KOŚCIÓŁ

ŚREDNIOWIECZN

Y

RAMY

CZASOWE

Początek epoki:

• 313

r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na

wyznawanie chrześcijaństwa

• 330

r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa

Rzymskiego do Konstantynopola

• 476

r. - upadek cesarstwa zachodnio-

rzymskiego

Koniec epoki:

• 1450

r. - wynalezienie druku

• 1453

r. - upadek Konstantynopola

• 1492

r. - odkrycie Ameryki

1517

r. - wystąpienie Marcina Lutra

KIERUNKI

FILOZOFICZNE

AUGUSTYNIZM

• doktryna filozoficzno-religijna

św. Augustyna

,

a także wywodzące się z niej inne kierunki

pochodne.

• Do XIII wieku była oficjalną filozofią

Kościoła

katolickiego

.

• System ten zakłada istnienie dramatycznego

rozdarcia między Bogiem i światem, a więc

między

bytem

duchowym

i cielesnym. Rozdarcie to jest szczególnie

widoczne wewnątrz człowieka, którego dusza

jako byt wyższy dąży ku sprawom wiecznym,

a ciało jako byt niższy dąży ku rzeczom

materialnym,

ku

upadkowi,

co

jest

potwierdzeniem

słów

z biblijnej

Księgi Koheleta

 

: "Marność nad

marnościami

- wszystko marność".

ŚWIĘTY

AUGUSTYN

 św. Augustyn (

354-430

), syn

św. Moniki. Pochodził z

Afryki Północnej.

 Ukończył studia w

Kartaginie. Przez pewien

czas był zwolennikiem

manicheizmu

, następnie

sceptycyzmu

i

neoplatonizmu

.

Prowadził

też własną szkołę retoryki.

 W 387 r. przyjął chrzest,

następnie święcenia

kapłańskie, a w 396 r. został

biskupem

Hippony

.

 Najważniejsze dzieło

Augustyna to

„Wyznania”

(napisane ok.

400

r n.e.).

TOMIZM

• Twórcą był

św. Tomasz z Akwinu

(1225-

1274).Od 1252 r. wykładał w Paryżu.

• Wprowadził rozróżnienie na

wiarę

, którą

zajmuje się teologia,

i

wiedzę

, której dotyczy filozofia. Uważał, że

niektóre prawdy wiary przekraczają rozum,

nie są jednak z nim sprzeczne.

• Istnienia Boga można, więc dowieść

rozumowo.

• Św. Tomasz podawał

5 dowodów na istnienie

Boga

. Był racjonalistą i uważał, że wiedza

pochodzi z doświadczenia.

• Zajmował się również ekonomią. Twierdził, że

własność prywatna i nierównomierny podział

dóbr są zgodne z naturą. Uznawał

konieczność wymiany handlowej. Opracował

pojęcie sprawiedliwej ceny.

Podstawowe założenia

• W hierarchii bytów człowiek znajduje się

między zwierzętami a aniołami.

• Człowiek jest istotą, która zastanawia się

nad swoim losem.

• Zdolność do refleksji i umiejscowienie

między bytami wyższymi i niższymi

powoduje, że człowiek ma poczucie

rozdarcia między cielesnością (typową

dla

zwierząt)

a duchowością (charakterystyczną dla

aniołów). Człowiek jest też rozdarty

między dobrem a złem.

• Dzieje świata to historia walki dobra ze

złem.

ŚW. TOMASZ

Z AKWINU

• Św. Tomasz z Akwinu

(

1225-1274

), urodzony

we Włoszech, członek

zakonu dominikanów.

• Od 1252 r. wykładał w

Paryżu.

• Najważniejszymi jego

dziełami były:

Summa

filozoficzna i Summa

teologiczna

.

PODSTAWOWE

ZAŁOŻENIA

• Człowiek umieszczony jest w hierarchii bytów,

jednak jego sytuacja nie jest tragiczna,

ponieważ zajmuje on właściwe sobie miejsce.

• Człowiek musi realizować swoje powołanie

walcząc z pokusami.

• Tomizm przykładał dużą wagę do zagadnień

etycznych.

• Najwyżej cenioną cnotą była roztropność.

