MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Teresa Birecka
Montaż i wykonywanie napraw urządzeń dz
wigowych
724[05].Z4.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Zdzisław Kobierski
mgr Joachim Strzałka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Kapruziak
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 724[05].Z4.03
 Montaż i wykonywanie napraw urządzeń dz
wigowych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu elektromechanik 724[05].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. UrzÄ…dzenia dz
wigowe 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Obwody zasilania, sterowania i sygnalizacji urządzeń dz
wigowych 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Eksploatacja, konserwacja i czynności kontrolne urządzeń dz
wigowych 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.3.3. Ćwiczenia 35
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności z zakresu montażu
i wykonywania napraw urządzeń dz
wigowych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne: wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika; powinieneś przypomnieć sobie wiadomości
zawarte w jednostce modułowej 724[05].Z1.04 i wykorzystać umiejętności nabyte
w jednostce modułowej 724[05].Z2.03 oraz 724[05].Z3.01,
- cele kształcenia: wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej jednostki
modułowej,
- materiał nauczania: zawiera niezbędne definicje, przykładowe rysunki i dane katalogowe
oraz wskazówki praktyczne niezbędne do osiągnięcia celów kształcenia zawartych w tej
jednostce modułowej; materiał nauczania dotyczący tej jednostki modułowej został
podzielony na cztery części (rozdziały) obejmujące grupy zagadnień kształtujących
umiejętności, które można wyodrębnić; każdy rozdział zawiera:
- pytania sprawdzające: zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy opanowałeś
podane treści i jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń; odpowiadając na
postawione pytania sam sprawdzisz swoje przygotowanie,
- ćwiczenia: pomogą Ci ukształtować umiejętności praktycznego wykonania montażu,
drobnych napraw i konserwacji urządzeń dz
wigowych; przy wykonywaniu ćwiczeń
wykorzystaj wiadomości i umiejętności ukształtowane w jednostce 724[05].Z2.03,
- sprawdzian postępów: pozwoli Ci na samodzielną ocenę zdobytych w trakcie
wykonania ćwiczeń praktycznych umiejętności,
- sprawdzian osiągnięć: po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej
nauczyciel sprawdzi Twoje wiadomości i umiejętności za pomocą testu i sprawdzianu
praktycznego; abyś miał możliwość dokonania ewaluacji swoich działań, rozwiąż
przykładowy test wielokrotnego wyboru, umieszczony na końcu tego poradnika,
- wykaz literatury: wymieniona tutaj literatura zawiera pełne treści materiału nauczania;
korzystając z niej pogłębisz wiedzę z zakresu programu tej jednostki modułowej; na
końcu każdego rozdziału w nawiasach kwadratowych podano pozycję z wykazu literatury,
którą wykorzystano przy jego opracowywaniu.
Szczególną uwagę zwróć na zrozumienie działania istotnych elementów urządzeń
dz
wigowych i roli, jaką pełnią w urządzeniu. Pozwoli Ci to ocenić właściwe działanie
urzÄ…dzenia dz
wigowego i zlokalizować ewentualne usterki.
Postaraj się, aby w trakcie realizacji tej jednostki modułowej doskonalić umiejętność
planowania czynności, które musisz wykonać, organizowania stanowiska pracy, korzystania
z norm i katalogów. Zwróć uwagę na zakres obowiązków konserwatora urządzeń
dz
wigowych. Pamiętaj, że od staranności pracy konserwatora zależy bezpieczeństwo ludzi
korzystających z urządzeń dz
wigowych. Poradnik nie zawiera (ze względów redakcyjnych)
danych zawartych w normach, ale wskazuje wielkości, które są określone przez normy.
Wielość rozwiązań konstrukcyjnych dotyczących istniejących dz
wigów, modernizowanych
oraz dz
wigów wytwarzanych współcześnie wykracza poza ramy tego poradnika. Korzystaj
z zasobów Internetu, gdzie firmy prezentują te rozwiązania. Dla ułatwienia w spisie literatury
podano kilka adresów stron internetowych.
Do wykonywania ćwiczeń przystępuj przygotowany i postępuj z rozwagą - zwracaj
uwagę na wirujące części maszyn, bezpieczne posługiwanie się narzędziami. Wykonaj
wszystkie zaproponowane ćwiczenia z należytą starannością.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
724[05].Z4
Montaż i naprawa urządzeń elektrycznych
724[05].Z4.02
724[05].Z4.01
724[05].Z4.03
Montaż
Montaż
Montaż
i wykonywanie
i wykonywanie
i wykonywanie
napraw urządzeń
napraw urządzeń
napraw urządzeń
chłodniczych
grzejnych
dz
wigowych
i klimatyzacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać elementy układu zasilania i sterowania pracą maszyn i urządzeń
elektrycznych na podstawie schematu ideowego i montażowego,
- rozpoznawać rodzaj, parametry i liczbę elementów układu sterowania na podstawie
dokumentacji technicznej,
- sporządzać zestawienie materiałów i podzespołów do wykonania układu sterowania na
podstawie dokumentacji technicznej,
- korzystać z katalogów przy doborze elementów układu sterowania,
- sprawdzać stan techniczny aparatury elektrycznej przeznaczonej do montażu,
- organizować stanowisko pracy do montażu i badań układów sterowania,
- posługiwać się zestawem narzędzi monterskich i elektronarzędziami przy montażu
mechanicznym elementów układu sterowania,
- dobierać przewody elektryczne (typ, przekrój, liczbę przewodów) do wykonania
połączeń,
- wykonywać połączenia elektryczne na podstawie schematu montażowego,
- dokonywać nastaw zabezpieczeń,
- uruchamiać układy sterowania i sprawdzać poprawność ich działania,
- lokalizować uszkodzony element na podstawie oględzin i pomiarów,
- dobierać łączniki i przekaz
niki do określonych warunków pracy,
- usuwać proste usterki w elementach układu sterowania,
- analizować pracę prostych obwodów sterowania i zabezpieczeń na podstawie ich
schematów ideowych,
- korzystać z danych zawartych na tabliczkach znamionowych silników indukcyjnych,
- dokonywać oględzin i konserwacji silników indukcyjnych,
- korzystać z literatury i katalogów,
- korzystać z zasobów Internetu,
- stosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- sklasyfikować dz
wignice,
- rozpoznać dz
wignice na podstawie ich zdjęć, rysunków i modeli,
- sklasyfikować urządzenia dz
wigowe,
- rozpoznać urządzenia dz
wigowe na podstawie ich zdjęć, rysunków i schematów,
- odczytać schematy elektryczne układów z urządzeniami dz
wigowymi,
- scharakteryzować podstawowe parametry urządzeń dz
wigowych na podstawie tabliczki
znamionowej oraz katalogów,
- narysować proste schematy sterowania z zastosowaniem urządzeń dz
wigowych,
- dobrać potrzebne narzędzia i materiały w zależności od prowadzonych prac,
- zorganizować stanowisko pracy,
- sprawdzić stan techniczny elementów i podzespołów przeznaczonych do montażu,
- połączyć obwody zasilania suwnicy, dz
wigu osobowego lub towarowego według
podanych schematów ideowych oraz montażowych,
- połączyć obwody sterowania suwnicy, dz
wigu osobowego lub towarowego według
podanych schematów ideowych oraz montażowych,
- dokonać przeglądów urządzeń dz
wigowych,
- zlokalizować uszkodzenia urządzeń dz
wigowych na podstawie oględzin i pomiarów,
- wykonać montaż i demontaż urządzeń dz
wigowych,
- dokonać konserwacji i napraw urządzeń dz
wigowych,
- skorzystać z poradników, materiałów reklamowych, katalogów części zamiennych oraz
materiałów elektrotechnicznych,
- wykorzystać dostępne oprogramowanie komputerowe przy doborze urządzeń
dz
wigowych i przy prowadzeniu dokumentacji przeglądów,
- zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowiązujące na
stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. UrzÄ…dzenia dz
wigowe
4.1.1. Materiał nauczania
W urządzeniach do transportu bliskiego poziomego i pionowego można wyróżnić:
- dz
wignice,
- dz
wigi.
Ze względu na przeznaczenie dz
wignice można podzielić na:
- suwnice,
- żurawie,
- dz
wigi bramowe,
- inne o specjalnym przeznaczeniu.
Przykłady dz
wignic o różnej budowie przedstawione są na rysunku 1.
Rys. 1. Dz
wignice: a) wciągnik łańcuchowy ręczny, b) suwnica pomostowa ogólnego przeznaczenia
podwieszona, c) żuraw samojezdny, d) układarka akumulatorowa, e) pomost roboczy maszynowy [5]
Na rysunku 2 przedstawiony jest szkic wciÄ…garki elektrycznej, podlegajÄ…cej przepisom
o suwnicach, żurawiach i wciągarkach.
Rys. 2. Szkic wciągarki: 1-wciągnik elektryczny, 2 - lina nośna, 3 - platforma [6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Ze względu na przeznaczenie dz
wigi można podzielić na:
- dz
wigi osobowe,
- dz
wigi towarowe i towarowe małe,
- dz
wigi towarowo-osobowe,
- dz
wigi szpitalne.
W powszechnie stosowanej terminologii pojęcie dz
wigu jest Å‚Ä…czone z urzÄ…dzeniem do
transportu pionowego osób i towarów w kabinach lub na platformach, poruszających się po
prowadnicach w szybach całkowicie lub częściowo zamkniętych.
Dane charakteryzujÄ…ce dz
wig to:
- prędkość jazdy kabiny,
- udz
wig,
- przyspieszenie.
ELEMENTY I PODZESPOA
Y MECHANICZNE WYPOSAŻENIA Dy
WIGU
Na rysunku 3 przedstawiony jest układ dz
wigu szybowego.
Rys. 3. Układ dz
wigu szybowego: 1 - szyb, 2 - kabina, 3 - przeciwwaga, 4 - liny nośne, 5 - wciągarka,6 
prowadnice kabiny, 7- prowadnice przeciwwagi, 8 - drzwi przystankowe, 9 - koło kierujące
(zdawcze), 10 - tarcza cierna [6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wciągarka. Każda z wciągarek, niezależnie od rozwiązań konstrukcyjnych i wielkości,
składa się z następujących podzespołów (rysunek 4):
- silnik napędowy,
- sprzęgło łączące silnik z reduktorem,
- reduktor (przekładnia),
- koło cierne,
- koło zdawcze,
- hamulec (ze zwalniakiem).
