MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Janusz Frymus
Montaż i wykonywanie napraw urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych 724[05].Z4.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Zdzisław Kobierski
mgr inż. Henryk Krystkowiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Kapruziak
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 724[05].Z4.02,
 Montaż i wykonywanie napraw urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu elektromechanik 724[05].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Klasyfikacja, budowa i charakterystyka urządzeń chłodniczych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.1.3. Ćwiczenia 23
4.1.4. Sprawdzian postępów 25
4.2. Klasyfikacja, budowa i charakterystyka urządzeń klimatyzacyjnych 26
4.2.1. Materiał nauczania 26
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.2.3. Ćwiczenia 31
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Uruchamianie i naprawy urządzeń chłodniczych 32
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.3.3. Ćwiczenia 37
4.3.4. Sprawdzian postępów 40
4.4. Uruchamianie i naprawy urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych 41
4.4.1. Materiał nauczania 41
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 52
4.4.3. Ćwiczenia 52
4.4.4. Sprawdzian postępów 55
5. Sprawdzian osiągnięć 57
6. Literatura 62
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o urządzeniach chłodniczych
i klimatyzacyjnych, rozpoznawaniu i rozróżnianiu ich podzespołów, przeprowadzania drobnych
napraw, a także ocenianiu stanu technicznego urządzeń na podstawie przeprowadzanych
oględzin i przeglądów.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on również:
 ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do
realizacji ćwiczenia,
 pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
 sprawdziany postępów,
4. Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego sprawdzianu jest dowodem
opanowania umiejętności określonych w jednostce modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub wykonaniem ćwiczenia, to
poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze
wykonujesz daną czynność. Na zakończenie jednostki modułowej spróbuj zaliczyć sprawdzian
osiągnięć.
Szczególną uwagę zwróć na informacje zawarte w dokumentacji technicznej badanych
urządzeń oraz w instrukcjach ich obsługi.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Szczególną ostrożność musisz zachować podczas wykonywania ćwiczeń praktycznych
z urządzeniami zasilanymi bezpośrednio z sieci. Podczas tych ćwiczeń szczególną uwagę zwróć
na zachowanie maksymalnego bezpieczeństwa, na organizację bezpiecznego stanowiska pracy
i postępowanie zgodne z zasadami bhp, ppoż. i ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
724[05].Z4
Montaż i naprawa urządzeń
elektrycznych
724[05].Z4.01
724[05].Z4.02 724[05].Z4.03
Montaż i wykonywanie napraw
Montaż i wykonywanie napraw Montaż i wykonywanie napraw
urządzeń grzejnych
urządzeń chłodniczych urządzeń dz
wigowych
i klimatyzacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać urządzenia i podzespoły elektryczne i ich elementy na podstawie wyglądu
zewnętrznego, oznaczeń stosowanych na nich oraz na schematach,
- rozróżniać funkcje różnych elementów w układach elektrycznych,
- charakteryzować podstawowe parametry podzespołów elektrycznych,
- określać zastosowanie różnych elementów elektrycznych,
- analizować pracę prostych urządzeń elektrycznych na podstawie schematów ideowych
i montażowych,
- mierzyć podstawowe parametry urządzeń elektrycznych (napięcie, natężenie prądu, moc),
- oceniać stan techniczny elementów elektrycznych na podstawie oględzin i pomiarów,
- korzystać z literatury i kart katalogowych elementów elektrycznych,
- dobierać zamienniki elementów i podzespołów elektrycznych z katalogów,
- stosować podstawowe prawa i zależności dotyczące obwodów prądu przemiennego jedno-
i trójfazowego,
- opracowywać wyniki pomiarów,
- korzystać z komputera (obsługiwać program Word i Excel),
- stosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ergonomii obowiązujące na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- sklasyfikować urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne,
- rozpoznać urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne na podstawie ich wyglądu
zewnętrznego oraz oznaczeń,
- rozróżnić podzespoły urządzeń chłodniczych na schematach oraz na eksponatach,
- dokonać analizy schematów wybranych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych,
- scharakteryzować podstawowe parametry wybranych urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych na podstawie dokumentacji technicznej,
- skorzystać z danych umieszczonych na tabliczkach znamionowych urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych,
- zorganizować stanowisko pracy,
- dobrać narzędzia i przyrządy pomiarowe do prowadzonych prac,
- dokonać konserwacji wybranych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych,
- dokonać oględzin oraz przeglądów wybranych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych,
- zlokalizować uszkodzenia w wybranych urządzeniach chłodniczych i klimatyzacyjnych na
podstawie ich oględzin i pomiarów,
- sprawdzić stan techniczny elementów i podzespołów przeznaczonych do montażu,
- wykonać montaż i demontaż podzespołów stosowanych w urządzeniach chłodniczych
i klimatyzacyjnych,
- wykonać drobne naprawy wybranych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych,
- wykonać próby odbiorcze po naprawach wybranych urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych,
- zamówić części zamienne wybranych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych zgodnie
z procedurą wymaganą przez producentów,
- określić koszty naprawy urządzenia chłodniczego,
- sporządzić kosztorys naprawy urządzenia chłodniczego,
- dobrać podzespoły urządzeń chłodniczych korzystając z różnych z
ródeł informacji,
- wykorzystać technikę komputerową przy prowadzeniu dokumentacji napraw i przeglądów,
- zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowiązujące na stanowisku
pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja, budowa i charakterystyka urządzeń chłodniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Urządzenia chłodnicze
Zadaniem urządzeń chłodniczych jest obniżenie temperatury ciała poniżej temperatury
otoczenia.
Ze względu na zasadę działania urządzenia chłodnicze dzielą się na trzy grupy:
- urządzenia sprężarkowe, w których czynnik chłodzący podlega procesowi sprężania,
- urządzenia absorpcyjne, w których czynnik chłodzący podlega procesowi pochłaniania,
- urządzenia termoelektryczne, w których wykorzystuje się zjawisko termoelektryczne.
Ze względu na zastosowanie urządzenia chłodnicze dzielą się na:
- urządzenia przemysłowe, zwykle dużych mocy przystosowane do określonych procesów
technologicznych,
- urządzenia domowe, o małych mocach, przeznaczone do stosowania w gospodarstwach
domowych.
Urządzenia sprężarkowe
W urządzeniach sprężarkowych sprężarka, napędzana silnikiem elektrycznym, spręża parę
ośrodka chłodniczego, czemu towarzyszy wzrost energii pary i jej temperatury powyżej
temperatury otoczenia. Sprężona para doprowadzona jest do wymiennika ciepła (skraplacza),
którego temperatura jest niższa niż temperatura pary (w urządzeniach domowych i handlowych
jest to temperatura otoczenia).
W skraplaczu para oddaje ciepło do otoczenia skraplacza i przechodzi w stan ciekły.
Ciecz chłodząca gromadzona jest w zbiorniku. Ze zbiornika ciecz doprowadzona jest poprzez
zawór redukcyjny do chłodnicy, w której panuje ciśnienie, przy którym ciecz paruje
w temperaturze 12°C do 15°C. Podczas parowania cieczy w chÅ‚odnicy wystÄ™puje pochÅ‚anianie
ciepła z jej otoczenia i oziębianie przy tym przedmiotów znajdujących się w komorze
chłodzenia. Z chłodnicy czynnik chłodzący zasysany jest do sprężarki i wprowadzony ponownie
do obiegu.
Na rysunku 1 przedstawiono w sposób schematyczny budowę chłodniczego urządzenia
sprężarkowego, zaznaczając strzałką kierunek obiegu czynnika chłodzącego.
m  silnik napędzający sprężarkę,
sp  sprężarka,
mw  manometr wysokiego ciśnienia,
s  skraplacz,
z  zbiornik cieczy chłodzącej,
zr  zawór redukcyjny,
ch  chłodnica,
mn  manometr niskiego ciśnienia
Rys. 1. Chłodzące urządzenie sprężarkowe  szkic budowy urządzenia [10]
Urządzenia tego typu posiadają dwie części ciśnieniowe:
- niskoprężną, od zaworu redukcyjnego poprzez chłodnicę do sprężarki,
- wysokoprężną, od sprężarki poprzez wymiennik ciepła i zbiornik cieczy do zaworu
redukcyjnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Zaletą chłodziarek sprężarkowych jest ich wysoka sprawność (w porównaniu z innymi
chłodziarkami), natomiast wadą jest występowanie silnika.
Cechą charakterystyczną chłodziarek sprężarkowych jest występowanie silnika
napędzającego sprężarkę.
Na rysunku 2 przestawiono schemat elektryczny sprężarkowej chłodziarki Amica 130.
KR  silnik sprężarki ze
złączką przyłączeniową,
C  kondensator rozruchowy
silnika,
RT  regulator temperatury,
H  lampka wewnętrzna,
SH  Å‚Ä…cznik drzwiowy.
Oznaczenie kolorów
przewodów:
zz  żółtozielony (przewód
ochronny PE),
n  niebieski,
b  biały,
s  szary
Rys. 2. Schemat elektryczny sprężarkowej chłodziarki Amica 130 [16]
Chłodziarka zasilana jest z jednofazowej sieci elektroenergetycznej za pośrednictwem
giętkiego przewodu trójżyłowego, którego żyły przyłączono do odpowiednich zacisków złączki
przyłączeniowej (przewód fazowy do zacisku oznaczonego symbolem L, przewód neutralny do
zacisku oznaczonego symbolem N, przewód ochronny do zacisku oznaczonego symbolem
uziemienia  masy).
Kondensator rozruchowy C przewidziany jest do przyłączenia w urządzeniach, w których
silnik wymaga zewnętrznego kondensatora rozruchowego (przyłącza się go do zacisków N i S
złączki).
Regulator temperatury RT posiada dwa łączniki. Jeden (przyłączony do zacisków 3
i 4) współpracuje z manometrycznym czujnikiem temperatury i jego stan (zwarcie, rozwarcie)
zależy od wartości temperatury w komorze chłodzenia w stosunku do wartości temperatury
zadanej pokrętłem regulatora. Drugi (przyłączony do zacisków 4 i 6) jest wyłącznikiem
sprzężonym z pokrętłem regulatora i przerywa obwód w skrajnym położeniu pokrętła regulatora
(położenie w pozycji wył.).
Chłodziarka posiada dwa obwody elektryczne: obwód silnika sprężarki i obwód oświetlenia
komory chłodzenia.
W skład obwodu silnika wchodzą:
- żyła fazowa przewodu zasilającego przyłączona do zacisku L złączki,
- przewód biały łączący zacisk L złączki z zaciskiem 6 regulatora,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- obydwa łączniki regulatora, przewód szary łączący zacisk 4 regulatora z zaciskiem 1
złączki,
- uzwojenia silnika z wyprowadzeniami przyłączonymi do zacisków 1 i N złączki,
- żyła neutralna przewodu zasilającego przyłączona do zacisku N złączki.
W skład obwód oświetlenia komory chłodzenia wchodzą:
- żyła fazowa przewodu zasilającego przyłączona do zacisku L złączki,
- przewód biały łączący zacisk L złączki z zaciskiem 6 regulatora,
- łączniki regulatora przyłączony do zacisków 3 i 6,
- przewód biały łączący zacisk 3 regulatora z zaciskiem 1 oprawki żarówki,
- żarówka H,
- przewód niebieski łączący zacisk 2 oprawki żarówki z zaciskiem 2 łącznika drzwiowego,
- przewód niebieski łączący zacisk 1 łącznika drzwiowego z zaciskiem N złączki,
- żyła neutralna przewodu zasilającego przyłączona do zacisku N złączki.
W chłodziarce zastosowano dwustanową regulację temperatury. Styk regulatora
temperatury załącza silnik sprężarki, gdy wartość temperatury w komorze chłodzenia jest
wyższa od wartości nastawionej i wyłącza go w przeciwnym przypadku. Załączenie silnika
sprężarki może nastąpić tylko wówczas, gdy załączony jest wyłącznik sprzęgnięty
z pokrętłem regulatora (zwarte zaciski 3 i 6). Wyłącznik ten znajduje się we wspólnej części
obwodów silnika i żarówki. Umożliwia on również załączenie żarówki oświetlającej wnętrze
komory chłodzenia po otworzeniu drzwi. Otworzenie drzwi powoduje zwarcie styków łącznika
drzwiowego i zamknięcie obwodu zasilania żarówki. Wyłączenie wyłącznika regulatora
(przerwa pomiędzy stykami 3 i 6 uniemożliwia zarówno pracę silnika jak i działanie
oświetlenia.
UrzÄ…dzenia absorpcyjne
Chłodziarki absorpcyjne różnią się od chłodziarek sprężarkowych tym, że do
przeprowadzania cyklu chłodzenia jest wykorzystywana energia cieplna zamiast energii
mechanicznej, w związku z czym nie posiadają silnika. Sprężarki te posiadają element grzejny.
Na rysunku 3 przedstawiono w sposób schematyczny budowę chłodniczego urządzenia
absorpcyjnego, zaznaczając strzałką kierunek obiegu czynnika chłodzącego.
g  grzejnik,
p  pochłaniacz,
s  skraplacz,
dw  dopływ wody,
ow  odpływ wody,
zz  zawór zwrotny,
z  zbiornik cieczy chłodzącej,
ch - chłodnica
Rys. 3. Chłodzące urządzenie absorpcyjne  szkic budowy urządzenia [10]
W pochłaniaczu urządzenia znajduje się ciało nasycone gazowym czynnikiem chłodzącym,
najczęściej amoniakiem. Pochłaniacz podgrzewany jest grzejnikiem elektrycznym. Pod
wpływem ciepła czynnik chłodzący wydziela się z ośrodka absorbującego i przedostaje się do
skraplacza chłodzonego wodą, gdzie wskutek chłodzenia przechodzi w stan ciekły i spływa do
zbiornika pod ciśnieniem czynnika gazowego dopływającego do skraplacza. Gdy dostateczna
ilość czynnika chłodzącego przejdzie do zbiornika, nagrzewanie pochłaniacza zostaje przerwane
i pochłaniacz stygnie. Po ostygnięciu pochłaniacza, znajdujące się w nim ciało zaczyna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
ponownie pochłaniać czynnik chłodzący doprowadzony tylko z chłodnicy (dzięki zaworom
zwrotnym).
Chłodnica zbudowana jest w postaci płaszcza otaczającego komorę chłodziarki, w której
umieszczany jest wsad do oziębiania. Czynnik chłodzący wypełniający płaszcz chłodnicy
parując odbiera ciepło z komory chłodnicy, oziębiając jej wnętrze. W miarę parowania czynnika
w chłodnicy i pochłaniania go w pochłaniaczu ciekły czynnik dopływa ze zbiornika. Gdy
odpowiednia ilość czynnika przejdzie do pochłaniacza, włącza się ponownie podgrzewanie
pochłaniacza i cały obieg się powtarza.
Chłodziarki absorpcyjne posiadają skraplacz, zbiornik cieczy i chłodnicę w zasadzie takie
same jak chłodziarki sprężarkowe, a zamiast sprężarki mają pochłaniacz z grzejnikiem.
W urządzeniach chłodniczych, oprócz układu chłodzenia, stosowane są również elementy
grzejne, których zadaniem jest cykliczne odszranianie wnętrza chłodziarek w czasie przerw
w pracy układu chłodzenia.
UrzÄ…dzenia termoelektryczne
Zasada pracy termoelektrycznych urządzeń chłodniczych oparta jest na wykorzystaniu
zjawisk termoelektrycznych. Podstawowym zjawiskiem wykorzystywanym w urzÄ…dzeniach
chłodniczych jest zjawisko Peltiera.
Zjawisko Peltiera polega na pochłanianiu ciepła na jednym ze spojeń połączonych
przewodników (półprzewodników), a wydzielanie go na drugim (w zależności od kierunku
prądu), gdy w obwodzie przewodników (półprzewodników) płynie prąd stały. Ilość wydzielana
lub pochłaniana ciepła jest proporcjonalna do natężenia płynącego prądu i temperatury
bezwzględnej styku i zależy od rodzaju materiałów, z których wykonane jest spojenie.
Budowa modułu chłodniczego
W celu zwiększenia efektywności chłodzenia (grzania) elementy termoelektryczne łączy się
w grupy (od kilku do stu kilkudziesięciu) i umieszcza w jednej konstrukcji, pomiędzy
zewnętrznymi kontaktowymi płytami ceramicznymi (lub z innego materiału dielektrycznego)
o dużym współczynniku przewodzenia ciepła.
Na rysunku 4 przedstawiono szkic budowy modułu termoelektrycznego.
Termoelementy, poprzez pośrednie stykowe płytki miedziane, oddziałują termicznie na
płyty zewnętrzne. Spoiny  zimne na jedną płytę (strona zimna modułu), a spoiny  ciepłe na
drugą (strona ciepła modułu). Ze skrajnych termoelementów są wyprowadzone podłączeniowe
przewody (lub zaciski wyjściowe). Wewnętrzne połączenia termoelementów zależą od napięcia
pracy i mocy modułu. Na rysunku 4 przedstawiono szkic budowy i widok modułu
termoelektrycznego.
Rys. 4. Szkic budowy modułu termoelektrycznego i widok modułu [23]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Pojedyncze moduły mogą zapewnić różnicę temperatur strony zimnej i gorącej rzędu
50 60 stopni. Typowy układ ma grubość ok. 4 mm.
W celu uzyskania większej różnicy temperatur stosuje się kaskadowe układy modułów
(umieszczone jeden nad drugim). W sześciostopniowym układzie kaskadowym można osiągnąć
temperaturÄ™ okoÅ‚o  100°C. Na rysunku 5 przedstawiono 3 stopniowy kaskadowy moduÅ‚
termoelektryczny.
Rys. 5. Moduł kaskadowy 3 stopniowy [4]
Moduł termoelektryczny, którego strona gorąca nie jest chłodzona, może się szybko nagrzać
do temperatury topnienia lutu łączącego poszczególne ogniwa i spowodować ich rozlutowanie 
uszkodzenie ogniwa (modułu).
Agregaty termoelektryczne to urządzenia składające się z ogniwa termoelektrycznego
(modułu), do którego przymocowany jest radiator (po stronie gorącej) z wentylatorem (rys. 6).
Konstrukcja taka umożliwia skuteczne odprowadzanie ciepła strony gorącej modułu i umożliwia
jego długotrwałą nieprzerwaną pracę.
Rys. 6. Widok agregatu termoelektrycznego [23]
Zalety agregatów termoelektrycznych to:
- mniejsza masa i wymiary,
- możliwość pracy w dwóch stanach (chłodzenie lub podgrzewanie) i łatwa zmiana trybu
pracy (przez zmianę kierunku przepływu prądu),
- bardzo mała bezwładność cieplna i wysoka dokładność utrzymywania i regulowania
temperatury,
- brak obsługi podczas pracy oraz wysoka niezawodność, długi czas użytkowania
- odporność na wstrząsy i udary mechaniczne oraz dowolna pozycja pracy.
Do wad tych urządzeń należy zaliczyć niską sprawność energetyczną i ograniczoną moc
(z przyczyn ekonomicznych) do mocy około 1 kW.
Podstawowe parametry użytkowe modułów termoelektrycznych to:
Q0max [W]  maksymalna wydajność chłodnicza.
"Tmax [oC]  maksymalna różnica temperatur strony zimnej i gorącej.
Iopt [A]  optymalna wartość natężenia prądu zasilającego.
Uopt [V]  optymalna wartość napięcia zasilania.
