Stosunki Kościół - państwo w średniowiecznej Europie (Polityczna rola Kościoła w średniowiecznej Europie) oprac. RM Pojęcia:
inwestytura (zob. temat: Społeczeństwo feudalne) - uroczyste nadanie lenna, np. lennikowi duchownemu (np. biskupowi, opatowi) wręczano pierścień i pastorał, (przed wprowadzeniem w Kościele reformy gregoriańskiej inwestytura była równoznaczna z nadawaniem godności kościelnych przez świeckich feudałów, takich jak cesarz, król, książę), spór o inwestyturę między cesarstwem a papiestwem miał miejsce w XI - XII w. (i dotyczył tego, kto ma nadawać godności kościelne, np. godność biskupa - cesarz czy papież?)
uniwersalistyczne dążenia cesarstwa i papiestwa w średniowiecznej Europie - dążenie cesarstwa i
papiestwa do zdobycia prymatu politycznego i ideowego w średniowiecznej Europie łacińskiej
walka o „Dominium Mundi”- rywalizacja (walka) cesarstwa i papiestwa o prymat w średniowiecznej
Europie łacińskiej w XII - XIII w. (XI - XIV w.), wynikająca m. in. z dążeń uniwersalistycznych cesarza i
papieża oraz konfrontacji cezaropapizmu z papocezaryzmem.
cezaropapizm - dążenie władców świeckich (zwł. cesarzy ) do podporządkowana sobie Kościoła (m.in. papieży)
papocezaryzm - dążenie papieży do podporządkowania sobie władców świeckich (w tym cesarzy)
schizma - rozłam w Kościele, (schizma wschodnia - rozłam między Kościołem katolickim a prawosławnym, schizma zachodnia - rozłam w samym Kościele katolickim)
konkordat - układ między papieżem a władzą świecką
We wstępie pracy na ten temat sugeruję
- wyjaśnić takie pojęcia jak cezaropapizm, papocezaryzm, oraz krótko (na podstawie słownika
pojęć zamieszczonego powyżej) czego dotyczył spór o inwestyturę, na czym polegały
uniwersalistyczne dążenia cesarstwa i papiestwa w średniowiecznej Europie oraz walka o
„Dominium Mundi”
- przedstawić ideowe uzasadnienie dążeń Stolicy Apostolskiej do uniezależnienia Kościoła od
władzy świeckiej oraz w sporze o inwestyturę (w niniejszej notatce jest to w punkcie 5)
W zakończeniu pracy można np. przedstawić przyczyny załamania się uniwersalistycznych dążeń cesarstwa jak i papiestwa w późnym średniowieczu (w niniejszej notatce jest to w punkcie 11)
1. Kościół a cesarstwo od Konstantyna Wielkiego do Karola Wielkiego.
- tendencje cezaropapistyczne władców: Konstantyna Wielkiego, Teodozjusza Wielkiego, Justyniana Wielkiego,
Pepina Małego, Karola Wielkiego (teksty źródłowe, podr., s. 23 - 24, nr 3, 4)
- poglądy św. Augustyna (zawarte w traktacie De civitate Dei - O państwie Bożym) na temat relacji państwo -
Kościół, podr., s. 201 - 202
• św. Augustyn w De civitate Dei stworzył koncepcję historiozoficzną zakładającą, że dzieje świata
to konfrontacja „państwa Bożego” z „państwem ziemskim”
• poglądy św. Augustyna mogły zatem prowadzić do wniosku, że Kościół powinien uniezależnić się od
władzy świeckiej
- tzw. Donacja Konstantyna : dokument (sfałszowany ?), na mocy którego cesarz Konstantyn Wielki miał rzekomo papieżowi
Sylwestrowi I i jego następcom przekazać władzę nad całym Kościołem, uznać prymat papieża w całym świecie chrześcijańskim oraz
wyższość papieża nad cesarzem,
na tzw. donację Konstantyna powoływali się średniowieczni papieże dążący do podporządkowania sobie władców świeckich,