Rys. 4. Wciągarka cierna: 1-silnik elektryczny, 2-sprzęgło, 3-hamulec, 4-reduktor, 5- koło cierne, 6-podstawa,
7-łożysko boczne [6]
Silniki dz
wignicowe sÄ… zwykle przystosowane do pracy przerywanej od S3 do S8. Powinny
charakteryzować się: dużym momentem rozruchowym, zwiększoną przeciążalnością
momentem obrotowym, zwiększoną wytrzymałością na przeciążenie prądem, zwiększoną
wytrzymałością mechaniczną. Silniki do dz
wigów w budynkach i szpitalach powinny być
silnikami cichobieżnymi.
Sprzęgło ma za zadanie połączyć silnik z reduktorem. Stosowane są sprzęgła kłowe
z wkładkami elastycznymi. Jedna z tarcz sprzęgła zamontowana jest na wale silnika a druga,
która jest jednocześnie tarczą hamulcową, na wale przekładni.
Reduktor jest niezbędny do uzyskania odpowiedniej prędkości kabiny. Uzyskanie
wymaganej prędkości kabiny wiąże się z odpowiednią prędkością obwodową koła ciernego.
Właściwą redukcję zapewnia przekładnia ślimakowa, gwarantująca duże przełożenie, cichą
pracę i dużą sprawność.
Hamulec (zespół hamulcowy) ma za zadanie zapewnić zatrzymanie się kabiny dokładnie na
przystanku podczas normalnej pracy dz
wigu oraz bezpieczeństwo poprzez zadziałanie
w przypadku zaniku napięcia zasilania w obwodzie siłowym lub zaniku napięcia zasilania
obwodów sterowych.
Hamulec szczękowy posiada tarczę hamulcową, szczęki hamulcowe z okładzinami ciernymi,
które powinny być niepalne, sprężyny do zaciskania szczęk i śruby do regulacji szczęk.
Skuteczność hamowania zależy od siły rozwarcia sprężyn. W zespole hamulcowym znajduje
siÄ™ zwalniak (luzownik) powodujÄ…cy zwolnienie hamulca przy normalnej pracy silnika. Przy
przeglądach należy zwracać uwagę na stan okładzin ciernych, gładkość tarczy hamulcowej,
luzy na sworzniach i dz
wigniach, stan sprężyn.
Chwytacze służą do zatrzymywania jadącej w dół kabiny w przypadku przekroczenia,
z jakiejkolwiek przyczyny, jej nominalnej prędkości o więcej niż 15%. W układach
z napędem ciernym wymagane jest stosowanie mechanizmu uruchamiającego działanie
chwytaczy przy nadmiernej prędkości również podczas jazdy w górę. Powinny także
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
zatrzymać kabinę przy zerwaniu jednej z lin lub nadmiernym wydłużeniu się liny. Chwytacze
montowane są w dolnej części ramy kabiny. Wymagane jest zadziałanie chwytaczy po obu
stronach kabiny z jednakową wartością siły tarcia, aby nie występowało przechylenie kabiny
większe niż 5%. Aby to zjawisko nie wystąpiło, należy kontrolować i regulować luz
pomiędzy chwytaczami a prowadnicami kabiny. Ustawienie końcowe chwytaczy
posiadających możliwość regulacji powinno być plombowane W chwytacze powinna być
wyposażona również przeciwwaga, jeżeli pomieszczenia pod kabiną i przeciwwagą są
dostępne dla ludzi. Chwytacze powinny posiadać tabliczkę znamionową z nazwą wytwórcy
i znakiem badania typu. Ponieważ chwytacze działają w sytuacji awarii w pracy dz
wigu,
każdorazowe zluzowanie chwytaczy po zadziałaniu powinno być przeprowadzone przez
konserwatora.
Ograniczniki prędkości są elementem bezpieczeństwa. W układ ogranicznika prędkości
muszą być wyposażone wszystkie dz
wigi, których kabiny są dostępne dla ludzi. Wyzwalanie
ogranicznika prędkości uruchamiającego chwytacze powinno nastąpić przy prędkości co
najmniej 115% prędkości znamionowej. Norma PN-EN 81-1 uszczegóławia warunki
wyzwalania ogranicznika w zależności od rodzaju stosowanych chwytaczy. Ogranicznik
prędkości powinien spowodować zatrzymanie dz
wigu przez łącznik ogranicznika prędkości,
zanim kabina osiągnie prędkość wyzwalania ogranicznika.
Liny, na których są zawieszane kabiny i przeciwwagi oraz ograniczniki prędkości, są
wykonane ze stali. Lina składa się z rdzenia i splotek. Rdzeń może być wykonany
z materiałów organicznych, tworzyw sztucznych lub drutu. Każda splotka składa się
z kilkudziesięciu drutów stalowych, przy czym druty mogą być o jednakowych, bądz
różnych
średnicach. Liny są oznaczone symbolami literowo-cyfrowymi identyfikującymi średnicę
liny, rodzaj rdzenia, ilość i budowę splotek oraz wytrzymałość. Według normy PN-EN 81-1
średnica liny nie powinna wynosić mniej niż 8 mm.
Ze względu na bezpieczeństwo dz
wig przeznaczony do transportu ludzi powinien być
zawieszony na co najmniej dwóch linach, każda z oddzielnym zawiesiem. Dz
wig powinien
być wyposażony w łącznik zwisu liny, który spowoduje unieruchomienie dz
wigu nawet
w przypadku nadmiernego wydłużenia tylko jednej z kilku lin. W ramach przeglądu
konserwator powinien sprawdzać bardzo starannie stan lin. Lina kwalifikuje się do wymiany
w przypadkach, gdy: nastąpi znaczna jej deformacja, pęknięcia drutów w niewielkiej od
siebie odległości, pęknięcia więcej niż dziesięciu drutów na odcinku 0,5 m. Do wymiany
należy zastosować liny takiej samej konstrukcji i średnicy, jakie były stosowane przez
producenta w nowym dz
wigu.
Zderzaki umieszcza się w podszybiu pod kabiną i przeciwwagą. Ze względu na budowę
wyróżnia się zderzaki sprężynowe i hydrauliczne. Zderzaki stosowane w dz
wigach
o prędkościach powyżej 0,5 m/s o charakterystyce nieliniowej i zderzaki z akumulacją energii
są traktowane (zgodnie z normą) jako element bezpieczeństwa. Na rysunku 5 pokazany jest
zderzak z akumulacją energii (sprężynowy) i zderzak hydrauliczny rozpraszający energię,
który może być stosowany w dz
wigach powyżej prędkości 1 m/s.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 5. Zderzak sprężynowy i hydrauliczny [6]
ELEMENTY I PODZESPOA
Y ELEKTRYCZNE I ELEKTROMECHANICZNE
WYPOSAŻENIA Dy
WIGÓW I SUWNIC
Do napędu urządzeń dz
wigowych wykorzystywane są silniki elektryczne. Wybór rodzaju
silnika zależy od warunków ruchowych stawianych urządzeniu i konieczności zastosowania
odpowiedniego sterowania. Są to najczęściej silniki trójfazowe klatkowe jednobiegowe lub
dwubiegowe i coraz rzadziej stosowane silniki pierścieniowe. Do sterowania silników jest
niezbędna aparatura przystosowana do charakteru pracy dz
wigów, to jest sposobu
uruchamiania oraz do częstego ich załączania i wyłączania. Do aparatury tej należą:
nastawniki, sterowniki, zwalniaki hamulcowe, oporniki, wyłączniki i przełączniki krańcowe,
łączniki manewrowe, chwytniki elektromagnesowe. W skład wyposażenia elektrycznego
wchodzÄ… poza tym aparaty elektryczne, stosowane powszechnie, jak: styczniki, bezpieczniki,
wyłączniki, prostowniki, transformatory. Zasilania urządzeń dz
wigowych dokonuje siÄ™
z rozdzielnic dz
wigowych.
Poniżej omówiono podzespoły istotne dla pracy dz
wigów i suwnic, ich budowę i funkcję.
Na rysunku 6 przedstawione jest wyposażenie elektryczne suwnicy mostowej.
Rys. 6. Wyposażenie elektryczne suwnicy mostowej: 1- silnik mechanizmu podnoszenia, 2 - silnik jazdy wózka,
3 - silnik jazdy mostu, 4 - nastawnik mechanizmu podnoszenia, 5 - sprzęgnięte nastawniki jazdy mostu
i jazdy wózka, 6 - rozdzielnia dz
wigniowa, 7 - rezystory rozruchowo-regulacyjne, 8 - wyłaczniki
krańcowe na wózku, 9 - wyłącznik krańcowy na moście, 10 - wyłacznik krańcowy, wrzecionowy
mechanizmu podnoszenia, 11 - zwalniak, 12 - przewody ślizgowe główne, 13 - przewody ślizgowe na
moście, 14 - pantografowe odbieraki prądu [5]
Nastawniki łączą silnik napędowy z siecią zasilającą oraz urządzeniami pomocniczymi:
rezystorami, łącznikami krańcowymi, innymi urządzeniami pomocniczymi. Nastawniki są
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
stosowane w dz
wignicach (np. suwnicach) do sterowania pracÄ… urzÄ…dzenia przez operatora.
Przez odpowiedni układ krzywek załączają obwód rozruchowy silnika, układ zmiany
kierunku wirowania, regulacji prędkości, hamowania i zatrzymywania silnika. Przy
sterowaniu pośrednim, gdzie przełączanie w obwodach silnika następuje za pomocą
styczników uruchamianych zdalnie nastawnikiem, nastawnik nazywany jest nastawnikiem
sterowniczym lub po prostu sterownikiem.
BudowÄ™ nastawnika krzywkowego przedstawiono na rysunku 7.
Rys. 7. Zasada działania nastawnika krzywkowego: a) szkic nastawnika, b) współpraca przerywnika z krzywką,
1 - wał, 2 - krzywki, 3 - zestyki przerywników, 4 - urządzenie taktujące [1]
Odpowiedni kształt krzywek powoduje otwieranie zestyków przerywników
mechanicznych. Liczba krzywek osadzonych na wale nastawnika wynika z liczby obwodów
sterowanych, które są załączane nastawnikiem (może wynosić od kilku do kilkunastu).
