Wykład 14: Między segregacją a integracją  dziecko nietypowe w szkole.
Integracyjne formy kształcenia specjalnego. Charakterystyka dzieci
nietypowych (dzieci z wadą wzroku, z osłabionym słuchem, dzieci upośledzone
umysłowo, dzieci z zaburzeniami w porozumiewaniu się i problemami
zdrowotnymi, dzieci zdolne). Wskazówki do pracy dydaktyczno-wychowawczej
Szkoła dla ka\
dego Jadwiga Bogucka , PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005
Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
- gdy dziecko napotyka zdecydowanie większe trudności w
uczeniu się ni\
inne dzieci w tym samym wieku bądz

wykazuje upośledzenie, które utrudnia mu korzystanie z
ogólnodostępnych pomieszczeń klasowych i pomocy
edukacyjnych normalnego toku nauczania
- wymaga specjalnego wsparcia - dodatkowej pomocy
nauczyciela lub specjalnych urządzeń, innych od tych, które są
dostępne dla wszystkich jego rówieśników uczęszczających
do tej samej szkoły.
Co to znaczy: integracja?
-  (...)jest procesem wspólnego uczenia się w szkołach
powszechnych dzieci zdrowych razem z dziećmi z ró\
nego
typu niepełnosprawnościami .
Zmiany w podejściu do edukacji dziecka
niepełnosprawnego
Model medyczny Model społeczny
Izolacja dziecka od rodziny Wspieranie rodziny (wspieranie
(opieka w instytucjach) dziecka w lokalnym środowisku)
Mo\
na pomagać samemu Pomoc dziecku nie jest mo\
liwa bez
dziecku. udziału rodziny.
 Dzieci ze specjalnymi potrzebami
 Dzieci specjalne
edukacyjnymi
Koncentracja na zaburzeniach, Koncentracja na mocnych stronach
brakach, aspektach dziecka, pozytywach rodziny,
medycznych, leczeniu aspektach społeczno-edukacyjnych
Statyczne rozumienie potrzeb Dynamiczne, holistyczne rozumienie
dziecka potrzeb dziecka
Przygotowanie dziecka do Przygotowanie przedszkola i szkoły
przedszkola i szkoły do przyjęcia dziecka
Dzieci z problemami Dzieci mogą się uczyć w mniejszych
wymagają nauczania grupach przedszkolnych i
indywidualnego, w grupach odpowiednio przygotowanych
wyrównawczych lub (integracyjnych) ogólnodostępnych
placówkach specjalnych. klasach szkolnych.
Najlepiej jest uczyć w grupach Efektywność uczenia wzrasta w
jednorodnych grupach zró\
nicowanych
(homogenicznych). (heterogenicznych).
O losach dziecka decydują
O losach dziecka decydują rodzice
specjaliści.
Uczą, metodami aktywnymi,
nauczyciele wspierani przez
specjalistów w ramach wspólnych
Uczą nauczyciele i specjaliści,
podstaw programowych
stosując specjalny program i
dostosowanych do mo\
liwości i
specjalne metody.
potrzeb dziecka.
Uczenie oparte na Uczenie oparte na współdziałaniu i
indywidualizacji i rywalizacji negocjowaniu celów
Odrębny system finansowania
i zarządzania placówek Wspólny system zarządzania
specjalnych
Finansowanie instytucji Pieniądze idą za dzieckiem
Warunki tworzenia grup integracyjnych
1. Grupa integracyjna to zespół dzieci zdrowych i
niepełnosprawnych.
2. Proces integracji powinien być ciągły.
3. Niezbędna jest odpowiednia organizacja procesu
nauczania i wychowania.
4. Nale\
y zadbać o dodatkowe wyposa\
enie w pomoce
dydaktyczne i zatrudnić w placówkach specjalistów.
5. Wa\
na jest współpraca z rodziną oraz z innymi
instytucjami.
Podstawy prawne integracji
Nauczanie integracyjne w Polsce
Zadania nauczycieli:
1. Odpowiadają za klimat klasy, integrację grupy klasowej i
jakość kształcenia.
2. Są zobowiązani poznać zespół klasowy.
3. Określają dla ka\
dego ucznia standardy i wymagania
stosownie do jego mo\
liwości.
4. Planują lekcje, przeprowadzają je i dokonują oceny
swojej pracy.
5. Wypracowują bogatszy, zró\
nicowany sposób oceniania.
6. Umo\
liwiają współpracę uczniom zdrowym i
niepełnosprawnym.
7. Przygotowują i zadają zró\
nicowane prace domowe.
8. Umo\
liwiają wszystkim uczniom udział we wszystkich
zajęciach pozalekcyjnych.