Donacja Konstantyna była zatem podstawą dążeń papocezarystycznych oraz prawną podstawą sprawowania przez papieży władzy w
państwie kościelnym, w XV w. uczony humanista L. Valla uznał, że Donacja Konstantyna jest fałszerstwem
- utworzenie państwa kościelnego (patrimonium sancti Petri) w 755 r. - w wyniku sojuszu Pepina
Małego z papieżem i zwycięskiej wojny z Longobardami (zob. temat: Państwo Franków)
- Kościół w monarchii karolińskiej i renesansie karolińskim (zob. temat Państwo Franków), teksty
źródłowe, podr., s. 23 - 24, nr 3, 4
- Kościół w Cesarstwie Bizantyjskim (zob. temat: Bizancjum we wczesnym średniowieczu)
cezaropapizm cesarzy bizantyjskich, cesarstwo bizantyjskie jako państwo teokratyczne
Rola Kościoła w umacnianiu organizacji monarchii patrymonialnej (np. w państwie Franków, w monarchii wczesnopiastowskiej) - na przykładzie państwa Mieszka I Polityczne znaczenie przyjęcia chrztu przez Mieszka I:
uchronienie państwa Mieszka I przed przymusową chrystianizacją ze strony władców niemieckich, odebranie niemieckim feudałom (królom, margrabiom) powodu do wypraw zbrojnych na państwo polskie pod pretekstem nawracania pogan
wzrost prestiżu Mieszka I wobec innych władców chrześcijańskich (a tym samym przezwyciężenie przez jego państwo izolacji na arenie międzynarodowej)
wzmocnienie przez władcę przyjmującego chrześcijaństwo pozycji politycznej wobec poddanych (może on odtąd występować wobec poddanych jako „pomazaniec boży” - wybrany przez Boga do sprawowania władzy; jego rządy uzyskują zatem tzw. sankcję religijną, czyli ma miejsce swoista sakralizacja władzy)
chrześcijaństwo sprzyjało wewnętrznej konsolidacji państwa, czyli przyczyniało się do
utrzymania jego spoistości i niepodzielności (tymczasem politeistyczne kulty pogańskie - ze względu
na kult lokalnych bóstw plemiennych - sprzyjały utrzymywaniu się tendencji odśrodkowych i procesów
decentralizacyjnych)
- przyjęcie nowych wzorców organizacji państwa
pojawienie się na ziemiach polskich organizacji kościelnej, będącej w średniowieczu ważnym czynnikiem sprzyjającym wewnętrznej konsolidacji państwa
3. Początek schizmy wschodniej (rozłamu między Kościołem katolickim a prawosławnym 1054 r.),
w wyniku m.in. tendencji cezaropapistyczneych obu cesarzy (rzymsko - niemieckiego i
bizantyjskiego) - był to czynnik utrudniający porozumienie między papieżem a patriarchą
Konstantynopola
4. Otton III i Henryk III wobec Kościoła (w kontekście uniwersalistycznych dążeń obu cesarzy)
- rola Kościoła w ottońskiej idei cesarstwa uniwersalistycznego (Gerbert z Aurillac, czyli papież Sylwester II
jako współpracownik cesarza w kształtowaniu się idei cesarstwa uniwersalistycznego, rola kultu św. Wojciecha w
ottońskiej idei cesarstwa uniwersalistycznego)
- popieranie przez cesarza Henryka III (1039 - 1056) dążeń reformatorskich w Kościele (m.in. papieża -
reformatora Leona IX), za panowania cesarza Henryka III rozpoczęła się w 1054 r. schizma wschodnia (rozłam między Kościołem
katolickim a prawosławnym)
Stosunki papiestwa (Stolicy Apostolskiej) z cesarstwem w XI - XIII w. (spór o inwestyturę w XI - XII w., walka o „dominium mundi” w XII - XIII w.)