• Społeczeństwo zbudowane jest z hierarchicznie

ułożonych stanów.

• Człowiek,

kierujący

się

cnotą,

powinien

przestrzegać

prawa

i spełniać obowiązki właściwe dla warstwy, do

której należy.

• Naruszanie hierarchii społecznej jest ciężkim

grzechem.

Scholast

yka

• Twórcami byli

Albert Wielki

i św.

Tomasz z Akwinu

.

• Scholastyka

była metodą

rozumowania polegającą na

ścisłym stosowaniu

ustalonej procedury.

• Składała się ona z

komentowania tekstu,

dyskusji i wyciągania

wniosków.

PODSTAWOWE

ZAŁOŻENIA

• Dogmaty i prawdy wiary są

niepodważalne, można jednak
uzasadnić je rozumowo.

• Metody rozumowego dowodzenia

przejęto z dzieła pt. „

Logika

”

autorstwa

Arystotelesa

• Scholastyka stała się podstawą

teologii

, czyli nauki o Bogu.

Franciszkanizm

 Twórcą był

św. FRANCISZEK Z ASYŻU

(1182-1226). Jego prawdziwe nazwisko

brzmiało

Giovanni

di

Bernardone

.

Pochodził z bogatej rodziny kupieckiej.

 Wiódł życie wędrownego kaznodziei.

Założył zakon żebraczy nazwany braci

mniejszych

nazwany

później

franciszkanami

.

 Najważniejsze

dzieło

nurtu

franciszkańskiego

to

Kwiatki

św.

Franciszka

- anonimowy zbiór legend o

św. Franciszku i jego towarzyszach.

PODSTAWOWE

ZŁOŻENIA

• Podstawą wiary jest

miłość do świata i
stworzenia.

• Dosłowne

rozumienie
ewangelicznych
nakazów
miłosierdzia,
ubóstwa
i braterstwa.

• Wiara prosta i

radosna.

UNIWERSYTETY

• W

większych

miastach

na

podobieństwo

rzemieślniczych cechów — powstawały związki

(korporacje)

mistrzów

i uczniów, które dały początek szkołom wyższym,

które nazywano początkowo

studium generale

, a

potem

universitas

.

• Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię,

np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych

i nauczania w całym świecie chrześcijańskim.

Dysponowały także niezależnością prawną od władz

miejskich. W

XII-XIII

wieku powstała większość

najsławniejszych uniwersytetów europejskich

• Konstantynopol

- 849 (istniał do 1453) - Uniwersytet

Konstantynopolski

• Fez

– 859 - Uniwersytet Al-Karawijjin

• Ochryda

- IX wiek - Ochrydzka szkoła piśmiennicza

• Presław

- IX wiek (istniała do 972) - Presławska

szkoła piśmiennicza

• Salerno

- X wiek - Salerniańska Szkoła Medyczna

• Kair

- 988 - Al-Azhar

• Bolonia

- 1088 - Uniwersytet Boloński

• Paryż

- ok. 1100 - Uniwersytet Paryski (połączony

później z Sorboną)

• Oksford

- 1167 - Uniwersytet Oksfordzki

• Modena

- 1175 - Uniwersytet w Modenie

• Cambridge

- 1209 - Uniwersytet Cambridge

• Salamanka

- 1218 - reorganizacja: 1254

• Padwa

- 1222 - Uniwersytet w Padwie

• Neapol

- 1224

• Tuluza

- 1229

• Siena

- 1240

• Paryż

- 1257 - Sorbona

• Montpellier

- 1289

• Coimbra

- 1290 - Uniwersytet w Coimbrze

• Rzym

- 1303

• Orlean

- 1309

• Florencja

- 1321

• Grenoble

- 1339

• Piza

- 1343

• Valladolid

- 1346

• Praga

- 1348 - Uniwersytet Karola

• Pawia

1361 Uniwersytet w Pawii

• Kraków

1364 Uniwersytet Jagielloński odnowienie:

1400

• Wiedeń

1365

• Pecz

1367

• Heidelberg

1386

• Kolonia

1388

• Obuda

(dziś dzielnica Budapesztu) 1389

• Ferrara

1391

• Erfurt

1392

UNIWERSYTET

JAGIELLOŃSKI

Collegium

Maius

ŻYCIE

MONASTYC

ZNE

Św. Benedykt

wg tradycji pochodził z możnego rodu

Anicjuszów. Urodził się ok.