Urządzenie taktujące zamocowane na wale umożliwia ustawienie wału w kilku lub kilkunastu
określonych położeniach. Napędy do nastawników przedstawia rysunek 8.
Rys. 8. Rodzaje napędów nastawników dz
wigowych: a) kołowy, b) korbowy, c) dz
wigniowy boczny,
d) linowy [1]
Co kilka tygodni, zgodnie z zaleceniem producenta, należy sprawdzić stan styków,
przeczyścić styki nastawnika, nasmarować odpowiednim olejem rolki i krzywki,
a odpowiednim smarem dz
wignie i koła zębate. Zamawiając nastawnik należy podać: typ
nastawnika, układ nastawnika, typ napędu, wykonanie.
Na rys. 9 przedstawiony jest schemat sterowania silnikiem pierścieniowym za pomocą
nastawnika krzywkowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 9. Schemat nastawnika dla układu trójfazowego z silnikiem indukcyjnym pierścieniowym: Nk  nastawnik
krzywkowy, OP  trójfazowy rezystor rozruchowy, SI  silnik indukcyjny, ZH  zwalniak
hamulcowy (luzownik), WK1,WK2  wyłączniki krańcowe [1]
Zwalniaki hamulcowe (luzowniki) majÄ… za zadanie zwalnianie hamulca w chwili
załączania silnika oraz utrzymanie rozwarcia hamulca w stanie rozwartym podczas rozruchu
i pracy ustalonej silnika. W zależności od z
ródła siły działającej na układ mechaniczny
hamulca zwalniaki wykonuje siÄ™ jako:
- elektromagnetyczne (budowane na prąd trójfazowy, jednofazowy i stały),
- elektrohydrauliczne,
- silnikowe.
Rysunek 10 ilustruje budowÄ™ zwalniaka elektromagnetycznego.
Rys. 10. Zwalniak elektromagnetyczny na prąd trójfazowy 1  jarzmo, 2  obudowa, 3  cewki, 4  zwora,
5  drążek, 6  tłumik powietrzny, 7  śruba , 8  tłok [1]
Do poprawnej pracy zwalniaka wymagane jest, aby napięcie zasilania cewek mieściło się
w granicach (0,9 ÷1,05)UN , a także wÅ‚aÅ›ciwe wyregulowanie tÅ‚umików, co wpÅ‚ywa na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
skrócenie czasu pracy zwory, nie przekraczanie wartości dopuszczalnych względnego czasu
łączeń. Należy w terminach określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej dz
wigu
dokonywać czyszczenia zwalniaka, sprawdzenia stanu przewodów, cewki, tłumika oraz
prowadnic i połączeń śrubowych.
Przeglądy zwalniaków hydraulicznych są przeprowadzane rzadziej, zwykle jeden raz
w roku. Należy wówczas sprawdzić stan uzwojeń i łożysk silnika, osadzenie wirnika i pompy
oraz stan tłoka i cylindra. Należy także wymienić olej, stosując rodzaj wskazany przez
producenta.
A
ączniki krańcowe stosowane są do bezpośredniego lub pośredniego wyłączania napędu
w suwnicach, żurawiach, dz
wigach. Wyłączenie następuje przed dojściem urządzenia do
położenia skrajnego. A
ączniki krańcowe są umieszczone w obwodzie głównym lub obwodzie
sterowania. A
ączniki krańcowe prądu głównego są stosowane do silników o mocy do 50 kW
przy rzadkich rozruchach. A
ączniki krańcowe prądu sterowniczego stosowane są
w urządzeniach o częstym działaniu, bez względu na moc urządzenia. Współpracują
z elementami obwodu sterowania: załączają cewki styczników, wyłączników.
Ze względu na sposób napędu można wyróżnić łączniki dz
wigniowe i wrzecionowe. Na
rysunku 11 przedstawiono zasadę działania łącznika dz
wigniowego.
Rys. 11. Zasada działania łącznika krańcowego z mechanizmem migowym: a) stan przed zadziałaniem,
b) stan po zadziałaniu, gdzie: 1  listwa, 2  rolka, 3  dz
wignia, 4  trzpień,
5  sprężyna,6  styki ruchome, 7  listwa sprężysta [1]
Na rysunku 12 przedstawiono zasadę działania łącznika wrzecionowego. A
Ä…czniki
wrzecionowe są wypełnione olejem transformatorowym, ułatwiającym gaszenie łuku
elektrycznego. Mają zastosowanie w obwodach prądu głównego.
Rys. 12. Zasada działania łącznika krańcowego wrzecionowego: 1  śruba, 2  jarzmo, 3  korytko, 4  nakrętka
oporowa, 5  urzÄ…dzenie dz
wigniowe, 6  wał, 7  segmenty, 8  młotek stykowy [1]
A
ączniki poddawane są przeglądom i konserwacji co kilka tygodni (według zaleceń
producenta urzÄ…dzenia dz
wigowego). Należy sprawdzać stan styków, sprężyn, role
przewodów, napędów mechanicznych oraz poziom oleju w łącznikach olejowych. Częste
uszkodzenia to: pęknięcie sprężyn, obluzowanie dz
wigni, spadnięcie rolki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
W dz
wigach osobowych, osobowych z przeznaczeniem dla szpitali i osobowo-
towarowych system sterowania jazdą kabiny jest bardziej rozbudowany niż, np. w dz
wigach
towarowych. Wyróżnia się kilka rodzajów łączników stosowanych w dz
wigach:
- Wyłączniki krańcowe. Zadaniem wyłączników krańcowych jest wyłączenie napędu
silnika w sytuacji, gdy kabina nie zatrzyma się z powodu awarii w strefie prawidłowego
zatrzymania i znajdzie się w górnej lub dolnej strefie krańcowej. Wyłączniki krańcowe są
włączane w obwód główny i/lub w obwód sterowniczy. Po zadziałaniu łączników
krańcowych powrót dz
wigu do eksploatacji nie powinien nastąpić samoczynnie.
Rys. 13. Wyłącznik krańcowy [6]
- Wyłączniki końcowe powinny być zamontowane jak najbliżej poziomu przystanków
końcowych.
- Przełączniki piętrowe są stosowane w dz
wigach osobowych i osobowo-towarowych.
Przy dz
wigach jednobiegowych ich rolÄ… jest zatrzymanie kabiny na przystanku.
W przypadku stosowania dwóch prędkości jazdy zadaniem przełącznika piętrowego jest
wyłączenie dużej prędkości przy dojechaniu do przystanku docelowego i włączenie małej
prędkości i przygotowanie dz
wigu do zatrzymania. W przypadku stosowania jednej
prędkości pełnią rolę wyłączników zatrzymania. Przełączniki piętrowe są włączane
w obwód sterowniczy.
Rys. 14. Przełącznik piętrowy [6]
- Wyłączniki zatrzymania są umieszczone na kabinie. Są stosowane w dz
wigach
z dwiema prędkościami jazdy. Współpracują z przełącznikami piętrowymi. Ich zadaniem
jest zatrzymanie kabiny na przystanku. Gdy kabina dojeżdża do przystanku, przełącznik
piętrowy podaje sygnał wyłączający dużą prędkość i załączający małą prędkość (prędkość
dojazdowÄ…).
Rys. 15. Wyłącznik zatrzymania [6]
Chwytniki elektromagnetyczne służą do podnoszenia i przeładunku materiałów
zawierających żelazo. Mają zastosowanie w hutach i składowiskach złomu. Zasadniczym
elementem budowy jest elektromagnes z obwodem magnetycznym wzbudzonym prÄ…dem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
stałym. Instalacja elektryczna musi więc być wyposażona w przetwornicę lub prostownik.
Szkic takiego chwytnika przedstawiony jest na rysunku 16.
Rys. 16. Chwytnik elektromagnetyczny: 1  korpus, 2  uzwojenie (cewka),
3  izolacja (płyta niemagnetyczna) [1]
Sterowanie chwytnikiem elektromagnetycznym odbywa siÄ™ za pomocÄ… nastawnika
i rezystorów rozruchowych, zasilanych prądem doprowadzonym z sieci przewodem
oponowym. Ze względów bezpieczeństwa dz
wignica wyposażona w chwytnik
elektromagnetyczny musi mieć niezależny łącznik sieci zasilającej i łącznik zasilania
dz
wignicy, zabezpieczone przed niekontrolowanym załączeniem lub wyłączeniem.
W dz
wignicach przeznaczonych do transportu materiałów niezawierających żelaza
stosuje się inne chwytniki, na przykład próżniowe, wyposażone w pompę próżniową.
Wytwarzane w cylindrach podciśnienie oddziałuje na komory ssawek. Podnoszenie ładunków
(np. płyt kamiennych o jednolitej i gładkiej powierzchni) polega na przyssaniu się ssawek do
powierzchni przenoszonego Å‚adunku.
W dz
wignicach przedstawionych na rysunkach 1a, 1b, 1c Å‚adunek jest podnoszony za
pomocą odpowiednich chwytaków.
Rezystory są przeznaczone do współpracy z nastawnikami oraz stycznikami w układach
dz
wignicowych. Są dobierane przez producenta na podstawie zamówienia, w którym należy
podać: rodzaj osłony rezystora, moc, napięcie znamionowe i względny czas włączenia silnika,
napięcie, prąd i ilość faz wirnika, typ i układ współpracującego nastawnika, rodzaj urządzenia
napędzanego przez silnik.
Omówione podzespoły nie wyczerpują całkowicie wszystkich elementów stosowanych
w wyposażeniu urządzeń dz
wigowych. W zależności od sposobu sterowania i rodzaju
urzÄ…dzenia dz
wigowego, jego przeznaczenia istnieje cały szereg elementów dodatkowych
potrzebnych do zrealizowania założonych konstrukcyjnie funkcji. Katalogi wydawane przez
producentów elementów i podzespołów zawierają, oprócz danych znamionowych,
szczegółowe informacje ułatwiające dobór właściwego aparatu do konkretnego urządzenia.
Podane są również wymiary zewnętrzne oraz sposób mocowania aparatu, co pozwala
zaplanować sposób montażu. [1, 2, 5, 6]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie przeznaczenie majÄ… dz
wignice? Jakie typy dz
wignic są stosowane w przemyśle,
budownictwie?
2. Jakie zastosowania majÄ… suwnice?
3. Jak można sklasyfikować dz
wigi ze względu na przeznaczenie?