9. Podnoszą swoją wiedzę i kompetencje.
Współpraca ze specjalistami
Współpraca z rodzicami
Dembo H.M Stosowana psychologia wychowawcza
System integracyjnego kształcenia i wychowania,
którego istota  w świetle poglądów A. Hulka   polega na
maksymalnym włączeniu dzieci i młodzie\
y z odchyleniami
od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych
umo\
liwiając im  w miarę mo\
liwości wzrastanie w gronie
zdrowych rówieśników. Jednostkom zaś przebywającym w
zakładach opiekuńczych stara się zapewnić jak najczęstsze
kontakty z zewnętrznym środowiskiem społecznym (...).
Koncepcje integracji w edukacji
INTEGRACJA
PEA
NA (totalna)  NIEPEA
NA (_częściowa)-
prof. A. Hulek Z. Sękowska,
B. Hoffmann, O. Lipkowski
WYZNACZNIKI ZJAWISKA INTEGRACJI SZKOLNEJ
Czynniki warunkujące Czynniki gwarantujące
powodzenie w procesie aktywne i efektywne
dydaktycznym. uczestniczenie dziecka
niepełnosprawnego w
nauczaniu i uczeniu się.
Pedagodzy u\
ywają następujących kategorii przy klasyfikacji
uczniów nietypowych:
1. Upośledzenie umysłowe
2. Zaburzenia uczenia się
3. Zaburzenia zachowania (problemy emocjonalne)
4. Zaburzenia komunikowania się (mowy i języka)
5. Osłabienie słuchu
6. Osłabienie wzroku
7. Defekty fizyczne lub inne problemy zdrowotne
8. Powa\
ne kalectwo
9. Wybitne uzdolnienia i talent
Upośledzenie umysłowe
DEFINICJA (za:Dembo)
 Upośledzenie umysłowe oznacza znaczące obni\
enie
ogólnego funkcjonowania intelektualnego przejawiające
się w okresie rozwoju, związane z równoczesnym
zaburzeniem zachowań lub prowadzące do występowanie
deficytów adaptacyjnych (związanych z tym jak
jednostka radzi sobie z wymaganiami swojego
środowiska (...)
Stopnie upośledzenia: lekkie, umiarkowane, znaczne
i głębokie. (...)
PRZYCZYNY:
braki społeczne infekcje i zatrucia
i kulturowe urazy i czynniki
fizyczne
wpływ od\
ywiania
przedurodzeniowe
u\
ywki w okresie
płodowym
Wskazówki dla nauczycieli pracujących w normalnej szkole,
którzy mogą mieć w swojej klasie uczniów upośledzonych
umysłowo:
1. Podziel uczenie się na małe kroki
2. Stosuj ćwiczenia i powtórzenia.
3. Polecaj uczniom, by powtarzali słownie to, czego się
uczą.
4. U\
ywaj ró\
nych strategii motywujących.
5. Stale oceniaj postępy ucznia.
Zaburzenia w porozumiewaniu się
DEFINICJA l KLASYFIKACJA. Według Van Ripera
(1978) jednostka ma problemy w porozumiewaniu się, jeśli jej
mowa ró\
ni się od mowy innych ludzi w stopniu
wymagającym skupienia się na niej samej. Termin
"zaburzenia mowy" (...) opisuje jednostkę "z zaburzeniami w
porozumiewaniu się, takimi jak jąkanie się, zaburzenia
artykulacji, zaburzenia związane z językiem lub zaburzenia
związane z głosem, które negatywnie wpływają na osiągnięcia
szkolne dziecka" (...)
PRZYCZYNY:
czynniki biologiczne
warunki środowiskowe
zaburzenia emocjonalne
utrata słuchu.
Uszkodzenie słuchu
wg H.M Dembo
DEFINICJA I KLASYFIKACJA
Niesłyszących Słabosłyszących
PRZYCZYNY:
Wcześniactwo;
Komplikacje w czasie cią\
y;
Dziedziczenie;
Przebyte choroby
WSKAZÓWKI DO PRACY Z DZIECKIEM
GA
UCHYM LUB NIEDOSA
YSZ
CYM:
1. Pozwól uczniom dowolnie zmieniać miejsca, w
których siedzą w klasie.
2. Staraj się ograniczać do minimum wszystkie
wzrokowe i słuchowe czynniki zakłócające.
3. Optymalizuj mo\
liwości czytania z ust, mów w sposób
naturalny.
4. Bądz
świadomy, \
e niektórzy uczniowie z osłabieniem
słuchu nauczyli się takich technik radzenia sobie, \
e
sprawiają wra\
enie, jakby rozumieli, co się dzieje,
podczas gdy naprawdę nie rozumieją.
