1

Środki odurzające

(

narkotyki

i

alkohol

)

jako

czynniki

kryminogenne

2

Na drugą stronę...

3

Środki psychoaktywne

1. Środki odurzające:

substancje psychoaktywne, które ze
względu na swe właściwości
chemiczne są w stanie doprowadzić
do zmian strukturalnych lub
funkcjonalnych w żywym organizmie,
przejawiających się przede wszystkim
w zmianach: postrzegania
zmysłowego, świadomości, nastroju,
zachowania...

2. Substancje psychotropowe

4

Środki odurzające

1. Narkotyki (środki odurzające

sensu stricto), np.: morfina,
kokaina, amfetamina, haszysz

2. Alkohol
3. Nikotyna
4. Kofeina, teina...

5

Inne substancje wg Ustawy o

przeciwdziałaniu narkomanii

• Prekursor

(substancje służące do

otrzymywania właściwych środków
odurzających, substancji psychotropowych)

• Środek zastępczy

(trucizna/środek

szkodliwy, używany zamiast lub w takich
samych celach, innych niż medyczne, jak
środek odurzający lub substancja
psychotropowa ):

Uwaga – dopalacze!

6

Uzależnienie

• Fizyczne

(uzależnienie organizmu od

substancji)

:

przyjmowany wielokrotnie środek
odurzający wywołuje w organizmie
zmiany fizjologiczne, stając się
istotnym składnikiem procesów
metabolicznych; brak tego środka
skutkuje głodem narkotycznym
(zespołem abstynenckim)
- stany niepokoju, depresja
- drżenie ciała, bóle mięśni,
kończyn, wymioty, zapaść

7

Uzależnienie

• Psychiczne

koncentracja uwagi na
używaniu/zdobywaniu środka z uwagi
na jego właściwości (np. wprawianie w
stan euforii), ale też dla uniknięcia
głodu narkotycznego

• Społeczne

• zażywanie „przepustką” do

członkostwa, uczestnictwa w grupie
[subkulturowej]

• Krzyżowe (zarazem od narkotyków i

alkoholu)

8

Tolerancja, eskalacja

• Tolerancja –

prowadzi do niej

zażywanie niektórych środków
odurzających:

1. dodatnia – odczuwane działanie środka

jest słabsze przy tej samej dawce;
występuje potrzeba jej zwiększenia
(opiaty, amfetamina, kokaina)

2. ujemna – aby uzyskać ten sam efekt

wystarczy mniejsza dawka (typowe dla
alkoholu)

• Eskalacja

– używanie coraz

mocniejszych środk.

9

Klasyfikacja śr. odurzających

(Światowa Organizacja Zdrowia)

• Opiaty/opoidy

(opium, morfina,

heroina, kodeina, metadon (methadon);
szybko wywołują uzależnienie fizyczne i
psychiczne oraz zjawisko tolerancji
dodatniej, mają wyraźną dawkę
śmiertelną;

• Barbiturany

(pochodne kwasu

barbiturowego i barbituropodobne środki
nasenne: luminal, relanium);
niebezpieczne zwłaszcza przy zmieszaniu z
alkoholem, który zresztą do tej grupy
jest zaliczany; szybko uzależniają
psychicznie, potem także fizycznie

10

Klasyfikacja śr. odurzających

(Światowa Organizacja Zdrowia)

• Amfetamina i jej pochodne

(amfetaminy halucynogenne, tzw.
ecstasy): szybko wywołują uzależnienie
psychiczne i prowadzą do tolerancji
dodatniej

• Kokaina

(pochodna liści krzewu koka;

podobnie jak amfetamina szybko wywołuje
silną zależność psychiczną i tolerancję
dodatnią; szczególnie niebezpieczną formą
konsumpcji jest palenie tzw. cracku,
popularne w USA i Ameryce Płd.