480

r. w

Nursji

.

Rozpoczął studia w Rzymie, które jednak przerwał,
by podjąć życie pustelnicze. Początkowo mieszkał
w grocie, w okolicach

Subiaco

, 72 km na wschód od

Rzymu (Monte Albano). Grzegorz podaje, że
świętość życia Benedykta skłoniła mnichów
z pobliskiego klasztoru do poproszenia go o to, by
został ich opatem. Historia ta ma niezwykłe
zakończenie

-

zakonnicy

zniechęceni

jego

wymaganiami próbowali go otruć. Zaskoczony
postępowaniem współbraci Benedykt powrócił do
Subiaco. Jednak wkrótce potem zaczęli gromadzić
się wokół niego uczniowie. Wraz ze wzrostem ich
liczby święty zdecydował się na fundacje nowych
klasztorów. Sam Benedykt przeniósł się na wzgórze

Monte Cassino

, gdzie w pogańskiej jeszcze okolicy

założył klasztor. Tam też ostatecznie zredagował
tekst swej

Reguły

.

W Regule św. Benedykt uczy miłowania Boga nade
wszystko, czego wyrazem jest wspólne życie pod
wodzą opata, ojca i przedstawiciela Chrystusa.
Mnisi poświęcali dużo czasu wspólnej modlitwie w
chórze zakonnym. Reguła omawia poszczególne
nabożeństwa tworzące Liturgię Godzin, złożone z
hymnów, psalmów i czytań z Pisma Świętego oraz
prawowiernych

katolickich

autorów.

Bardzo

ważnym elementem życia była praca - najpierw
ręczna, fizyczna, a potem też wszelkiego rodzaju
prace umysłowe. Porządek dnia przewidywał kilka
godzin na osobiste czytanie Pisma Świętego oraz
innych książek religijnych, co zmuszało do stałej
troski,

by

w

klasztorze

była

odpowiednia

biblioteka. Dlatego mnisi przepisywali księgi, nie
tylko religijne, przyczyniając się do uratowania od
zagłady wielu dzieł kultury starożytnej.

ORA

ET

LABOR

A

Klasztor na Monte Cassino

Klasztor benedyktynów w Tyńcu

Klasztor kamedułów na krakowskich Bielanach

Klasztor cystersów w Wąchocku

Klasztor cystersów w Trzebnicy

Klasztor cystersów w Henrykowie

Klasztor w Cluny

Cyryl i Metody

Bracia

Cyryl

(

827-869

) i

Metody

(

820-

884

) byli mnichami, a jednocześnie

wybitnymi

kaznodziejami

i językoznawcami, zwanymi

apostołami

Słowian

.

Na

żądanie

cesarza

bizantyjskiego

Michała III

, w 860 r. Cyryl

wraz z Metodym udał się do

Chazarów

,

plemienia tatarskiego na Krymie, gdzie
założył

kościół

chrześcijański,

a

następnie do

Bułgarów

, skąd w

863

r.

udał się wraz z bratem na

Morawy

, na

prośbę księcia

Rościsława

, aby

głosić

Ewangelię

i

przetłumaczyć na ich język

Biblię

, gdyż władali biegle językiem

słowiańskim.

Większość

historyków

uważa, że Cyryl

i Metody dla

dokonania

przekładu Pisma

Świętego

wynaleźli

słowiański

alfabet zwany

głagolicą

.

CHRZEST

POLSKI

966

Dobrawa

Mieszko I

Zaprowadzenie chrześcijaństwa, Jan Matejko, 1889.

Ostró

w

Ledni

cki

Zjazd gnieźnieński

(

1000

r.)

– inaczej nazywany też

synodem gnieźnieńskim. Była

to pielgrzymka cesarza Ottona

III do grobu

św. Wojciecha, a także

spotkanie

z księciem Polski Bolesławem

w ówczesnej stolicy państwa

– Gnieźnie.

