zbieżność฀z฀na-
turą฀jej฀elementów฀składowych.฀Nie฀unikano฀argumentów฀
filozoficznych,฀ale฀w฀miejscach,฀gdzie฀nadto฀się฀one฀rozmy-
wały,฀ Autor฀ ucinał฀ je฀ i฀ uciekał฀ się฀ do฀ odpowiadających฀ im฀
wyników฀doświadczeń;฀gdyż฀tak฀samo฀jak฀wiele฀roślin฀rodzi฀
owoce฀jedynie฀wówczas,฀gdy฀nie฀pozwala฀im฀się฀rosnąć฀zbyt฀
strzeliście,฀takoż฀i฀w฀naukach฀praktycznych฀listki฀i฀gałązki฀
teorii฀nie฀mogą฀się฀zanadto฀rozrosnąć,฀lecz฀trzymać฀je฀należy฀
blisko฀doświadczenia,฀czyli฀ich฀naturalnej฀gleby.

Niewątpliwie฀ błędem฀ byłoby฀ próbować฀ ze฀ składu฀ che-

micznego฀ ziarna฀ zboża฀ domyśleć฀ się฀ kształtu฀ kłosa,฀ który฀
zeń฀ może฀ wyrosnąć;฀ wystarczy฀ wszakże฀ udać฀ się฀ na฀ pole,฀
by฀obserwować฀dojrzewanie฀kłosów.฀Dociekanie฀i฀obserwa-
cja,฀filozofia฀i฀doświadczenie฀nie฀mogą฀ani฀sobą฀nawzajem฀
pogardzać,฀ani฀się฀wykluczać;฀winny฀natomiast฀wzajemnie฀
uznawać฀ swe฀ obywatelskie฀ prawa.฀ Zatem฀ gmach฀ założeń,฀

Od฀Autora

20

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

21

O

D

฀A

UTORA

zawartych฀w฀książce฀niniejszej,฀nie฀jest฀pozbawiony฀podpo-
ry:฀ łuki฀ wewnętrznej฀ konieczności฀ założeń฀ tych฀ wspierają฀
z฀ zewnątrz฀ przypory฀ albo฀ doświadczenia,฀ albo฀ samej฀ idei฀
Wojny.

Można฀by฀zapewne฀napisać฀systematyczną฀teorię฀Wojny฀

pełną฀ducha฀i฀treści,฀nasze฀doświadczenia฀jednak,฀jak฀do-
tąd,฀były฀całkiem฀odmienne.฀Nie฀mówię฀już฀tu฀o฀ich฀nienau-
kowym฀duchu;฀lecz฀dążąc฀do฀spójności฀i฀kompletności฀sys-
temu,฀przepełnione฀są฀one฀uogólnieniami,฀truizmami฀i฀ba-
nałami฀wszelkiego฀autoramentu.฀Uderzającym฀przykładem฀
tychże฀jest฀choćby฀wyciąg,฀sporządzony฀przez฀Lichtenberga,฀
z฀regulaminu฀postępowania฀w฀razie฀pożaru.

Jeśli฀w฀domu฀wybuchnie฀pożar,฀przede฀wszystkim฀chro-

nić฀należy฀prawą฀stronę฀domu,฀stojącego฀po฀lewej,฀a฀z฀dru-
giej฀strony,฀lewą฀stronę฀domu฀stojącego฀po฀prawej;฀gdyż฀je-
ślibyśmy฀na฀przykład฀chronili฀lewą฀stronę฀domu฀z฀lewej฀stro-
ny,฀wtedy฀prawa฀strona฀domu฀znajduje฀się฀po฀prawej฀strony฀
lewej,฀ a฀ zatem฀ skoro฀ pożar฀ płonie฀ na฀ prawo฀ od฀ tej฀ strony,฀
i฀z฀prawej฀strony฀(gdyż฀założyliśmy,฀iż฀dom฀znajduje฀się฀na฀
lewo฀od฀pożaru),฀wtedy฀prawa฀strona฀bliżej฀ognia฀się฀znaj-
duje฀niż฀lewa,฀i฀prawa฀strona฀łacniej฀zapalić฀się฀może,฀gdyby฀
chroniona฀nie฀była,฀zanim฀ogień฀przejdzie฀na฀stronę฀lewą,฀
chronioną.฀A฀zatem฀zapalić฀się฀może฀coś,฀co฀nie฀jest฀chro-
nione,฀i฀to฀coś฀spali฀się฀o฀wiele฀wcześniej฀niż฀zapaliłoby฀się฀
coś฀innego,฀nawet฀gdyby฀nie฀było฀chronione;฀musimy฀więc฀
zostawić฀to฀drugie฀i฀chronić฀to฀pierwsze.฀Aby฀kolejność฀usta-
lić฀właściwą,฀musimy฀tylko฀zauważyć฀czy฀dom฀jest฀na฀prawo฀
od฀pożaru฀–฀wtedy฀będzie฀to฀lewa฀strona,฀a฀jeśli฀dom฀jest฀na฀
lewo฀od฀pożaru,฀wtedy฀strona฀prawa.

Aby฀nie฀przerazić฀inteligentnego฀czytelnika฀podobnymi฀

banałami฀ i฀ aby฀ ku฀ jego฀ niesmakowi฀ nie฀ rozwodnić฀ zanad-
to฀ nielicznych฀ korzyści฀ płynących฀ z฀ niniejszej฀ książki,฀ Au-
tor฀wolał฀przekazać฀w฀niedużych฀samorodkach฀szlachetne-
go฀kruszcu฀swe฀wrażenia฀i฀przekonania,฀wynik฀wielu฀lat฀roz-

20

O฀

NATURZE

฀

WOJNY

21

O

D

฀A

UTORA

myślań฀o฀Wojnie,฀swoich฀kontaktów฀z฀utalentowanymi฀ludź-
mi,฀i฀wielu฀osobistych฀doświadczeń.฀W฀ten฀sposób฀powstały฀
rozdziały฀tej฀księgi,฀pozornie฀słabo฀ze฀sobą฀powiązane;฀lecz฀
pozostaje฀żywić฀nadzieję,฀iż฀logicznych฀związków฀nie฀wyda-
dzą฀się฀one฀czytelnikowi฀pozbawione.฀Może฀niebawem,฀za-
miast฀tych฀okruchów฀treści,฀większy฀jakiś฀umysł฀przedsta-
wi฀jej฀całość฀jako฀jednorodny฀odlew฀z฀czystego฀kruszcu,฀bez฀
szumowin.

Niestety na resztę tekstu wylała nam się kawa…

Chcesz nam postawić nową?

Znajdziesz nas na

portpublish.com

.