5. Ideowe uzasadnienie dążeń Stolicy Apostolskiej do uniezależnienia Kościoła od władzy
świeckiej oraz w sporze o inwestyturę (można zamieścić we wstępie pracy)
- poglądy św. Augustyna (zawarte w traktacie De civitate Dei - O państwie Bożym) na temat relacji
państwo - Kościół, podr., s. 201 - 202
• św. Augustyn w De civitate Dei stworzył koncepcję historiozoficzną zakładającą, że dzieje świata
to konfrontacja „państwa Bożego” z „państwem ziemskim”
• poglądy św. Augustyna mogły prowadzić do wniosku, że Kościół powinien uniezależnić się od władzy
świeckiej
- poglądy św. Piotra Damianiego (jeden z przedstawicieli reformy gregoriańskiej) na temat
równorzędności władzy duchownej i świeckiej, które powinny z sobą współpracować (interpretacja fragmentu Łk.22,38
o dwóch mieczach)
- odróżnienie dwóch kategorii: spirytualia (godność kościelna) i temporalia (dobra doczesne nadane duchownemu
przez władcę świeckiego) przez Iwona z Chartres (znawcę prawa kanonicznego)
6. Konflikt cesarza Henryka IV z papiestwem.
- przyczyny konfliktu: spór o inwestyturę, spór o dominację w Europie łacińskiej jako przejaw
konfrontacji cezaropapizmu z papocezaryzmem
- sylwetka papieża Grzegorza VII (podr., s. 78)
- przebieg konfliktu Henryka IV z Grzegorzem VII
• postanowienia synodu rzymskiego w 1075 r. (zakaz przyjmowania przez duchownych godności
kościelnych z rąk świeckich feudałów - tj. przyjmowania przez duchownych inwestytury z rąk
świeckich feudałów)
• Dictatus papae jako przejaw papocezaryzmu Grzegorza VII (tezy Grzegorza VII z 1075 r. , czyli tzw.
Dictatus papae - Dyktat papieski, zob. podr. s. 80 - 81)
• obłożenie przez papieża klątwą cesarza Henryka IV, który nie uznał postanowień synodu rzymskiego
▪ wsparcie dla papieża opozycji antycesarskiej w Niemczech (książęta)
▪ w Canossie (1077 r.) „boso i worze pokutnym” przez 3 dni cesarz Henryk IV prosił
papieża Grzegorza VII o zdjęcie klątwy (Canossa jako krótkotrwałe zwycięstwo
papocezaryzmu nad cezaropapizmem)
• wyprawa zbrojna cesarza do Italii w celu zmuszenia papieża Grzegorza do uległości (1084) i jego śmierć na
wygnaniu (1085)
▪ sylwetka papieża Grzegorza VII (podr., s. 78)
- konflikt o inwestyturę Henryka IV z następcami Grzegorza VII - Urbanem II i Paschalisem II
Relacja Grzegorza VII na temat sporu z cesarzem Henrykiem IV (o złożeniu przez Henryka przysięgi w Canossie - 1077 r.)
„Grzegorz, biskup, sługa sług bożych, wszystkim arcybiskupom, biskupom, książętom, hrabiom i innym panom Królestwa niemieckiego, broniącym wiary chrześcijańskiej, pozdrowienie i błogosławieństwo apostolskie (...) postanowiliśmy Waszym Miłościom podać szczerą prawdę, jak król (Henryk IV) upokorzony pokutą uzyskał rozgrzeszenie (...)
Gdy wśród spornych narad, za pośrednictwem posłów, ostrofowaliśmy go za jego występki,
wreszcie on (Henryk IV), nie okazując wrogich lub zuchwałych zamiarów, w towarzystwie kilku ludzi zjawił się w mieście Canossie, w którym przebywaliśmy. Tam przez trzy dni stojąc u bramy zamku, zdjąwszy szaty królewskie, boso we włosienicy, nie pierwej przestał błagać z wielkim płaczem zmiłowania apostolskiego i przebaczenia, aż u wszystkich, którzy tam przybyli i do których uszu owe jęki doszły, wzbudził taką litość i takie współczucie, że wstawiając się za nim z wielu prośbami i łzami, wszyscy dziwili się niezwykłej zatwardziałości mego serca, a niektórzy nawet wołali, że w nas nie jest surowość apostolska, ale tyrańska wrogość”. (cyt. za: T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, s. 46)
7. Konkordat w Wormacji z 1122 r. jako kompromis w sporze o inwestyturę między
cesarstwem (cesarz Henryk V) a Stolicą Apostolską (papież Kalikst II).
