„Stosunki państwo - kościół w latach 1965 - 1978”
Kościół Katolicki od początków istnienia państwa polskiego odgrywał znaczącą rolę w życiu narodu. Przyjęcie w 966r. chrześcijaństwa rozwinęło przed Polakami wachlarz nowych możliwości rozwoju kraju.
W trudnych dla Polski okresach odchodzono często od Kościoła np. podczas II wojny światowej, ludzie patrząc na ogrom zła wyrządzonego przez hitlerowców zaczynali tracić wiarę w istnienie Boga lub zastanawiali się, jaki Bóg może być tak okrutny, że może patrzeć na cierpienia niewinnych ofiar.
Należy jednak przyznać, że w tamtym czasie to kościół był najbliżej społeczeństwa. Pocieszał, pomagał w walce
i utrzymywał w wierze w rychłe odrodzenie Polski.
Po śmierci Stalina w 1953r. Kościół próbował poprawić swoją sytuację. W tym celu wystosowano do rządy PRL-u list „Non possumus”, w którym ukazywał gwałty władz i naruszenie przez nie dwustronnego porozumienia. Był to jednak kolejny gwóźdź do zbijanej trumny Kościoła. Po tym liście rozpoczęły się kolejne represje księży. Aresztowano kieleckiego biskupa Czesława Kaczmarka. Został on oskarżony o szpiegostwo, kolaborację z Niemcami i usiłowanie obalenia ustroju PRL. Proces i skazanie (12 lat więzienia) miał być przestrogą dla prymasa. Jednak ten się nie ugiął.: w czasie kazania w kościele Św. Anny w Warszawie kardynał Stefan Wyszyński powiedział: "Kościół będzie wiecznie żądać prawdy i wolności. Może, dlatego Kościół ma tylu wrogów, bo chrześcijaństwo będzie zawsze wzywało do oporu, do walki z zakłamaniem?. Po tych słowach było wiadomo: dnia 25 IX 1953 r. aresztowano prymasa, a wraz z nim pięciu innych biskupów.
W 1957 r. stosunki między państwem i Kościołem były już poprawne. Władze nie czuły się tak silnie by wrócić do zwalczania religii. Prymas Wyszyński spotkał się z Gomułką przed odlotem do Rzymu, gdzie otrzymał z rąk Piusa XII insygnia kardynalskie, których nie mógł odebrać od 1952 r. (miał cofnięty paszport).
Ocieplenie stosunków z Kościołem nie trwało długo. Niecałe dwa lata. Tyle czasu władze potrzebowały na rekonstrukcję istotnych elementów porządku zachwianego październikowym wstrząsem. Oznaką odzyskania przez system stabilności i sterowności były decyzje podjęte na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR 26 czerwca 1958 r. Postanowiono o rozpoczęciu?akcji antyklerykalnej?. Decyzje, które wtedy podjęto zaważyły na całym obrazie epoki gomułkowskiej.
Postanowiono:
- W celu postawienia przed organizacjami partyjnymi zadań z zakresu laicyzacji społeczeństwa, stosunków między państwem i Kościołem oraz ofensywy światopoglądowej wewnątrz partii, zostanie opracowany list do egzekutyw Komitetów Powiatowych i sekretarzy POP wyjaśniający te założenia.
- Komisja Prasowa KC opracuje plan ofensywy prasowej, przewidujący przydział stałych zadań, ustalenia profilów czasopism. Położyć główny nacisk na czasopisma społeczno - kulturalne, jak: „Przegląd Kulturalny”, a następnie masowe jak: „Przekrój”, „Świat”, „Przyjaciółka”. Największy umiar powinna wykazać prasa partyjna.
- Należy powołać stały zespół kierowniczy partyjno - rządowy, dla systematycznego kierowania pracą, w zakresie stosunków między państwem i Kościołem.