Upr [V]  zalecana wartość napięcia roboczego.
Ipr [A]  zalecana wartość natężenia prądu roboczego.
Urządzenia termoelektryczne, ze względu na swoje zalety, wypierają stopniowo urządzenia
chłodnicze sprężarkowe i absorpcyjne małych mocy (do 1 kW).
Zakres ich zastosowań jest coraz większy, a w szczególności obejmuje:
- chłodziarki domowe i samochodowe,
- termostaty kuchenne, barowe i balkonowe,
- inkubatory i szafy suszarnicze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- chłodziarki i podgrzewacze napojów,
- klimatyzatory, w tym samochodowe,
- aparaturÄ™ medycznÄ…,
- termostaty w sprzęcie RTV, AGD i w komputerach,
- mini wytwornice lodu.
- elementy wspomagające pracę innych chłodziarek (sprężarkowych i absorpcyjnych).
Cechą charakterystyczną chłodziarek termoelektrycznych jest to, że brak jest w nich
silników, sprężarek, płynnego lub gazowego czynnika chłodniczego i elementów grzejnych
a moduły termoelektryczne zasilane są napięciem stałym wygładzonym. Układ zasilania
zmiennoprądowego zawiera prostownik i filtr wygładzający. Przykładowy uproszczony schemat
elektryczny urządzenia termoelektrycznego umożliwiającego zarówno chłodzenie jak
i nagrzewania przedstawiono na rysunku 7.
B2
B1
Rs
K1.1
R
LS
P M
Regulator
napięcia
(prÄ…du)
T
W
L1
z układem
C
sterowania
10000 µF
K1.2 L2
Sieć
230 V, 50 Hz
Rys. 7. Schemat elektryczny urzÄ…dzenia termoelektrycznego [4]
W  wyłącznik,
B1, B2  bezpieczniki,
LS, L1, L2  lampki sygnalizacyjne (diody świecące LED),
Rs, R  rezystory ograniczajÄ…ce prÄ…d lampek sygnalizacyjnych,
P  prostownik,
C  kondensator filtrujący (wygładzający napięcie),
K1.1, K1.2  styki przekaz
nika zmieniajÄ…cego tryb pracy,
M  moduł termoelektryczny
Kondensator (lub zespół kondensatorów) C o bardzo dużej pojemności zmniejsza pulsację
prądu wyprostowanego. Zalecane jest zasilanie modułów termoelektrycznych prądem o pulsacji
max 5%. Zwiększenie pulsacji powoduje zmniejszenie wydajności chłodniczej i maksymalnej
różnicy temperatur "Tmax modułu. Regulator napięcia i układ sterowania stosowane są
w urządzeniach, w których wymagana jest automatyczna zmiana trybu pracy (chłodzenie 
grzanie) lub regulacja temperatury w komorze (klimatyzatory, wytwornice lodu, chłodziarki
z nastawianą temperaturą chłodzenia). W zależności od planowanego cyklu pracy i informacji
uzyskiwanych ze współpracujących czujników, układ sterowania wymusza zmiany kierunku
i natężenia prądu płynącego przez moduł. Zmiana położenia styków przekaz
nika K (K1.1, K1.2)
powoduje zmianę kierunku przepływu prądu przez moduł termoelektryczny a tym samym
zmianę trybu pracy urządzenia. Chłodzenie (polaryzacja modułu jak na rysunku) sygnalizowane
jest świeceniem lampki L1 a grzanie sygnalizowane jest świeceniem lampki L2.
Istnieje wiele różnych odmian schematu przedstawionego na rysunku 7.
W urządzeniach prostych (bez regulacji temperatury) nie stosuje się regulatora napięcia
i układu automatycznego sterowania. W agregatach z modułami wysokoprądowymi (I > 40 A)
zamiast filtrów pojemnościowych stosowane są filtry indukcyjne lub indukcyjno-
pojemnościowe. W urządzeniach przewidzianych do zasilania z akumulatorów (np.
chłodziarkach lub klimatyzatorach samochodowych) nie ma transformatora, prostownika i filtra
napięcia. W agregatach o dużej wydajności chłodniczej składających się z kilkunastu modułów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
(np. 20 połączonych szeregowo modułów o napięciu 12 V) nie używa się transformatorów,
a prostownik zasilany jest bezpośrednio z sieci.
Wadą sieciowych zasilaczy transformatorowych jest ich duża masa i wymiary. Coraz
częściej zastępowane są one układami zasilaczy impulsowych lub z przetwornicami napięcia
pracujących z dużą częstotliwością (10 kHz do 20 kHz). Wymiary i masa takich zasilaczy są
kilkakrotnie mniejsze niż w przypadku tradycyjnego układu zasilacza transformatorowego.
Szafy chłodnicze
Szafy chłodnicze i mroz
ne (podobnie jak lodówki i zamrażarki domowe) służą do
krótkotrwałego przechowywania artykułów spożywczych. Konstrukcja szaf jest wykonywana
najczęściej z nierdzewnej blachy stalowej lub aluminiowej (drzwi mogą być przezroczyste).
Obudowy często są lakierowane. Jako izolacja termiczna stosowana jest pianka poliuretanowa.
Obieg powietrza jest wymuszony wentylatorem. Praca wentylatora jest zatrzymywana
w momencie otwarcia drzwi łącznikiem krańcowym, który jednocześnie włącza oświetlenie
wnętrza szafy.
Szafy dwutemperaturowe posiadają dwie niezależne komory (chłodniczą i mroz
nÄ…) oraz
dwa sterowane niezależnie agregaty chłodnicze.
SCH 1400 SCH 1400/S SCH 1400/R
Rys. 8. Widok szaf chłodniczych typu SCH [15]
Witryny chłodnicze
Witryny chÅ‚odnicze (rys. 9a, zakres temperatur: +1°C do +10°C) i mroz
ne (rys. 9b, zakres
temperatur:  18°C do  12°C ) sÄ… urzÄ…dzeniami przeznaczonymi do ekspozycji i sprzedaży
artykułów spożywczych. Wykonywane są w wersjach z agregatem chłodniczym wewnętrznym
lub zewnętrznym.
Witryny dynamiczne (rys. 9c, zakres temperatur:  1°C do +7°C) sÄ… to witryny chÅ‚odnicze,
w których obieg zimnego powietrza jest wymuszony pracą wentylatora.
a) b) c)
Rys. 9. Witryny chłodnicze [15] a) witryna chłodnicza, b) witryna mroz
nicza, c) witryna chłodnicza dynamiczna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 10. Wyspa mroz
na [15]
OdmianÄ… witryn mroz
nych sÄ… tak zwane wyspy mroz
ne (rys. 10), które przeznaczone są do
przechowywania takich produktów, jak: lody, mrożonki warzywno-owocowe, drób i gotowe
produkty w opakowaniach jednostkowych, np. pizza. Stosowane panoramiczne szyby pozwalajÄ…
na lepszą ekspozycję produktów.
Regały chłodnicze
Regały chłodnicze (rys. 11) przeznaczone są do ekspozycji i bezpośredniej sprzedaży
artykułów spożywczych przechowywanych w temperaturze +1°C do +10°C. ZnajdujÄ…ce siÄ™
wewnątrz regału półki ekspozycyjne posiadają możliwość zmiany wysokości oraz kąta
zawieszenia.
W miejsce półek można zamontować haki do mięsa, doposażyć w lustra górne a jego
wnętrze wykonać z blachy nierdzewnej. Regały można ustawiać w ciągi i zasilać je
z agregatów zewnętrznych.
a) b)
Rys. 11. Regały chłodnicze [15]
a) regał chłodniczy MEDIUM, b) regał chłodniczy ANDY
Stoły chłodnicze
Stoły chłodnicze (rys. 12) przeznaczone są do wykonywania prac na blacie stołu oraz
przechowywania produktów w komorze stoÅ‚u w temperaturze +2°C do +10°C. Wykonane sÄ…
z blachy kwasoodpornej. Posiadają automatyczny układ odszraniania z odparowaniem skroplin,
elektroniczne sterowanie i wyświetlanie temperatury wewnętrznej. Stoły mogą posiadać blat
wykonany ze stali nierdzewnej lub z granitu oraz nadstawki.
Rys. 12. Stoły chłodnicze [15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Lady chłodnicze
Lady chłodnicze (rysunek 13) to urządzenia pośrednie pomiędzy stołami a witrynami
chłodniczymi.
Rys. 13. Lady chłodnicze [18]
Zamrażarki
Zamrażarki (rysunek 14) umożliwiają przechowywanie produktów w temperaturach od
+2°C do  22°C (chÅ‚odziarki od +2°C do od +10°C ).
a) b) c)
Rys. 14. Zamrażarki [12]
a) zamrażarka z pełnymi pokrywami, b) zamrażarka przeszklona, c) zamrażarka prezentacyjna
Schładzacze do napojów
Schemat budowy przepływowego schładzacza napojów z modułami termoelektrycznymi
przedstawiono na rysunku 15.
W kanałach wymienników ciepła strony zimnej płynie ciecz chłodzona (napój, woda),
a w kanałach wymienników ciepła strony gorącej płynie woda chłodząca spoiny gorące modułu
termoelektrycznego. Woda chłodząca, przepływając przez baterię termoogniwa, może podgrzać
siÄ™ do temperatury 50°C.
1  moduły termoelektryczne,
2  płytki ceramiczne strony gorącej,
3  płytki ceramiczne strony zimnej,
4  wymiennik ciepła strony gorącej,
5  króciec dopływu wody chłodzącej,
6  element grzejny,
7  przegrody,
8  wymiennik ciepła strony zimnej,
9  króciec dopływu napoju
Rys. 15. Schemat budowy przepływowego schładzacza termoelektrycznego [4]
W urządzeniach, w których wykorzystuje się również wodę gorącą o wyższej temperaturze,
jest ona podgrzewana dodatkowo przez element grzejny.
Rozwiązanie takie stosowane jest w popularnych termoelektrycznych schładzaczach
stołowych (coolerach) oraz barach, w których wodę ciepłą z schładzacza napojów (np. piwa)
wykorzystuje się do mycia naczyń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wytwornice lodu
W zależności od rodzaju otrzymywanego lodu rozróżnia się wytwornice lodu łuskowego
i wytwornice lodu w kostkach.
Zasada działania wytwornicy lodu łuskowego przedstawiona jest na rusunku 16.
Rys. 16. Wytwornica lodu Å‚uskowego  szkic budowy [21]
Zanurzony w wodzie walec jest stale od wewnątrz chłodzony parami czynnika
chłodniczego, dzięki temu powstaje na nim cienka warstwa lodu. Naturalne naprężenia
wewnętrzne lodu umożliwiają oderwanie go od wałka w postaci łuski lodowej. Poziom wody
jest uzupełniany automatycznie. Grubość wytworzonej łuski lodowej wynosi od 1 mm do
1,56 mm a temperatura waha siÄ™ w zakresie od okoÅ‚o  8 do  5°C.
Zastosowany w urzÄ…dzeniu programowalny sterownik mikroprocesorowy kontroluje
wszystkie parametry pracy łuskarki i zapewnia jej maksymalną wydajność i prawidłowe
działanie pomimo zmieniających się warunków pracy. Sterownik mikroprocesorowy umożliwia
samoczynne włączenie i wyłączenie urządzenia o pożądanej porze i pełny nadzór nad jego
pracą. Pozwala to na produkcję lodu bez udziału obsługi.
System różnorodnych czujników zabezpiecza urządzenie przed uszkodzeniem na skutek
złego zasilania, braku wody, nieprawidłowej temperatury otoczenia itp.
Na rysunkach 17 i 18 przedstawiono widok wybranych elementów wytwornic lodu łuskowego
typu MANDO. Wytwornice tego typu budowane są o wydajności od 500 do 6000 kg lodu
Å‚uskowego gruboÅ›ci ok. 1,5 mm i temperaturze  8°C w ciÄ…gu 24 godzin. Masa ich bez agregatu
wynosi od 80 kg do 280 kg.
Rys. 17. Rozmieszczenie poszczególnych elementów wytwornicy [21]
a) b)
Rys. 18. Widok panelu sterowania i sterownika mikroprocesorowego [21]
a) panel sterowania, b) sterownik mikroprocesorowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wytwornice lodu w kostkach
Proces produkcji kostek lodu składa się z czterech faz:
- Faza wstępna. W fazie tej następuje przygotowanie wody (filtrowanie, oczyszczanie
i dawkowanie), przygotowanie formy lodowej oraz zalewanie komórek formy wodą.
- Faza wymrażania lodu. W fazie tej woda jest schÅ‚adzana do temperatury 0°C, w której
przebiega proces krystalizacji lodu, następnie obniżana jest temperatura lodu w celu jego
przechłodzenia.
- Faza wydobycia lodu. W fazie tej następuje odmrażanie cieplne lodu, mechaniczne
oddzielenie od formy i zbieranie w zasobniku.
- Faza przechowywania. W fazie tej zasobnik z lodem jest chłodzony, co umożliwia długi
czas przechowywania lodu.
W gospodarstwach domowych, małych punktach gastronomicznych i barach coraz
powszechniej korzysta się z małych przenośnych sprężarkowych lub termoelektrycznych
kostkarek do produkcji lodu.
Coraz częściej w małych kostkarkach do lodu jako element chłodniczy i grzewczy (podczas
odmrażania lodu) wykorzystywany jest moduł termoelektryczny. Zmianę procesu chłodzenia na
grzanie uzyskuje się poprzez przełączanie kierunku prądu płynącego przez termoelement.
Przedstawiona na rysunku 19 kostkarka do lodu ZB-15 nie wymaga bezpośredniego podłączenia
do instalacji wodnej  posiada wbudowany pojemnik na wodę o pojemności 4,5 l. Wytwarza
kostki lodu w trzech rozmiarach w ilościach 15 kg/24h.
b)
a)
Rys. 19. Przenośna wytwornica lodu w kostkach [19]
a) widok ogólny, b) widok wnętrza
UrzÄ…dzenie sterowane jest mikroprocesorem. Wskaz
niki świetlne informują
o przygotowaniu lodu lub też o braku wody w zbiorniku i konieczności jej dolania.
Chłodziarki do mleka
Jednym z podstawowych warunków poprawy jakości mleka jest schłodzenie go
bezpoÅ›rednio po udoju do temp. 4°C. Obecnie dla gospodarstw indywidualnych sÄ… wytwarzane
chłodziarki konwiowe o znormalizowanej pojemności: jedno-, dwu-, cztero-, sześcio-
i ośmiokonwiowe. Schładzarka składa się z izolowanego zbiornika z przykrywą i agregatu
chłodniczego. Wewnątrz zbiornika znajduje się parownik agregatu. Zbiornik napełnia się wodą,
która ulega schłodzeniu dzięki pobraniu z niej ciepła przez parujący w parowniku czynnik
chłodniczy. Z czasem (po kilku godzinach chłodzenia) parownik ulega oblodzeniu  lód stanowi
zakumulowane zimno. Do wody lodowej wkłada się konwie z ciepłym, świeżo udojonym
mlekiem, które w następstwie wymiany ciepła ulega schłodzeniu w ciągu pierwszych 2 h do
temp. ok. 9°C i w ciÄ…gu trzeciej i dalszych do temp. 4°C.
Istotą nowoczesności w zbiorze mleka jest eliminacja konwi i wprowadzenie w ich miejsce
zbiorników chłodniczych oraz transportu mleka za pomocą cystern samochodowych
umożliwiając odbiór mleka z gospodarstw i jego przewożenie wprost do zakładu przerobowego
z pominięciem punktu skupu. Stosuje się dwa typy zbiorników: jedne służą do chłodzenia
i przechowywania schłodzonego mleka (zbiorniki chłodnicze), drugie do przechowywania
uprzednio schłodzonego mleka (zbiorniki magazynowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Do pokrywy zbiornika jest mocowane mieszadło z jednostką napędową (motoreduktorem).
Mieszadło obraca się z prędkością około 30 obr/min. Po otwarciu pokrywy mieszadło
zatrzymuje siÄ™ automatycznie. Elektroniczny sterownik zabezpiecza mleko przed
przymarzaniem do dna zbiornika. Na rysunku 20 przedstawiono wygląd przykładowych
schładzarek do mleka.
Rys. 20. Chłodziarki do mleka [11]
a) schładzalnik otwarty okrągły, b) schładzalnik otwarty wannowy, c) zbiornik magazynowy
Agregat chłodniczy
Agregat chłodniczy jest to zespół urządzeń (przynajmniej dwu  najczęściej silnik
i sprężarka) o wyodrębnionej konstrukcji, spełniających określoną funkcję w urządzeniu
chłodniczym.
Agregaty chłodnicze dzielą się na:
- agregaty wewnętrzne (instalowane wewnątrz urządzeń chłodniczych),
- agregaty zewnętrzne (instalowane na zewnątrz urządzeń chłodniczych).
Istnieje bardzo duża różnorodność agregatów chłodniczych. Ich konstrukcje i wygląd
są zależne od przeznaczenia. Na rysunku 21 przedstawiono trzy typy sprężarkowych
agregatów chłodniczych. Agregat chłodniczy stosowany w popularnych chłodziarkach
domowych (rys. 21 a) posiada w szczelnej obudowie silnik elektryczny i sprężarkę.
Agregaty chłodnicze firmy EltaCo (rys. 21 b) wyposażone są w sprężarki półhermetyczne
jedno-, dwu- lub trzygłowicowe. Cały typoszereg zawiera 35 modeli agregatów chłodniczych.
Agregaty firmy Gaskom (rys. 21 c) budowane sÄ… o mocach od 1,5 kW do 43 kW. Ich
przeznaczenie to urzÄ…dzenia chÅ‚odnicze o temperaturze wnÄ™trza komory od +10°C do  40°C.
a) b) c)
Rys. 21. Sprężarkowe agregaty chłodnicze
a) agregat chłodniczy stosowany w chłodziarkach domowych [12],
b) agregat chłodniczy firmy EltaCo [17],
c) agregat chłodniczy firmy Gaskom [18]
Agregaty typu MONOBLOCK (kompaktowe-zespolone), firmy UNIBLOCK ZANOTTI to
urządzenia, które posiadają wspólny układ skraplający  skraplacz i układ wymiany ciepła 
parownik. Daje to możliwość montowania na ścianach lub dachach komór chłodniczych.
Agregaty chłodnicze tego typu są wyposażone w układ skraplający chłodzony powietrzem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
o niskim poziomie hałasu i wibracji, tacę odprowadzającą skropliny (zainstalowaną u dołu
parownika) oraz pełne sterowanie elektroniczne wbudowane fabrycznie w agregat.
Agregaty chłodnicze typu MONOBLOCK mają zastosowanie w komorach chłodniczych
i mroz
nych do schładzania towarów w sklepach spożywczych, restauracjach, hotelach,
pizzeriach, barach, aptekach, zakładach mięsnych  ubojniach, mleczarniach, cukierniach itp.