4. Jakie wielkości charakteryzują dz
wig?
5. Z jakich podzespołów składa się wciągarka?
6. Czym powinny charakteryzować się silniki napędowe dz
wigów?
7. Jaką rolę pełni reduktor?
8. Jakie jest zadanie hamulca? Na co należy zwrócić uwagę przy montażu hamulca?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
9. Jakie rodzaje hamulców należy stosować w dz
wigach przeznaczonych do przewozu
osobowych i szpitalnych?
10. Które dz
wigi muszą być wyposażone w ograniczniki prędkości?
11. Jakie jest zadanie chwytaczy?
12. Jak zbudowane są liny do podwieszania kabin, ograniczników prędkości i przeciwwag?
13. Jakie aparaty elektryczne i podzespoły występują w obwodach suwnic, dz
wigów?
14. Jaką rolę spełniają nastawniki, sterowniki?
15. Jakie funkcje realizuje nastawnik?
16. Jaką rolę spełniają wyłączniki krańcowe?
17. Jaką rolę spełniają zwalniaki (luzowniki)?
18. Jaką rolę spełniają chwytniki elektromagnetyczne? Gdzie się je stosuje?
19. Czy chwytniki mogą być zasilane przez ten sam łącznik co silnik napędowy?
20. Na co należy zwrócić uwagę przy montażu i eksploatacji zespołów hamulcowych?
21. Na co należy zwrócić uwagę przy montażu i eksploatacji łączników?
22. Które z elementów i podzespołów dz
wigów są elementami bezpieczeństwa?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj dz
wignice przedstawione na foliogramach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać i nazwać dz
wignice przedstawione na foliogramach,
2) określić sposób przenoszenia ładunku,
3) nazwać element przenoszący ładunek,
4) wskazać zastosowanie dz
wignicy,
5) zapisać nazwę i przeznaczenie dz
wignicy,
6) ocenić sposób wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy z różnymi typami dz
wignic,
- rzutnik,
- katalogi,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Na rysunku suwnicy wskaż następujące podzespoły: wciągarkę, nastawnik, zwalniak
i opisz ich działanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podać ilość silników i funkcje przez nie realizowane,
2) umiejscowić nastawnik i opisać jego działanie,
3) umiejscowić zwalniak i opisać jego działanie,
4) umiejscowić chwytnik i opisać jego działanie,
5) wymienić i wskazać elementy bezpieczeństwa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
6) ocenić niebezpieczeństwa związane z pracą chwytnika i wskazać sposoby ich uniknięcia,
7) ocenić wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rysunki suwnic,
- fotografie, rysunki, szkice zwalniaków, nastawników, wciągarek,
- literatura, poz. 1, 2, 5 i 6,
- katalogi,
- dokumentacja techniczno-ruchowa suwnicy,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Zinterpretuj dane znamionowe silnika dz
wigowego zawarte na jego tabliczce
znamionowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z tabliczką znamionową silnika, odczytać dane znamionowe,
2) zinterpretować i poprawnie zapisać dane,
3) ustalić producenta silnika,
4) odszukać silnik w katalogu i na podstawie katalogu określić pozostałe parametry silnika,
5) wskazać i zinterpretować parametry charakterystyczne dla silnika dz
wigowego,
6) sformułować wnioski dotyczące wymagań stawianych silnikom dz
wigowym,
7) ocenić jakość wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabliczka znamionowa silnika dz
wigowego (lub silnik),
- katalogi,
- normy,
- literatura, poz. 4, 5, 6,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 4
Zinterpretuj dane znamionowe nastawnika zawarte na jego tabliczce znamionowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z tabliczką znamionową nastawnika, odczytać dane znamionowe,
2) zinterpretować i poprawnie zapisać dane,
3) ustalić producenta nastawnika,
4) odszukać nastawnik w katalogu i na podstawie katalogu określić pozostałe jego
parametry,
5) napisać zamówienie do producenta na nowy nastawnik,
6) ocenić jakość wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabliczka znamionowa nastawnika,
- katalogi,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- normy,
- literatura, poz. 4, 5, 6,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 5
Przeprowadz
demontaż, konserwację i montaż wyłącznika krańcowego wrzecionowego
i oceń jego przydatność do dalszej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać oględzin wyłącznika,
2) ustalić i zapisać jego dane techniczne: napięcie znamionowe, prąd znamionowy, liczbę
zestyków, dopuszczalną częstość łączeń, trwałość mechaniczną, kąt obrotu wrzeciona
po zadziałaniu wyłącznika,
3) zaplanować czynności niezbędne do wykonania zadania,
4) zaplanować narzędzia niezbędne do wykonania demontażu i montażu,
5) zaplanować materiały niezbędne do konserwacji wyłącznika,
6) zorganizować stanowisko pracy (zgromadzić narzędzia, materiały),
7) wykonać zaplanowane czynności,
8) ocenić poprawność działania wyłącznika, stopień zużycia styków, stan izolacji
przewodów,
9) sformułować uwagi,
10) zamówić na wymianę zestyk i gniazdo wtykowe,
11) ocenić jakość wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wyłącznik krańcowy,
- narzędzia wskazane przez ucznia,
- materiały wskazane przez ucznia,
- dokumentacja techniczno-ruchowa urzÄ…dzenia,
- katalogi aparatury dz
wignicowej,
- literatura, poz. 5, 6,
- normy.
Ćwiczenie 6
Na podstawie pomiarów określ parametry zwalniaka elektromagnetycznego trójfazowego
i wykreśl jego charakterystyki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić na podstawie oględzin schemat zwalniaka i odnotować dane znamionowe
zwalniaka,
2) połączyć układ pomiarowy, włączając odpowiednio do wykonywanych pomiarów
mierniki (pomiaru prądu, po stwierdzeniu symetrii zwalniaka, można dokonywać w
jednej fazie),
3) przygotować tabele do zapisywania pomiarów,
4) zmierzyć wartość prądu włączania i prądu trzymania (przy zworze odsuniętej
i przylegającej) przy napięciu znamionowym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5) określić stosunek prądu włączania do prądu trzymania na podstawie trzykrotnych
pomiarów prądów,
6) wyznaczyć charakterystykę udz
wigu Q = f (U ) dla siedmiu różnych wartości napięć (do
1,1 UN ,
7) wyznaczyć charakterystykę Q = f (h) , gdzie h - długość skoku regulowana przez
stosowanie podkładek odpowiedniej grubości (skok regulować od hN do 0,6hN ),
8) wyznaczyć i wykreślić charakterystyki czasu wciągania zwory:
- tW = f (h) , przy U = UN oraz Q = QN ,
- tW = f (U ) , przy Q = QN oraz h = hN ,
- tW = f (Q) , przy h = hN oraz U = UN ,
9) sformułować wnioski dotyczące pracy zwalniaka,
10) ocenić wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zwalniak elektromagnetyczny trójfazowy,
- schemat układu pomiarowego,
Rysunek do ćwiczenia [3]
- wyłącznik krańcowy,
- przyciski sterownicze zwierny i rozwierny,
- obciążniki,
- podkładki o różnych grubościach,
- amperomierz elektromagnetyczny,
- woltomierz elektromagnetyczny,
- przełącznik woltomierzowy,
- sekundomierz elektryczny,
- autotransformator trójfazowy,
- normy, katalogi,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować dz
wignice? Ä„% Ä„%
2) rozpoznać dz
wignice na podstawie ich zdjęć, rysunków, modeli? Ą% Ą%
3) rozróżnić łączniki na podstawie ich cech zewnętrznych, zdjęć i danych
znamionowych? Ä„% Ä„%
4) sklasyfikować urządzenia dz
wigowe ze względu na ich rolę w dz
wigu? Ä„% Ä„%
5) rozpoznać urządzenia dz
wigowe na podstawie ich zdjęć, rysunków,
schematów? Ą% Ą%
6) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ochrony ppoż.? Ą% Ą%
7) dobrać narzędzia i materiały do montażu, regulacji i konserwacji
urzÄ…dzenia? Ä„% Ä„%
8) wykonać montaż i demontaż urządzenia dz
wigowego zgodnie
z dokumentacjÄ…? Ä„% Ä„%
9) sprawdzić działanie urządzenia? Ą% Ą%
10) przeprowadzić regulację i konserwację łączników, elementów
mechanicznych? Ä„% Ä„%
11) ocenić stopień zużycia elementu dz
wigu? Ä„% Ä„%
12) skorzystać z katalogu producenta? Ą% Ą%
13) sporządzić zamówienie części zamiennych? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Obwody zasilania, sterowania i sygnalizacji urządzeń
dz
wigowych
4.2.1. Materiał nauczania
Rozdzielnice dz
wigowe są rozdzielnicami niskiego napięcia. Przeznaczone są do
zasilania układów napędowych i sterowania nimi, stąd używa się w odniesieniu do nich
nazwy sterownice. W rozdzielnicy następuje rozdział energii elektrycznej na obwody
zasilające poszczególne silniki napędowe. W rozdzielnicy umieszczone są zabezpieczenia,
których zadaniem jest zabezpieczenie silników przed:
- skutkami zwarć,
- skutkami przeciążeń (zarówno silników jak i przewodów),
- samorozruchem po zaniku lub obniżeniu się napięcia (przekaz
niki podnapięciowe).
Rozdzielnice mogą być wykonywane dla potrzeb konkretnego urządzenia dz
wigowego
lub dobrane spośród aktualnie produkowanych, opisanych w katalogach. Przy doborze
rozdzielnicy, należy brać pod uwagę ilość obwodów zasilanych. W literaturze [1, 5 i 6]
podane są rozwiązania konstrukcyjne różnych typów rozdzielnic. Na rysunku 18 podany jest
przykład rozdzielnicy dz
wigowej serii RD. Jest ona przeznaczona do zasilania dz
wigów,
suwnic i żurawi sterowanych z kabiny (wyłącznik APU ma napęd ręczny).
Rys. 17. Schemat rozdzielnicy dz
wigowej RD: PWM  przycisk wyłączający mechaniczny, NZ  napęd
elektromagnesowy, NR  napęd ręczny, Stp  stycznik pomocniczy, PZ  przycisk odłączający [1]
Zabezpieczenie zwarciowe w rozdzielnicy RD stanowi wyłącznik zwarciowy APU.