- cesarz zrzekł się na rzecz papieża nadawania godności kościelnych (inwestytury dostojników kościelnych,
np. biskupów, opatów), zachowując prawo nadawania im dóbr ziemskich (temporalia):
„Ustalono, ze wybór biskupów i opatów będzie dokonywany zgodnie z przepisami Kościoła (prawem kościelnym - kanonicznym) oraz
zatwierdzany przez papieża, który będzie wręczał tym dostojnikom pierścień i pastorał jako symbole władzy. Dopiero później cesarz
mógł im nadać beneficjum i odebrać przysięgę wierności. A zatem członkowie kapituły katedralnej mogli wybrać biskupa zgodnie ze
swoją wolą, ale jeżeli kandydat budził niechęć władcy, to mógł zostać bez ziemi” - podr.78
- konkordat (za Iwonem z Chartres) odróżniał więc godność kościelną (spirytualia) od dóbr doczesnych
nadanych duchownemu przez władcę świeckiego (temporalia)
- konkordat w Wormacji jako jeden z pierwszych w dziejach konkordatów (układów między
papieżem a władzą świecką (zob. np. w Anglii konkordat westminsterski z 1107 r. )
8. Cesarstwo i papiestwo w sporze o dominium mundi (w II połowie XII i w XIII w.).
- dążenie cesarzy z dynastii Hohenstafów (zwłaszcza Fryderyka I Barbarossy, jego syna Henryka VI i wnuka
Fryderyka II) do podporządkowania sobie Włoch oraz kolejnych papieży
▪ gibelini (stronnictwo procesarskie) a gwelfowie (stronnictwo propapieskie) we Włoszech XII - XIV w.
▪ polityka cesarza Fryderyka I Barbarossy (1152 - 1190): pokonanie przez Ligę Lomgardzką (koalicję miast
północnowłoskich) cesarza w bitwie pod Legnano w 1176 r., konflikt cesarza z papieżem Aleksandrem III (wspierał miasta
włoskie dążące do niezależności od cesarza), uznanie przez miasta włoskie zwierzchnictwa cesarza (w zamian za
zachowanie autonomii), narzucenie zwierzchności lennej Danii, Czechom, Polsce (wyprawa do Polski w 1157 r. i hołd
Bolesława Kędzierzawego), zorganizowanie III krucjaty, sylwetka Fryderyka I Barbarossy (podr., s. 79)
▪ rządy Hohenstaufów (Henryka VI i Fryderyka II) w królestwie Sycylii (obejmowało nie tylko Sycylię ,ale także
południową Italię z Neapolem)
▪ konflikt cesarza Fryderyka II Hohenstaufa (1197 - 1250) z Grzegorzem IX
▪ wyprawa Fryderyka II do Palestyny (zob. temat: Wyprawy krzyżowe)
- znaczenie pontyfikatu Innocentego III (1198 - 1216)
▪ pontyfikat Innocentego III (1198 - 1216) jako swoiste apogeum papocezaryzmu (jego krótkotrwałe zwycięstwo)
▪ sylwetka Innocentego III - podr., s. 87
▪ tekst źródłowy: Innocenty III o stosunku papiestwa wobec cesarstwa (podr., s. 81)
• konflikt z królem Anglii Janem bez Ziemi (Jan uznał się lennikiem papieża, Kościół w Anglii zobowiązał się co roku
płacić na rzecz Stolicy Apostolskiej specjalny podatek - świętopietrze)
• IV krucjata jako niepowodzenie Innocentego III i spadek autorytetu papiestwa (wbrew woli papieża jej
uczestnicy, zamiast wyruszyć do Palestyny, zdobyli w 1204 r. Konstantynopol - zob. temat: Wyprawy krzyżowe)
• IV Sobór Laterański w 1215 i jego postanowienia (obowiązkowa spowiedź i komunia św. co najmniej raz w roku
w okresie wielkanocnym, w każdej parafii ma powstać szkoła, zatwierdzenie reguł zakonnych franciszkanów i
dominikanów, papież stał się najwyższym sędzią i ustawodawcą w Kościele, organ władzy papieskiej - Kuria Rzymska - zyskała
rangę centralnej instytucji, umniejszając tym samym rolę soboru” - podr.,s . 79, sobór miał miejsce w okresie pontyfikatu
papieża Innocentego III (sylwetka Innocentego III - podr., s. 87)
9. Konflikt króla Bolesława Śmiałego z biskupem krakowskim Stanisławem jako przejaw
stosunków państwo - Kościół w monarchii wczesnopiastowskiej II połowy XI w.