11

Klasyfikacja śr. odurzających

(Światowa Organizacja Zdrowia)

• Cannabis -

narkotyk znany pod

postacią marihuany, tj. ziela konopi
(„trawka”) i haszyszu, czyli żywicy
konopi; może wywołać lekką zależność
psychiczną, nie wywołuje uzależnienia
fizycznego; bywa też jednak uznawany za
wstęp do narkomanii (wg niektórych
badań 90 proc. heroinistów zaczynało od
cannabis);

• Halucynogeny -

nie wywołują

uzależnienia fizycznego, niekiedy tylko
psychiczne (LSD, meskalina,
psylocybina)

12

Klasyfikacja śr. odurzających

(Światowa Organizacja Zdrowia)

• Khat –

wywołuje zależność psychiczną i

zjawisko tolerancji dodatniej, nie uzależnia
fizycznie; w Polsce prawie niespotykany

• Inhalanty –

substancje syntetyczne,

pierwotnie o innym przeznaczeniu (chemia
gospodarcza, przemysł i rzemiosło),
używane jako substytuty innych środków;
mają silne właściwości toksyczne, dlatego
są bardzo szkodliwe dla zdrowia (ich
wdychanie może wywołać trwałe
uszkodzenia mózgu, np. niedotlenienie);

13

Klasyfikacja śr. odurzających

(kryterium sposobu działania)

Sposób działania narkotyku i związek z

przestępczością

depresanty

Środki redukujące
aktywność fizjologiczną

i umysłową. Obniżają
pobudliwość
ośrodkowego układu

nerwowego. Zaliczają
się do nich: opiaty,
barbiturany;
podkulturę biorców

określa się jako
podkulturę wycofania,
choć zdarza się, że
popełniają oni

przestępstwa, aby
pozyskać środki na
narkotyki

halucynog
eny

Środki

zmieniające
percepcję, np.
LSD, pejotl,
meskalina;
w stanach
psychotycznych
zażywający

mogą być zdolni
do zachowań
agresywnych

stymulanty

Środki pobudzające
aktywność

organizmu, wśród
nich m.in.: kokaina,
amfetamina,

kofeina; pobudzeni,
nerwowi – biorcy są
częściej niż inni
narkomani zdolni

do przestępstw z
użyciem przemocy

14

Klasyfikacja śr. odurzających

(kryterium szkodliwości)

• Hard drugs – tzw. twarde środki

odurzające (np. heroina i kokaina)

• Soft drugs – tzw. miękkie środki

odurzające (cannabis: marihuana i
haszysz)

15

Narkotyki a przestępczość

• 1. Kryminalizacja: wyrobu,

handlu, posiadania
narkotyków...

- może być całkowita i dotyczyć

wszystkich powyższych czynności

- może być częściowa i dotyczyć np. tylko

wyrobu i dystrybucji

- może też przewidywać wyjątki w

produkcji i dystrybucji (zob. Holandia,
Czechy...)

16

Narkotyki a przestępczość

2. Wpływ środka odurzającego

(narkotyku) na możliwość
popełnienia przestępstwa
innego niż prohibicyjne

(związane z kryminalizacją ww.
czynności)

a. wpływ bezpośredni

(tempore criminis)

b. wpływ pośredni

(w grę wchodzi

długotrwałe oddziaływanie środka na
psychikę i status społeczny potencjalnego
sprawcy)

17

Narkotyki a przestępczość

– wpływ bezpośredni

• 1. Wzmocnienie motywacji do

działalności przestępczej;
człowiek zażywa, aby:

- pozbyć się lęku przed podjęciem

czynności o charakterze przestępczym
(pozbyć się lęku przed ewentualną
karą)

- pobudzić się do działania (zyskać

większą sprawność, wydolność – jak w
sporcie...)

18

Narkotyki a przestępczość

– wpływ bezpośredni

• 2. Środek odurzający jako

modyfikujący zachowanie;
człowiek nie jest świadomy lub ma
ograniczoną świadomość wpływu
owego środka na zachowanie w
postaci:

- czynnej napaści
- zabójstwa
- gwałtu
- naruszenia porządku publicznego
- spowodowania wypadku komunikacyjnego

19

Narkotyki a przestępczość

– wpływ bezpośredni

• 3. Środek odurzający jako

bezpośredni motyw czynu
przestępczego

(przestępstwo związane

bezpośrednio z pozyskaniem środka odurz.)

:

- kradzież środka odurzającego
- fałszowanie recept
- szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie

się przemocą w celu zdobycia środka
odurzającego

- samowolna produkcja środka, handel,

przemyt...