Na rysunku 22 przedstawiono widok agregatów chłodniczych firmy UNIBLOCK
ZANOTTI przeznaczonych do komór chłodniczych, ze skraplaczem na zewnątrz
i parownikiem wewnÄ…trz komory:
- agregaty serii GM przeznaczona są do komór o małej i średniej kubaturze (4 44 m3)  do
montowania na ścianie,
- agregaty serii SB przeznaczone są do komór o małej i średniej kubaturze  do montowania
na suficie  dachu komory,
- agregaty serii AS przeznaczone są do komór o średniej i dużej kubaturze (80 200 m3)  do
montowania na ścianie,
- agregaty serii RS przeznaczone są do komór o średniej i dużej kubaturze (20 1200 m3)
 do montowania na ścianie,
- agregaty serii BX przeznaczone są do komór o dużej kubaturze  do stawiania na podłodze.
a) seria GM b) seria SB c) seria AS d) seria RS e) seria BX
Rys. 22. Agregaty chłodniczych firmy UNIBLOCK ZANOTTI [26]
Komory chłodnicze
Komory chłodnicze wykonane są z płyty warstwowej z rdzeniem poliuretanowym lub
styropianowym. Podłoga w komorze, w której panują temperatury ujemne, jest izolowana.
W komorach o małej kubaturze jest montowany zawór wyrównujący ciśnienie wewnątrz i na
zewnątrz komory w celu ułatwienia otwierania drzwi. W komorach, w których panują
temperatury dodatnie, podłogę stanowi istniejąca posadzka. Drzwi chłodnicze uchylne lub
przesuwne posiadają zamki z możliwością otwarcia ich od wewnętrznej strony komory.
Komory mogą być wyposażone w wyłącznik krańcowy, powodujący automatyczne
włączenie oświetlenia w komorze oraz zatrzymanie wentylatorów chłodnicy powietrza w czasie
otwarcia drzwi.
Komory chłodnicze firmy CastroInstal (rysunek 23a) produkowane są o trzech zakresach
temperatur pracy:
- typ TP o zakresie temperatur od +2°C do +10°C,
- typ TM o zakresie temperatur od  2°C do +2°C ,
- typ TN o zakresie temperatur od  18°C do  22°C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
a) b)
Rys. 23. Widok komór chłodniczych.
a) komora chłodnicza firmy CastroInstal [14],
b) komora chłodnicza firmy EltaCo [17]
Na rysunku 23b przedstawiono wnętrze komory chłodniczej o bardzo dużej kubaturze
z agregatami UNIBLOCK ZANOTTI serii RS.
Lodówka termoelektryczna
Coraz większą popularnością cieszą się uniwersalne lodówki przenośne zbudowane
w oparciu o ogniwa Peltiera. Przystosowane do zasilania z akumulatora samochodowego jak
i sieci energetycznej mogą być używane w domu i w czasie podróży samochodem. Przykładem
takiego rozwiązania jest lodówka przedstawiona na rysunku 24.
Rys. 24. Widok przenośnej chłodziarki termoelektrycznej [12]
Dane techniczne:
- pojemność  19 litrów, masa  6,2 kg (pusta),
- pobór mocy: 40 48 W przy 12 V oraz 52 56 W przy 220 V (wbudowany transformator,
dzięki czemu można zasilać ją napięciem 12 V jak i 220 V bez dodatkowego zasilacza),
- wymiary: zewnÄ™trzne  52,5 × 29 × 33 cm (wys. × szer. × gÅ‚.), wewnÄ™trzne  36,5 × 21,5 × 22 cm
(wys. × szer. × gÅ‚.).
- posiada dwie funkcje: może chłodzić lub grzać,
- wydajność schładzania  maksimum 20 stopni poniżej temperatury otoczenia,
- możliwość pracy w pionie i poziomie,
- posiada ochronÄ™ przed przegrzaniem radiatora gorÄ…cego,
- posiada zabezpieczenie przed rozładowaniem akumulatora samochodowego.
Regulacja temperatury w urządzeniach chłodniczych
Temperatura w obiektach chłodniczych podlega wpływom różnych zakłóceń, z których
najważniejsze to:
 zmiany napięcia sieci zasilającej elektryczne urządzenia chłodnicze,
 zmiany temperatury otoczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 zmiany temperatury spowodowane wymianÄ… wsadu (otwarcie drzwi, klap itp.).
Regulację temperatury stosuje się w przypadku konieczności utrzymywania stałej
temperatury lub programowej jej zmiany.
Regulację temperatury przeprowadzać można ręcznie lub automatycznie.
Ręczna regulacja temperatury, ze względu na konieczność ciągłego dozorowania, jest
stosowana bardzo rzadko w prostych, mało odpowiedzialnych układach.
W urządzeniach chłodniczych stosowana jest najczęściej metoda regulacji przez
dostarczanie czynnika chłodzącego (chłodzenie).
Regulatory temperatury
Regulatory dwustanowe są najprostszymi i najtańszymi regulatorami, dzięki czemu nadal
mają szerokie zastosowanie. Regulacja dwustanowa polega na włączeniu znamionowej mocy
grzania (chłodzenia), gdy temperatura obiektu jest mniejsza (większa) od temperatury
wymaganej i wyłączeniu w przeciwnym przypadku. Cechą charakterystyczną regulatorów
dwustanowych jest to, że istnieje możliwość ustawiania (zadawania) tylko jednej temperatury
pracy obiektu, często posiadają jeden łącznik.
Regulacja temperatury w urządzeniach chłodniczych stacjonarnych, stosowanych
w gospodarstwie domowym i handlu, zarówno w urządzeniach sprężarkowych jak
i absorpcyjnych, odbywa się często poprzez wykorzystanie manometrycznych regulatorów
temperatury. Działanie regulatora manometrycznego polega na złączeniu obwodu zasilania
urządzenia chłodniczego na skutek ogrzania rurki czujnika do założonej maksymalnej
temperatury. Odbywa się to dzięki zmianie objętości cieczy wypełniającej układ czujnika
i wyparciu jej do puszki membranowej, w której znajduje się dz
wignia powodujÄ…ca migowe
złączenie zestyków elektrycznych. Spadek temperatury poniżej nastawionej wartości o pewną
wartość (histereza) powoduje rozłączenie obwodu chłodzenia.
Na rysunku 25 przedstawiono przykładowe termostaty manometryczne.
a) b)
Rys. 25. Regulatory manometryczne:
a) regulator typu TR-2 [25] b) regulator firmy SELFA [24]
Podstawowymi parametrami regulatorów manometrycznych są:
zakres temperatur dziaÅ‚ania regulatora (typowe od  35ºC do +35ºC),
- dokÅ‚adność (histereza  typowa +/ 2ºC),
- materiał i średnica czujnika i długość kapilary,
- obciążalność styków (typowe 16 A/250 V~ lub 10 A/400 V~),
- stopień ochrony obudowy IP,
- sposób mocowania.
W kartach katalogowych producentów regulatorów (termostatów) podawane są ich
szczegółowe parametry, w oparciu o które można dobrać termostat do własnych potrzeb.
Producenci termostatów mają różne wymagania co do sposobów zamawiania urządzeń.
Najczęściej w zamówieniu należy podać:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
- informacjÄ™ identyfikujÄ…cÄ… jednoznacznie termostat (symbol typu i wykonania, numer
katalogowy lub kod wyrobu) i liczbÄ™ zamawianych sztuk,
- sposób i termin odbioru (odbiór własny, przesyłka) oraz płatności,
- dane identyfikujące zamawiającego (nazwisko, nazwa firmy, adres, telefon, niezbędne dane
do wystawienia faktury, jeśli jest konieczna).
W chłodziarkach termoelektrycznych, po wyłączaniu zasilania na skutek połączenia płyt
materiałem o dobrej przewodności cieplnej, następuje szybki przepływ ciepła z płyty ciepłej do
zimnej. Aby temu zjawisku zapobiec, w okresie postoju zasila się moduł prądem o zmniejszonej
wartości (tak zwany prąd zamknięcia cieplnego).
W małych chłodziarkach termoelektrycznych regulatorów temperatury się nie stosuje i układ
pracuje nieprzerwanie.
W urządzeniach chłodniczych, zależnie od standardu, jest stosowana szeroka gama
regulatorów. Producenci regulatorów oferują zarówno bardzo proste i tanie regulatory
jednostykowe (bimetalowe, manometryczne), jak i skomplikowane o dużych możliwościach
programowania, sterowane mikroprocesorem czy też mikrokontrolerem (mikrokomputerem
jednoukładowym).
Do ważniejszych parametrów użytkowych regulatorów (termostatów) należą:
- rodzaj sygnału wejściowego (rodzaj współpracującego czujnika temperatury 
rezystancyjny, termopara, wejście napięciowe, wejście prądowe, czujnik wbudowany),
- zakres regulacji i pomiaru temperatury (w tym dokładność ustawiania i regulacji),
- rodzaj regulacji i zakresy nastaw parametrów regulatora,
- liczba i rodzaj wyjść sterujących i ich obciążalność (przekaz
nikowe, tranzystorowe,
prądowe, napięciowe),
- napięcie zasilania.
Tabliczka znamionowa
Każde urządzenie chłodnicze posiada tabliczkę znamionową, która powinna być
przymocowana w miejscu łatwo dostępnym, a jednocześnie nie szpecić wyglądu urządzenia
(szczególnie w urządzeniach domowych).
Na tabliczce znamionowej podawane sÄ… dane identyfikujÄ…ce producenta (nazwa), typ
i model urządzenia, pojemność komory chłodzenia, rok produkcji (często kwartał lub miesiąc),
numer seryjny, moc znamionowa, znamionowe napięcie zasilające (rodzaj, wartość,
częstotliwość), wartość prądu znamionowego, współczynnik mocy, rodzaj pracy, częstotliwość
pracy, rodzaj i masa czynnika chłodniczego, poziom wytwarzanych zakłóceń
radioelektrycznych, numer normy, zgodnie z którą urządzenia zostało wykonane, masa, znaki
bezpieczeństwa i certyfikacji.
Na tabliczce znamionowej mogą być podawane również inne informacje przewidziane
przez producenta. Dane umieszczone na tabliczce znamionowej umożliwiają:
 jednoznacznÄ… identyfikacjÄ™ urzÄ…dzenia,
 egzekwowanie konsumenckich praw (reklamacje, naprawy gwarancyjne),
 dobór sposobu i środka transportu (ręczny, mechaniczny),
 określenie dodatkowego obciążenia prądowego sieci zasilającej,
 określenie rodzaju zasilania i zabezpieczeń.
Przykładowe dane znajdujące się na tabliczce znamionowej chłodziarki domowej:
Typ T222R  symbol urzÄ…dzenia nadany przez producenta,
Rok 1992  rok produkcji,
Nr 0056  numer urzÄ…dzenia nadany przez producenta,
Poj. 0,21 m3  pojemność komory chłodzenia,
1,4 A  wartość natężenia prądu pobieranego z sieci podczas pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
130 W  wartość mocy pobieranej z sieci podczas pracy,
Praca S1  S3  rodzaj pracy silnika (S1  praca ciągła, S3  praca przerywana),
I  220 V 50 Hz  rodzaj sieci zasilającej  sieć jednofazowa o napięciu znamionowym
220 V i częstotliwości 50 Hz,
KJ 2/2  symbol kontrolera jakości sprawdzającego i dopuszczającego
urządzenie do sprzedaży,
Jl. cz. 0,13 kg  masa czynnika chłodzącego znajdującego się w urządzeniu,
CF2CL2  symbol chemiczny czynnika chłodniczego,
PN 88/M  41/02  symbol normy zgodnie z którą urządzenie zostało wykonane,
Poziom N  poziom generowanych zakłóceń radioelektrycznych,
B  znak bezpieczeństwa.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Według jakich kryteriów klasyfikowane są urządzenia chłodnicze?
2. Jak klasyfikujemy urządzenia chłodnicze ze względu na zasadę chłodzenia?
3. Jakie są charakterystyczne cechy budowy poszczególnych rodzajów urządzeń chłodniczych?
4. Jaka jest zasada działania chłodniczych urządzeń sprężarkowych i absorpcyjnych?
5. Jaka jest zasada działania chłodniczych urządzeń termoelektrycznych?
6. Jakie są różnice w elektrycznych schematach ideowych chłodziarek?
7. Na czym polega zjawisko Peltiera i gdzie jest wykorzystywane?
8. Jakie są zalety chłodzenia termoelektrycznego?
9. Jakie urządzenia chłodnicze stosowane są w przemyśle mleczarskim?
10. Jaka jest zasada działania wytwornicy lodu łuskowego?
11. Jaka jest zasada działania wytwornicy lodu w kostkach?
12. Na czym polega zasada działania termoelektrycznego schładzacza napojów?
13. Jakie informacje są podawane na tabliczce znamionowej urządzeń chłodniczych?
14. Do czego przydatne sÄ… informacje podawane na tabliczkach znamionowych?
15. W jakim celu używane są termostaty?
16. Jaka jest podstawowa metoda regulacji temperatury urządzeń chłodniczych?
17. Jakie są podstawowe parametry techniczne regulatorów?
18. Jakie informacje należy podać przy zamawianiu termostatów manometrycznych?
19. Czym należy kierować się przy doborze termostatu do urządzenia chłodniczego?
20. Czy w termoelektrycznych urządzeniach chłodniczych stosuje się typową dwustanową
regulacjÄ™ temperatury?
21. Jakie dodatkowe informacje należy podać przy zamawianiu termostatów?
22. Jakie elementy występują na schemacie elektrycznym chłodziarki Amica 130?
23. Jakie elementy występują na schemacie elektrycznym chłodziarki termoelektrycznej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie rysunków i fotografii rozpoznaj urządzenia chłodnicze i ich podzespoły.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzenia chłodniczego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
2) wyjaśnić zasadę działania i podać zastosowanie,
3) określić widoczne podzespoły i podać, jaką funkcję spełniają w urządzeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rysunki, fotografie, materiały reklamowe różnych urządzeń chłodniczych.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj podzespoły elektryczne na schematach ideowych, określ warunki świecenia
elementów sygnalizacyjnych i oświetlenia urządzeń chłodniczych oraz przeanalizuj sposób
regulacji temperatury:
a) chłodziarki domowej,
b) urządzenia chłodniczego przemysłowego,
c) chłodziarki termoelektrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj chłodziarki, rozpoznać elementy układu i ich symbole,
2) rozpoznać elementy sygnalizacyjne oraz oświetlenia i określić ich warunki pracy,
3) objaśnić, jaką funkcję spełniają te elementy w danym układzie,
4) znalez
ć informację o zidentyfikowanych elementach i ich producentach w Internecie,
5) objaśnić podobieństwa i różnice występujące w układach urządzeń.
6) rozpoznać regulator temperatury i elementy z nim współpracujące,
7) przeanalizować połączenia regulatora temperatury z elementami toru silnoprądowego,
8) przeanalizować sposób regulacji temperatury w wybranych urządzeniach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schematy ideowe urządzeń chłodniczych,
- instrukcje obsługi, dokumentacja techniczna wybranych urządzeń,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 3
Na podstawie danych z tabliczek znamionowych i danych katalogowych określ warunki
zasilania i transportu urządzeń chłodniczych, takich jak:
a) chłodziarka domowa,
b) urządzenie chłodnicze stosowane w gastronomii,
c) urządzenie chłodnicze stosowane w przemyśle.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj zasilania urządzenia i wartość znamionową prądu zasilającego,
2) określić przekroje przewodów zasilających,
3) określić rodzaj stosowanej ochrony przeciwporażeniowej,
4) określić ciężar urządzenia i zidentyfikować elementy przewidziane do transportu,
5) zaproponować środek transportu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabliczki znamionowe urządzeń (ich zdjęcia),
- karty katalogowe lub informacyjne, rysunki ofertowe lub niezbędne fragmenty
dokumentacji technicznej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
- tablice dopuszczalnych obciążeń przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek, kalkulator.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać urządzenia chłodnicze na podstawie schematu?
ð ð
2) sklasyfikować urządzenia chłodnicze?
ð ð
3) rozpoznać urządzenia chłodnicze na podstawie ich wyglądu?
ð ð
4) scharakteryzować urządzenia chłodnicze?
ð ð
5) odczytać schematy elektryczne urządzeń chłodniczych?
ð ð
6) rozróżnić podzespoły urządzeń chłodniczych na schematach oraz na
ð ð
eksponatach?
7) przeanalizować schemat urządzeń chłodniczych?
ð ð
8) określić warunki zasilania na podstawie danych z tabliczki
ð ð
znamionowej?
9) dobrać środki transportu na podstawie dokumentacji technicznej?
ð ð
10) wskazać podobieństwa i różnice w zasadzie działania urządzeń
ð ð
chłodniczych?
11) wskazać podobieństwa i różnice w schematach elektrycznych
ð ð
urządzeń chłodniczych?
12) wyjaśnić działanie manometrycznego regulatora temperatury?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2. Klasyfikacja, budowa i charakterystyka urządzeń
klimatyzacyjnych
4.2.1. Materiał nauczania
Podstawowe pojęcia dotyczące klimatyzacji i wentylacji
Pod pojęciem klimatyzacji rozumiemy kształtowanie mikroklimatu pomieszczeń, a w tym
nie tylko kształtowanie temperatury, lecz również oczyszczenie powietrza z niekorzystnych
substancji i drobin jak np. alergizujących pyłków i kształtowanie wilgotności powietrza na
odpowiednim poziomie (zarówno osuszanie jak i nawilżanie).
Klimatyzatory mają przede wszystkim za zadanie obniżenie temperatury w pomieszczeniu.
Oprócz tego utrzymują wilgotność w pomieszczeniu na właściwym poziomie, dzięki
skomplikowanym systemom filtrów oczyszczają powietrze z kurzu, pyłu, a nawet bakterii
i przykrych zapachów. Niektóre urządzenia klimatyzacyjne są wyposażone w elementy grzejne,
dzięki którym można dogrzewać pomieszczenia w okresach przejściowych, przed
uruchomieniem lub po wyłączeniu instalacji centralnego ogrzewania.
Redukcja nadmiernej wilgoci w powietrzu zapobiega szkodom wynikłym z osadzania się
wilgoci na ścianach i sufitach. Nie ma możliwości tworzenia się pleśni. Dostarczane świeże
powietrze zewnętrzne jest filtrowane i wstępnie ogrzane. Wilgotne, zużyte powietrze
doprowadzane jest do krzyżowego wymiennika ciepła, w którym jest pozbawiane ciepła
i usuwane na zewnątrz. Taka sama ilość powietrza z zewnątrz jest filtrowana, ogrzewana
w krzyżowym wymienniku ciepła i doprowadzana do pomieszczeń. Ciepłe powietrze (usuwane)
ogrzewa z jednej strony powierzchniÄ™ wymiennika. Zimne powietrze z zewnÄ…trz przemieszcza
się po drugiej stronie i pobiera ciepło z powierzchni metalowych. Sposób ogrzewania
nierozerwalnie wiąże się z całością warunków bytowych wewnątrz, a nie jedynie z utrzymaniem
właściwej temperatury. Ogrzewania i wentylacji nie rozpatruje się osobno, lecz jako problem
grzewczo-wentylacyjny. RozwiÄ…zania kompleksowe nie tylko okazujÄ… siÄ™ korzystne
ekonomicznie, ale też pozwalają uzyskać komfortowy mikroklimat w pomieszczeniach, które
wzbogaca się o urządzenia nawilżające i filtrujące powietrze.
Brak wentylacji nie jest bezpośrednio odczuwalny tak jak np. temperatura, przeciągi itp.