5. Zachęcaj uczniów do zadawania pytań.
6. Staraj się jak najczęściej u\
ywać pomocy wizualnych
(np. rzutnika pisma lub tablicy).
Osłabienie wzroku
wg H.M Dembo
DEFINICJA
(...)"Niepełnosprawność w zakresie widzenia oznacza osłabienie wzroku,
które nawet przy u\
yciu szkieł korekcyjnych negatywnie wpływa na
osiągnięcia szkolne dziecka. Termin ten obejmuje zarówno dzieci niewidome,
jak słabowidzące" (...).
PRZYCZYNY:
jaskra ;
zaćma ;
wadliwa refrakcja;
retinopatię diabetyczną;
czynniki genetyczne;
Haliahan i Kauffman (1988) zaproponowali kilka
dodatkowych wskazówek dotyczących pomagania w klasie
uczniom o osłabionym wzroku:
1. Słabowidzących traktuj tak samo, jak ich widzących
rówieśników.
2. Wymagaj, aby uczniowie sami dbali o swoje pomoce.
3. Wyznacz widzących uczniów ze swojej klasy, którzy
będą słu\
yć jako przewodnicy.
4. Zachęcaj dzieci w klasie do integracji przez ro\
ne
działania edukacyjne.
5. Zachęcaj uczniów do uczestniczenia w tak wielu
zajęciach.
6. Dawaj słabowidzącym tego samego rodzaju zadania
specjalne i obowiązki, jakie dajesz innym uczniom w
klasie.
Problemy zdrowotne i wady fizyczne (wg H.M Dembo)
DEFINICJA l KLASYFIKACJA
 Niepełnosprawność ortopedyczna to: głębokie kalectwo
ortopedyczne negatywnie wpływające na osiągnięcia szkolne.
Wyró\
nia się równie\
uczniów z problemami
zdrowotnymi, którzy mogą przejawiać ograniczenia siły,
\
ywotności lub czujności spowodowane przez chroniczne lub
ostre problemy zdrowotne.
WNIOSKI DLA NAUCZANIA
1. Przejrzyj dokumentację na początku roku szkolnego.
2. Poświęć czas w klasie na kształtowanie właściwych
postaw wobec kalectwa.
3. Ze względu na zmęczenie uczniowie niepełnosprawni
lub z problemami zdrowotnymi mogą nie móc
uczestniczyć we wszystkich zajęciach klasowych.
4. Jeśli uczeń znajdzie się w trakcie roku szkolnego w
szpitalu, nawią\
kontakt z nauczycielem w szpitalu.
5. Spraw, aby uczeń wracający do szkoły po chorobie
czuł się mile powitany.
OPRACOWANIE:
mgr Magdalena Adamus
Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000
Dziecko zdolne
 (...)Psychologia rozró\
nia rodzaje zdolności i mówi o:
" zdolnościach ogólnych określanych jako inteligencja
" zdolnościach kierunkowych zwanych te\
zdolnościami
specjalnymi lub uzdolnieniami (np. uzdolnienia
matematyczne, artystyczne, językowe itd.); najwy\
szy
stopień tego rodzaju uzdolnień określa się mianem talentu
" zdolnościach twórczych rozumianych jako umiejętność
znajdowania wielu ró\
nych i oryginalnych rozwiązań zadań i
problemów(...)
Zarówno zdolności ogólne jak i specjalne określane są
jako wysokie lub wybitne (około 2,5--3% dzieci wybitnych)
Najwy\
szy poziomu zdolności - geniusz
 (...) Symptomy zdolności dzieci w wieku przedszkolnym
to między innymi:
" łatwość zapamiętywania i uczenia się rzeczy nowych,
natychmiastowe rozumienie poleceń i zadań;
" zadawanie du\
ej ilości pytań, zainteresowanie światem,
bystrość obserwacji i spostrzegawczość;
" wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością,
umiejętność skupienia uwagi przez dłu\
szy czas na
wybranym obiekcie zainteresowań;
" wymyślanie nowych zabaw, opowiadań, zdarzeń
realnych i abstrakcyjnych;
" ciekawe i oryginalne pomysły, bogata wyobraz
nia;
" wyra\
anie myśli i emocji w ró\
nej formie, np.
werbalnej, plastycznej, muzycznej(...)