- spisek możnych, bunt rycerstwa, konflikt króla z biskupem krakowskim Stanisławem (opowiedział się
po stronie antykrólewskiej opozycji), zabicie biskupa Stanisława oraz ucieczka króla na Węgry w 1079 r.
- kto odniósł największe korzyści z konfliktu Bolesława Smiałego z biskupem Stanisławem oraz w
wyniku wygnania Bolesława z Polski ?
- śmierć Bolesława Śmiałego na Węgrzech w 1081r. (w niewyjaśnionych okolicznościach, komu mogło zależeć
na śmierci Bolesława Śmiałego?) - wpływ kultu św. Tomasza Becketa na rozwój kultu św. Stanisława (Wincenty Kadłubek pisząc o
konflikcie króla Bolesława z biskupem Stanisławem znał przebieg konfliktu króla Anglii Henryka II z
arcybiskupem Canterbury Tomaszem Becketem w 1170 r., mogło to wpłynąć na to jak przedstawił w swojej
kronice konflikt między królem Polski a biskupem krakowskim)
- kanonizacja biskupa Stanisława w 1253 r. i rola jego kultu w Polsce w okresie rozbicia
dzielnicowego: polityczne znaczenie kultu św. Stanisława dostrzegł w połowie XIII w. dominikanin
Wincenty z Kielczy w Żywocie większym św. Stanisława (Vita maior Sancti Stanislai), gdzie napisał, że tak
jak doszło do cudownego zrośnięcia się części ciała św. Stanisława, tak w równie cudowny sposób dojdzie do
zjednoczenia ziem polskich i przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego.
- hipoteza Tadeusza Wojciechowskiego na temat konfliktu Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem (i jej
krytyka przez późniejszych historyków), podr. s. 57: „Skoro biskupa skazano na śmierć przez poćwiartowanie,
to historyk z początku XX w. Tadeusz Wojciechowski doszedł do wniosku, że Stanisław musiał zostać uznany
za zdrajcę, powiązanego z Czechami, Niemcami oraz Władysławem Hermanem (...) Wystąpienie profesora
Wojciechowskiego spowodowało oskarżenie go o szerzenie antykościelnej propagandy i rozpoczęło trwający
do dzisiaj spór o ocenę króla oraz biskupa”, podr., s. 57
- krytyka hipotezy T. Wojciechowskiego przez późniejszych historyków: zwrócili uwagę m.in. na to, że
określenie „zdrajca”, jakim Gall Anonim posługuje się w odniesieniu do biskupa, miało w XI w. inne
znaczenie niż obecnie - kronikarz zdradą nazywa sprzeciwienie się przez poddanych (w tym przez biskupa)
woli władcy, nawet gdyby racje moralne były po ich stronie, a zatem konflikt króla z biskupem nie wyklucza
świętości tego ostatniego
- rola dyskusji historiograficznej na temat konfliktu króla Bolesława z biskupem Stanisławem w
sporze ideowym w Polsce XX w., dotyczącym stosunków państwo - Kościół (zwł. w okresie PRL, gdy
historycy nastawieni antykościelnie, utożsamiający się z władzą komunistyczną, swoje sympatie umiejscawiali po
stronie przedstawiciela władzy państwowej - t. j. króla Bolesława, zaś historycy będący blisko Kościoła przyznawali
rację biskupowi Stanisławowi)
10. Konflikt króla Anglii Henryka II z arcybiskupem Canterbury Tomaszem Becketem (1170), podr., s.93
11. Zakończenie walki o „Dominium Mundi” (między cesarstwem i papiestwem) u schyłku XIII i w
XIV w. jako przejaw załamania się uniwersalistycznych dążeń zarówno cesarstwa jak i papiestwa,
podr., s. 149 - 152
Przyczyny załamania się uniwersalistycznych dążeń cesarstwa jak i papiestwa w późnym średniowieczu (m.in.):
- kryzys władzy cesarskiej w Niemczech od poł. XIII w. i jej załamanie się w okresie „wielkiego
bezkrólewia” (1256 - 1273), nastąpiło ono m. in. w wyniku wygaśnięcia dynastii Hohenstaufów, zakończyło się w 1273 r. ,
gdy królem Niemiec został Rudolf Habsburg
- upadek autorytetu papiestwa u schyłku XIII i w XIV w. w wyniku m.in.