- W sprawie szkolnictwa: Przestrzegać twardej zasady - szkoła jest świecka i państwowa. Nie dopuszczać, ażeby nauczyciel zajmował inne stanowisko i swoją działalnością podważał świeckość szkoły. Nie można wyrazić zgody na zawieszenie krzyży. Jest to wbrew porozumieniu. Należy je zdjąć w okresie wakacyjnym. Nauczanie religii przesunąć na okres pozalekcyjny. Wobec nauczycieli i administracji oświatowej - klerykałów, wyciągać personalne
i administracyjne wnioski. Przeciwstawiać się naciskowi kleru wysyłającemu delegacje ludności. W razie konieczności sięgać również do środków administracyjnych. Surowo przestrzegać tych założeniem. Jeżeli będzie niezbędne, zmieniać ludzi, niegwarantujących ich wykonania. Cofnąć zezwolenia na nauczanie zakonnikom.
- Wobec konieczności rozwijania szerokiej, świeckiej działalności społecznej, szczególnie kulturalno - oświatowej, zaproponowano ażeby Ministerstwo Kultury na wrzesień przygotowało naradę pracowników kulturalno - oświatowych.
- W sprawie pielgrzymek - nie dopuścić do udzielania jakiejkolwiek pomocy państwowej od szczebla centralnego poczynając, a na zakładach pracy kończąc. Nie dawać żadnych ulg, zniżek, transportu, ani pomieszczeń. Za łamanie tej zasady pociągać do odpowiedzialności. Zastosować opłaty turystyczne w Częstochowie. Zainteresować tą sprawą radę narodową w Częstochowie. Opłaty można przeznaczyć na cele porządkowe i estetyki miasta. Omówić sprawę wykorzystywania przez kler PTTK i opracować odpowiednie wnioski.
- W sprawie budownictwa sakralnego: Jedynie w nielicznych wypadkach dawać nowe zezwolenie. Zbadać sprawę zrujnowanych kościołów do rozbiórki na terenie Ziem Odzyskanych. Zorganizować walkę z nielegalnym zaopatrywaniem budowy obiektów sakralnych w materiały budowlane.
- Nowych parafii nie otwierać
- W sprawie drukowania na powielaczu materiałów przez kler: Wyegzekwować przepisy regulujące to zagadnienie.
W razie łamania ich przez kler, powielacze konfiskować, a winnych karać.
- Żadnych obiektów nie przekazywać klerowi. Winnych naruszania tej zasady, należy pociągnąć do odpowiedzialności.
- W sprawie zbiórek pieniężnych: Dopuścić tylko w kościele lub za zezwoleniem władzy. Nowych zezwoleń nie udzielać. Kontrolować wykonanie tej zasady i stosować sankcje w razie jej łamania. Zbadać politykę podatkową
w stosunku do kleru. Zbadać sprawę napływu waluty zagranicznej dla władz kościelnych. Utrzymać zasadę: na żadne dostawy zagraniczne dla kleru nie zgodzimy się.
- W sprawie przestrzegania zasady tolerancji: Przeciwstawiać się wszelkim formom nacisku na niewierzących, szczególnie nachodzeniu mieszkań - w razie potrzeby stosować sankcje. Nie dopuścić do masowego organizowania ministrantów i „bieli”.
- Opracować zagadnienie cmentarzy.
- Rozważyć sprawę scentralizowania kontroli prasy katolickiej.
W grudniu 1965 r. zakończył się Sobór Watykański II. Nieco wcześniej papież Paweł VI wygłosił przemówienie do biskupów polskich, a ci z kolei wystosowali 56 listów do episkopatów różnych krajów, w tym również biskupów niemieckich. Ze względu na nabrzmiałe stosunki polsko - niemieckie list do biskupów niemieckich miał specjalną wagę. Tekst orędzia zredagowało w porozumieniu z prymasem grono biskupów z arcybiskupem Wojtyłą na czele. Z tekstu orędzia wnioskowało się konkluzję: prośba Niemców o wybaczenie i wybaczenie doznanych krzywd ofiarowane przez Polaków. Ten tekst był rewoltą na arenie narodowej, wzbudził wiele kontrowersji, uraził uczucia religijne Polaków. Władze PRL chciały wykorzystać go, jako przyczynę zwrotu sympatii do Kościoła, dlatego rozpoczęły propagandę. Opublikowano tekst „W czyim imieniu”, w którym zaatakowano Episkopat za samozwańczą akcję polityczną. Odgrażano się, że Kościół prowadzi swoje państwo na terenie Polski.
