Stosunki państwo-kościół (1947-1953)

Do 1948r. władze państwowe, powołujące się na ideologię materialistyczną, nie podejmowały jawnej walki z Kościołem. Kościół był zbyt potężnym przeciwnikiem. W 1947 r. zaczęto ograniczać, a wkrótce- zwalczać szkolnictwo kościelne i nauczanie religii w szkołach państwowych. Podejmowano próby rozbicia spójności organizacyjnej Kościoła. m. in. na drodze antypapieskiej, kampanii propagandowej.

Po śmierci prymasa Augusta Hlonda funkcję tę przejął ks. Stefan Wyszyński. Stał się on symbolem walki o ocalenie tożsamości narodowej i kultywowanie wartości religijnych. Prymas Wyszyński sądził, że rządy komunistów w Polsce będą trwały długo, dlatego widział potrzebę porozumienia Kościoła z władzą. Wkrótce partia rozpoczęła generalna ofensywę antykościelną. Dokonano licznych aresztowań wśród księży.

W lipcu Watykan zakazał katolikom pod groźbą ekskomuniki popierania komunizmu i wstępowania do partii komunistycznej. W odpowiedzi władze wydały dekret znacznie ograniczający działalność Kościoła i swobodę praktyk religijnych.

W 1949r. władze przystąpiły do kolejnych prób rozbicia Kościoła od wewnątrz. Przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację powstała Komisja Księży grupująca duchownych prześladowanych w czasie wojny przez III Rzeszę. Ci tzw. księża patrioci manipulowani przez władzę, mieli przeciwstawiać się hierarchii kościelnej. Również działalność tzw. katolików postępowych, skupionych przy Bolesławie Piaseckim, zmierzała do osłabienia Kościoła. Grupa ta propagowała w Wydawnictwie PAX i dzienniku „Słowo Powszechne” tezy marksistowskie wraz z ortodoksją katolicką. Następowały kolejne prześladowania Kościoła. W końcu doszło do porozumienia. Było ono ustępstwem ze strony Kościoła- władze państwowe dopuszczały ograniczone działania duszpasterskie, żądając w zamian dyskretnej aprobaty dla budowy nowego ustroju.

Mimo zawartego z Episkopatem porozumienia władze państwowe nie zaprzestały polityki antykościelnej: usuwanie religii ze szkół, zamykanie niższych seminariów duchownych, zniesienie wielu świąt kościelnych. W marcu 1953r. cenzura zawiesiła wydawanie „Tygodnika Powszechnego”. Powodem likwidacji pisma była odmowa zamieszczenia tekstu gloryfikującego zmarłego właśnie Stalina.

8 maja Episkopat wystosował do władz memoriał, w którym kategorycznie zaprotestował przeciwko szykanowaniu Kościoła. Biskupi odmówili i dalszych ustępstw i domagali się przestrzegania przez władze porozumienia kwietniowego. Prymas Wyszyński był inicjatorem protestu, uważał że dalsze milczenie doprowadzi do całkowitego podporządkowania Kościoła władzy.25 września prymasa aresztowano i osadzono w klasztorze, początkowo w Rywałdzie, następnie w Stoczku Warmińskim, Prudniku, wreszcie w Komańczy (do października 1956r.).Stefan Wyszyński opisał swoje refleksje i relacje z pobytu w tych więzieniach w „Zapiskach więziennych”. Pod presją władz biskupi wybrali nowego przewodniczącego Episkopatu- ordynariusza łódzkiego Michała Klepacza. Dopełnieniem kapitulacji Episkopatu było ślubowanie na wierność PRL, złożone przez biskupów polskich w grudniu 1953r. na ręce wicepremiera Cyrankiewicza.