▪ załamania się ruchu krucjatowego
▪ konfliktu papieża Bonifacego VIII z królem Francji Filipem IV Pięknym,
▪ tzw. „niewoli awiniońskiej papieży” w latach 1309 - 1378 (pod naciskiem króla Francji Filipa IV Pięknego
papież Klemens V przeniósł siedzibę papieży z Rzymu do Awinionu)
▪ wielkiej schizmy zachodniej (w l. 1378 - 1415): czasowego rozłamu w samym Kościele katolickim
(w 1377 r. Grzegorz XI przeniósł z powrotem siedzibę papieży z Awinionu do Rzymu, po jego śmierci w 1378 r. część kardynałów
wybrała papieżem Urbana VI rezydującego w Rzymie, część zaś Klemensa VII mającego swą siedzibę w Awinionie, wówczas to
niektórzy władcy katolickiej Europy uznali papieża rzymskiego, inni zaś awiniońskiego, nie udało się przezwyciężyć schizmy
soborze w Pizie w 1409 r. - wybranego wówczas papieża nie uznał ani papież rzymski ani antypapież awinioński,
schizma zachodnia została przezwyciężona dopiero na soborze w Konstancji w 1415 r., gdzie uznano Marcina V za jedynego
papieża)
- ukształtowanie się w późnośredniowiecznej Europie idei suwerennych monarchii stanowych,
politycznie niezależnych zarówno od cesarstwa i jak i od papiestwa (zgodnie z zasadą „rex est
imperator in regno suo” - „ król jest cesarzem w swoim królestwie”)
- kryzys gospodarczy i społeczny w Europie Zachodniej doby późnego średniowiecza (np. epidemia
dżumy w Europie w latach 1348 - 1349 zwana „czarną śmiercią”, w wyniku której liczba mieszkańców Europy
zmniejszyła się o jedną trzecią) („kryzys wzrostu”, J. Kłoczowski)
12. Król Francji Filip IV Piękny (1285 -1314) wobec Kościoła
▪ gallikanizm w polityce króla (dążenie królów francuskich do podporządkowania sobie Kościoła we Francji)
▪ konflikt z papieżem Bonifacym VIII (1294 - 1303), przyczyną było m.in. narzucenie przez króla podatków duchowieństwu fran
▪ narzucenie przez króla kardynała francuskiego jako kandydata na papieża w 1305 r. (Klemens V) oraz początek tzw. „niewoli
awiniońskiej” papieży od 1309 r. (pod naciskiem króla Klemens V przeniósł siedzibę papieży z Rzymu do
Awinionu)
▪ dążenie króla do likwidacji zakonu templariuszy i przejęcia ich majątku, pod naciskiem Filipa IV papież
Klemens V w 1313 r. rozwiązał zakon templariuszy, zostali oni oskarżeni o herezję i czary oraz spaleni na stosie
▪ polityczne znaczenie klątwy ostatniego wielkiego mistrza zakonu templariuszy - spalony na stosie w 1314 r.