W krótkim czasie otrzymano odzew Kościoła na propagandę - prymas Wyszyński w kazaniu wygłoszonym w Warszawie powiedział: „Nie zamierzam polemizować! Nie będę na tym poziomie prowadził polemiki.[...] W imię Boże wszystkim swoim oszczercom - bo inaczej ich nazwać nie mogę - przebaczam”. Także w lutym 1966 r. Episkopat opublikował orędzia w dokumencie „O listach biskupów do Episkopatu na temat Milenium”. Ten dokument również został zaatakowany propagandą.
Rok 1966 r. upłynął pod znakiem rywalizacji Obchodów Milenium Chrześcijaństwa a Tysiącleciem Państwa. Pomimo wielu ingerencji oddziałów MO, pomimo braku zezwolenia dla papieża na przyjazd do Polski, pomimo ogromnej propagandy, jaką szerzyły władze PRL i organizowanych przez nie „fikcyjnych uroczystości”, obecność katolików na każdej z nabożeństw czy wielkich świąt kościelnych była wzorowa, co w porównaniu z obchodami rządu, żenowała władze PRL (np. defilada wojskowa 22 VII 1966 r. w Warszawie, na której obecni byli tylko dygnitarze Polscy, natomiast zabrakło zagranicznych).
W 1967 r. stosunki państwo - Kościół były nadal fatalne. PZPR liczyło na ugodę z Watykanem w sprawie Wschodu, która miła zaistnieć kosztem Kościoła Polskiego. Niestety dla Gomułki papież żywo interesował się sprawami Polski. W lutym 1967 r. specjalny wysłannik papieża Agostino Casaroli zbadał sytuację Kościoła rzymskokatolickiego w PRL.
Pomimo dalszych represji Polski Kościół się rozwijał: zawiązywane były nowe biskupstwa, mianowani byli nowi administratorzy apostolscy, w maju 1967 r. arcybiskup Wojtyła został mianowany kardynałem.
Przez lata 1966 - 1971 r. rozpoczął się konflikt pomiędzy grupami gierkowską a moczarową. Przez brak stabilizacji w wewnętrznej polityce kraju, Kościół korzystał na tym, uzyskując miejscowe przejawy odwilży. Jednak, kiedy Moczar został usunięty z ważnej areny politycznej znowu rozpoczęły się represje, znowu zaczęto odmawiać zgody na budowę obiektów sakralnych. Pomimo powrotu antykościelnej retoryki władz, beatyfikacja o. Maksymiliana Kolbe w Rzymie w październiku 1971 r. przypominała wierzącym w Polsce o wartości postawy heroicznej w życiu społecznym.
W następnych latach między władzami i Kościołem rzymskokatolickim trwała gra pozorów. Afiszując się powściągliwością władze starały się podkopać pozycję Kościoła, natomiast hierarchia unikała drażnienia komunistów, choć coraz mocniej oponowała przeciw ich praktyko. W styczniu 1974 r. kardynał Stefan Wyszyński wygłosił
w warszawskim kościele Św. Krzyża serię kazań, w których opowiedział się przeciw „omnipotencji państwowej”
i wymienił przyrodzone prawa człowieka do godnej stopy życiowej, wolności korzystania z wartości moralnych, praktykowania religii i obrony swoich praw. Chcąc przeciwdziałać wpływom Kościoła w Polsce, władze zmieniły ton w stosunku do Stolicy Apostolskiej. Pojawiły się pogłoski o wizycie Pawła VI w PRL.