Objawy niedostatecznej wentylacji występują po upływie czasu. Występują dolegliwości
oddechowe, oczu, skóry, bóle głowy, mdłości, uczucie zmęczenia, niespokojny sen i ogólne złe
samopoczucie. Jest to tak zwany  syndrom chorego budynku . Przyjęto, że zjawisko syndromu
chorego budynku występuje już wtedy, gdy 20% użytkowników danego pomieszczenia zgłasza
objawy chorobowe, które zanikają w chwili jego opuszczenia. Wiele tych problemów
bezpośrednio i pośrednio rozpoczęło się z chwilą poprawy szczelności stolarki okiennej, która
zastępując stare, złej jakości okna wyeliminowała zjawisko niekorzystnego wychłodzenia
pomieszczeń i uniemożliwia napływ świeżego powietrza do mieszkań. Zakładając całkowity
brak wentylacji w pomieszczeniach normalnie eksploatowanych przez człowieka, będziemy
mieli obraz, któremu towarzyszą:
- wzrastające w czasie stężenie pary wodnej, której z
ródłem są zarówno ludzie jak
i czynności przez nich wykonywane,
- stały wzrost stężenia związków chemicznych uwalnianych z otaczających nas przedmiotów
użytecznych,
- zanieczyszczenia biologiczne, grzyby, bakterie, jonizację dodatnią powietrza, za którą
w dużym stopniu odpowiedzialne jest centralne ogrzewanie oraz promieniowanie radonu
występujące na wielu terenach, na których zbudowane są budynki mieszkalne.
W efekcie końcowym, w krótkim czasie uzyskamy pomieszczenie całkowicie nie nadające
siÄ™ do dalszego przebywania w nim ludzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Warunkiem utrzymania komfortu cieplnego w pomieszczeniach jest zastosowanie
odpowiedniej automatyzacji pracy zainstalowanych urządzeń klimatyzacyjnych,
wentylacyjnych, grzewczych i chłodniczych. Automatyka sterująca jest integralną częścią
urządzeń, a utrzymywanie zadanych parametrów komfortu cieplnego odbywa się bez ingerencji
człowieka. Układy automatyki obejmują zabezpieczenia przed zamarzaniem, przegrzaniem,
układy odzyskiwania ciepła, programowanie czasowe. Automatyka pozwala na oszczędną
i ekonomiczną eksploatację urządzeń, zabezpiecza je przed uszkodzeniami oraz kontroluje ich
pracę. Zestawy programowalnych układów automatyki central klimatyzacyjnych spełniają
zasadniczo dwa zadania:
- zabezpieczają elementy składowe urządzenia przed uszkodzeniem, sygnalizują stany awarii
i utrzymujÄ… temperaturÄ™ minimalnÄ… w pomieszczeniach,
- sterują parametrami powietrza zgodnie z wartościami zadanymi przez użytkownika.
AutomatykÄ™ stosuje siÄ™ do:
­ programowania i regulacji temperatury i wilgotnoÅ›ci,
­ sterowania central nawiewnych i wywiewnych,
­ sterowania wentylatorów dachowych, klimakonwektorów, splitów, agregatów grzewczych,
kurtyn powietrznych.
Klimatyzatory są zbudowane podobnie do innych urządzeń chłodniczych, np. domowych
chłodziarek. Najważniejszym elementem klimatyzatora jest parownik, wewnątrz którego ma
miejsce rozprężanie i parowanie czynnika chłodzącego (freonu), co powoduje odbieranie ciepła,
czyli chłodzenie powietrza pobranego z pomieszczenia (istnieją urządzenia, które mają
możliwość pobierać powietrze z zewnątrz). Powstałe pary czynnika chłodzącego są następnie
sprężane w sprężarce i kierowane do skraplacza. Po zamianie czynnika chłodzącego z powrotem
w ciecz oddaje on pobrane ciepło. Następnie płynny czynnik chłodzący jest ponownie
kierowany do parownika i cykl chłodniczy się powtarza.
Typy klimatyzatorów
Na rys.26 przedstawiono najpopularniejsze typy klimatyzatorów.
a) Ścienny-split b) ścienny multi-split c) gabinetowy-split
d) kasetonowy-split e) kanałowy-split f) kanałowy multi-split
g) przenośny h) okienny i) chiller wodny - mini
Rys. 26. Modele klimatyzatorów [13]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Największą popularnością cieszą się klimatyzatory typu split - dwuczęściowe, składające
się z części wewnętrznej i zewnętrznej, połączonych ze sobą elektronicznym układem
sterującym oraz systemem hydraulicznym, w którym krąży czynnik chłodniczy. Klimatyzatory
monoblokowe lub kompaktowe składają się z pojedynczej jednostki, którą można umieścić np.
w oknie lub zabudować w ścianie. Systemy klimatyzacyjne pozwalają na połączenie z jedną
jednostką zewnętrzną większej ilości jednostek wewnętrznych, a przez to na centralne
sterowanie całym zintegrowanym systemem wentylacyjno-klimatyzacyjnym. Ze względu na
sposób montażu klimatyzatory dzieli się na ścienne, przysufitowe, podłogowe, okienne,
przenośne, kasetonowe i kanałowe.
Charakterystyka poszczególnych modeli klimatyzatorów
Klimatyzatory ścienne-split (rys. 26a) łączą małe wymiary z dużą wydajnością. Instaluje się
je na ścianie w niewielkiej odległości od sufitu. Klimatyzatory ścienne są najpopularniejszymi
jednostkami instalowanymi w biurach i mieszkaniach i posiadajÄ… najbardziej ze wszystkich
modeli rozbudowanÄ… automatykÄ™.
Modele ścienne multi-split (rys. 26b) zawierają kilka kompresorów w jednej jednostce
zewnętrznej, co pozwala klimatyzować kilka pomieszczeń jednocześnie.
Klimatyzatory gabinetowe split (rys. 26c) zawierajÄ… pojedynczy wentylator turbinowy
z wolną prędkością obrotową oraz są dość dużych rozmiarów.
Klimatyzatory kasetonowe-split (rys. 26d) instalowane sÄ… w przestrzeni sufitu
podwieszanego. Taka lokalizacja umożliwia równomierną 4-kierunkową dystrybucję chłodnego
powietrza z centralnego punktu pomieszczenia. Powietrze rozprowadzane jest wzdłuż sufitu,
a następnie łagodnie opada w dół wzdłuż ścian. To rozwiązanie eliminuje konieczność
przeznaczenia określonego miejsca w pomieszczeniu na zainstalowanie wewnętrznej jednostki
klimatyzatora.
Modele kanałowe multi-split (rys. 26f) są to wielojednostkowe ekonomiczne systemy,
zajmujące małą powierzchnię. Klimatyzatory typu multi charakteryzują się dużą wydajnością,
co zaowocowało możliwością podłączenia czterech jednostek wewnętrznych dużej mocy do
jednej jednostki zewnętrznej. Jednostki wewnętrzne można dobierać spośród typów
przypodłogowych, przysufitowych, kasetonowych lub kanałowych.
Klimatyzatory przenośne (rys. 26g) posiadają regulowaną prędkość wentylacji i mogą
pracować jako wentylator lub jako klimatyzator.
Modele okienne (rys. 26h) charakteryzujÄ… siÄ™ 4-kierunkowÄ… dystrybucjÄ… powietrza oraz
automatycznym wachlowaniem kierownic powietrza.
Chillery wodne (rys. 26i) mogÄ… pracować w temperaturze nawet do  30°C.
Przy wyborze klimatyzatora należy uwzględnić powierzchnię pomieszczenia, ekspozycję na
światło słoneczne, ilość oraz kierunek okien i drzwi, ilość osób przebywających w środku oraz
generację ciepła przez urządzenia elektrotechniczne.
Systemy klimatyzacji:
- System oparty na klimatyzatorach, tzw. splitach.
- Centralne chłodzenie powietrza oparte na centrali klimatyzacyjnej z wymiennikiem
krzyżowym, nagrzewnicą i chłodnicą oraz agregacie chłodniczym. Wymiennik krzyżowy
umożliwia odzyskanie ciepła z powietrza zużytego usuwanego na zewnątrz.
- System oparty na klimakonwektorach (urządzeniach, które latem pracują jako
klimatyzatory nawiewając chłodne powietrze, zaś zimą ogrzewają je na drodze konwekcji
i promieniowania jako klasyczny grzejnik), centrali wentylacyjnej i agregacie chłodniczym.
W domach z takimi systemami panuje minimalnie zwiększone ciśnienie powietrza, co
powoduje, że jest w nich bezpieczniejsza eksploatacja kominków (eliminacja możliwości
zaczadzenia, kominek może być odpowiednio sprzężony z instalacją nawiewną), a na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
parapetach okien nie zbiera siÄ™ kurz penetrujÄ…cy zwykle z zewnÄ…trz. Grzejniki nie zajmujÄ…
miejsca na ścianach, co poprawia walory estetyczne i użytkowe pomieszczeń.
Rys. 27. Klimatyzacja w budynku mieszkalnym [20]
Na rysunku 27 przedstawiono przykładowe rozwiązanie klimatyzacji w budynku
mieszkalnym. y
ródłem ciepła w systemie ogrzewania powietrznego jest piec nadmuchowy (1)
z czerpnią powietrza (6), filtrem (2) i nawilżaczem (4). Powietrze przefiltrowane i podgrzane
w piecu jest rozprowadzane układem przewodów nawiewnych (10) do poszczególnych
pomieszczeń. Odgałęzienia sieci są zakończone kratkami nawiewnymi lub nawiewnikami
z regulacją przepływu. Kanały mogą być prowadzone w podłodze lub pod sufitem. Powietrze,
ogrzane do temperatury nawiewu (np. 35°C), miesza siÄ™ z powietrzem w pomieszczeniu,
podnosząc jego temperaturę. Regulację intensywności nawiewanego powietrza zapewniają
sterowane termostatem (8) przysłony nawiewników. W mniej zaawansowanych technologicznie
wersjach nawiewniki można regulować ręcznie. Równocześnie z wdmuchiwaniem powietrza,
taka sama jego ilość jest usuwana z pomieszczenia. To powietrze jest zasysane do przewodu
powrotnego (11). Zanim ponownie trafi do pieca, jest mieszane z powietrzem zaczerpniętym
z zewnÄ…trz (w zabudowanej na kanale dolotowym komorze mieszania) i filtrowane (2).
Wymiennik krzyżowy (5) umożliwia odzyskanie ciepła z powietrza zużytego (12) usuwanego
na zewnątrz. W ten oto sposób oprócz funkcji grzewczej zapewnioną mamy w domu skuteczną
wentylacjÄ™.
Dodatkowe urzÄ…dzenia podnoszÄ…ce komfort w klimatyzowanych pomieszczeniach
Jonizator (rys. 28a) zapewnia świeże powietrze w otoczeniu. Poprzez wzbogacenie
negatywnych jonów wytwarza zdrowszy naturalny klimat. Filtruje wszelkie zanieczyszczenia,
takie jak dym papierosowy, zapachy potraw, bakterie, kurz, sierść zwierząt domowych itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
A
agodzi nadpobudliwość, bóle głowy, zaburzenia snu i stres. Wyposażony jest w wentylator
z możliwym do czyszczenia filtrem.
a) jonizator b) nawilżacz c) klimator przenośny
Rys. 28. Widok jonizatora, nawilżacza i klimatora [22]
Nawilżacz i oczyszczacz (rys. 28b) pracuje bez jakichkolwiek wkładek filtracyjnych.
Filtrem jest woda. Urządzenie nawilżając powietrze przeciwdziała efektowi: spierzchniętych
ust, zapchanego nosa, podrażnionego gardła i wysuszonych spojówek. Zapobiega rozsychaniu
się mebli, parkietów i instrumentów muzycznych. Oczyszczając powietrze usuwa z niego kurz,
pyłki kwiatowe, sierść zwierzęcą.
Klimator (klimatyzer) przenośny (rys. 29c) to urządzenie spełniające cztery funkcje:
wentylację, schładzanie, nawilżanie i oczyszczanie powietrza.
Podstawowe zalety tego modelu klimatora to:
- programowanie pracy  klimator wyposażony jest w wyłącznik czasowy regulujący czas
pracy (max. 8 godzin),
- możliwość regulacji prędkości przepływu powietrza  3 prędkości,
- ruchome szczeliny wentylacyjne umożliwiają wybór kierunku przepływu powietrza
(strumień stały lub ruch oscylacyjny),
- urządzenie bezpieczne  w przypadku nadmiernego przechyłu lub przewrócenia urządzenia
wbudowany wyłącznik przechyłowy wyłączy je automatycznie,
- mobilność i niezależność od innych instalacji,
- wskaz
nik poziomu wody umożliwia kontrolę stanu napełnienia zbiornika.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak działają klimatyzatory i jak są zbudowane?
2. Jakie znasz typy klimatyzatorów?
3. Jakie funkcje do spełnienia mają poznane typy klimatyzatorów?
4. Dlaczego powinniśmy stosować wentylację mechaniczną?
5. W jaki sposób można odzyskać ciepło od zużytego powietrza?
6. Jakie sÄ… skutki dla organizmu, gdy brakuje wentylacji?
7. Co oznacza pojęcie  syndrom chorego budynku ?
8. Jakie zadania ma do spełnienia automatyka w urządzeniach klimatyzacyjnych?
9. Czy ogrzewanie pomieszczeń można traktować oddzielnie bez uwzględnienia ich
klimatyzacji?
10. Czy podwyższone ciśnienie panujące w budynku z zainstalowanymi urządzeniami
klimatycznymi jest korzystne, a jeżeli tak, to dlaczego?
11. Co jest z
ródłem ciepła w systemie ogrzewania powietrznego?
12. Jakie znasz systemy ogrzewania stosowane w budynkach?
13. Który system ogrzewania w budynku spełnia najwięcej funkcji?
14. Jakie znasz sposoby oczyszczania powietrza?
15. W jaki sposób można zmienić wilgotność powietrza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie rysunków i fotografii rozpoznaj urządzenia klimatyzacyjne i ich podzespoły.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sklasyfikować urządzenia klimatyzacyjne,
2) rozpoznać urządzenia klimatyzacyjne na podstawie ich wyglądu zewnętrznego,
3) scharakteryzować podstawowe parametry wybranych urządzeń klimatyzacyjnych na
podstawie kart katalogowych, oferty handlowej lub tabliczki znamionowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- karty katalogowe różnych typów klimatyzatorów,
- wentylatory, nawilżacze powietrza, jonizatory, filtry.
Ćwiczenie 2
Na podstawie danych z tabliczek znamionowych i danych katalogowych określ warunki
zasilania i transportu urzÄ…dzenia klimatyzacyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj zasilania urządzenia i wartość znamionową prądu zasilającego,
2) określić przekroje przewodów zasilających,
3) określić rodzaj stosowanej ochrony przeciwporażeniowej,
4) określić ciężar urządzenia i zidentyfikować elementy przewidziane do transportu.
5) zaproponować środek transportu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabliczki znamionowe urządzeń (ich zdjęcia),
- karty katalogowe lub informacyjne, rysunki ofertowe lub niezbędne fragmenty
dokumentacji technicznej,
- tablice dopuszczalnych obciążeń przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek, kalkulator.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać urządzenia klimatyzacyjne na podstawie ich wyglądu?
ð ð
2) sklasyfikować urządzenia klimatyzacyjne i wentylacyjne?
ð ð
3) scharakteryzować urządzenia klimatyzacyjne?
ð ð
4) rozróżnić podzespoły urządzeń klimatyzacyjnych na schematach oraz
ð ð
na eksponatach?
5) przeanalizować schematy urządzeń klimatyzacyjnych?
ð ð
6) określić warunki zasilania na podstawie danych z tabliczki znamionowej?
ð ð
7) wskazać podobieństwa i różnice w zasadzie działania urządzeń
ð ð
klimatyzacyjnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3. Uruchamianie i naprawy urządzeń chłodniczych
4.3.1. Materiał nauczania
Uruchamianie urządzeń chłodniczych i sprawdzanie ich stanu technicznego
Użytkowanie i obsługiwanie urządzeń chłodniczych domowych powinno być zgodne
z informacjami producenta zawartymi w danych technicznych i instrukcji obsługi, dołączanych
do każdego wyrobu. Bardzo ważne jest częste sprawdzanie stanu technicznego tych urządzeń ze
szczególnym uwzględnieniem stanu obwodu zabezpieczenia przeciwporażeniowego i izolacji
elektrycznej przewodów zasilających.
Instrukcja obsługi
Każda instrukcja obsługi powinna zawierać:
- przeznaczenie i zastosowanie urzÄ…dzenia,
- charakterystykę techniczną (podstawowe dane techniczne, opis zasady działania,
zapotrzebowanie mocy, napięcie zasilania, wymiary gabarytowe),
- warunki eksploatacji (rodzaj sieci zasilajÄ…cej i zalecane zabezpieczenia, usytuowanie
podczas pracy),
- sposób przygotowania do użytkowania (niezbędne czynności wykonane przed włączeniem
do sieci zasilajÄ…cej),
- uwagi o bezpieczeństwie przeciwpożarowym i przeciwporażeniowym oraz zalecenia bhp,
- opis czynności wykonywanych podczas uruchamiania z uwzględnieniem ich kolejności,
- informacje dotyczące obsługi podczas użytkowania,
- informacje dotyczÄ…ce konserwacji i przechowywania.
Przed każdym włączeniem urządzenia elektrycznego do sieci zasilającej należy dokonać
jego dokładnych oględzin. Szczególną uwagę należy poświęcić dostępnym elementom obwodu
elektrycznego.
Oględziny i prace konserwacyjne
Oględziny przeprowadza się podczas pracy lub postoju urządzenia w zakresie i terminach
przewidzianych w instrukcji eksploatacji, a w szczególności przed załączeniem urządzenia po
dłuższej przerwie w pracy. Podczas oględzin sprawdza się stan techniczny urządzenia,
sprawdzając między innymi:
- stan połączeń elektrycznych i mechanicznych i stan izolacji przewodów zasilających,
- stan ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej,
- temperaturę powierzchni obudów i stan przestrzeni roboczej,
- poziom drgań i hałasu,
- stan instalacji wraz z jej wyposażeniem,
- działanie aparatury sygnalizacyjnej, sterowniczej i zabezpieczającej,
- czystość urządzenia, jego wyposażenia i urządzeń współpracujących,
- stan uszczelek i izolacji termicznej oraz występowanie uszkodzeń mechanicznych,
- prawidłowość zamykania i otwierania drzwi,
- zgodność podłączenia urządzenia do sieci zasilającej z wymogami producenta i ogólnymi
zasadami bhp,
- stan urządzeń obwodu czynnika chłodniczego (parownika, skraplacza, połączeń
rurkowych).
W razie stwierdzenia nieprawidłowości należy je usunąć lub przekazać urządzenie do
naprawy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Podczas przeprowadzania prac konserwacyjnych należy:
- wyłączyć zasilanie urządzenia i wyjąć wtyczkę z gniazdka,
- wnętrze komory chłodziarki i zamrażarki należy czyścić wilgotną gąbką zamoczoną
w ciepłej wodzie z dodatkiem detergentów, odpowiednich do mycia chłodziarek
i zalecanych przez producenta, opłukać i osuszyć,
- nie stosować ściernych środków czyszczących,
- nie stosować past, drucików, odplamiaczy lub octu,
- nie stosować czyszczących urządzeń parowych,
- czyścić skraplacz przy pomocy odkurzacza lub szczotki,
- przeczyścić spust wody z oszraniania znajdujący się na dnie komory chłodzenia,
- przeczyścić uszczelki drzwiowe.