Św. Wojciech

Św. Wojciech

, imię zakonne

Adalbert

, święty

(około

955-997

),

organizator misji w Prusach, jeden z głównych
patronów Kościoła katolickiego i Polski;

999

r.

kanonizowany;

wychowany

w Niemczech, od

983

r. biskup praski, w

995

r.

opuścił

Czechy

i wyjechał do Rzymu;

997

r. w porozumieniu z

cesarzem

Ottonem III

i

Bolesławem I Chrobrym

przybył

do

Polski,

skąd

udał

się

w celach misyjnych do Prus, gdzie zginął
śmiercią

męczeńską;

Bolesław

I

Chrobry

sprowadził szczątki Wojciecha do

Gniezna

, które

zostało podniesione do roli

metropolii kościelnej

(rok

1000

); męczeństwo św. Wojciecha stało się

w X i XI w. tematem wielu dzieł, jego grób w
katedrze

gnieźnieńskiej

jest

najstarszym

miejscem pielgrzymkowym w Polsce.

Św. Stanisław ze
Szczepanowa

(ok. 1030 -1079), biskup
krakowski
od 1072r. Z nieznanych bliżej
przyczyn popadł w ostry
konflikt z Bolesławem II
Śmiałym. Sądzony i skazany
na śmierć, zamordowany na
stopniach ołtarza na Skałce,
co stało się przyczyną
ujawnienia się i wystąpień
opozycji. W 1088r. ciało
biskupa złożono w katedrze
wawelskiej.
W następnych latach jego
osoba stała się przedmiotem
szczególnego kultu.
1253 - kanonizowany.

Św. Jadwiga

Andegaweńska

(ur. między 3 X

1373

a 18 II 1374 w

Budzie, zm. 17 VII

1399 w Krakowie)

– najmłodsza córka

Ludwika

Węgierskiego i

Elżbiety Bośniaczki,

król Polski

od 1384 roku.

Schizma

wschodnia

- (

1054

r.) - rozłam między wschodnim

a zachodnim
chrześcijaństwem
spowodowany
oderwaniem się
Kościoła prawosławnego
od rzymskokatolickiego.

Wyprawy
krzyżowe

– łączna nazwa
wszystkich krucjat
prowadzonych od XI
do XIII w. w celu
odbicia,
a następnie obrony
miejsc związanych z
religią chrześcijańską w
Palestynie. Uczestników
wypraw
krzyżowych nazywa się
zbiorczo krzyżowcami.

Synod w

Clermont

(1095)

Na synodzie w

Clermont papież

Urban II wezwał

do krucjat,

obiecując

zbawienie,

korzyści

materialne i

wolność

dla chłopów.

Krucjat

a

ludowa

Wyprawa ludowa

1096

,

poprzedzająca I wyprawę

krzyżową, prowadzona

przez kaznodzieję Piotra

z Amiens, która dokonała kilku masowych

rzezi ludności żydowskiej w Nadrenii i na

szlaku swoich przemarszów, po czym

została zmasakrowana przez oddziały

sułtana Ar Rumu, pod Niceą (Nikeją, Nikają),

niedaleko Konstantynopola.

I

KRUCJAT

A

I wyprawa krzyżowa,

prowadzona w latach

1096-1099

, głównie

siłami rycerzy

lotaryńskich

(w Bizancjum i na Bliskim

Wschodzie nazywanych

"Frankami") oraz normańskich

i prowansalskich – zakończona

powstaniem Królestwa

Jerozolimskiego.

II

KRUCJAT

A

prowadzona

w latach

1147-

1149

, siłami

króla Francji
Ludwika VII
i cesarza
Niemiec
Konrada III,
zakończona
całkowitą
porażką.

III

KRUCJAT

A

prowadzona w

latach 1189-1192,

siłami cesarza

Niemiec Fryderyka

I Barbarossy, króla

Francji Filipa II

Augusta oraz króla

Anglii Ryszarda

Lwie Serce, która

prowadziła

trzyletnie

oblężenie Akki,

zakończone jej

zdobyciem i

podpisaniem

ugody z sułtanem

Saladynem.