Zachęcone perspektywami porozumienia z Watykanem za plecami Episkopatu Polski władze PRL poszły na ustępstwa. W lutym 1974 r. przybył do Warszawy sekretarz Rady do spraw Publicznych Kościoła arcybiskup Casaroli. Zamiast konkordatu, rząd PRL uzyskał stałe przedstawicielstwo przy Stolicy Apostolskiej, a reprezentant Watykanu przyjeżdżać miał, co pewien czas do Polski na konsultacje. Nadzieja władz komunistycznych, że uda się im wbić klin między Episkopat i Watykan, były jednak złudne. Wbrew oczekiwaniom władz, zostały one i tak zmuszone do załatwiania spraw wyznaniowych z hierarchią Kościoła polskiego.
Narastający kryzys: podwyższanie się cen produktów żywnościowych, brak regulacji gospodarki, opóźnienia w realizacji nadmiernie rozdętych inwestycji, jednym słowem krach gospodarczy i ekonomiczny, spowodował złe nastroje wśród obywateli. W tym miejscu Kościół odegrał zasadniczą rolę, gdyż w kazaniach ukazywał prawdziwe prawa Polaków i przypominał im o sile życiowej, dzięki której można było zmienić sytuację - rozpoczęły się strajki.
Także ważną rolę odegrała tu wspólnota młodzieży katolickiej „OAZA”, założona przez ks. Franciszka Blachnickiego. Spotkania młodych miały na celu umocnienie w nich poczucia przywiązania do tradycji demokratycznych i wartości chrześcijańskich. Młodzież spędzając wspólnie czas wyrabiała sobie pogląd ideologiczny przeciwstawny do założeniom polityki komunistycznej.
W tym trudnym okresie ekipa rządząca starała się wykorzystać autorytet Kościoła dla łagodzenia nastrojów społecznych, czyniąc wobec niego pojednawcze gesty (Jaroszewicz przesłał list gratulacyjny prymasowi z okazji ukończenia 75 lat, a także władze zwróciły się z prośbą do Pawła VI o zgodę na kontynuowanie przez kardynała Wyszyńskiego funkcji arcybiskupa warszawsko? gnieźnieńskiego, osiągnął on bowiem wiek emerytalny wyznaczony przez papieża). Hierarchia kościelna zdawała sobie sprawę z nowej sytuacji i kierowała uwagę społeczeństwa przede wszystkim ku odbudowie trwałych wartości. Siłą rzeczy jednak Episkopat coraz częściej zabierał głos w sprawach bieżącej sytuacji społecznej i gospodarczej. Podczas swej wizyty we Włoszech w grudniu 1977 r. Gierek został przyjęty przez papieża Pawła VI, ale cztery dni potem papież przyjął też prymasa Wyszyńskiego. O porozumieniu Watykan? PRL za plecami Episkopatu Polski nie było więc mowy.
Dnia 16 X 1978 r. Polak Karol Wojtyła został wybrany papieżem. Stało się to punktem przełomowym, gdyż wobec wybuchu masowego entuzjazmu, władze komunistyczne musiały zareagować również w sposób entuzjastyczny, aby notowania PRL znowu nie spadły. Oczywiście obróciły to w kolejną propagandę mającą na celu ukazanie wielkości i zasług Polskich z tytułu objęcia przez obywatela takiego urzędu na arenie światowej.
Moim zdaniem mimo wszechobecnego negowania roli Kościoła w Polsce, Kościół był, jest i będzie w pewien sposób ważny dla Polaków. W momentach kryzysowych dla Polski to wiara w Boga i zwycięstwo prowadziła naród do walki o zwycięstwo, dlatego też żadna siła czy to będzie jeden człowiek czy całe państwo nie zniszczy polskiego Kościoła.