(Uwaga! To nie przestępstwa, ale narkomani

uciekają się też do żebractwa, prostytucji, aby
zdobyć środki na „prochy”)

20

Narkotyki a przestępczość

– wpływ pośredni

1. Zależność - najpierw upadek

(fizyczny, psychiczny, społeczny),
spowodowany używaniem/nadużywaniem
środków odurzających

, potem

(wtórnie) czyny przestępcze

2. Zależność - najpierw

(pierwotnie) zachowania
przestępne, potem (lub
równolegle) używanie

środków

odurzających

Por. do zwyczajów/zasad
akademickich

21

Wiktymogenna funkcja

środków odurzających

• Istnieje związek używania środków

odurzających z
prawdopodobieństwem stania się
ofiarą przestępstwa

• Siła tego związku zależy od

rodzaju środka, właściwości
organizmu, okoliczności
zewnętrznych (to zresztą
zależność uniwersalna)

• Zob. tzw. tabletka gwałtu

22

Przestępczość prohibicyjna

• Od 20 lat lekko rośnie (w ciągu 30 kilkakrotny

wzrost)

• Pojawiły się wyspecjalizowane grupy

przestępcze

• Zmianie uległa struktura spożycia: tzw. polska

heroina jest dziś zażywana przez narkomanów
starego typu (margines), młodsi biorą
marihuanę, haszysz (od Hassana ibn Sabbaha)

• Polska stała się producentem i eksporterem

głównie amfetaminy (w 1/5 zaopatruje
Zachód)

• Przez Polskę wiodą szlaki przemytnicze

(heroiny, kokainy)

• Co prawda zintensyfikowano walkę z

przestępczością narkotykową, ale szacuje się,
że służby przechwytują zaledwie 10%
szmuglowanych i produkowanych środków

23

Przestępczość pozaprohibicyjna

a prohibicyjna

• Jest trudna do oszacowania, bo policja nie

prowadzi statystyk „przestępczości osób
uzależnionych”

• Jest ona zależna od wielu czynników:

popytu na określone narkotyki, ich ceny,
zamożności społeczeństwa,
kraju/kontynentu

• Np. szacuje się, że kokaina jest na

czarnym rynku w Europie ok. 900 razy
droższa niż w Ameryce Płd.

• W Polsce z kolei 1 cm sześc. „kompotu”,

czyli tzw. polskiej heroiny kosztuje ok. 8-10
zł

• Wartość światowego rynku narkotyków

szacuje się na ok. 800 mld $

24

Zwalczanie przestępczości

narkotyk.

1. Oczywiście leczenie

, aby zredukować

skłonność narkomanów do zrobienia
wszystkiego, żeby tylko narkotyki posiąść

2. Może temu towarzyszyć legalne

udostępnianie narkotyków

(na

wniosek, receptę lekarza) osobom, które nie
są w stanie osiągnąć pełnej abstynencji (zob.
W. Brytania, Szwajcaria, Holandia)

3. Metadon – syntetyczny środek

zastępczy

(kraje jak wyżej), który usuwa

objawy abstynenckie, nie powoduje
tolerancji dodatniej, lekko odurza

25

Przestępczość prohibicyjna -

krytyka

1. Gangi, kartele,

zorganizowana

przestępczość wpływająca na władze nawet
krajowe (Kolumbia, Meksyk)

2. Naruszenie praw obywatelskich

(gdy policja, sądy zyskują zbyt wiele
uprawnień)

3. Popycha na drogę przestępstwa

(nie dość, że kryminalizuje, to jeszcze
zmusza do innych przestępstw)

4. Pogłębia marginalizację osób

biorących...

26

Poszukiwanie złotego środka

• Polityka „redukcji szkód”

(ang. harm

reduction) i rozdział dwu obszarów
problematyki narkotykowej: podaży i popytu

• Prohibicję utrzymuje się w odniesieniu

do handlu i produkcji zwłaszcza hard drugs,
łagodząc w przyp. cannabis

• Posiadanie niewielkich dawek (np. do

10 gramów), zaspokojenie popytu na
własną rękę

(bez wprowadzania do obrotu)

postuluje się dekryminalizować lub
przynajmniej depenalizować

27

Pojęcie alkoholu

• To substancja prowadząca do

upośledzenia wielu wyższych
czynności mózgu

• Można ją uznać za czynnik

wyzwalający zachowania
agresywne,

choć nie samoistnie, a jedynie

w kontekście społeczno-sytuacyjnym

• W odróżnieniu do narkotyków –

w

większości państw jest legalną substancją
odurzającą

28

Alkohol – wzory spożywania

• Romański (kraje śródziemnomorskie;

dominuje wino)

• Anglosaski (w Europie Brytyjczycy,

Irlandczycy, mieszkańcy krajów
germańskich; piwo i drinki)

• Północno-, środkowo- i

wschodnioeuropejski (wódka);

zwyczaje jednak się zmieniają, w Polsce
pije się dziś dużo więcej piwa niż
wódki...