IV

KRUCJATA

prowadzona w latach

1202-1204

mieszanymi

siłami Wenecji oraz

rycerstwa francuskiego

i niemieckiego, która na

skutek manipulacji doży

weneckiego Henryka

Dandolo, zamiast pomóc

obleganej Akce,

zaatakowała Bizancjum,

doprowadzając

do powstania w

Konstantynopolu

i najbliższych jego

okolicach efemerycznego

państewka nazywanego

Cesarstwem Łacińskim.

KRUCJATA
DZIECĘCA

1212

– prowadzona

przez grupę francuskich

i włoskich kaznodziejów

ludowych. Zgromadziła

ona kilkadziesiąt tysięcy

dzieci, które zostały

załadowane na okręty

weneckie

i genueńskie. Większość

dzieci zginęła z głodu na

okrętach, reszta została

wysadzona

na Cyprze lub sprzedana

w niewolę Turkom

Seldżuckim.

KRUCJATA

FRYDERY

KA II

1228-1229

, nie miała

jednak charakteru

ekspedycji zbrojnej,

a była swego rodzaju

misją dyplomatyczną,

w wyniku której na drodze

rokowań udało się odzyskać krzyżowcom

Jerozolimę

z korytarzem łączącym ją z wybrzeżem,

Betlejem i Nazaret,

a więc uzyskali więcej niż w niejednej

prawdziwej krucjacie.

V

KRUCJAT

A

prowadzona w

latach

1217

-1221

siłami króla

Węgier Andrzeja II

Arpadowicza,

księcia Antiochii

Boemunda IV

Jednookiego oraz

króla Cypru Hugo I

Cypryjskiego, która

skończyła się

całkowitym

fiaskiem.

VI KRUCJATA

podjęta w latach

1248 -1250

przez

króla Francji

Ludwika IX na

wieść o zdobyciu

Jerozolimy przez

Chorezmijczyków

w

1244

r.

Zakończyła się

klęską.

VII

KRUCJATA

Również podjęta przez

Ludwika IX (w

1270

),

który tym razem

lądował w Tunisie,

licząc na pomoc tamtejszego

sułtana. Oczekiwania jego się

jednak nie spełniły,

a sam król padł ofiarą epidemii

dżumy. Po jego śmierci jego

armia powróciła do Europy.

Zakony

rycerskie

Milites

Christi

ZAKON

RYCERSKI

– pierwotnie w Kościele katolickim

zakon, w skład którego wchodzili
zakonnicy (duchowni) oraz bracia -
czyli rycerze, którzy nie przyjmując
święceń, godzili się żyć jak zakonnicy
(składali śluby czystości i ubóstwa).
Ich głównym zadaniem była nie tylko
modlitwa czy kontemplacja, lecz
również walka w obronie wiary i
ideałów

przyjętych

w

regule

zakonnej.

Templariu

sze

Fratres Militia Templi

,

Rycerze Świątyni

– zatwierdzony w

1128

r.

międzynarodowy

zakon "rycerzy

świątyni", wśród

których dominowali

rycerze z Francji;

obecnie już

nieistniejący.

JOANNI

CI

Ordo Militia Sancti

Johannis Baptistae

Hospitalis

Hierosolimitani

, Zakon

Rycerzy Jerozolimskiego

Szpitala św. Jana

Chrzciciela – zwani

obecnie Suwerennym

Rycerskim Zakonem

Szpitalników Św. Jana

Jerozolimskiego, z Rodos

i Malty

– zatwierdzony w

1154

r.

zakon

o charakterze

międzynarodowym.

KRZYŻA

CY

Fratres Hospitalis

Sanctae Mariae

Thetonicorum

Jerosolimitanae

,

Zakon Szpitala

Najświętszej Marii

Panny Domu

Niemieckiego w

Jerozolimie –

utworzony w

1191

r., zakon niemiecki.

INKWIZYCJA

Inkwizycja

,

Inquisitio

haeretica pravitatis,

Sanctum officium

(łac. Inquisitio – śledztwo,

badanie)

– nazwa systemu śledczo

- sądowniczego Kościoła

katolickiego działającego od

XIII do XIX wieku,

utworzonego w celu

wyszukiwania, nawracania i

karania heretyków

w oparciu o postanowienia

ujęte

w dokumentach

soborowych, synodalnych

oraz bullach papieskich.