Średniowiecze to okres w dziejach Europy, który trwał od połowy V w. do schyłku XV stulecia. Jako datę początku średniowiecza uznaje się rok 476 r., natomiast za koniec średniowiecza uważa się między innymi rok 1453 r.
Jedną z cech średniowiecznej Europy jest ogromna rola religii chrześcijańskiej i Kościoła.
Nauka, sztuka i piśmiennictwo rozwijały się głównie w ośrodkach kościelnych, przy katedrach, a zwłaszcza klasztorach.
Kościół dążył do stworzenia kultury o charakterze uniwersalnym, jednocząc chrześcijan wielu krajów. Idei tej służyła nauka religii, oparta na Piśmie św., a także język łaciński i tradycja antyczna, które Kościół przeszczepiał w różnych postaciach i dziedzinach kultury.
Charakterystyczną cechą średniowiecza był teocentryzm, który w centrum umieszczał Boga-stworzyciela świata, uosabiało go dobro, piękno i prawda.
Według tej idei życie człowieka oraz wszelka jego aktywność winna skupiać się wokół Boga i wiary. Bóg winien być punktem odniesienia dla ludzkiej aktywności w sztuce, codziennym życiu, literaturze, nauce, sposobie myślenia itd. Rezultatem tego światopoglądu był ogromny wpływ religii na wszystkie dziedziny życia człowieka średniowiecznego i przekonanie, że nad wszystkim czuwa i wszystkim kieruje Bóg.
W tym czasie relacja między Bogiem, a człowiekiem była prosta i jednoznaczna. Bóg był doskonałością, do której dążył w swej ziemskiej wędrówce człowiek, starał się więc żyć i umierać jak najlepiej - tak, aby zbliżyć się do Boga i osiągnąć życie wieczne. Człowiek znał cel swojego życia i starał się go wypełnić jak najlepiej potrafił.
W okresie upadku Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie jedynie Kościół zdołał zachować swoją spoistość i organizację. Przetrwał on czasy najazdów barbarzyńskich i uchronił antyczną kulturę przed całkowitym jej zniszczeniem przez barbarzyńców. Na terenie Italii Kościół pozostawał na początku średniowiecza faktycznie jedyną instytucją, która ocalała z katastrofy imperium rzymskiego. Dlatego odgrywał tak ważną rolę, a biskupi zyskali duży prestiż i znaczenie. Wobec upadku świeckiej władzy centralnej, to Kościół posiadający własną organizację dźwigał na sobie ciężar odbudowy ziszczonych struktur władzy. Biskupi stali się reprezentantami lokalnych społeczności i ich autorytet bardzo szybko wzrósł. Z biegiem czasu wzrosło znaczenie biskupa Rzymu, który jako papież, stał się przywódcą całego Kościoła, uznanym w zachodniej Europie. Kościół stawał się ważnym czynnikiem w życiu politycznym.
Cywilizacja średniowiecza była cywilizacją chrześcijańską. Warunkiem dostępu do tej cywilizacji było zatem przyjęcie chrztu. Dzięki przyjęciu religii chrześcijańskiej młode państwa mogły wejść do grona państw europejskich i czerpać ze zdobyczy cywilizacji łacińskiej. Jednym z takich krajów była Polska. Konsekwencją chrztu było wprowadzenie organizacji kościelnej, co umacniało wewnętrzną strukturę młodych państw. Kościół dostarczał bowiem wzorów organizacji; dzięki duchownym posługującym się pismem mogła powstać kancelaria książęca, a to z kolei wpływało na rozwój dyplomacji. Młode organizmy państwowe mogły się zatem od Kościoła wiele nauczyć. Młode państwa, otwierając dobrowolnie swe granice dla nowej wiary unikały też nawracania na chrześcijaństwo siłą i przemocą.
Podstawową jednostką, na której opierała się organizacja kościelna była parafia wiejska. Parafia poza tym, że miała charakter religijnej wspólnoty, pełniła także funkcje jednostki administracji terytorialnej oraz stanowiła okręg sądowniczy.
Pomimo tych trudności chrześcijaństwo wciąż rozszerzało obszar swego oddziaływania. W XI w. narodziła się idea wypraw krzyżowych, czyli wojen prowadzonych przeciw wyznawcom innych religii w imię Boga. Kościół uznał takie wojny za "wojny święte".
Kościół odgrywał niezwykle ważną rolę w średniowiecznym szkolnictwie. Przy parafiach powstawały szkoły; ze szkół katedralnych powstały uniwersytety. Nauka koncentrowała się głównie na kształceniu umiejętności pisania i czytania w języku łacińskim; przyswajaniu pieśni i modlitw kościelnych. Uczniowie nabywali poza tym umiejętność posługiwania się kościelnym kalendarzem. Program kształcenia na uniwersytecie opierał się na systemie fakultetów, do których zaliczano prawo kanoniczne, prawo cywilne, sztuki wyzwolone, teologię i medycynę.
Cała kultura średniowieczna była przesiąknięta religijnością chrześcijańską. Znajdowała ona odzwierciedlenie w literaturze, architekturze i sztuce średniowiecza. Szczególnie rozwinęło się budownictwo sakralne - klasztory i kościoły; zdobiono je witrażami i rzeźbami. Ich tematyka była oczywiście religijna; taka tematyka dominowała też w malarstwie oraz literaturze. Szczególną popularnością cieszyły opowieści o życiu świętych i ascetów.