Jakub de Molay (ostatni wielki mistrz zakonu) rzucił klątwę na papieża, króla i jego trzech synów, papież Klemens V i król
Filip IV zmarli jeszcze tego samego roku, żaden z trzech synów Filipa nie dożył sędziwego wieku, na nich wygasła w 1328 r.
dynastia Kapetyngów („królowie przeklęci”), podr., s. 95, zob. powieści Maurice Druon
13. Jan Hus i husytyzm w Czechach w XV w. , podr. s. 152 - 154
- husytyzm: ruch społeczno - religijny oraz polityczny ukształtowany w Czechach w I połowie XV w.
pod wpływem Jana Husa, uznany przez Kościół za herezję podr. s.188-189 - działalność i poglądy Jana Husa: uczeń Wiklefa, wykładowca uniwersytetu w Pradze, kaznodzieja,
przełożył Biblię na język czeski, podważał prymat papieża w Kościele, opowiadał się za odebraniem
Kościołowi majątków ziemskich, komunią świętą pod dwoma postaciami, wprowadzeniem języka
czeskiego w liturgii, występował przeciwko dominacji ludności niemieckiej (niemieckiej szlachty,
duchowieństwa, mieszczaństwa) w życiu politycznymi gospodarczym Czech
- spalenie Jana Husa na stosie w 1415 r. w trakcie soboru w Konstancji (przybył na sobór w celu
przedstawienia swoich poglądów, uzyskując od cesarza Zygmunta Luksemburczyka gwarancję bezpieczeństwa - tzw. list żelazny,
cesarz był zatem odpowiedzialny za jego śmierć)
- wojna domowa („rewolucja husycka”) w Czechach w latach 1419 - 1436
▪ ogłoszenie przez husytów swojego programu w 1420 r. - tzw. czterech artykułów praskich:
1. Prawo swobodnego głoszenie słowa Bożego, 2. Prawo do komunii św. Pod dwoma postaciami, 3. Sekularyzacka dóbr
kościelnych (odebranie Kościołowi majątków ), 4. Karanie grzechów śmiertelnych przez władzę świecką
- dwa odłamy husytyzmu:
▪ umiarkowany (kalikstyni, inna nazwa - utrakwisci ),
▪ radykalny (taboryci),
- kompaktaty praskie z 1436 r.: porozumienie zawarte między umiarkowanym skrzydłem husytów
(kalikstynami) a Kościołem katolickim (reprezentowanym przez przedstawicieli soboru w Bazylei) i Zygmuntem
Luksemburczykiem, postanowienia kompaktatów praskich: kalikstyni uznali Zygmunta Luksemburczyka za
prawowitego króla Czech, uzyskali na obszarze Czech swobodę wyznania, prawo do przyjmowania komunii
świętej pod dwoma postaciami oraz posługiwania się w liturgii językiem narodowym (czeskim)
- znaczenie „rewolucji husyckiej”:
▪ „rewolucja husycka ” jako konflikt wyznaniowy (husytyzm został uznany za herezję)
▪ „rewolucja husycka” jako konflikt społeczny (część radykalnego odłamu husytów - taboryci - zwalczała
przywileje feudalne)
▪ „rewolucja husycka” jako konflikt polityczny (husyci chcieli niedopuścić Zygmunta Luksemburczyka do
tronu czeskiego)
▪ „rewolucja husycka” jako konflikt narodowościowy (husyci występowali przeciw dominacji ludności
niemieckiej w życiu politycznym i gospodarczym Czech)
Teksty źródłowe
Relacja Grzegorza VII na temat sporu z cesarzem Henrykiem IV (o złożeniu przez Henryka przysięgi w Canossie - 1077 r.)
„Grzegorz, biskup, sługa sług bożych, wszystkim arcybiskupom, biskupom, książętom, hrabiom i innym panom Królestwa niemieckiego, broniącym wiary chrześcijańskiej, pozdrowienie i błogosławieństwo apostolskie (...) postanowiliśmy Waszym Miłościom podać szczerą prawdę, jak król (Henryk IV) upokorzony pokutą uzyskał rozgrzeszenie (...)