PrzeglÄ…dy
PrzeglÄ…dy przeprowadza siÄ™ w terminach i zakresie przewidzianym w przepisach
i dokumentacji technicznej urządzenia. Przeglądów dokonuje się zarówno podczas postoju jak
i normalnej pracy urządzenia. Obejmują one badania urządzenia, a w szczególności:
- szczegółowe oględziny,
- sprawdzenie wszystkich podzespołów urządzenia chłodniczego ze szczególnym
uwzględnieniem elementów pracujących w niskich temperaturach,
- czynności konserwacyjne przewidziane dokumentacją fabryczną,
- sprawdzenie stanu technicznego i ocenę skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,
- wymianę zużytych części i usunięcie stwierdzonych uszkodzeń,
- pomiar rezystancji izolacji,
- pomiary wartości prądów zasilających i poboru mocy w różnych stanach pracy.
Przeprowadzanie przeglądów wymaga często demontażu niektórych podzespołów
urządzenia (osłony, pokrywy, przegrody), aby sprawdzić elementy urządzenia niedostępne dla
obsługi podczas normalnej pracy. Podczas przeglądów należy zachować szczególną ostrożność
i bezwzględnie stosować się do zasad bhp obowiązujących podczas pracy przy urządzeniach
elektrycznych. Szczególną uwagę należy zwróć na bezpieczną i ergonomiczną organizację
stanowiska pracy.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy
Podczas prac przy urządzeniach chłodniczych należy przestrzegać podstawowych zasad
bezpieczeństwa pracy obowiązujących podczas prac przy urządzeniach elektrycznych.
W szczególności należy:
- zapoznać się z dokumentacją techniczną urządzenia i instrukcją obsługi,
- upewnić się, czy urządzenie nie stoi na przewodzie zasilającym,
- wyłączyć zasilanie i wyjąć wtyczkę z gniazdka przed przystąpieniem do jakichkolwiek
czynności konserwacyjnych lub czyszczenia,
- wszelkie prace pod napięciem (pomiar napięć i prądów zasilających, mocy itp.) wykonywać
ze szczególną ostrożnością w obecności przynajmniej jeszcze jednej osoby - prace takie są
szczególnie niebezpiecznymi dla zdrowia i życia,
- używać przyrządów pomiarowych i przewodów posiadających pewną, nieuszkodzoną
izolacjÄ™ elektrycznÄ…,
- na stanowisku pracy utrzymywać ład i porządek,
- urządzenia wyłączone z ruchu zabezpieczyć przed przypadkowym załączeniem przez osoby
niepowołane,
- nie używać i nie przechowywać w pobliżu urządzenia płynów i gazów łatwopalnych (np.
benzyna)  wydzielane opary mogą być przyczyną pożaru lub wybuchu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- nie uszkadzać elementów obiegu czynnika chłodzącego,
- urządzenie włączać bezpośrednio do gniazda, którego typ jest zgodny z typem wtyczki, nie
używać przedłużaczy ani rozdzielaczy,
- stosować odpowiednie i prawidłowo obsadzone narzędzia.
Sprawdzanie stanu technicznego
Aby zapewnić bezpieczną i bezawaryjną pracę urządzeń chłodniczych, należy co pewien
czas sprawdzać ich stan techniczny. Sprawdzenie stanu technicznego tych urządzeń jest
konieczne każdorazowo po wystąpieniu objawów zakłóceń ich normalnej pracy oraz przed
uruchomieniem po dłuższej przerwie w pracy (gdy przerwa ta mogła mieć niekorzystny wpływ
na stan techniczny urządzenia  złe warunki przechowywania, korozja).
Sprawdzenie stanu technicznego polega na przeprowadzeniu dokładnych oględzin
i przeglądu obejmującego również badania urządzenia, a w szczególności:
- sprawdzenie wszystkich podzespołów urządzenia ze szczególnym uwzględnieniem
elementów pracujących w wysokich i niskich temperaturach,
- czynności konserwacyjne,
- sprawdzenie stanu technicznego i ocenę skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,
- wymianę zużytych części i usunięcie stwierdzonych uszkodzeń,
- pomiar rezystancji izolacji,
- pomiary wartości prądów zasilających i poboru mocy w różnych stanach pracy.
Każde nowe urządzenie przemysłowe (oraz po remoncie) przed oddaniem do eksploatacji
powinno być komisyjnie sprawdzone i protokolarnie przyjęte do eksploatacji.
Eksploatacją przemysłowych urządzeń elektrotermicznych mogą zajmować się osoby
posiadające dodatkowe kwalifikacje potwierdzone aktualnym zaświadczeniem.
Dokumentacja
Podstawowym dokumentem producenta określającym sposób postępowania podczas
przyjmowania urzÄ…dzenia do eksploatacji jest dokument zwany  Warunki Techniczne Odbioru
(WTO). Dokument ten jest opracowywany dla każdego rodzaju i typu produkowanych
urządzeń.
Oprócz WTO istnieje wiele ogólnych wymagań i wytycznych odbiorów wydanych
w postaci: norm europejskich, państwowych i branżowych, przepisów i zarządzeń instytucji
odpowiedzialnych za prawidłową gospodarkę maszynami i urządzeniami (np. ministerstwa).
Warunki Techniczne Odbioru zawierają między innymi:
- nazwÄ™, symbol i typ urzÄ…dzenia,
- wykaz norm majÄ…cych zastosowanie przy odbiorze,
- opis techniczny i główne dane techniczne charakteryzujące urządzenie,
- wykaz i wzory protokołów odbioru, karty pomiarów, karty gwarancyjne,
- wytyczne przygotowania urządzenia do badań odbiorczych,
- określenie miejsca i rodzaju odbioru (pełny, częściowy, stopniowy),
- określenie rodzaju i zakresu badań odbiorczych (rodzaj obciążenia, próba pracy, rodzaj
pracy  ciągła, przerywana),
- wykaz i charakterystykę przyrządów i urządzeń do przeprowadzania badań,
- zakres wymagań technicznych stawianych urządzeniu oraz dopuszczalne odchyłki,
- wytyczne sprawdzania,
- wytyczne konserwacji, opakowania i transportu,
- wykaz dokumentacji, którą producent zobowiązany jest dostarczyć wraz z urządzeniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Bardzo ważne informacje znajdują się w Dokumentacji Techniczno-Ruchowej urządzeń.
Dokumentacja ta jest szczególnie przydatna podczas prowadzenia prac konserwacyjnych,
naprawczych i kontrolnych.
Dokumentacja Techniczno-Ruchowa (DTR) zawiera:
- dane techniczne, opis techniczny, przeznaczenie, szczegółowy opis działania,
- instrukcję obsługi,
- opis współpracy z innymi urządzeniami (regulatory, napędy),
- opis warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wymagania konserwacyjne,
- typowe objawy uszkodzeń oraz wskazówki dotyczące przyczyn, wyszukiwania
i usuwania prostych usterek,
- wymagania transportowe i sposób instalowania,
- rysunki gabarytowe z zaznaczonymi przyłączami,
- wykaz wyposażenia i części zamiennych zawierające nazwy, symbole i producentów,
- niezbędne schematy instalacji wewnętrznych,
- orzeczenie kontroli technicznej z załączonymi wynikami pomiarów.
Naprawa chłodziarek
Najbardziej złożoną procedurą w technologii napraw chłodziarek termoelektrycznych jest
wymiana modułu w agregacie składającym się z kilku modułów. Usterka związana z awarią
modułu występuje znacznie rzadziej, niż przerwanie obwodu zasilania pomiędzy modułami.
W tym ostatnim przypadku wystarczy przylutować przewód do końcówki przyłączeniowej
modułu. Przerwa w obwodzie zasilania modułów jest następstwem krótkotrwałego przeciążenia
prądowego (najczęściej po włączeniu) lub urazu mechanicznego przy upadku chłodziarki na
podłogę.
Przy wymianie modułu należy:
- odłączyć (rozlutować) końcówki wentylatora od agregatu,
- odłączyć końcówki agregatu, odłączyć agregat od korpusu i wyjąć agregat,
- rozkręcić śrubowe połączenie gorącego radiatora i płyty dystansowej,
- odłączyć płytę dystansową tak, aby wszystkie moduły pozostały na powierzchni radiatora
strony gorÄ…cej,
- testując obwód za pomocą omomierza zidentyfikować niesprawny moduł,
- rozlutować końcówki modułu i wyjąć moduł,
- usunąć starą pastę i na miejsce zainstalowania modułu nanieść warstwę nowej pasty,
- wstawić nowy moduł, uprzednio dobrawszy go pod względem zgodności parametrów do
starego (ze względu na wysokość i rezystancję),
- dotrzeć wstawiony moduł i przylutować końcówki,
- sprawdzić obwód przez krótkotrwałe próbne włączenie agregatu lub za pomocą omomierza,
- złożyć agregat i chłodziarkę w odwrotnej kolejności.
Podczas wykonywania wymienionych czynności należy przestrzegać następujących
zaleceń:
- nie dopuszczać do zabrudzenia pastą powierzchni lutowania końcówek,
- nie przegrzewać moduÅ‚u powyżej 100°C, kontrolować temperaturÄ™ kolby lutownicy,
- krawędzie modułu nie powinny wystawać poza odpowiednie płaszczyzny płyty
dystansowej,
- podczas składania bloku płyta dystansowa - moduły - radiator strony gorącej dokręcać śruby
równomiernie, nie przykładając dużych naprężeń i nie dopuszczając do asymetrii naprężeń
ściskających, aby zapobiec mechanicznemu uszkodzeniu modułów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- blok uważa się za złożony prawidłowo, jeśli ani jednego modułu nie daje się przesunąć
działając na jego boczną ściankę, na przykład końcem liniału lub innego podobnego
narzędzia,
- po złożeniu bloku należy z modułu usunąć nadmiar pasty,
- Sprawdzenie chłodziarki po naprawie polega na włączeniu jej do pracy i kontrolowaniu
temperatury w komorze aż do osiągnięcia warunków ustalonych, czyli orientacyjnie przez
2 do 3 godzin. Temperatura w komorze lub wytwarzana różnica temperatur powinna
odpowiadać wartości podawanej przez producenta chłodziarki.
Poniżej przedstawiono występujące najczęściej niesprawności chłodziarek termoelektrycznych
i ich przyczyny.
- Chłodziarka się nie włącza:
- przerwany przewód zasilający lub brak kontaktu w połączeniach rozłącznych,
- przepalony bezpiecznik.
- Po włączeniu wentylator pracuje, ale temperatury radiatorów się nie zmieniają:
- przerwany obwód zasilania modułów agregatu lub niesprawny moduł.
- Chłodziarka pracuje, ale temperatura w komorze jest wyższa niż zadana:
- niedokładne przyleganie uszczelnienia drzwi (pokrywy),
- przesłonięty dostęp powietrza do otworów wentylacyjnych,
- zanieczyszczony radiator strony gorÄ…cej,
- zablokowany wirnik wentylatora lub niesprawny wentylator,
- zły kontakt cieplny między modułami i radiatorami,
- izolacja cieplna komory jest uszkodzona lub utraciła swoje właściwości izolacyjne.
- Nie działa regulator temperatury, chłodziarka pracuje bez przerwy, temperatura w komorze
jest niższa od zadanej:
- nieprawidłowa nastawa termostatu lub uszkodzony termostat,
- nieprawidłowe miejsce zainstalowania czujnika termostatu.
- Po włączeniu radiator strony zimnej nagrzewa się:
- odwrotna biegunowość zasilania, zasilanie prądem zmiennym (niesprawny prostownik).
Podczas wymiany żarówki oświetlającej wnętrze urządzeń chłodniczych należy:
- wyłączyć zasilanie urządzenia i wyjąć wtyczkę z gniazdka,
- rozeznać sposób mocowania osłony i zdjąć ją,
- odkręcić lub wyjąć żarówkę (niektóre typy chłodziarek wyposażone są w specjalną
żarówkę, której nie należy odkręcać, lecz wyjąć pociągając w kierunku wnętrza
chłodziarki),
- sprawdzić żarówkę i jeśli to konieczne, wymienić na nową,
- zamocować osłonę żarówki,
- włożyć wtyczkę do gniazdka i włączyć zasilanie i sprawdzić działanie żarówki.
Koszty napraw
Pojęcie kosztorysu wiąże się ściśle z obliczaniem przewidywanych kosztów, które mogą
dotyczyć naprawy lub wymiany podzespołu lub części maszynowej. W celu sporządzenia
kalkulacyjnego kosztorysu, należy wziąć pod uwagę kilka istotnych składników mających wpływ
na koszty naprawy urzÄ…dzenia, a mianowicie:
1) koszty bezpośrednie, które mogą być bezpośrednio odniesione do naprawianego urządzenia 
zalicza się do nich przede wszystkim wartość zużycia tzw. materiałów bezpośrednich
(surowce, półfabrykaty, materiały pomocnicze, gotowe elementy np. termostat w urządzeniu
chłodniczym), transport oraz płace bezpośrednie (wynagrodzenie łącznie z narzutem),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
2) koszty pośrednie, które wiążą się z utrzymaniem stanowisk pracy, z funkcjonowaniem
wydziału lub zakładu i nie ulegają bezpośrednio zmianie (koszty wydziałowe
i ogólnozakładowe).
W układzie rodzajowym kosztów własnych rozróżnia się dwie podstawowe grupy:
1) koszty osobowe (płace wszystkich pracujących oraz narzuty na ubezpieczenia społeczne),
2) koszty rzeczowe (koszty materiałowe, energii oraz zużytych środków trwałych).
W praktyce znacznie częściej sporządza się kalkulacyjny kosztorys naprawy.
Do obliczeń można posłużyć się przykładem:
1) stawka godzinowa pracownika łącznie z narzutem  20 zł/godz,
2) koszt naprawianej części łącznie z wartością zużytych materiałów oraz kosztem zaopatrzenia
 wg cennika,
3) koszty pośrednie 50 100% sumy kosztów z pozycji 1) i 2),
4) zysk 5 20% sumy kosztów z pozycji 1) i 2),
5) koszt końcowy naprawy  suma kosztów z pozycji 1), 2), 3) i 4).
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki dokument jest niezbędny przy uruchamianiu urządzeń chłodniczych?
2. Jakie informacje zawiera instrukcja obsługi urządzeń chłodniczych?
3. W jaki sposób należy postępować podczas uruchamiania urządzeń chłodniczych?
4. Jakie czynności są wykonywane podczas oględzin i przeglądów?
5. Na czym polega sprawdzenie stanu technicznego urządzeń chłodniczych?
6. Jakie są podstawowe dokumenty związane z eksploatacją przemysłowych urządzeń
grzejnych?
7. Co zawierają Warunki Techniczne Odbioru urządzeń?
8. Jakie informacje zawiera Dokumentacja Techniczno-Ruchowa?
9. Jakie jest znaczenie instrukcji obsługi?
10. Gdzie znajdują się podstawowe informacje o oględzinach i przeglądach urządzeń?
11. Jaka jest różnica pomiędzy oględzinami i przeglądem?
12. Na czym polega bezpieczna organizacja stanowiska pracy przy urzÄ…dzeniach elektrycznych?
13. Na czym polega różnica pomiędzy osobami zajmującymi się eksploatacją urządzeń
domowych i przemysłowych?
14. Gdzie można znalez
ć informacje o podstawowych usterkach i przyczynach ich
występowania?
15. Jakie są składniki kosztów napraw?
16. W jaki sposób sporządza się kosztorys napraw?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej lub instrukcji eksploatacji trzech
przemysłowych urządzeń chłodniczych  zamów po trzy części zapasowe dla każdego
urzÄ…dzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w dokumentacjach wykaz części zapasowych,
2) wypisać po trzy części i dane ich producentów,
3) w katalogach i Internecie znalez
ć producentów części,
4) napisać zamówienie na części zgodnie z wymaganiami podanymi w katalogu producenta,
5) znalez
ć producenta elementów w Internecie i wypełnić formularz zamówienia (bez
wysyłania).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja eksploatacji trzech przemysłowych urządzeń chłodniczych,
- dokumentacja techniczno-ruchowa trzech przemysłowych urządzeń chłodniczych,
- katalogi z częściami zamiennymi,
- komputer z dostępem do Internetu,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek, liniał.
Ćwiczenie 2
Wymień regulator temperatury w urządzeniu chłodniczym i dokonaj przeglądu urządzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzenia chłodniczego,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi i wytycznymi zawartymi w dokumentacji technicznej,
3) przeanalizować pracę urządzenia na podstawie instrukcji eksploatacji i schematu ideowego,
4) zidentyfikować podzespoły dostępne dla użytkownika,
5) wyjaśnić, jaką funkcję spełniają zidentyfikowane podzespoły w urządzeniu chłodniczym,
6) sprawdzić rodzaj sieci zasilającej i zastosowanych zabezpieczeń,
7) wyjaśnić możliwość wystąpienia zagrożeń,
8) wyłączyć urządzenie i wyjąć przewód z gniazdka,
9) rozpoznać sposób mocowania regulatora temperatury i jego kapilary,
10) zorganizować stanowisko pracy i dobrać odpowiednie narzędzia,
11) wymontować regulator temperatury i zidentyfikować typ i jego parametry,
12) zamontować nowy regulator i sprawdzić poprawność zamocowania i wykonania połączeń,
13) dokonać przeglądu urządzenia zgodnie z wytycznymi zawartymi w dokumentacji,
14) uruchomić urządzenie chłodnicze, postępując zgodnie z informacjami zawartymi
w instrukcji obsługi,
15) sprawdzić działanie termostatu i innych elementów sterujących pracą urządzenia,
16) wyłączyć urządzenie zgodnie z informacjami zawartymi w instrukcji obsługi,
17) sporządzić protokół końcowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprawne urządzenie chłodnicze (np. chłodziarka domowa),
- dokumentacja techniczna (instrukcja obsługi, schemat),
- odpowiednio przygotowane i wyposażone stanowisko pracy,
- zestaw narzędzi monterskich, induktor lub inny miernik rezystancji izolacji,
- miernik rezystancji lub inny przyrząd do sprawdzania ciągłości przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 3
Wymień instalację oświetleniową i uszczelkę w drzwiach urządzenia chłodniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzenia chłodniczego,
2) wyłączyć urządzenie i wyjąć przewód z gniazdka,
3) rozpoznać drogę przebiegu i sposób mocowania elementów instalacji oświetleniowej,
4) zorganizować stanowisko pracy i dobrać odpowiednie narzędzia,
5) wymontować elementy instalacji oświetleniowej (żarówkę, jej oprawkę, łącznik drzwiowy
i przewody instalacji,
6) znalez
ć wymieniane elementy (lub ich zamiennik) w katalogach,
7)  złożyć zamówienie na wymieniane elementy zgodnie z wymaganiami producenta,
8) zamontować nową instalację,
9) sprawdzić poprawność zamocowania i wykonania połączeń,
10) rozpoznać sposób mocowania drzwi i uszczelki oraz wymontować i zdemontować drzwi,
11) wymienić uszczelkę, zmontować drzwi i założyć do urządzenia,
12) wyregulować ustawienie drzwi na zawiasach,
13) sprawdzić poprawność wykonania prac (sposób zamykania drzwi i ułożenie uszczelki),
14) przygotować urządzenie do uruchomienia,
15) uruchomić urządzenie chłodnicze, postępując zgodnie z informacjami zawartymi
w instrukcji obsługi,
16) sprawdzić działanie urządzenia i wyłączyć zgodnie z informacjami zawartymi w instrukcji
obsługi,
17) uporządkować stanowisko pracy,
18) określić koszty naprawy, sporządzić kosztorys i sporządzić protokół końcowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenie chłodnicze przystosowane do symulacji uszkodzeń (np. chłodziarka domowa),
- dokumentacja techniczna (instrukcja obsługi, schemat),
- odpowiednio przygotowane i wyposażone stanowisko pracy,
- katalog z podzespołami do urządzenia,
- zestaw materiałów niezbędnych do wykonania naprawy (przewód, żarówka, oprawka,
łącznik drzwiowy, uszczelka), zestaw narzędzi monterskich,
- miernik rezystancji lub inny przyrząd do sprawdzania ciągłości przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj wymianę agregatu chłodniczego chłodziarki termoelektrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzenia chłodniczego i typ agregatu chłodniczego,
2) przeanalizować schemat elektryczny i montażowy,
3) określić kolejne czynności związane z wymianą agregatu,
4) określić materiały i narzędzia niezbędne do wykonania poszczególnych czynności,
5) oszacować czas wykonywania poszczególnych czynności,
6) znalez
ć agregat (lub zamiennik) w katalogu lub na stronie Internetowej producenta,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
7)  złożyć zamówienie na wymieniane elementy zgodnie z wymaganiami producenta,
8) określić sposób sprawdzenia agregatu przed i po montażu,
9) określić sposób przygotowania do uruchomienia urządzenia,
10) określić sposób sprawdzenia działania urządzenia,
11) określić koszty naprawy i sporządzić kosztorys.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna (instrukcja obsługi, schemat elektryczny i montażowy, wykaz
podzespołów, DTR),
- katalog z podzespołami do urządzenia (modułem termoelektrycznym),
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 5
Napraw urządzenie chłodnicze (np. chłodziarkę domową).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją techniczną urządzenia,
2) przeanalizować schemat ideowy przygotowanego urządzenia,
3) zidentyfikować na schemacie elementy i podzespoły oraz omówić ich rolę w układzie,
4) przeanalizować pracę przygotowanego urządzenia na podstawie schematu ideowego,
5) zorganizować stanowisko pracy do przeprowadzenia oględzin i przeglądu urządzenia,
6) dokonać oględzin urządzenia,
7) uruchomić urządzenie i sprawdzić jego poprawność działania,
8) dokonać przeglądu urządzenia,
9) zlokalizować uszkodzenie, usunąć je,
10) uruchomić ponownie urządzenie i sprawdzić poprawność jego działania,
11) zidentyfikować  uszkodzony podzespół w katalogu lub wskazać jego zamiennik,
12) określić koszt naprawy,
13) sporządzić protokół pokontrolny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenie chłodnicze przystosowane do symulacji uszkodzeń (np. chłodziarka domowa),
- dokumentacja techniczna (instrukcja obsługi, schemat),
- odpowiednio przygotowane i wyposażone stanowisko pracy,
- katalog z podzespołami do urządzenia,
- zestaw materiałów niezbędnych do wykonania naprawy,
- zestaw narzędzi monterskich,
- miernik rezystancji lub inny przyrząd do sprawdzania ciągłości przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podać, jakie informacje zawiera instrukcja obsługi urządzeń
ð ð
chłodniczych?