29

Alkohol – wzory spożywania

• O ile dwa pierwsze wzory

(romański i anglosaski) oznaczają
spożywanie większej ilości
alkoholu lżejszego, o tyle wzór
trzeci (północno-środkowo-
wschodnioeuropejski) oznacza –
modelowo – rzadsze spożywanie,
za to dużo mocniejszych trunków,
ze skutkiem wiadomym!

30

Style picia alkoholu

Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący
napięcie, odprężający
Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania
się od nużącej rzeczywistości
Kontaktywny – „protowarzyski”,

ośmielający do kontaktów z innymi,
przełamywania dystansu międzyludzkiego

31

Style picia alkoholu

Heroiczny – dodający odwagi,

zapewniający poczucie mocy

Samobójczy – to topienie smutków w alkoholu
w przekonaniu, że jesteśmy tych
smutków/kłopotów współwinni lub że nie
potrafimy się z nimi uporać, że na to nie
zasługujemy

32

Skutki spożycia alkoholu

• Działanie na ośrodkowy układ

nerwowy i, w zależności od
stężenia alkoholu:

- polepszenie samopoczucia z osłabionym

samokrytycyzmem

- zakłócenie szybkości reakcji i

spostrzegawczości

- poczucie pewności siebie
- osłabienie hamulców moralnych
- zachowania agresywne

33

Alkohol a przestępczość i jej

rodzaje

• Statystyki przestępstw (i to

stwierdzonych) dotyczą jedynie
tych komunikacyjnych;

reszta to

szacunki lub tzw. fakty dowodowe
(stwierdzone w trakcie śledztwa i
stwierdzające, czy sprawca pił przed
popełnieniem przestępstwa, czy nie):

Wysoki odsetek sprawców

Niski odsetek sprawców

Zabójstwo
Znęcanie się nad

najbliższymi
Czynna napaść na
funkcjonariusza

Kradzież mienia
Kradzież z włamaniem

34

Przestępczość a funkcje

alkoholu

Alkohol

Jako czynnik
kryminogen
ny

Prowadzi do
przełamania
hamulców

ludzkich,
ułatwia wzrost
poziomu agresji,
przez co może

prowadzić do
zachowań
przestępczych

Jako czynnik
wyzwalający

Agresja łączy się tu z
pewnym stylem
życia, w którym

alkohol odgrywa
istotną rolę jako
czynnik
umożliwiający

pojawienie się
wyuczonych
wcześniej zachowań

agresywnych

Jako czynnik
wiktymogenny

Wielokrotnie, w
momencie
popełniania czynu

zabronionego, pod
wpływem alkoholu
znajduje się nie
tylko sprawca, ale

również ofiara
dotknięta czynem
zabronionym

35

Nadużywanie alkoholu i jego

skutki

• Zakłócenie normalnego funkcjonowania

jednostki

w społeczeństwie (niemożność pełnienia

wielu ról społecznych)

• Dysfunkcja rodziny

osoby nadużywającej

alkohol

• Problemy z wykonywaną pracą

prowadzące

często do zwolnienia i niemożności znalezienia innego
zatrudnienia

• Obniżenie poczucia własnej wartości,

problemy emocjonalne

• Powodowana powyższymi czynnikami

degradacja społeczna

może prowadzić do

kolizji z prawem (zwłaszcza przy zdobywaniu środków
na alkohol)

36

Alkohol a kolizja z prawem

1. Najpierw pojawia się problem

alkoholowy, potem następuje wejście na
drogę przestępczą

2. Najpierw ktoś robi karierę przestępczą,

potem „uderza” w alkohol

3. Nadużywanie alkoholu jest równoczesne

ze wstąpieniem na drogę przestępczą

4. I nadużywanie alkoholu, i wejście na

drogę przestępczą są efektem czynnika
zewnętrznego

37

Alkohol a recydywa

•

Wyróżniamy:

1. Recydywistów o wczesnym

początku karalności (alkoholizm
pojawia się po rozpoczęciu „kariery
przestępczej” lub równocześnie z nią)

2. Recydywistów o późnym początku

karalności (alkohol jest problemem
przed wstąpieniem na drogę
przestępczą – może stanowić
przyczynę zachowań przestępczych)

38

Polak - alkoholik