W typowym wykonaniu wyłącznik APU ma napęd ręczny i jest wyposażony w wyzwalacze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
elektromagnetyczne (zwarciowe) WE, wyzwalacz napięciowo-zanikowy WZ, łącznik
pomocniczy A
w z dwoma zestykami zwiernymi i dwoma rozwiernymi. Jeżeli w obwodzie
zasilanych silników popłynie prąd większy od nastawionej wartości na wyzwalaczu WRT
(termobimetalowym) lub WRE (elektromagnetycznym), to wspólny wał tych wyzwalaczy
otworzy Å‚Ä…cznik A
w, co spowoduje przerwę w obwodzie wyzwalacza WZ i rozwarcie styków
głównych APU, a więc wyłączenie rozdzielnicy. Ponowne załączenie jest możliwe po
zazbrojeniu wyzwalaczy dz
wignią D. Sterowanie zasilanych z rozdzielnicy silników odbywa
się za pomocą nastawników. W przypadku, gdyby którykolwiek z nastawników nie znajdował
się w położeniu zerowym, ponowne załączenie wyłącznika jest niemożliwe.
Kabina dz
wigu jest połączona z rozdzielnicą w maszynowni za pomocą przewodu
oponowego o zwiększonej wytrzymałości mechanicznej na rozciąganie. Obwody sygnalizacji
i oświetlenia, ze względów bezpieczeństwa, powinny być zasilane z oddzielnej linii
zasilajÄ…cej.
Obwody elektryczne zostaną omówione dla dz
wigów osobowych. W schematach można
wyodrębnić:
- obwody główne (siłowe),
- obwody sterowania,
- obwody sygnalizacji,
- obwody oświetlenia.
Do napędu dz
wigów elektrycznych stosowane są najczęściej silniki trójfazowe
asynchroniczne klatkowe jednobiegowe i dwubiegowe. Silniki pierścieniowe są jeszcze
eksploatowane w dz
wigach szpitalnych do transportu chorych, gdzie wymagany jest płynny
rozruch i hamowanie.
Struktura obwodów sterowania napędem dz
wigów elektrycznych zależy od rodzaju
silnika i wiąże się z rodzajem napędu.
W obwodach sterowania dz
wigów i suwnic wykorzystuje się poznane wcześniej
i przedstawione w jednostce modułowej Z2.03 układy sterowania:
- sterowanie silnikiem z wielu miejsc,
- regulacja prędkości za pomocą zmiany liczby par biegunów (silniki dwubiegowe),
- układ do zmiany kierunku wirowania (układ nawrotny),
- rozruch silnika pierścieniowego.
Złożoność schematów zależy od przeznaczenia dz
wigu, ilości funkcji, które układ musi
spełniać, natomiast aparaty stosowane w układach sterowania dz
wigów muszą spełniać
wymagania stawiane urzÄ…dzeniom dz
wigowym i być odpowiednio kontrolowane ze względu
na wymogi bezpieczeństwa.
Przy dz
wigach jednobiegowych prędkość jazdy kabiny ograniczona jest (ze względu na
komfort pasażerów) do 0,5 m/s, przy dz
wigach dwubiegowych może być stosowana prędkość
do 1 m/s. Prędkość niższa jest prędkością dojazdową do przystanku. Powyżej prędkości 1 m/s
ze względu na komfort jazdy stosuje się płynną regulację prędkości, obecnie za pomocą
falowników. W literaturze [2] podana jest dokumentacja techniczno-ruchowa nowoczesnej
tablicy sterowej (schematy, szczegółowy opis działania sterownika mikroprocesorowego,
obsługa błędów) dla dz
wigu osobowego.
Sterowanie dz
wigów ze względu na miejsce inicjowania sterowania może odbywać się na
wiele sposobów. Można wyróżnić między innymi sterowanie:
- zewnętrzne (dz
wigi towarowe i towarowe małe); wezwanie i odesłanie kabiny odbywa
się z przystanków,
- wewnętrzne (dz
wigi towarowe); w tym typie sterowania pasażer dysponuje kabiną,
- przestawne (stosowane w dz
wigach osobowych); umożliwia wezwanie kabiny
z dowolnego przystanku i podanie polecenia z kabiny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- zbiorcze (stosowane jest sterowanie zbiorcze: w kierunku dół, w kierunku góra,
w kierunku góra i dół),
- grupowe (stosowane dla grupy dz
wigów, w których wyróżnia się dz
wigi rezerwowe
i dyspozycyjne),
- grupowo - rozdzielcze (stosowane w budynkach, w których w pewnych godzinach jest do
przewiezienia duża liczba osób).
Na rysunku 18 przedstawione jest jeden z przykładów schematów obwodu głównego
i sterowania dla dz
wigu osobowego.
Rys. 18. Schemat strukturalny obwodu głównego i obwodu sterowania dz
wigu osobowego [1]
Opis elementów obwodu głównego:
WG  wyłącznik główny, umieszczony przy wejściu do maszynowni, odłącza wszystkie
obwody dz
wigu,
WS  wyłącznik samoczynny z wyzwalaczami elektromagnetycznymi lub termicznymi,
B  bezpieczniki,
SG, SD  styczniki kierunkowe załączające silnik do jazdy w górę i w dół,
M  silnik napędowy klatkowy, cichobieżny.
Opis elementów obwodu sterowania:
1WK, 2WK  łączniki krańcowe prądu sterowniczego,
1PK÷4PK  przyciski sterujÄ…ce umieszczone w kabinie,
PO  przycisk służący do natychmiastowego zatrzymania kabiny, umieszczony w kabinie,
KD  zestyk ogranicznika prędkości,
KDS  zestyk drzwi szybowych, ruch kabiny jest możliwy przy zamkniętych wszystkich
drzwiach,
KDK  zestyk drzwi kabiny,
WP  wyłącznik podłogowy,
KZ  zestyk zwisu liny, reagujący na zluzowanie lin nośnych kabiny.
Na rysunku 19 przedstawiony jest schemat obwodu sygnalizacji i oświetlenia.
Opis elementów obwodu sygnalizacji i oświetlenia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
PkS  przekaz
nik służący do zapalenia lampy w kabinie,
LS  lampa sygnalizacyjna, sygnalizująca, że kabina jest zamknięta, umieszczona w kabinie
przy drzwiach,
LK  lampa oświetlenia kabiny,
G  gniazdo wtyczkowe,
D  dzwonek alarmowy umieszczony na zewnÄ…trz kabiny, np. u portiera,
PA  przycisk alarmu, umieszczony w kabinie.
Rys.19. Schemat strukturalny obwodów sygnalizacji i oświetlenia dz
wigu osobowego [1]
Elementy układu sterowania umieszcza się w kasetach sterowych, które są montowane
w maszynowniach. Wyposażenie kasety sterowej (ilość i rodzaj elementów) zależy od
struktury obwodu sterowania. Na rysunku 20 przedstawiony jest przykład kasety sterowej.
Rys. 20. Widok kasety sterowej z układem mikroprocesorowym dz
wigów produkowanych przez Dz
wig  Serwis
A
ódz
[strona www. firmy Dz
wig  Serwis A
ódz
]
Na rys. 21 przedstawiono fotografie typowych kaset wezwań montowanych na
przystankach dz
wigu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
a) b)
Rys. 21. Widok kaset wezwań: a) przy sterowaniu przestawnym, b) przy sterowaniu grupowym [7]
Na rys. 22 przedstawiono fotografie typowych kaset kabinowych montowanych
w dz
wigach osobowych.
Rys. 22. Widok kaset kabinowych: a) przy sterowaniu przestawnym, b) przy sterowaniu grupowym [7]
Do każdego dz
wigu dopuszczonego do eksploatacji, posiadajÄ…cego numer
identyfikacyjny i zarejestrowanego przez organ nadzoru dołączona jest dokumentacja
techniczno-ruchowa, zawierająca między innymi schematy dla tej jednostki konstrukcyjnej,
rysunki montażowe, wykaz aparatów, sposób konserwacji i regulacji, testowania obwodów
sygnalizacji dla konkretnego egzemplarza dz
wigu.
Umiejętność korzystania z dokumentacji dołączonej do dz
wigu jest niezbędna dla
właściwej pracy osób odpowiedzialnych za sprawne i bezpieczne działanie urządzenia oraz
wykonywanie napraw. [1, 2 4, 7]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie obwody można wyróżnić w schematach elektrycznych dz
wigów, suwnic?
2. Jakie zabezpieczenia są stosowane w obwodach głównych dz
wigów?
3. Jakie funkcje sÄ… realizowane przez obwody sterowania?
4. Jakie elementy (podzespoły) zawierają obwody główne?
5. Jakie elementy sÄ… umieszczone w obwodach sterowania?
6. Z jakich względów obwody sygnalizacji i oświetlenia powinny być zasilane z innego
z
ródła?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
7. Jakiego rodzaju blokady elektryczne można wyróżnić w obwodach dz
wigów? Po co się
je stosuje?
8. Czym należy się kierować przy doborze aparatów do układu sterowania urządzeń
dz
wigowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj schemat sterowania małego dz
wigu towarowego obsługującego piwnicę, parter
i pierwsze piętro. Dz
wig jest załączany 10 razy w ciągu godziny. Wymagana jest prędkość
dz
wigu 0,4 m/s. Dz
wig ma być napędzany silnikiem trójfazowym klatkowym o mocy
P = 3 kW , napięciu znamionowym U = 400 V, 50 Hz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z tekstem przewodnim otrzymanym od nauczyciela,
2) wykonać polecenia zawarte w tekście przewodnim,
3) ocenić jakość wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy z układami sterowania pracą silnika,
- literatura, poz. 1, 2,
- poradnik ucznia dla jednostki modułowej Z2.03,
- przybory do rysowania lub komputer z programem do rysowania schematów,
- katalogi, normy,
- przybory do rysowania lub komputer z programem do rysowania schematów.