2) zorganizować stanowisko pracy do przeprowadzania napraw
ð ð
urządzeń chłodniczych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
3) dokonać oględzin i konserwacji urządzeń chłodniczych?
ð ð
4) dokonać przeglądu urządzeń chłodniczych?
ð ð
5) rozpoznać rodzaj zastosowanej ochrony przeciwporażeniowej
ð ð
w urządzeniach chłodniczych?
6) wyjaśnić sposób postępowania podczas uruchamiania urządzeń
ð ð
chłodniczych?
7) uruchomić urządzenie chłodnicze stosowane w gospodarstwie
ð ð
domowym?
8) sprawdzić stan techniczny urządzeń chłodniczych?
ð ð
9) wymienić podstawowe dokumenty dotyczące eksploatacji urządzeń?
ð ð
10) złożyć zamówienie na części i podzespoły urządzeń chłodniczych?
ð ð
11) wymienić, jakie informacje zawiera dokumentacja techniczna?
ð ð
12) wyjaśnić różnicę pomiędzy oględzinami a przeglądem?
ð ð
13) wymienić, podstawowe czynności wchodzące w skład oględzin
ð ð
i przeglądów?
14) przeanalizować pracę urządzeń chłodniczych na podstawie ich
ð ð
dokumentacji technicznej?
15) zlokalizować proste usterki w urządzeniach chłodniczych?
ð ð
16) wykonać montaż i demontaż podzespołów stosowanych
ð ð
w urządzeniach chłodniczych?
17) wykonać drobne naprawy urządzeń chłodniczych?
ð ð
18) określić koszty naprawy urządzeń chłodniczych i sporządzić
ð ð
kosztorys tych prac?
19) dobrać podzespoły urządzeń chłodniczych korzystając z różnych
ð ð
z
ródeł informacji?
20) zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku
ð ð
pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.4. Uruchamianie i naprawy urządzeń wentylacyjnych
i klimatyzacyjnych
4.4.1. Materiał nauczania
Bezpieczeństwo pracy przy obsłudze urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
W czasie obsługi i wykonywania wszelkich czynności związanych z eksploatacją
instalacji i urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych powinny być przestrzegane
poniższe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy:
- praca urządzeń wentylacyjnych jest dopuszczalna jedynie przy pełnym zabezpieczeniu
osłonami wirujących części maszyn oraz przekładni,
- pomosty, na których są umieszczone urządzenia wentylacyjne, jak również schody
prowadzące do nich i otwory w podłodze, stropach itp. muszą być wyposażone
w poręcze,
- pokrywy wzierników, pokrywy otworów itp. powinny być zaopatrzone w urządzenia
do ich zamocowania w położeniu otwartym (podniesionym),
- nie wolno umieszczać żadnych obcych przedmiotów lub urządzeń w komorach
wentylacyjnych, w przewodach i na pomostach,
- niedozwolone jest przebywanie osób postronnych pod miejscami wykonywania
oględzin lub prac remontowych wykonywanych z drabiny lub z pomostu,
- drabiny przenośne powinny być odpowiednio mocne i zaopatrzone w gumowe
końcówki w dolnej części nóg,
- przykręcanie śrub, remont i czyszczenie wentylatorów, silników, pomp i innych
urządzeń można prowadzić tylko po całkowitym zatrzymaniu ruchomych części,
- maszynownie, miejsca zamontowania urządzeń wentylacyjnych, muszą być
wyposażone w stałe oświetlenie; miejsca, w których są urządzenia nie wymagające
częstej obsługi i tylko przez krótki czas, mogą być oświetlone przenośnymi lampami
elektrycznymi pracującymi przy odpowiednim napięciu; w miejscach pracy
o zwiększonym niebezpieczeństwie porażenia, a więc w pomieszczeniach: wilgotnych,
gorących i takich, w których występują żrące pary i gazy lampy przenośne i urządzenia
elektryczne powinny być zasilane napięciem obniżonym do wartości bezpiecznej
(najwyższe napięcie nie może przekraczać 25 V),
- w czasie czyszczenia lub remontu instalacji i urządzeń wentylacyjnych należy
wyłączyć główny wyłącznik dopływu prądu elektrycznego, zawieszając na nim
ostrzeżenie:  Nie włączać  praca przy urządzeniach ,
- przy zaobserwowaniu w urządzeniu uderzeń, hałasu lub wibracji należy je natychmiast
wyłączyć z pracy,
- nie wolno wchodzić do wnętrza przewodów, zbiorników, komór wentylacyjnych,
osłon, chłodnic, komór zraszania itp. przed całkowitym unieruchomieniem
odpowiednich instalacji i urządzeń, opróżnieniem zbiorników z nagromadzonych
pyłów i przewietrzeniem wewnętrznych części instalacji,
- urządzenia do smarowania trących części powinny być łatwo dostępne,
- przy włączaniu i zatrzymywaniu silników pracownik powinien wkładać gumowe
rękawice,
- osobom postronnym zabrania się uruchamiania i zatrzymywania urządzeń
i wykonywania jakichkolwiek manipulacji przy urzÄ…dzeniach i instalacji,
- w razie stwierdzenia złego stanu urządzeń dyżurny pracownik działu wentylacji jest
obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym swego przełożonego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Zabezpieczenie przeciwpożarowe instalacji
Sieć przewodów wentylacyjnych, może być niebezpieczna jako z
ródło pożaru albo jako
element przenoszenia ognia i dymu. Instalacja wentylacyjna może stać się z
ródłem pożaru
w następujących przypadkach:
- zapalenie pyłu lub osadów (np. tłuszczu w instalacjach wentylacyjnych dużych
kuchni) zgromadzonych w różnych częściach instalacji,
- zapalenie pyłu na intensywnym z
ródle ciepła, np. drobne pyły mogą zapalić się
w nagrzewnicy o wysokiej temperaturze (nagrzewnicy elektrycznej lub zasilanej
przegrzanÄ… wodÄ…),
- zapalenie łatwo zapalnej substancji w sąsiedztwie przewodów gorącego powietrza.
Przewody wentylacyjne mogą stać się czynnikiem rozprzestrzeniania się ognia i dymu
w następujących przypadkach:
- przewody powietrzne przechodzące przez ściany ogniowe mogą ułatwić przenoszenie
się ognia w razie wybuchu pożaru w pewnej części obiektu,
- przewody wykonane z materiału palnego mogą stać się drogą rozprzestrzeniania
ognia,
- przewody, wskutek ruchu powietrza, mogą podsycać palenie, przenosić dym i przez to
prowokować panikę.
W instalacji wentylacji ogólnej ewentualne z
ródła pożaru to: silnik, wentylatory,
nagrzewnice (zwarcia, iskrzenie, wysoka temperatura); są one zlokalizowane najczęściej
w wydzielonej maszynowni. Komory, filtry, tłumiki akustyczne wykonywane są
z materiałów niepalnych. Olej do nawilżania filtrów powinien mieć temperaturę zapłonu
wyższÄ… od 180°C.
W instalacji odciągów miejscowych transportowane pary, gazy i pyły mogą mieć
właściwości wybuchowe. Wybuchać mogą nawet pyły materiałów niepalnych (np. pyły
żelaza, glinu itp.). Wybuchowość mieszaniny pyłu z powietrzem zależy od wielkości
ziaren (im drobniejsze ziarna, tym niebezpieczeństwo wybuchu jest większe, gdyż między
ziarnami mieści się więcej powietrza i tlenu), stopnia zawilgocenia materiału i z
ródła energii
zapoczątkowującej wybuch (ogień, zwarcie przewodów elektrycznych, rozgrzane żarówki,
tarcie i elektryczność statyczna, strumienie iskier, gorące powierzchnie itp.). Pożar często
powstaje tam, gdzie przy występujących pyłach i gazach zastosowany został niewłaściwy
silnik lub instalacja została nieodpowiednio uziemiona.
Dokumentacja eksploatacyjna instalacji
Każdą instalację wentylacyjną i klimatyzacyjną wyposaża się w następujące
dokumenty: metrykę techniczną, dziennik eksploatacji, napraw i remontów, instrukcję
eksploatacji.
Metryka techniczna instalacji
Treścią metryki technicznej jest szczegółowy opis techniczny instalacji,
charakterystyka jej pracy, wynik prób sprawności poszczególnych urządzeń i ocena
sprawności całej instalacji. Opis techniczny instalacji sporządza się w czasie
przekazywania jej do eksploatacji przez przedsiębiorstwo montażowe. Jest on zarazem
protokołem zdawczo-odbiorczym. Każda instalacja wentylacyjna w obiekcie oznaczona jest
kolejnÄ… liczbÄ… porzÄ…dkowÄ… z poprzedzajÄ…cÄ… jÄ… literÄ… N lub W  odpowiednio dla instalacji
nawiewnej i wyciÄ…gowej. Litery i liczby pisze siÄ™ niezmywalnÄ… farbÄ… na obudowie wentylatora.
W metryce instalacji wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej podane są następujące
informacje:
- nazwa obiektu, w którym zamontowana jest instalacja i symbol instalacji,
- autor projektu i dane przedsiębiorstwa, które wykonało montaż,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
- data przekazania instalacji do eksploatacji,
- ogólna charakterystyka instalacji i wykaz pomieszczeń obsługiwanych przez nią,
- charakterystyka procesu technologicznego lub stanowisk pracy obsługiwanych przez daną
instalacjÄ™,
- dane techniczne wentylatora, silnika,
- dane techniczne nagrzewnicy, chłodnicy, filtru lub odpylnicy powietrza,
- dane techniczne pompy dla komory zraszania i komory zraszania,
- dane przyrządów kontrolno-pomiarowych zamontowanych w urządzeniach instalacji,
- miejsce przechowywania dokumentacji technicznej,
- data przeprowadzenia badania instalacji i miejsce przechowywania odnośnej dokumentacji,
autor badań,
- dane o przeróbkach urządzeń i zmianach warunków pracy instalacji.
Dziennik eksploatacji, napraw i remontów instalacji
Dziennik eksploatacji i napraw stanowi często jeden dokument. Prowadzenie tego
dziennika rozpoczyna się jednocześnie z uruchomieniem instalacji, zapisując w nim
ewentualne przestoje w eksploatacji, wykryte usterki i przeprowadzone remonty. Przy
normalnej eksploatacji, prawidłowym działaniu urządzeń i ścisłym przestrzeganiu
instrukcji obsługi w dzienniku nie dokonuje się żadnych zapisów.
W dzienniku podaje się nazwę oddziału obsługiwanego przez daną instalację, wymienia
się osoby odpowiedzialne za eksploatację urządzeń oraz podaje się symbol instalacji.
Zapisy dotyczą następujących zagadnień:
- przestoje  data, czas wyłączenia instalacji, przyczyny.
- naprawy i czyszczenie  data i godzina, części naprawiane, wykonywane czynności,
- wady eksploatacji  data i godzina, co zauważono i co zlecono.
Zapisuje się wszystkie zauważone w czasie pracy uszkodzenia oraz zalecenia
dotyczące terminu i sposobu ich usunięcia.
Instrukcja eksploatacji instalacji
W instrukcji eksploatacji podaje się szczegółowe wskazówki dotyczące warunków
uruchamiania urządzeń, utrzymywania ich wymaganej wydajności, wyłączania instalacji
oraz wymagania niezbędne do zapewnienia długotrwałej pracy urządzeń dotyczące ich
obserwacji i konserwacji.
Instrukcja zawiera następujące dane:
- kolejność włączenia i wyłączenia instalacji,
- wskazówki o postępowaniu w razie wybuchu pożaru lub awarii,
- wartości obliczeniowej temperatury i wilgotności względnej powietrza w strefie pracy
lub na stanowiskach pracy,
- wydajność i liczbę obrotów wentylatora, jego typ i wielkość,
- charakterystykę łożysk i średnice kół pasowych wentylatora i silnika,
- metody regulacji ilości powietrza oraz temperatury i wilgotności powietrza,
- planowane terminy czyszczenia i remontu wentylatorów, filtrów, nagrzewnic i innych
urządzeń wentylacyjnych,
- wykaz aparatury kontrolno-pomiarowej,
- zakresy dopuszczalnych wielkości strat ciśnienia przy przepływie powietrza przez
filtry i nagrzewnice, których przekroczenie wymaga natychmiastowego oczyszczenia
urządzeń,
- nazwisko pracownika odpowiedzialnego za obsługę danej instalacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Szczegółowe wymagania eksploatacyjne
Wentylator
Wirnik wentylatora winien być dobrze wyważony, jego praca powinna być
równomierna i niehałaśliwa. Należy zwrócić uwagę, by obracał się on w prawidłową
stronÄ™, tzn. w wentylatorach promieniowych w kierunku rozszerzania siÄ™ obudowy. Wirnik
nie może zahaczać o obudowę. Należy dbać o to, by luz między wewnętrzną powierzchnią
otworu ssawnego i przednią powierzchnią wirnika nie przekraczał dopuszczalnej wartości.
Należy prowadzić okresowe kontrole łożysk i ich smarowanie. Temperatura obudowy
Å‚ożyska nie powinna przekraczać 40 50°C. W razie wystÄ…pienia wyższej temperatury
łożyska należy je skontrolować, umyć i na nowo nasmarować. Jeśli zaobserwuje się na
łożyskach ślady korozji lub pęknięcia  należy je wymienić na nowe. W przypadku
hałaśliwej pracy wentylatora, np. w wyniku zużycia się łożysk, przedostania się ciał obcych
do wnętrza jego obudowy itp., a także w razie wystąpienia wibracji wentylatora, należy
wyłączyć silnik i ustalić przyczyną zakłócenia. Wirnik i wewnętrzną powierzchnię obudowy
wentylatora należy systematycznie czyścić z pyłu i innych osadów. Jeżeli przez wentylator
przepływa powietrze zanieczyszczone agresywnymi substancjami, należy systematycznie
kontrolować stan powłok ochronnych powierzchni wirnika i obudowy w celu ich
odtworzenia w odpowiednim czasie.
Silnik elektryczny
Przed uruchomieniem silnika elektrycznego należy sprawdzić stan przekładni między
nim i wentylatorem. Obudowa silnika powinna być połączona z przewodem ochronnym.
Skuteczność ochrony przeciwporażeniowej wymaga okresowego sprawdzania. Należy
systematycznie kontrolować temperaturę obudowy silnika i gniazd łożyskowych, tak by jej
wartość nie wzrosÅ‚a ponad 50°C. Należy systematycznie uzupeÅ‚niać i zmieniać olej lub smar
w łożyskach.
Silnik elektryczny należy natychmiast wyłączyć w następujących przypadkach:
pojawienie się dymu lub ognia z obudowy silnika, nieszczęśliwy wypadek, silne drgania
silnika, wystąpienie poważnego uszkodzenia wentylatora, nadmierne rozgrzanie się łożysk
wentylatora lub obudowy silnika.
Nagrzewnica
Należy systematycznie sprawdzać szczelność połączeń między sekcjami nagrzewnic
oraz między obudową nagrzewnicy a konstrukcją budowlaną. Stwierdzone nieszczelności
powinny być natychmiast zlikwidowane. Konieczne jest ciągłe czyszczenie z kurzu
użebrowanej powierzchni nagrzewnic. W przypadku znacznego zapylenia powietrza
zewnętrznego, należy dla każdej nagrzewnicy określić maksymalną wartość oporu
przepływu powietrza, której osiągnięcie wyznacza termin czyszczenia. Czyszczenie
nagrzewnicy przeprowadza się przy wykorzystaniu strumienia sprężonego powietrza.
W razie zanieczyszczenia powierzchni nagrzewnicy mocno zleżałymi osadami pyłu, nie
poddającymi się działaniu sprężonego powietrza, należy zastosować metodę
hydropneumatyczną. Nagrzewnice należy codziennie przeglądać pod kątem możliwości
wystąpienia nieszczelności w rurkach samej nagrzewnicy, w połączeniach kołnierzowych,
w armaturze albo w przewodach zasilajÄ…cych i powrotnych. W razie pojawienia siÄ™ pary lub
wycieku wody należy natychmiast przystąpić do usunięcia nieszczelności. Sprawdzać również
należy prawidłowość działania przyrządów kontrolno-pomiarowych, zaworów
i odwadniaczy. UrzÄ…dzenie wymaga okresowego odpowietrzania. Ponadto raz w roku
należy przeprowadzać płukanie rurek nagrzewnicy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Komora kurzowa
Komora kurzowa wymaga systematycznego sprawdzania szczelności połączeń z innymi
elementami urządzenia, zamknięcia drzwi i włazów. Przynajmniej raz w miesiącu należy
czyścić z kurzu wszystkie jej powierzchnie, a nie tylko podłogę.