Gdy wśród spornych narad, za pośrednictwem posłów, ostrofowaliśmy go za jego występki,
wreszcie on (Henryk IV), nie okazując wrogich lub zuchwałych zamiarów, w towarzystwie kilku ludzi zjawił się w mieście Canossie, w którym przebywaliśmy. Tam przez trzy dni stojąc u bramy zamku, zdjąwszy szaty królewskie, boso we włosienicy, nie pierwej przestał błagać z wielkim płaczem zmiłowania apostolskiego i przebaczenia, aż u wszystkich, którzy tam przybyli i do których uszu owe jęki doszły, wzbudził taką litość i takie współczucie, że wstawiając się za nim z wielu prośbami i łzami, wszyscy dziwili się niezwykłej zatwardziałości mego serca, a niektórzy nawet wołali, że w nas nie jest surowość apostolska, ale tyrańska wrogość”. (cyt. za: T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, s. 46)
Konkordat wormacki - 22 września 1122 r.
Akt cesarski
„W imię świętej i nierodzielnej Trójcy. Ja Henryk, z Bożej łaski cesarz rzymski Augustus, dla miłości Boga i Świętego Rzymskiego Kościoła oraz pana Kaliksta i dla zbawienia duszy mojej, odstępuję Bogu, świętym apostołom Pańskim Piotrowi i Pawłowi i świętemu Kościołowi katolickiemu wszelką inwestyturę za pomocą pierścienia i pastorału, zgadzając się we wszystkich kościołach mego królestwa lub cesarstwa na kanoniczny wybór i wolną konsekrację. Posiadłości i lenna (regalia) św. Piotra, zabrane od wybuchu tego sporu aż po dzień dzisiejszy, tak za czasów mego ojca, jak i za moich, zwracam o ile je mam w posiadaniu, temuż św. Kościołowi Rzymskiemu, jeśli zaś których nie posiadam, dopomogę wiernie do ich odzyskania. Posiadłości zaś wszystkich innych kościołów i książąt oraz innych, tak duchownych jak i świeckich, utracone w tej wojnie, zwrócę za rada książąt lub na drodze prawa, o ile je posiadam, te zaś , których nie posiadam dopomogę wiernie odzyskać. I daję prawdziwy pokój panu papieżowi Kalikstowi i Św. Kościołowi Rzymskiemu i wszystkim, którzy po stronie jego stoją lub stali. A we wszystkich sprawach, w których Św. Kościół Rzymski zażąda ode mnie pomocy, wiernie go wesprę, w tych zaś sprawach, w których skargę przede mną wytoczy, wymierzę mu należną sprawiedliwość. To wszystko działo się za zgodą i radą książąt, których imiona są podpisane”: (następują podpisy).
Akt papieski.
„Ja Kalikst, biskup, sługa sług Bożych, Tobie umiłowanemu Synowi Henrykowi, z Bożej łaski cesarzowi rzymskiemu Augustowi, zezwalam aby wybory biskupów i opatów królestwa niemieckiego, którzy podlegają królestwu, dokonywały się w Twojej obecności, bez symonii i jakiegokolwiek gwałtu, w ten sposób, abyś w razie wynikłej między stronami niezgody, za radą lub wyrokiem metropolity i biskupów z tejże prowincji, rozsądniejszej stronie udzielił swej zgody i pomocy. Wybrany zaś niechaj otrzyma od Ciebie za pomocą berła lenna (regalia) i to, co Ci z tego tytułu wedle prawa winien będzie, niech wypłaci. Kto zaś z innych stron cesarstwa zostanie wyświęcony, w ciągu sześciu miesięcy lenna za pomocą berła od Ciebie ma otrzymać, i to, co Ci z tego tytułu wedle prawa winien będzie, niechaj wypełni; z wyjątkiem tego wszystkiego, co oczywiście należy do Kościoła Rzymskiego. W sprawach zaś, w których wniesiesz do mnie skargę i zażądasz pomocy, wedle obowiązku mego urzędu pomocy tej Ci udzielę. Daję prawdziwy pokój Tobie oraz wszystkim, którzy po stronie Twojej są lub byli w czasie tego sporu”. (cyt. za: T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, s. 47)
4