Ćwiczenie 2
Wykonaj modyfikację układu sterowania dz
wigiem z ćwiczenia 1 tak, aby dz
wig mógł
obsługiwać pięć kondygnacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z istniejącym schematem układu,
2) ustalić, które funkcje muszą być zwielokrotnione,
3) ustalić liczbę i rodzaj elementów potrzebnych do modyfikacji układu sterowania
spełniającego postawione wymagania,
4) narysować zmodyfikowany układ sterowania,
5) ocenić, czy obwód główny silnika wymaga modyfikacji,
6) sformułować wnioski,
7) ocenić jakość wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schemat układu sterowania wykonany w ćwiczeniu 1,
- literatura, poz. 1, 2, 5,
- poradnik ucznia dla jednostki modułowej Z2.03,
- przybory do rysowania lub komputer z programem do rysowania schematów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 3
Wykonaj i uruchom układ zasilania dz
wigu według schematu wskazanego przez
nauczyciela, zgodnie z otrzymaną dokumentacją i zaleceniami dotyczącymi montażu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją układu otrzymaną od nauczyciela,
2) zapoznać się z danymi znamionowymi sieci zasilającej i silnika napędowego,
3) zaplanować tok postępowania i zapisać go,
4) ustalić ilość i rodzaj aparatów (podzespołów) potrzebnych do wykonania układu
i sporządzić ich wykaz,
5) sporządzić wykaz potrzebnych narzędzi, materiałów, mierników,
6) przedstawić nauczycielowi zestawienia potrzebnych materiałów, urządzeń i narzędzi,
7) pobrać wszystkie potrzebne materiały i podzespoły,
8) przygotować stanowisko do montażu,
9) wykonać starannie montaż mechaniczny elementów na płycie montażowej lub w szafie
sterowniczej,
10) wykonać połączenia elektryczne według otrzymanego schematu,
11) sprawdzić mocowania przewodów, stabilność elementów, połączenia i dokonać
ewentualnych poprawek,
12) dobrać nastawy zabezpieczeń,
13) zgłosić wykonanie układu nauczycielowi,
14) podłączyć zasilanie zachowując środki bezpieczeństwa,
15) uruchomić układ i sprawdzić poprawność jego działania, zwracając szczególną uwagę na
działanie elementów bezpieczeństwa,
16) w przypadku nie działania układu zlokalizować usterkę i usunąć ją (w miarę możliwości),
17) zaprezentować pracę układu nauczycielowi, uzasadnić sposób wykonania układu,
18) uprzątnąć stanowisko,
19) uzasadnić dobór aparatów i sposób wykonania układu,
20) ocenić jakość wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sieć zasilająca 3-fazowa, pięcioprzewodowa z zabezpieczeniem różnicowoprądowym,
- dokumentacja dz
wigu ze schematem układu zasilania,
- silnik trójfazowy,
- podzespoły wskazane przez ucznia,
- materiały do montażu mechanicznego i elektrycznego wskazane przez ucznia,
- narzędzia i mierniki wskazane przez ucznia,
- przewody o różnym przekroju i kolorze,
- zestaw narzędzi do montażu, wskazanych przez ucznia,
- normy, katalogi.
Ćwiczenie 4
Wykonaj i uruchom układ sterowania dz
wigu według schematu wskazanego przez
nauczyciela, zgodnie z otrzymaną dokumentacją i zaleceniami dotyczącymi montażu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją układu otrzymaną od nauczyciela,
2) zapoznać się z danymi znamionowymi sieci zasilającej i silnika napędowego,
3) zaplanować tok postępowania i zapisać go,
4) ustalić ilość i rodzaj aparatów (podzespołów) potrzebnych do wykonania układu
i sporządzić ich wykaz,
5) sporządzić wykaz potrzebnych narzędzi, materiałów, mierników,
6) przedstawić nauczycielowi zestawienia potrzebnych materiałów, urządzeń i narzędzi,
7) pobrać wszystkie potrzebne materiały i podzespoły,
8) przygotować stanowisko do montażu,
9) wykonać starannie montaż mechaniczny elementów na płycie montażowej lub w szafie
sterowniczej,
10) wykonać połączenia elektryczne według otrzymanego schematu,
11) sprawdzić mocowania przewodów, stabilność elementów, połączenia i dokonać
ewentualnych poprawek,
12) zgłosić wykonanie układu nauczycielowi,
13) podłączyć zasilanie zachowując środki bezpieczeństwa,
14) uruchomić układ i sprawdzić poprawność jego działania, zwracając szczególną uwagę na
działanie blokad,
15) w przypadku nie działania układu zlokalizować usterkę i usunąć ją (w miarę możliwości),
16) zaprezentować pracę układu nauczycielowi, uzasadnić sposób wykonania układu,
17) uprzątnąć stanowisko,
18) ocenić jakość wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sieć zasilająca 3-fazowa, pięcioprzewodowa z zabezpieczeniem różnicowoprądowym,
- dokumentacja dz
wigu ze schematem układu sterowania,
- silnik trójfazowy,
- podzespoły wskazane przez ucznia,
- materiały do montażu mechanicznego i elektrycznego wskazane przez ucznia,
- narzędzia i mierniki wskazane przez ucznia ,
- przewody o różnym przekroju i kolorze,
- zestaw narzędzi do montażu, wskazanych przez ucznia,
- normy, katalogi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) odczytać i zinterpretować schematy ideowe i montażowe układów zasilania Ą%
i sterowania dz
wigów, suwnic? Ą%
2) określić rolę aparatu w układzie sterowania? Ą% Ą%
3) dobrać podzespoły do wykonania układu sterowania na podstawie Ą%
dokumentacji? Ä„%
4) zorganizować stanowisko umożliwiające bezpieczne wykonywanie
montażu? Ą% Ą%
5) zaplanować czynności niezbędne do wykonania układu sterowania dz
wigu,
suwnicy? Ä„% Ä„%
6) sprawdzić stan elementów i przewodów? Ą% Ą%
7) wykonać poprawnie montaż mechaniczny elementów i podzespołów
układu sterowania? Ą% Ą%
8) wykonać połączenia elektryczne układu sterowania dz
wigów, suwnic? Ą% Ą%
9) sprawdzić działanie blokad? Ą% Ą%
10) dobrać nastawy zabezpieczeń? Ą% Ą%
11) sprawdzić i ocenić jakość wykonanych prac? Ą% Ą%
12) uzasadnić sposób wykonania układu? Ą% Ą%
13) zlokalizować i usunąć proste usterki w układzie sterowania dz
wigów,
suwnic? Ä„% Ä„%
14) przewidzieć niebezpieczeństwa związane z niewłaściwym działaniem
blokad, elementów bezpieczeństwa? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Eksploatacja, konserwacja i czynności kontrolne urządzeń
dz
wigowych
4.3.1. Materiał nauczania
Nowe dz
wigi z napędem elektrycznym powinny spełniać wymagania określone przez
normÄ™ PN/EN-81.1 i PN/EN-81.2. Po przystÄ…pieniu Polski do Unii Europejskiej
w odniesieniu do dz
wigów obowiązują wymagania zawarte w dyrektywie dz
wigowej
95/16/WE (dotyczy dz
wigów poruszających się po ustalonym torze wzdłuż prowadnic
nachylonych pod kątem większym niż 15o). Wymagania dotyczące dz
wigów i ich elementów
bezpieczeństwa, wymienionych w dyrektywie 95/16/WE, określa Rozporządzenie Ministra
Gospodarki z dnia 8 grudnia 2005 r. (Dz.U. Nr 263 z dnia 30 grudnia 2005 r., poz. 2198).
Na wszystkich elementach bezpieczeństwa posiadających zgodność WE wytwórca
powinien umieścić znak zgodności CE. Forma tego znaku jest pokazana na rysunku 23.
Rys. 23. Znak zgodności CE [dyrektywa WE]
UrzÄ…dzenia dz
wigowe podlegajÄ… ustawie o dozorze technicznym z dnia 21.12.2000 r.
(Dz.U. Nr 122 poz. 1321), która określa zakres, formę i instytucję wykonującą dozór.
W odniesieniu do urządzeń dz
wigowych jednostką sprawującą dozór jest Urząd Dozoru
Technicznego. Inspektorzy UDT przeprowadzają badania okresowe (zwyczajne) urządzeń
oraz badania doraz
ne (np. po modernizacji urzÄ…dzenia, po awarii lub wypadku, po zmianie
miejsca eksploatacji). W oparciu o wyniki badania sporządzany jest protokół zamieszczany
w  Księdze rewizyjnej urządzenia.
Do obsługi dz
wignic, a także niektórych dz
wigów wymagane są odpowiednie
uprawnienia. Kategorię i zakres uprawnień określa ustawa o dozorze technicznym. Do obsługi
dz
wigów osobowych nie są wymagane uprawnienia, ale w każdym dz
wigu (w kabinie)
powinna znajdować się instrukcja obsługi dla użytkownika.
KonserwacjÄ™ dz
wigu może przeprowadzać tylko konserwator posiadający uprawnienia.
Konserwatorem dz
wigów może zostać osoba spełniająca wymagania określone
w RozporzÄ…dzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 lutego 2003 r.
(Dz. U. Nr 50, poz. 426), a więc osoba, która:
- jest pełnoletnia,
- posiada odpowiedni stan zdrowia,
- posiada kierunkowe przygotowanie zawodowe (świadectwo zasadniczej szkoły
zawodowej lub świadectwo czeladnicze) oraz rok stażu pracy zawodowej przy
konserwacji dz
wigów (urządzeń technicznych) lub ukończoną szkołę średnią zawodową,
bÄ…dz
3 lata studiów wyższych technicznych i pół roku stażu przy konserwacji dz
wigów,
- posiada uprawnienia wydane przez organ dozoru technicznego po spełnieniu
wymienionych wyżej kryteriów i wykazaniu się znajomością warunków eksploatacji
urządzeń dz
wigowych, dokumentacji technicznej, zasad wykonywania czynności
konserwacyjnych, znajomością przepisów bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
PRZEPISY BHP PRZY KONSERWACJI I NAPRAWIE Dy
WIGU
Podczas wykonywania czynności konserwacyjnych i remontu urządzeń dz
wigowych,
należy bezwzględnie stosować przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,
a w szczególności:
- znać i przestrzegać ogólne przepisy oraz zasady bhp,
- nie wolno wykonywać prac przy konserwacji i naprawie dz
wigu jednoosobowo; grupa
konserwacyjna musi liczyć minimum dwie osoby i musi w niej być konserwator
z uprawnieniami oraz pomocnik,
- grupa wykonująca zabiegi konserwacyjne musi być wyposażona w apteczkę pierwszej
pomocy, należycie zaopatrzoną,
- wszystkie prace związane z niebezpieczeństwem powinien wykonywać konserwator
osobiście.