(...)Wiek szkolny - rozkwit zdolności intelektualnych
" wysoka sprawność językowa
" umiejętność wnioskowania, szybkie tempo procesów
myślowych,
" bardzo dobra pamięć
" zainteresowanie prowadzeniem obserwacji,
" wysoka zdolność koncentracji uwagi,
" myślenie krytyczne ,oryginalność zadawanych pytań i
wysuwanych sugestii,
" zainteresowania czytelnicze
" umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów
" nadpobudliwość intelektualna,
" nadpobudliwość wyobra\
eniowa.
" nadpobudliwość emocjonalna.
" nadpobudliwość zmysłowo--sensoryczna (ruchowa)
" nadpobudliwość psychomotoryczna
Rozbie\
ność rozwoju intelektualnego, twórczego i
emocjonalnego jest zdecydowanie wy\
sza ni\
u dzieci
przeciętnych. (...)
Rozwój społeczny i emocjonalny - potrzeba pomocy ze
strony otoczenia
- często jest bardzo wra\
liwy i pragnie być zaakceptowany
przez innych
- aby nie stracić popularności ukrywa swoje mo\
liwości,
- czasami przejawia zachowania konformistyczne
- lubi organizować sytuacje i ludzi w struktury określonego i
zdefiniowanego przez siebie porządku
- cechuje go specyficzne poczucie humoru, nie zawsze dobrze
rozumiane i doceniane przez rówieśników
- nie przejawia zainteresowania innymi zajęć i sprawami
typowymi dla dzieci w jego wieku
- często budzi postawy nieufności i braku \
yczliwości
otoczenia (odmienność zachowania i zainteresowań
postrzegane jako zarozumiałość)
- przejawia brak tolerancji dla odmienności poglądów i postaw
innych w sferze wartości (zwłaszcza w wieku adolescencji)
JAK POMÓC DZIECKU ZDOLNEMU? GDZIE
SZUKAĆ WSPARCIA?
 Pomoc dziecku zdolnemu to stymulowanie (pobudzanie),
a nie przyspieszanie jego rozwoju !
Zindywidualizowane formy nauczania tej grupy dzieci:
" szkoły dla zdolnych, klasy uczniów wyselekcjonowa-
nych ze względu na osiągnięcia i zdolności,
" grupy uczniów w klasie, którzy realizują poszerzone
programy edukacyjne, wcześniejsze promocje
" nauczanie zindywidualizowane w ramach wybranych
przedmiotów, zgodne z uzdolnieniami
i zainteresowaniami ucznia.
Towarzystwo Szkół Twórczych, szkoły artystyczne
Formy materialnego wsparcia procesu kształcenia i
wychowania uczniów zdolnych:
" stypendium szkolne, stypendium Ministra Edukacji Naro-
dowej , stypendium Prezesa Rady Ministrów
" inne formy wsparcia w postaci sponsoringu, działalności
stowarzyszeń i fundacji.
Jakie metody pracy mo\
na stosować w trakcie nauki
szkolnej, aby rozwijać zdolności uczniów?
" stopniowe zwiększanie wymagań, jednak nie
przekraczające mo\
liwości ucznia,
" ciekawe prowadzenie lekcji  wprowadzanie
inspirujących elementów materiału, wykorzystanie
wiadomości pozaszkolnych,
" prowadzenie zajęć w oparciu o pracę grupową uczniów
i samopomoc kole\
eńską
" realizacja indywidualnych programów kształcenia,
" podejmowanie indywidualnego toku nauki z
poszczególnych przedmiotów lub przenoszenie do klas
programowo wy\
szych z jednego lub kilku przedmiotów, o
ile jest to uzasadnione względami społecznymi,
" zachęcanie do wymyślania, tworzenia rzeczy w sposób
społecznie u\
yteczny, oryginalny
i dotychczas nieznany,
" uczenie twórczego rozwiązywania problemów,
motywowanie do samodzielności i inicjatyw,
" zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach,
olimpiadach,
" wskazywanie dodatkowych z
ródeł wiedzy oraz
inspirowanie do korzystania z rozmaitych zajęć
" pozalekcyjnych, kół, obozów naukowych, warsztatów,
plenerów, seminariów itp. w celu rozwijania zain-
teresowań oraz aktywności poznawczej ,
" stwarzanie atmosfery akceptacji, wyra\
anie zadowolenia
z sukcesów,
" dą\
enie do budowania adekwatnej samooceny dziecka
wybitnie zdolnego, uczenie przyjmowania uwag
i radzenia sobie z niepowodzeniami
" rozwijanie prospołecznych motywacji (obok dominującej
motywacji do samorozwoju)
 Pedagodzy szkolni udzielają ró\
nych form pomocy
psychologiczno--pedagogicznej uczniom realizującym
indywidualny program lub tok nauki, na przykład: pomagają
w wyborze drogi kształcenia oraz podejmują działania na
rzecz organizowania opieki i pomocy materialnej uczniom
zdolnym, którzy są w trudnej sytuacji \
yciowej . (...)