Filtr olejowy działkowy
Zanieczyszczone działki filtru myje się w wanience zawierającej 10% roztwór sody
kaustycznej o temperaturze 60 70°C, pÅ‚ucze siÄ™ je wodÄ… o temperaturze 40 50°C, poczym
odstawia dla przesuszenia. Następnie kilkakrotnie zanurza się w wanience z olejem
i pozostawia się je zawieszone nad zbiornikiem na przeciąg 8 10 godzin w celu ocieknięcia
nadmiaru oleju. Wskaz
nikiem konieczności mycia filtrów jest wielkość straty ciśnienia dla
przepływu powietrza odczytana na mikromanometrze.
Filtr olejowy obrotowy
Ruch siatek filtracyjnych powinien być swobodny i płynny. Przy prawidłowym
kierunku wirowania silnika siatki poruszające się ku górze powinny spotykać się
z powietrzem wchodzącym do filtru. Wymianę oleju należy przeprowadzać wtedy, gdy opór
filtru wzrasta do wielkości stanowiącej 1,5-krotną wartość oporu filtru zwilżonego czystym
olejem.
Przeglądy urządzeń wentylacyjnych
Po odnotowaniu w dzienniku napraw i remontów czasu rozpoczęcia prac oraz po
wyłączeniu silnika i upewnieniu się, że nie może on zostać włączony przez osobę
postronną, rozpoczyna się przegląd czerpni powietrza, przewodu czerpnego, a następnie
maszynowni i wszystkich znajdujących się w niej urządzeń.
Następnie przystępuje się do sprawdzenia sieci przewodów powietrznych, nawiewników
i wywiewników, ssawek, okapów i obudów oraz wszystkich elementów przewodów
powietrznych. Stopień zanieczyszczenia i uszkodzenia przewodów ustala się albo przez
opukiwanie, albo przez dokładne oględziny od wewnątrz (przez otwory rewizyjne) lub od
zewnÄ…trz.
O wszystkich zauważonych i usuniętych w czasie przeglądu usterkach oraz o czasie
zakończenia prac robi się adnotację w dzienniku napraw i remontów.
Najważniejsze prace związane z planowymi przeglądami i naprawami bieżącymi
Wspólnie podejmowanymi czynnościami przy przeglądach i naprawach bieżących
urządzeń wentylacyjnych są:
- sprawdzenie (i ewentualna naprawa) stanu obudów, konstrukcji wsporczych (uszkodzenia
powłok ochronnych, wgniecenia, dziury, miejsca zardzewiałe) oraz stanu połączeń
nitowych i spawanych,
- przegląd wszystkich śrub mocujących i ewentualne ich dokręcenie lub wymiana,
- czyszczenie instalacji oraz urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych,
- sprawdzenie hałasu i wibracji,
- sprawdzenie stopnia nagrzania poszczególnych urządzeń,
- sprawdzenie szczelności połączeń i ewentualna wymiana uszczelnień,
Wentylator promieniowy
PrzeglÄ…d:
- sprawdzenie wyważania wirnika (bez zdejmowania go z wału) na podstawie
obserwacji drgań płaszcza obudowy i stopnia równomierności wirowania,
sprawdzenie luzów między wirnikiem i obudową wentylatora,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
- sprawdzenie stanu łożysk, sprawdzenie zamocowania koła pasowego na wale (przy
napędzie pasowym), zamocowania wirnika na wale i kierunku jego wirowania,
- sprawdzenie stanu łopatek wirnika (zanieczyszczenie, pogięcie itp.),
- sprawdzenie prawidłowości wzajemnego umieszczania silnika i wentylatora (przy
napędzie pasowym), poziomu zainstalowania wentylatora na fundamencie, kierunku
wirowania i liczby obrotów wirnika wentylatora.
Naprawa bieżąca:
- wyważenie wirnika (bez zdejmowania go z wału),
- wymiana zużytych łożysk kulkowych,
- wymiana poszczególnych łopatek wirnika wentylatora lub wymiana całego wirnika
(uszkodzonego), ustawienie właściwego luzu między wirnikiem i osłoną wentylatora,
- naprawa lub wymiana przekładni pasowej.
Na rysunku 29 przedstawiono podzespoły wentylatora promieniowego. Tego typu
schematy wykorzystywane są przy pracach montażowych.
Wentylator osiowy
PrzeglÄ…d obejmuje:
- przeglÄ…d Å‚opatek wentylatora,
- sprawdzenie luzów między łopatkami wirnika i obudową oraz kierunku wirowania
wirnika.
Naprawa bieżąca obejmuje:
- naprawę pogiętych łopatek,
- wyprostowanie wgnieceń obudowy wentylatora i podstawy pod silnik, ustawienie
luzów.
1) napęd pasowy,
2) rama nośna,
3) wahacz,
4) wyposażenie wylotu,
5) tarcza ochronna,
6) pokrywa rewizyjna,
7) odpływ skroplin
Rys. 29. Podzespoły wentylatora promieniowego [7]
Silnik elektryczny
PrzeglÄ…d:
Czynności przed załączeniem napięcia:
- sprawdzenie zamocowania klina koła pasowego,
- sprawdzenie, czy wirnik nie ociera się i nie zaczepia o stojan, przegląd dostępnych
części uzwojenia,
- sprawdzenie stanu łożysk i pierścieni smarowniczych oraz sprawdzenie ilości smaru,
- czyszczenie i przedmuchanie silnika (bez rozbierania),
- regulacja wstępna szczotek i ich uchwytów przy silnikach komutatorowych
i pierścieniowych,
- sprawdzenie stanu zacisków i połączeń przewodów elektrycznych,
- sprawdzenie stanu i skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Czynności po załączeniu napięcia:
- sprawdzenie chłodzenia silnika,
- ostateczna regulacja szczotek i uchwytów szczotek silników komutatorowych
i pierścieniowych,
- pomiar prędkości obrotowej wirnika na biegu jałowym i przy obciążeniu oraz
określenie poślizgu dla silników indukcyjnych,
- pomiar napięcia i natężenia prądu oraz mocy,
Naprawa bieżąca:
- płukanie lub wymiana zużytych łożysk,
- wymiana uszkodzonych szczotek,
- regulacja pracy mechanizmu szczotkowego i uchwytów szczotek,
- naprawa lub wymiana zacisków, wymiana uszkodzonych tulejek izolacyjnych,
- pomiar osiowego luzu wirnika, wymiana koła pasowego,
- sprawdzenie pracy silnika elektrycznego przy obciążeniu i na biegu jałowym,
- wymiana wentylatora chłodzącego.
Nagrzewnica
PrzeglÄ…d:
- sprawdzenie stopnia doskonałości przylegania żeber do rurek,
- sprawdzenie stanu rurek (ewentualne przecieki, rdzewienie lub naruszone spawy),
Naprawa bieżąca:
- wyprostowanie pogiętych żeber, spawanie lub wymiana przeciekających rurek,
- przemycie nagrzewnicy wodÄ…, w razie znacznego jej zanieczyszczenia, wodÄ…
z dodatkiem sody kaustycznej, a następnie przepłukanie i jej wysuszenie.
Filtry powietrza
PrzeglÄ…d:
- sprawdzenie stanu tkanin, rękawów, kołnierzy łączących w odpylnicach tkaninowych,
- sprawdzenie działania mechanizmów wstrząsających w odpylnicach tkaninowych,
- sprawdzenie stanu działek filtracyjnych oraz ich wypełnienia materiałem filtracyjnym,
- sprawdzenie sprawności działania urządzeń zwilżających.
Naprawa bieżąca:
- naprawa lub wymiana rękawów i tkanin,
- naprawa działek filtracyjnych, naprawa lub wymiana siatek,
- czyszczenie i płukanie filtrów olejowych i ponowne napełnienie ich olejem,
- uzupełnienie lub wymiana materiału filtracyjnego,
- dokładne przepłukanie materiału filtracyjnego w działkach filtrów wodnych.
Przewody wentylacyjne
PrzeglÄ…d:
- przeglÄ…d przepustnic (m.in. sprawdzenie stanu izolacji cieplnej przy przepustnicach
ocieplonych),
- sprawdzenie stanu ochronnych siatek, żaluzji, daszków nad kanałami pionowymi,
- przegląd stanu izolacji cieplnej w miejscach dostępnych.
Naprawa bieżąca:
- pokostowanie wewnętrznych powierzchni,
- naprawa uszkodzeń przepustnic,
- wymiana siatek i żaluzji, naprawa daszków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Instalacje odciągów miejscowych
PrzeglÄ…d:
- sprawdzenie stanu ssawek okapów i osłon odciągów miejscowych,
- sprawdzenie stanu powłok ochronnych (szczególnie kwasoodpornych) przewodów
powietrznych i urządzeń chwytających zanieczyszczenia.
Naprawa bieżąca:
- zamontowanie brakujących siatek i osłon,
- usunięcie wgnieceń i właściwe zainstalowanie osłon odciągów miejscowych
z zachowaniem koniecznych odległości.
Komory wentylacyjne
PrzeglÄ…d:
- sprawdzenie stanu izolacji cieplnej komory,
- sprawdzenie działania i stanu przepustnic i urządzeń do ich sterowania,
- kontrola stanu fundamentu lub pomostu, na którym zainstalowana jest komora.
Naprawa bieżąca:
- naprawa uszkodzonej izolacji,
- naprawa uszkodzonych przepustnic.
Odbiór instalacji po naprawach
Sprawdzenie jakości przeprowadzonych przeglądów instalacji i kontrola techniczna jakości
wykonanych prac w czasie napraw instalacji wentylacyjnej przeprowadzane jest przez dział
głównego mechanika (lub głównego energetyka) ewentualnie przez inżyniera działu wentylacji.
Odbioru instalacji po remoncie dokonuje specjalna komisja, w której skład wchodzą:
przedstawiciel działu kontroli technicznej zakładu, przedstawiciel działu głównego
mechanika, mistrz warsztatu wentylacyjnego, mechanik oddziału, kierownik zespołu
obsługi urządzeń wentylacyjnych, przedstawiciel oddziału obsługiwanego przez daną
instalację oraz inspektor bezpieczeństwa i higieny pracy.
W czasie odbioru instalacji sprawdza się zgodność wykonanych prac z wydanym
zleceniem i z programem remontu, jakość wykonanych prac, prawidłowość pracy
poszczególnych części instalacji i działanie całej instalacji.
Zasadniczą częścią odbioru jest próba sprawności wyremontowanej instalacji
wentylacyjnej. Jeśli sprawdzenie powyższych pozycji i próba sprawności instalacji
wypadnÄ… pozytywnie  w metryce technicznej instalacji oraz w dzienniku eksploatacji,
napraw i remontów sporządza się odpowiednie notatki, a instalację przekazuje się do
eksploatacji.
Przykładowe nieprawidłowości w działaniu niektórych urządzeń wentylacyjnych
i klimatyzacyjnych, ich przyczyny i sposób usuwania
Oznaczenia stosowanych symboli:
P  przyczyna usterki.
U  sposób usunięcia usterki.
Wentylator pracujący ze znamionową prędkością obrotową ma wydajność większą
a wytwarza ciśnienie mniejsze od założonego.
P  W czasie montażu powiększono przekroje przewodów w stosunku do projektu,
zmniejszono ilość kształtek. Niewłaściwie dobrano wentylator.
U: Sprawdzić wymiary przekrojów przewodów, postać i ilość kształtek  istnienie
zasuw, przepustnic itp. Zmniejszyć liczbę obrotów wirnika wentylatora (przy
przekładni posowiej). Zastosować dodatkowy opór sieci, np. w postaci kryzy.
Zmienić wentylator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Wentylator pracujący ze znamionową prędkością obrotową ma wydajność większą
a wytwarza ciśnienie równe lub większe od założonego.
P  Opór urządzenia wentylacyjnego przewyższa wartość projektową (np. w czasie
montażu zwiększono ilość kształtek). W przewodach wentylacyjnych istnieją
nieszczelności. Rzeczywisty opór filtru powietrznego przekracza wartość
przyjętą w projekcie. Wnętrze przewodów wentylacyjnych jest zanieczyszczone
osadami lub pozostawionymi przedmiotami.
U: Sprawdzić wymiary przekrojów przewodów, postać i ilość kształtek,
prawidłowość zamontowanych urządzeń regulujących. Zlikwidować
nieszczelności przewodów. Sprawdzić opór filtru powietrznego i doprowadzić
go do wartości projektowanej. Oczyścić wnętrze przewodów wentylacyjnych.
Powiększyć ilość obrotów wirnika wentylatora (przy przekładni klinowej).
Wentylator wykazuje nadmierne drgania.
P  Wirnik wentylatora został z
le wyważony.
U: Sprawdzić i wyważyć wirnik wentylatora.
P  Montaż łożysk wału wirnika wentylatora został przeprowadzony nieprawidłowo
i niestarannie.
U: Sprawdzić jakość montażu łożysk wału wirnika wentylatora.
P  Zespół wentylatora z silnikiem lub sam silnik został słabo przymocowany do
fundamentu.
U: Wzmocnić zamocowanie silnika i wentylatora.
W czasie pracy wentylatora powstaje silny hałas w samym wentylatorze i w sieci
przewodów.
P  Dobrano wentylator o niskiej sprawności.
U: Wymienić wentylator (sprawność wentylatora nie powinna być mniejsza od
0,45).
P  Brak brezentowych króćców po stronie ssania i tłoczenia wentylatora.
U: Zastosować króćce brezentowe po stronie ssania i tłoczenia wentylatora.
P  Wentylator został ustawiony na metalowej ramie bez amortyzatorów.
U: Ramę wentylatora ustawić na amortyzatorach.
P  Ruchome elementy sieci wentylacyjnej (przepustnice, zasuwy, żaluzje) nie
zostały odpowiednio zamocowane, w wyniku czego drgają.
U: Zabezpieczyć ruchome części elementów sieci wentylacyjnej przed drganiami.
W łożyskach powstaje nieciągły hałas lub łożyska rozgrzewają się nadmiernie
(ponad 50°C).
P  A
ożyska są zanieczyszczone lub brak smarowania.
U: Przemyć i nasmarować łożyska.
P  Zachodzi tarcie łożysk o związane z nimi elementy.
U: Rozebrać gniazdo łożyskowe i usunąć defekt.
P  Zaklinowanie zniszczonej kulki łożyskowej.
U: Wymienić łożysko kulkowe.
Korpus silnika rozgrzewa siÄ™ nadmiernie (ponad 50°C).
P  Opór sieci wentylacyjnej jest znacznie mniejszy od projektowanego.
U: Opór sieci doprowadzić do wartości projektowanej: powiększyć opór sieci za
pomocą przymknięcia zasuwy po stronie ssania lub tłoczenia wentylatora.
Stopień otwarcia zasuwy reguluje się stopniem rozgrzania korpusu silnika dla
uzyskania jego normalnej temperatury.
P  Silnik został z
le dobrany.
U: Obliczyć rzeczywiście potrzebną moc silnika. Silnik wymienić na właściwy.
Niewystarczające oczyszczenie powietrza doprowadzanego do pomieszczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
P  Filtry powietrza są tak silnie zanieczyszczone, że przestały spełniać swą rolę.
U: Oczyścić filtry powietrza.
P  Filtry olejowe nie zostały nawilżone olejem.
U: Nawilżyć olejem powierzchnię filtrów powietrza.
P  Istnieją nieszczelności między obudową filtrów i konstrukcją komory lub
przewodu.
U: Zlikwidować nieszczelności.
P  Filtry powietrza są uszkodzone i nie zapewniają ciągłości powierzchni
oczyszczajÄ…cej.
U: Sprawdzić i naprawić lub wymienić filtry powietrza.
P  Wnętrze przewodów jest zanieczyszczone.
U: Oczyścić wnętrze przewodów.
W komorze zraszania urzÄ…dzenia klimatyzacyjnego powietrze nie uzyskuje
wymaganych parametrów.
P  Część dysz zraszających uległa zanieczyszczeniu.
U: Oczyścić dysze zraszające i sprawdzić ich pracę.
P  Izolacja cieplna komory zraszania jest niewystarczajÄ…ca lub nie ma jej wcale.
U: Naprawić i uzupełnić istniejącą lub zastosować nową izolację cieplną komory
zraszania.
P  Pompa nie zapewnia wymaganej ilości wody lub wymaganego ciśnienia wody.
U: Sprawdzić pracę pompy i w przypadku konieczności wymienić pompę.
Sprawdzić zawory przed i za pompą i w razie potrzeby naprawić je lub
wymienić. Sprawdzić i oczyścić rurociągi wody oraz filtr wody w wannie
komory zraszania.
P  Temperatura tłoczonej wody nie odpowiada temperaturze wymaganej.
U: Sprawdzić temperaturę wody dostarczanej przez urządzenie chłodnicze.
Sprawdzić pracę zaworu mieszającego lub zaworów regulacyjnych oraz pracę
urzÄ…dzenia automatycznej regulacji.
P  Temperatura powietrza doprowadzanego do komory zraszania nie odpowiada
wartości przewidzianej w projekcie.
U: Sprawdzić pracę przepustnic regulujących mieszanie i dopływ powietrza do
komory zraszania. Sprawdzić pracę nagrzewnicy wstępnej.
Ilość powietrza dopływająca do pomieszczeń jest mniejsza od rzeczywistej
wydajności wentylatora. Ilość powietrza zasysana przez urządzenie odciągów
miejscowych jest mniejsza od rzeczywistej wydajności wentylatora.
P  W sieci wentylacyjnej istnieją nieszczelności.
U: Zlikwidować nieszczelności przez zastosowanie uszczelek między kołnierzami,
wymienić segmenty przewodów z uszkodzonymi połączeniami kołnierzowymi.
P  Opór poszczególnych odgałęzień lub całej sieci wentylacyjnej jest większy od
wartości projektowanej.
U: W przypadku zaistnienia konieczności wymienić odpowiednie odgałęzienia sieci
przewodów lub wymienić silnik elektryczny.
P  Poszczególne odcinki sieci przewodów, przede wszystkim w sąsiedztwie
kształtek, są zanieczyszczone osadami lub pozostawionymi przedmiotami.
U: Oczyścić wnętrze wszystkich przewodów sieci wentylacyjnej.
Ilość powietrza przepływająca przez główny przewód sieci odciągów miejscowych
odpowiada ilości projektowanej, a w poszczególnych odgałęzieniach nie działają odciągi
miejscowe.
P  Przy obliczeniu sieci przewodów nie uwzględniono oporu poszczególnych
odgałęzień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
U: Sprawdzić obliczenie sieci przewodów i zmienić średnice przewodów
w odpowiednich działkach.
P  W niektórych działkach przewodów (w pobliżu nie pracujących) występują
nieszczelności, powodujące zasysanie fałszywego powietrza.
U: Zlikwidować nieszczelności przez zastosowanie uszczelek w połączeniach
kołnierzowych i wymienić uszkodzone segmenty przewodów.
Wydajności poszczególnych nawiewników i wywiewników nie odpowiadają
wydajności projektowanej.
P  W poszczególnych odcinkach przewodów występują nieszczelności.
U: Zlikwidować nieszczelności przewodów.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zasady bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być przestrzegane w czasie
obsługi i wykonywania wszelkich czynności związanych z eksploatacją instalacji
i urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych ?
2. W jakich przypadkach instalacja wentylacyjna może stać się z
ródłem pożaru?