- wszystkie prace należy wykonywać zgodnie z odpowiednimi instrukcjami,
- przed rozpoczęciem zabiegów konserwacyjnych należy ustalić tok postępowania,
- narzędzia, którymi posługuje się grupa, powinny być sprawne pod względem
technicznym, sprawdzone przez konserwatora,
- znać zagrożenia wywołane prądem elektrycznym,
- znać zasady postępowania przy udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej
w wypadkach, (udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach jest
prawnym obowiązkiem każdego  art.162 Kodeksu Karnego),
- stosować środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz odzież i obuwie robocze,
- utrzymywać ład i porządek w miejscu pracy,
- właściwie zabezpieczyć dz
wig podczas jego konserwacji, aby nie wystąpiło zagrożenie
dla bezpieczeństwa osób przebywających w budynku.
Do elementów bezpieczeństwa dz
wigu powinna być dołączona instrukcja obsługi
sporządzona w taki sposób, aby na jej podstawie można było skutecznie i bezpiecznie
przeprowadzić montaż, połączenia, regulację i konserwację elementów bezpieczeństwa.
Do dz
wigu powinna być dołączona dokumentacja zawierająca co najmniej:
- instrukcję obsługi, zawierającą rysunki i schematy niezbędne do prawidłowego
użytkowania dz
wigu, konserwacji, badań, napraw, sprawdzeń okresowych dz
wigu oraz
działań ewakuacyjnych,
- książkę dz
wigu, w której odnotowuje się naprawy oraz sprawdzenia okresowe.
W ramach konserwacji należy wykonywać następujące przeglądy:
- P 01  w ramach tego przeglądu należy sprawdzać działanie wszystkich urządzeń pod
kątem bezpieczeństwa eksploatacji; zakres czynności obowiązkowych przy tym
przeglądzie oraz częstość jego przeprowadzania określone są w dokumentacji techniczno-
ruchowej producenta dz
wigu; przeglÄ…d P1 wykonywany jest minimum 1 raz w miesiÄ…cu,
chyba, że dokumentacja stanowi inaczej,
- P 02  w ramach tego przeglądu należy wykonać wszystkie czynności określone dla
przeglądu P1, dokładnie sprawdzić stan techniczny wszystkich urządzeń dz
wigu oraz
ocenić stopień ich zużycia, wykonać regulacje, czyszczenie, smarowanie bądz
wymianÄ™
zużytych części; zakres czynności obowiązkowych przy tym przeglądzie oraz częstość
jego przeprowadzania określone są w dokumentacji techniczno-ruchowej producenta
dz
wigu; przegląd P2 wykonywany jest 1 raz w roku, chyba, że dokumentacja stanowi
inaczej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wykaz czynności, jakie musi wykonać konserwator w ramach przeglądów P1 i P2 oraz
sposoby regulacji elementów i podzespołów, a także sposób postępowania w przypadku
konieczności ich wymiany zawarty jest w dokumentacji techniczno-ruchowej.
Obowiązkiem konserwatora jest stosowanie się do zaleceń zawartych w dokumentacji,
prowadzenie książki dz
wigu i wypełnianie zaleceń Urzędu Dozoru Technicznego,
określonych dla konkretnego urządzenia.
Narzędzia wykorzystywane przy przeglądach, takie jak: klucze, suwmiarki, taśmy
miernicze, szablony do sprawdzania rozstawu współosiowości i pionowości prowadnic
powinny być sprawne, bez usterek. Mierniki: woltomierze, amperomierze, omomierze,
tachometry, mierniki do pomiaru skuteczności ochrony przeciwporażeniowej powinny
posiadać aktualne świadectwa legalizacji.
Pomiary rezystancji izolacji powinny być wykonywane przynajmniej jeden raz w roku,
pomiary rezystancji uziemień roboczych, skuteczności ochrony przeciwporażeniowej dla
dz
wigów pracujących w warunkach normalnych raz na dwa lata, a dla dz
wigów pracujących
w warunkach wilgotnych, na wolnym powietrzu jeden raz w roku. Ponadto pomiary te
powinny być przeprowadzone zawsze po dokonaniu zmian w instalacji, po stwierdzeniu
uszkodzeń, zmianie miejsca zainstalowania urządzenia. Pomiary te winny być wykonane
zgodnie z instrukcjÄ… producenta.
W tabeli 1 zestawiono wykaz najczęściej występujących usterek, mających wpływ na
bezpieczeństwo użytkowników, które są zgłaszane przez użytkowników, bądz
zauważane
przy przeglÄ…dach konserwacyjnych dz
wigów.
Tabela 1. Wykaz najczęściej spotykanych usterek dz
wigów [1, 2]
Objawy Przyczyna usterki Sposób usunięcia
uszkodzony łącznik drzwi szybowych wymienić uszkodzony łącznik
złe ustawienie łącznika drzwi ustawić właściwie łącznik
Kabina daje siÄ™
przystankowych
uruchomić przy
uszkodzony rygiel zamka drzwi wymienić zamek
otwartych
przystankowych lub uszkodzony czujnik
drzwiach
rygla
wadliwie ustawiona krzywka zamka ustawić właściwie krzywkę
nie wyregulowany hamulec wyregulować hamulec
zużyte okładziny cierne szczęk wymienić okładziny cierne
hamulcowych
Kabina niewłaściwie ustawione przełączniki sprawdzić przełączniki
zatrzymuje się na piętrowe piętrowe
przystankach poza uszkodzone przełączniki piętrowe wymienić przełączniki
strefą piętrowe
prawidłowego
uszkodzony wyłącznik zatrzymania wymienić wyłącznik
zatrzymania
zatrzymania
uszkodzony silnik napędowy wymienić uszkodzony silnik
niewłaściwie wyregulowany układ ustawić właściwie impulsator
odwzorowania kabiny
Wypracowane zmęczenie materiału wymienić liny nośne
liny nośne
Ogranicznik z
le wyregulowany ogranicznik wyregulować ogranicznik
prędkości działa uszkodzony ogranicznik wymienić ogranicznik
niewłaściwie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Objawy Przyczyna usterki Sposób usunięcia
Obciążka linki zablokowana obciążka na prowadnicach oczyścić i nasmarować
ogranicznika prowadnice obciążki
prędkości działa zatarte łożysko rolki linowej obciążki oczyścić i nasmarować
niewłaściwie
linki ogranicznika łożysko rolki linowej obciążki
z
le wyregulowane chwytacze wyregulować chwytacze
Chwytacze zgodnie z instrukcjÄ…
działają producenta
niewłaściwie wypracowane części i zespoły układu wymienić wypracowane
chwytaczy części i zespoły chwytaczy
nadpalone styki główne oczyścić lub wymienić
nadpalone styki główne
(w razie potrzeby wymienić
Głośna praca stycznik)
styczników nadpalone styki pomocnicze oczyścić lub wymienić styki
pomocnicze (w razie potrzeby
wymienić stycznik)
uszkodzona cewka wymienić stycznik
niewłaściwie wykonana izolacja wymienić kabel zwisowy
Popękana lub
kabel ociera o elementy szybu zamocować kabel zwisowy
uszkodzona
właściwie, aby nie ocierał
izolacja kabla
o elementy w szybie
zwisowego
naturalne zużycie kabla wymienić kabel zwisowy
przedostawanie się do instalacji wymienić uszkodzoną
Uszkodzona
środków szkodliwych z zewnątrz szybu instalację, zabezpieczyć szyb
instalacja
tak, aby środki szkodliwe nie
w szybie
dostawały się do szybu
W podszybiu wrzucanie do szybu materiałów usunąć materiały łatwopalne
znajdują się łatwopalnych oraz śmieci oraz śmiecie z podszybia,
materiały wywiesić informację
Å‚atwopalne oraz o zakazie wyrzucania tych
śmiecie materiałów do szybu
W urzÄ…dzeniach dz
wigowych przyczyną niewłaściwego ich działania mogą być zarówno
usterki mechaniczne jak i elektryczne. Z powodu mechanicznego uszkodzenia Å‚Ä…cznika mogÄ…
nie zamykać się poprawnie jego styki, co spowoduje przerwę w obwodzie, bądz
Å‚Ä…cznik nie
będzie przerywał obwodu zgodnie z oczekiwaniami. Najsłabszymi elementami łączników są
styki. Mogą one ulec zniszczeniu przy odkształceniu sprężyn i złym docisku.
Uszkodzenie styków przez łuk elektryczny zachodzi szczególnie często w obwodach
prądu stałego, gdzie łuk nie jest przerywany na skutek zmiany kierunku napięcia.
Często pomimo podania napięcia układ nie działa lub działa z przerwami. Wówczas
przyczyny należy upatrywać w niewłaściwym mocowaniu przewodów lub przerwanej żyle
przewodu.
Jeżeli nie jest wykonywana jedna z funkcji sterowania to typujemy, na podstawie analizy
schematu i skutków wadliwego działania fragment obwodu, w którym mogła wystąpić
przerwa.
Po stwierdzeniu jakichkolwiek usterek dz
wig należy wyłączyć z eksploatacji i właściwie
zabezpieczyć do czasu usunięcia usterki. Awaria powinna być odnotowana w książce dz
wigu
i podana do wiadomości dozoru technicznego. Po naprawie zespołów, które były
plombowane, należy je powtórnie zaplombować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Części i podzespoły przeznaczone do wymiany podczas przeglądu muszą być wykonane
zgodnie z dokumentacją, elementy nośne muszą posiadać atesty lub świadectwa, elementy
uzupełniające (śruby, nakrętki, podkładki, sworznie itp.) muszą być zgodne z dokumentacją
i spełniać wymogi określone przez normy. Przed ich zamontowaniem należy sprawdzić ich
stan techniczny.
Po wykonaniu przeglądu konserwator powinien przeprowadzić próby ruchowe dz
wigu.
Ich wynik powinien być wpisany do dziennika konserwacji.
Wymiana elementów bezpieczeństwa wymaga powiadomienia dozoru technicznego.
[1, 2, 6]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie oznaczenie umieszcza się na urządzeniu spełniającym europejskie wymagania
o bezpieczeństwie?
2. Kto może wykonywać czynności konserwacyjne urządzeń dz
wigowych?
3. Jakie środki bezpieczeństwa należy zastosować przy pracach konserwacyjnych urządzeń
dz
wigowych?
4. Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do przeglądu i konserwacji
urzÄ…dzenia dz
wigowego?