Psycholodzy szkolni - dokonują między innymi badań
diagnostycznych dzieci zdolnych, prowadzą lub organizują dla
nich ró\
ne formy terapii psychologicznej. Zajmują się tak\
e
doradztwem psychologicznym dla uczniów, ich rodziców i
nauczycieli. Współpracują z rodzicami w minimalizowaniu
dysharmonii rozwojowych, zapobieganiu zaburzeniom
zachowania dzieci i młodzie\
y zdolnej. (...)
Najwa\
niejsze zadania poradni psychologiczno-
pedagogicznych:
1. Diagnoza  potencjałów i uzdolnień uwzględniająca wyniki
badań przeprowadzanych przez poradnię oraz informacje
uzyskane od: rodziców (opiekunów), nauczycieli,
wychowawców i pedagogów lub psychologów szkół
(przedszkoli), osób prowadzących zajęcia pozalekcyjne
2. Opiniowanie form wspierania uczniów szczególnie
zdolnych ( indywidualny program i tok nauki, promocje
śródroczne,
wcześniejsze rozpoczynanie nauki, łączenie nauki ze studiami
, specjalne programy, klasy, szkoły, takie jak np. gimnazjum
akademickie)
3. Wspieranie w rozwoju dzieci i młodzie\
y specjalnie
uzdolnionej w zakresie:
- umiejętności interpersonalnych,
- zdolności twórczych,
- kontroli emocji,
- korzystnej samooceny (kształtowanie oceny pozytywnej,
realistycznej,
adekwatnej), umiejętności uczenia się,
- wyboru dalszej drogi kształcenia (m.in. wybór zawodu),
- umiejętność planowania pracy, odpoczynku i relaksu.
Wspieranie powinno być prowadzone się zarówno w formie
zajęć grupowych , jak i w formie zindywidualizowanej
pomocy.
4. Pomoc szczególnie zdolnym dzieciom i młodzie\
y
niepełnosprawnej
5. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym w zakresie:
- identyfikacji predyspozycji i uzdolnień, począwszy od wieku
przedszkolnego (np. wskazywanie odpowiedniej literatury)
- doboru sposobów stymulacje rozwoju dziecka, czuwania nad
jego zrównowa\
eniem, z uwzględnieniem sfery emocjonalnej,
moralnej i fizyczne- ruchowej
- formowania prawidłowych relacji rodzinnych
(przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji rodziców na
dziecku zdolnym, szukanie mocnych stron u pozostałych
dzieci, uwzględnianie potrzeb rozwojowych wszystkich dzieci
w rodzinie)
6. Konsultacje z nauczycielami, wychowawcami,
pedagogami (psychologami) szkolnymi, instruktorami zajęć
pozaszkolnych i pozalekcyjnych, udostępnianie narzędzi
badawczych mo\
liwych do zastosowania w szkole
(przedszkolu);
i prowadzenie obserwacji dzieci na terenie szkół
(przedszkoli) ;
Warto pamiętać, \
e:
" najwa\
niejszym etapem \
ycia, w którym mo\
na wpływać
na wszechstronny rozwój dziecka, jest okres od urodzenia do
10 roku \
ycia. Pierwsze lata \
ycia dziecka mają szczególne
znaczenie dla rozwoju w okresach póz
niejszych
" najkorzystniejszy z punktu widzenia przyszłości dziecka jest
rozwój wszechstronny i harmonijny, zakłócenia w jednej
dziedzinie mogą bowiem powodować ograniczenia w
pozostałych
" w im większym stopniu działanie pobudzające rozwój
zdolności anga\
uje energię, zapał i umysł dziecka, tym
intensywniej rozwijają się jego zdolności
" mimo predyspozycji niektóre zdolności nie ujawniają się i
nie rozwijają, jeśli dziecko nie ma odpowiedniej pomocy,
zachęt, ukierunkowania, mo\
liwości ćwiczenia i
sprawdzania się
" dzieci wdro\
one do twórczego myślenia na początku swojej
kariery szkolnej nabierają nawyków samodzielnej , twórczej
aktywności w ró\
nych dziedzinach
Powy\
szy materiał został opracowany przez M. Adamus na podstawie literatury:
1. Szkoła dla ka\
dego Jadwiga Bogucka, PSYCHOLOGIA W SZKOLE NR 1/2005
2. M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP,
Warszawa 1997.
3. Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000
4. Ustawa o systemie oświaty. Stan prawny na 1 stycznia 2004. Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na
indywidualny program lub tok nauki