3. Co zawiera metryka techniczna instalacji?
4. Jakie informacje podaje się w dzienniku eksploatacji, napraw i remontów instalacji?
5. Jakie dane zawiera instrukcja eksploatacji instalacji wentylacyjnej i jakie podaje
zasadnicze wskazówki dla personelu obsługującego urządzenia?
6. Jakie znasz szczegółowe wymagania eksploatacyjne dla wentylatora, silnika elektrycznego,
nagrzewnicy i filtrów?
7. Na czym polega obsługa bieżąca i konserwacja urządzenia wentylacyjnego?
8. Jaki cel mają planowe przeglądy urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
9. Co to jest remont średni i czym różni się od remontu bieżącego?
10. Kiedy przeprowadza siÄ™ remont nieplanowany?
11. Co to sÄ… planowe badania techniczne i jaki majÄ… charakter?
12. Jaką kolejność prac zachowuje się przy przeglądach i remontach urządzeń
wentylacyjnych?
13. Jakie najważniejsze prace związane są z planowymi przeglądami i remontami wentylatora
promieniowego, silnika elektrycznego oraz nagrzewnicy?
14. Jakie informacje zawiera Dziennik eksploatacji, napraw i remontów instalacji?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień wentylator promieniowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdjąć osłonę ochronną z napędu,
2) poluzować śruby mocujące silnik i wentylator,
3) zdemontować przekładnię pasową (zdjąć pas klinowy oraz koła pasowe z wału silnika
i wentylatora),
4) odkręcić silnik i wentylator,
5) pobrać nowy silnik i wentylator,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6) oczyścić i nasmarować wały silnika i wentylatora,
7) nabić koła pasowe i ustawić, używając młotka gumowego (nie można wykonywać tej
czynności zbyt gwałtownie, aby nie uszkodzić łożyska),
8) zabezpieczyć koła przed zsunięciem,
9) przykręcić lekko wentylator i silnik do szyn naciągowych,
10) ustawić współosiowość wałów silnika i wentylatora,
11) napiąć pas klinowy i dociągnąć śruby mocujące silnik,
12) sprawdzić naprężenie paska klinowego i wyregulować (ugięcie paska powinno wynosić
16 mm na 1 m długości odstępu pomiędzy osiami - siłę nacisku na pasek uczeń dobiera
z odpowiedniej tabeli),
13) założyć osłonę ochronną na napęd,
14) założyć amortyzatory,
15) sprawdzić, czy silnik nie jest przeciążony, a wentylator nie pracuje zbyt głośno.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rama, silnik, wentylator, koła pasowe, pas napędowy, elementy złączne,
- schemat montażowy (np. rys. 29)
- przymiar, smar, młotek gumowy, klucze płaskie, klucz dynamometryczny,
- przyrządy do ustawiania współosiowości wałów.
Ćwiczenie 2
Wymień programator w urządzeniu klimatyzacyjnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzenia klimatyzacyjnego,
2) zaproponuj elektroniczną formę Dziennika eksploatacji, napraw i remontów instalacji,
3) wyłączyć urządzenie i wyjąć przewód z gniazdka,
4) rozpoznać sposób mocowania programatora,
5) zorganizować stanowisko pracy i dobrać odpowiednie narzędzia,
6) wymontować programator oraz zidentyfikować typ i parametry programatora,
7) znalez
ć programator (lub jego zamiennik) w katalogu,
8)  złożyć zamówienie na programator,
9) zamontować nowy programator i sprawdzić poprawność zamocowania i wykonania
połączeń,
10) przygotować urządzenie do uruchomienia,
11) uruchomić urządzenie klimatyzacyjne postępując zgodnie z informacjami zawartymi
w instrukcji obsługi oraz sprawdzić działanie programatora,
12) wyłączyć urządzenie zgodnie z informacjami zawartymi w instrukcji obsługi,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) sporządzić protokół końcowy i wypełnić rubryki Dziennika eksploatacji, napraw
i remontów instalacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenie klimatyzacyjne przystosowane do symulacji uszkodzeń (np. klimatyzator
biurowy),
- dokumentacja techniczna (instrukcja obsługi, schemat),
- odpowiednio przygotowane i wyposażone stanowisko pracy,
- zestaw narzędzi monterskich,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
- katalog z podzespołami do urządzenia (z programatorem),
- miernik rezystancji lub inny przyrząd do sprawdzania ciągłości przewodów,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
przeglÄ…d i konserwacjÄ™ nagrzewnicy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sprawdzić szczelność połączeń między sekcjami nagrzewnic,
2) zlikwidować nieszczelności (wymienić uszczelnienie, dokręcić śruby),
3) sprawdzić zanieczyszczenia żeber i sekcji i usunąć je,
4) przemyć nagrzewnicę wodą, w razie znacznego jej zanieczyszczenia wodą
z dodatkiem sody kaustycznej, a następnie przepłukać ją i wysuszyć,
5) sprawdzić przyleganie żeber do rurek oraz stan rurek (ewentualne przecieki, rdzewienie
lub naruszone spawy),
6) sprawdzić stan powłoki cynkowej na powierzchniach grzejnych oraz stan powłok
ochronnych na nagrzewnicach i podstawach,
7) sprawdzić prawidłowość działania zaworów i odwadniaczy,
8) odpowietrzyć nagrzewnicę,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) sporządzić protokół końcowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw narzędzi monterskich,
- nagrzewnica z dokumentacją techniczną (instrukcja obsługi, schemat),
- odpowiednio przygotowane i wyposażone stanowisko pracy z dostępem do
strumienia sprężonego powietrza oraz wody do przemywania nagrzewnicy,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 4
Dokonaj oględzin przewodów wentylacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować odpowiednie narzędzia,
2) przejrzeć stan wewnętrznych i zewnętrznych powłok ochronnych oraz części
drewnianych,
3) przejrzeć stan przewodów metalowych,
4) sprawdzić zamocowanie przewodów (stan podwieszeń, połączeń kołnierzowych,
uchwytów i innych elementów mocujących),
5) przejrzeć przepustnice oraz sprawdzić przy nich stan izolacji cieplnej (w miejscach
dostępnych),
6) sprawdzić stan ochronnych siatek, żaluzji oraz daszków nad kanałami pionowymi,
7) oczyścić siatki i żaluzje,
8) sprawdzić jakość uszczelnienia w miejscach przejścia przewodów przez dach,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) sporządzić protokół końcowy z oględzin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw narzędzi monterskich, szczotka, ścierka,
- dokumentacja techniczna instalacji (instrukcja obsługi, schemat),
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
Ćwiczenie 5
Uruchom nagrzewnicÄ™ wodnÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować odpowiednie narzędzia,
2) zamknąć kurki spustowe w dolnej części nagrzewnicy,
3) stopniowo otworzyć zawory odcinające w przewodzie powrotnym,
4) sprawdzić, czy zawory odpowietrzające w górnej części nagrzewnicy są otwarte,
5) zamknąć zawory odpowietrzające po ukazaniu się w nich strumienia wody,
6) otworzyć zawory odcinające w przewodzie zasilającym,
7) sprawdzić, czy nie występują przecieki i czy nie pojawia się para w nagrzewnicy,
przewodach i armaturze,
8) sprawdzić wskazania termometru w przewodzie zasilającym (jeżeli temperatura
czynnika grzejnego jest niższa od wymaganej, nie wolno włączać wentylatora),
9) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw narzędzi monterskich, ścierka, termometr,
- dokumentacja techniczna nagrzewnicy (instrukcja obsługi, schemat),
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do przeprowadzania napraw urządzeń
ð ð
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
2) dokonać oględzin i konserwacji urządzeń wentylacyjnych
ð ð
i klimatyzacyjnych?
3) dokonać przeglądu urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
ð ð
4) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie obsługi
i wykonywania wszelkich czynności związanych z eksploatacją instalacji
ð ð
i urządzeń wentylacyjnych?
5) wyjaśnić sposób postępowania podczas uruchamiania urządzeń
ð ð
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
6) uruchomić wybrane urządzenie wentylacyjne?
ð ð
7) sprawdzić stan techniczny urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
ð ð
8) wymienić podstawowe dokumenty dotyczące eksploatacji urządzeń
ð ð
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
9) podać, gdzie znajdują się informacje o przeprowadzaniu oględzin
ð ð
i przeglądów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
10) objaśnić różnicę pomiędzy oględzinami a przeglądem?
ð ð
11) wyjaśnić, kiedy przeprowadza się oględziny a kiedy przeglądy?
ð ð
12) wymienić podstawowe czynności wchodzące w skład oględzin?
ð ð
13) wymienić podstawowe czynności wchodzące w skład przeglądu?
ð ð
14) przeanalizować pracę urządzeń na podstawie ich dokumentacji
ð ð
technicznej?
15) zlokalizować proste usterki w urządzeniach klimatyzacyjnych
ð ð
i wentylacyjnych?
16) sprawdzić stan techniczny urządzeń klimatyzacyjnych?
ð ð
17) wykonać montaż i demontaż podzespołów stosowanych w urządzeniach
ð ð
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych?
18) wykonać drobne naprawy urządzeń wentylacyjnych?
ð ð
19) wykonać próby po naprawach urządzeń wentylacyjnych?
ð ð
20) dobrać podzespoły urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
ð ð
korzystając z różnych z
ródeł informacji?
21) zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku
ð ð
pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
Przystępujesz do wykonania zadania sprawdzającego, w jakim stopniu opanowałeś
wiadomości i jakie posiadasz umiejętności z zakresu jednostki modułowej  Montaż
i wykonywanie napraw urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych .
Wynik tego testu pozwoli ci stwierdzić, jakie masz braki, czyli nad czym jeszcze musisz
popracować.
Przystępując do rozwiązania podanego zestawu zadań:
1. Przeczytaj uważnie instrukcję  masz na tę czynność 5 minut. Jeżeli są wątpliwości, zapytaj
nauczyciela.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Na rozwiązanie zadań masz 45 minut.
4. Test zawiera 22 zadania, odpowiadać na nie możesz w dowolnej kolejności.
5. PoprawnÄ… odpowiedz
zaznacz znakiem X we właściwym polu w karcie odpowiedzi.
6. W przypadku pomyłki wez
złą odpowiedz
w kółko i zaznacz ponownie właściwą.
7. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
8. Warunkiem zaliczenia testu jest uzyskanie 10 punktów.
9. Przeliczenie punktów na ocenę szkolną przedstawi nauczyciel.
10. W czasie rozwiązywania zadań nie możesz korzystać z żadnych pomocy.
11. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj, aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Grzejnik stanowi element budowy:
a) chłodziarki sprężarkowej,
b) chłodziarki termoelektrycznej,
c) chłodziarki absorpcyjnej,
d) każdej chłodziarki.
2. Termoelektryczny moduł chłodzący wymaga zasilania:
a) napięciem stałym,
b) napięciem o częstotliwości podwyższonej,
c) napięciem o częstotliwości sieciowej,
d) napięciem wyprostowanym niestabilizowanym.
3. WTO to skrót określający:
a) Warunki Techniczne Obsługi
b) Wyniki Technicznego Odbioru,
c) Warunki Techniczne Odbioru,
d) Wyniki Technicznej Obsługi.
4. Zmianę trybu pracy urządzenia termoelektrycznego z chłodzenia na grzanie lub odwrotnie
można dokonać poprzez:
a) wymianę modułu termoelektrycznego,
b) wymianÄ™ regulatora temperatury,
c) zmianę napięcia zasilającego moduł ze stałego na zmienne,
d) zmianę polaryzacji napięcia zasilającego moduł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
5. Bezpośrednie koszty naprawy to koszty:
a) bezpośrednio wpływające do kasy - koszty, które pokrywa zleceniodawca naprawy,
b) materiałów związanych z wykonywaną naprawą,
c) wynagrodzenia pracownika zwiÄ…zanego z wykonywanÄ… naprawÄ…,
d) materiałów i wynagrodzenia pracownika.
6. Dwustanowy regulator temperatury to regulator, który:
a) może pracować w dwóch różnych urządzeniach,
b) może załączać lub wyłączać urządzenie,
c) może regulować dwie temperatury w urządzeniu,
d) może pracować w dwóch trybach pracy urządzenia  chłodzenie lub grzanie.
7. PrzeglÄ…d przeprowadza siÄ™:
a) tylko podczas postoju,
b) tylko podczas normalnej pracy,
c) zarówno podczas postoju jak i normalnej pracy,
d) tylko po zauważonych nieprawidłowościach podczas normalnej pracy.
8. Pomiar rezystancji izolacji wykonuje siÄ™:
a) podczas oględzin,
b) podczas przeglądów,
c) zarówno podczas oględzin i przeglądów,
d) tylko po stwierdzeniu uszkodzenia izolacji.
9. Opis czynności wykonywanych podczas wystąpienia stanów awaryjnych znajduje się w:
a) instrukcji obsługi,
b) szczegółowym opisie działania,
c) opisie technicznym,
d) opisie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
10. Wskazówki dotyczące przyczyn, wyszukiwania i usuwania usterek znajdują się w:
a) instrukcji obsługi,
b) szczegółowym opisie działania,
c) wymaganiach konserwacyjnych,
d) dokumentacji techniczno-ruchowej.
11. Pomiar prądów zasilających i poboru mocy wykonuje się podczas przeprowadzania:
a) uruchamiania,
b) oględzin,
c) przeglądów,
d) zarówno oględzin jak i przeglądów.
12. Treścią metryki technicznej instalacji klimatyzacyjnej jest:
a) opis techniczny instalacji, charakterystyka jej pracy i ocena sprawności,
b) zapis o przestojach w eksploatacji,
c) opis o wykrytych usterkach i przeprowadzonych remontach,
d) zamieszczenie wskazówek dla personelu obsługującego urządzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
13. W instalacji wentylacji ogólnej ewentualne z
ródła pożaru to:
a) zawory w nagrzewnicy wodnej,
b) silnik, wentylatory, nagrzewnice elektryczne znajdujÄ…ce siÄ™ w wydzielonej maszynowni,
c) komory, filtry, tłumiki akustyczne wykonywane z materiałów niepalnych,
d) olej do nawilżania filtrów o temperaturze zapÅ‚onu wyższej od 180°C.
14. Pod pojęciem klimatyzacji rozumiemy:
a) samą wentylację pomieszczeń,
b) oczyszczanie powietrza z niekorzystnych substancji i drobin,
c) tylko osuszanie i nawilżanie powietrza,
d) ogólne kształtowanie mikroklimatu pomieszczeń.
15. Niewystarczające oczyszczenie powietrza doprowadzanego do pomieszczeń może być
spowodowane tym, że:
a) filtry olejowe nie zostały nawilżone olejem,
b) część dysz zraszających uległa zanieczyszczeniu,
c) temperatura tłoczonej wody w komorze zraszania nie odpowiada temperaturze
wymaganej,
d) wirnik wentylatora został z
le wyważony.
16. Warunkiem utrzymania komfortu cieplnego w pomieszczeniach jest:
a) częste ich wietrzenie,
b) włączenie termowentylatora przy wysokich temperaturach zewnętrznych,
c) utrzymanie odpowiedniej wilgotności powietrza,
d) zastosowanie odpowiedniej automatyzacji zainstalowanych urządzeń klimatyzacyjnych,
wentylacyjnych, grzewczych i chłodniczych.
17. W czasie odbioru instalacji wentylacyjnej po naprawach sprawdza siÄ™:
a) zgodność wykonanych prac z wydanym zleceniem oraz jakość wykonanych prac
i prawidłowość działania całej instalacji,
b) prawidłowość pracy tylko naprawianych poszczególnych części instalacji,
c) szczelność połączenia między wentylatorem i instalacją,
d) temperaturÄ™ pracy silnika.
18. AutomatykÄ™ w instalacjach klimatyzacyjnych stosuje siÄ™ do programowania i regulacji:
a) temperatury i wilgotności oraz do sterowania central nawiewnych i wywiewnych,
a także klimakonwektorów, splitów itp.,
b) ilości oleju doprowadzonego do filtrów,
c) ciśnienia sprężonego powietrza służącego do czyszczenia nagrzewnicy,
d) stopnia zanieczyszczenia kanałów wentylacyjnych.
19. PrzeglÄ…d nagrzewnicy polega na sprawdzeniu:
a) napięcia paska klinowego przenoszącego napęd z silnika na wentylator,
b) stopnia doskonałości przylegania żeber do rurek oraz ich stanu,
c) jakości uszczelnienia w miejscach przejścia przewodów przez dach,
d) czy instalacja pracuje bez nadmiernego hałasu i wibracji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
20. Żarówka będzie świeciła, gdy zwarte będą styki łącznika:
KR  silnik sprężarki ze złączką
przyłączeniową ,
C  kondensator rozruchowy
silnika,
RT  regulator temperatury,
H  lampka wewnętrzna,
Oznaczenie kolorów przewodów:
zz  żółtozielony (przewód
ochronny PE),
n  niebieski,
b  biały,
s  szary
Schemat elektryczny sprężarkowej chłodziarki Amica 130
a) A
3,
b) A
1 i A
3,
c) A
2 i A
3,
d) A
2 i A
1.
21. Silnik sprężarki będzie pracował, gdy zwarte będą styki łącznika (rysunek z zadania 20):
a) A
1,
b) A
2,
c) A
2 i A
3,
d) A
2 i A
1.
22. Skutkiem przerwy na zacisku 6 regulatora (rysunek z zadania 20) będzie to, że:
a) żarówka nie będzie świeciła i silnik nie będzie pracował normalnie,
b) żarówka nie będzie świeciła a silnik będzie pracował normalnie,
c) żarówka będzie świeciła i silnik nie będzie pracował normalnie,
d) żarówka będzie świeciła a silnik będzie pracował normalnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko .............................................& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Montaż i wykonywanie napraw urządzeń chłodniczych
i klimatyzacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
a b c d
21
a b c d
22
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
6. LITERATURA
1. Bobiński A., Lorens M.: Eksploatacja urządzeń wentylacyjnych, klimatyzacyjnych
i odpylających w przemyśle lekkim. WNT, Warszawa 1999.
2. Czajewski J.: Regulacja temperatury urządzeń elektrotermicznych. WPM, Warszawa 1991.
3. Denzler H., Horstkotte K.: Poradnik montera urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.
Instalator Polski, Warszawa 1999.
4. Filin S.: Termoelektryczne urządzenia chłodnicze. IPPU MASTA, Gdańsk 2002.
5. Gutkowski K.: Chłodnictwo i klimatyzacja. WNT, Warszawa 2003.
6. Katalog ELFA. ELFA Polska Sp. z o.o., Warszawa 2005.
7. Makowiecki J.: Montaż i eksploatacja urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.
Arkady, Warszawa 1993.
8. Rubik M.: Chłodnictwo. PWNR, Warszawa 1999.
9. Skoczowski S.: Technika regulacji temperatury. RCPAK, Warszawa 2000.
10. Uczciwek T.: Skrypt dla osób dozoru i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.
COSiW SEP, Warszawa 1994.
11. www.alimabis.com.pl
12. www.allegro.pl
13. www.blizzard.agdex.com
14. www.bouwman.pl
15. www.chłodnik.pl
16. www.elektroda.pl
17. www.etaco.neostrada.pl
18. www.gaskom.pl
19. www.hotelarze.pl
20. www.komfort-rk.com.pl
21. www.marioland.hg.pl
22. www.panasonic.com.pl
23. www.parsek.pl
24. www.selfa.pl
25. www.televox.pl
26. www.zanotti-polska.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62