5. Jakie warunki muszą spełniać narzędzia grupy konserwacyjnej?
6. Jakie warunki muszą spełniać elementy i podzespoły przeznaczone do wymiany?
7. Jakie rodzaje przeglądów obowiązują dla urządzeń dz
wigowych?
8. Jakie czynności wchodzą w skład przeglądów P1 i P2?
9. Skąd można czerpać informacje o terminach niezbędnych prób i pomiarów?
10. Skąd można czerpać informacje o sposobie dokonywania regulacji, napraw i materiałach
używanych do konserwacji?
11. Jakie usterki najczęściej występują w urządzeniach dz
wigowych?
12. Jaką dokumentację należy prowadzić dla dz
wigu?
13. Jak należy przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji, pomiary rezystancji uziemień
roboczych, skuteczności ochrony przeciwporażeniowej dla dz
wigów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
MajÄ…c do dyspozycji dokumentacjÄ™ techniczno-ruchowÄ… elektrycznego dz
wigu
szpitalnego przygotuj prezentację dotyczącą wykonywania przeglądów okresowych tego
dz
wigu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacje w różnych z
ródłach (podręczniki, poradniki, Internet, normy,
rozporządzenia) na temat budowy, działania i wymagań stawianych dz
wigom
przeznaczonym do transportu chorych,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczno-ruchową dz
wigu,
3) określić warunki przyjęcia dz
wigu do eksploatacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4) opracować materiał dotyczący zakresu i częstotliwości wykonywania przeglądów,
zwracając szczególną uwagę na:
- chwytacze,
- wyłączniki krańcowe,
- ograniczniki prędkości,
- liny,
- zwalniaki,
- zderzaki,
- elementy układu sygnalizacji i alarmowego,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy,
6) ocenić wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko z dostępem do Internetu,
- dokumentacja techniczno-ruchowa dz
wigu szpitalnego,
- podręczniki, poradniki, normy, rozporządzenia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badania odbiorcze po naprawie silnika indukcyjnego pierścieniowego
napędzającego suwnicę pracującą na powietrzu, w warunkach dużej wilgotności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać oględzin zewnętrznych silnika,
2) odczytać dane znamionowe silnika,
3) zapoznać się zakresem prób i pomiarów dotyczących silników pierścieniowych,
4) sporządzić wykaz zalecanych pomiarów,
5) zaproponować konieczne układy pomiarowe,
6) sporządzić wykaz mierników potrzebnych do wykonania zadania,
7) zgromadzić przyrządy pomiarowe i zapoznać się z instrukcją ich obsługi,
8) przeprowadzić badania odbiorcze,
9) wypełnić protokoły badań,
10) ocenić stan techniczny maszyny na podstawie uzyskanych wyników pomiarów,
11) ocenić przydatność do eksploatacji,
12) ocenić wynik swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko do wykonywania prób silników elektrycznych,
- silnik indukcyjny pierścieniowy,
- dokumentacja techniczno-ruchowa suwnicy,
- poradniki, podręczniki i instrukcje,
- instrukcja do przeprowadzenia prób odbiorczych silnika pierścieniowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Ćwiczenie 3
Przedstaw raport z wycieczki szkoleniowej do zakładu urządzeń dz
wigowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią scenariusza przedstawionego przez nauczyciela,
2) wykonać polecenia zawarte w scenariuszu,
3) uczestniczyć czynnie w zajęciach prowadzonych na terenie zakładu urządzeń
dz
wigowych,
4) sporządzić raport z wycieczki,
5) ocenić wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- scenariusz zajęć,
- katalogi zakładu urządzeń dz
wigowych,
- dokumentacje różnych typów dz
wigów.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) posłużyć się dokumentacją techniczno-ruchową dz
wigu? Ä„% Ä„%
2) zinterpretować i zastosować wymagania zawarte w normach
i rozporzÄ…dzeniach dotyczÄ…ce eksploatacji, konserwacji i napraw
urządzeń dz
wigowych? Ä„% Ä„%
3) zaplanować czynności związane z przeprowadzeniem przeglądu P1, P2? Ą% Ą%
4) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ochrony
ppoż., ochrony środowiska i wymogów ergonomii? Ą% Ą%
5) dobrać narzędzia i mierniki potrzebne do przeprowadzenia przeglądu
dz
wigu? Ä„% Ä„%
6) ocenić stan elementów i podzespołów na podstawie oględzin
i pomiarów? Ą% Ą%
7) sporządzić dokumentację dotyczącą przeglądu i konserwacji dz
wigu? Ä„% Ä„%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję  masz na tę czynność 5 minut; jeżeli są wątpliwości,
zapytaj nauczyciela.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego pytania dołączone są 3 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
otrzymasz 1 punkt, za złą lub brak odpowiedzi 0 punktów.
6. W czasie rozwiązywania zadań nie możesz korzystać z żadnych pomocy.
7. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi; zaznacz poprawną
odpowiedz
, zaczerniajÄ…c odpowiednie pole w karcie odpowiedzi.
8. W przypadku pomyłki wez
błędną odpowiedz
w kółko, a następnie zaznacz odpowiedz

prawidłową.
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi na kolejne zadanie będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
11. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Na rysunku przedstawiono:
a) pomost roboczy,
b) żuraw samojezdny,
c) dz
wig towarowy.
2. Wielkości charakteryzujące dz
wig to:
a) prędkość jazdy kabiny i powierzchnia kabiny,
b) prędkość jazdy kabiny i udz
wig,
c) prędkość obrotowa silnika napędowego i udz
wig.
3. Elementami wciÄ…garki sÄ…:
a) silnik napędowy i ograniczniki prędkości,
b) chwytacze i ograniczniki prędkości,
c) silnik napędowy i hamulec.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4. Chwytacze stosowane w dz
wigach osobowych powinny zatrzymać kabinę przy
przekroczeniu dopuszczalnej prędkości:
a) jadącą w górę,
b) jadącą w dół,
c) jadącą w górę lub w dół.
5. Wyzwolenie ogranicznika prędkości i uruchomienie chwytaczy powinno nastąpić przy
przekroczeniu prędkości nominalnej kabiny o:
a) 5%,
b) 15%,
c) 50%.
6. Po zadziałaniu chwytaczy ich zluzowanie może być wykonane przez:
a) konserwatora,
b) pasażera lub konserwatora,
c) pasażera.
7. W szybach dz
wigów osobowych zderzaki powinny być montowane:
a) tylko pod kabinÄ…,
b) tylko pod przeciwwagÄ…,
c) pod kabinÄ… i przeciwwagÄ….
8. Linę nośną należy wymienić, jeżeli stwierdzono:
a) na odcinku 0,5 m wystąpiło 5 pęknięć pojedynczych drutów,
b) lina jest znacznie odkształcona,
c) lina jest eksploatowana dłużej niż dwa lata.
9. Czas przyciągania zwory zwalniaka nie zależy od:
a) napięcia zasilania,
b) właściwej regulacji tłumika powietrznego,
c) liczby łączeń na godzinę.
10. Wyłącznik krańcowy ma za zadanie wyłączyć napęd silnika, gdy kabina:
a) nie zatrzyma się w górnej lub dolnej strefie prawidłowego zatrzymania,
b) dojeżdża do najwyższego przystanku,
c) dojeżdża do dowolnego przystanku.
11. Styki przełącznika piętrowego umieszcza się w obwodzie:
a) głównym,
b) sygnalizacji,
c) sterowania.
12. Stan wyłączników krańcowych należy kontrolować:
a) nie rzadziej niż 1 raz w roku,
b) nie rzadziej niż 1 raz w miesiącu,
c) nie wymagajÄ… kontroli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
13. Chwytniki elektromagnetyczne stosowane sÄ… w:
a) dz
wigach osobowych do zatrzymania kabiny,
b) suwnicach do podnoszenia materiałów ferromagnetycznych,
c) dz
wigach osobowych do podnoszenia kabiny.
14. A
ącznik drzwi kabiny powinien być wyregulowany tak, aby uniemożliwić otwarcie
drzwi:
a) przy normalnej jez
dzie kabiny,
b) przy awaryjnym zatrzymaniu siÄ™ kabiny,
c) w obu wymienionych przypadkach.
15. W przypadku zadziałania chwytaczy powinno nastąpić odłączenie zasilania:
a) napędu i oświetlenia kabiny,
b) napędu i obwodu sygnalizacji,
c) napędu.
16. Stan oleju w zderzaku hydraulicznym należy sprawdzać:
a) raz w roku,
b) co miesiÄ…c,
c) codziennie.
17. Sterowanie przestawne dz
wigów umożliwia:
a) wezwanie dz
wigu z przystanku,
b) wydanie polecenia z przystanku do jazdy w górę lub w dół,
c) wezwanie dz
wigu z przystanku i wydanie polecenia z kabiny.
18. W obwodzie sterowania do zmiany prędkości poruszania się kabiny wykorzystuje się:
a) przełącznik gwiazda-trójkąt,
b) zmianę liczby par biegunów silnika,
c) układ nawrotny.
19. Niewielkie prace remontowe dz
wigu w miejscu jego zainstalowania powinny być
wykonywane przez:
a) konserwatora i pomocnika,
b) konserwatora,
c) pomocnika.
20. Książkę dz
wigu powinien prowadzić:
a) producent dz
wigu,
b) konserwator,
c) właściciel obiektu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ..........................................................................................
Montaż i wykonywanie napraw urządzeń dz
wigowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c
2
a b c
3
a b c
4
a b c
5
a b c
6
a b c
7
a b c
8
a b c
9
a b c
10
a b c
11
a b c
12
a b c
13
a b c
14
a b c
15
a b c
16
a b c
17
a b c
18
a b c
19
a b c
20
a b c
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
6. LITERATURA
1. Bartodziej G., Kałuża E.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 2000
2. Chimiak M.: Poradnik konserwatora dz
wigów. KaBe, Krosno 2004
3. Kacejko L.: Pracownia urządzeń elektrycznych. WSiP, Warszawa 1991
4. Poradnik montera elektryka. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1997
5. Urbanowicz H.: Napęd elektryczny dz
wignic. WNT, Warszawa 1976
6. Budowa, naprawy i konserwacja elektrycznych dz
wigów pionowych. Zeszyty I÷VIII.
ZREMB, Warszawa 1976
7. www.dzwigservice.pl
8. www.translift.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42