O Sekstusie Empiryku
O co nas pytają wielcy filozofowie?
Słów "sceptyk" i "sceptycyzm" używamy dziś potocznie w znaczeniu luz
nym: mówiąc, że
ktoś jest sceptycznie nastawiony względem jakiejś sprawy czy opinii, powiadamy po
prostu, że wątpi on, czy ta opinia jest prawdziwa czy wiarygodna, albo ta sprawa godna
wsparcia. W starożytności jednak, ale i póz
niej, słowo "sceptyk" oznaczało wyznawcę
wyraz
nie określonej doktryny odnoszącej się do naszego poznania, do wiedzy, a także do
sposobu życia. Sceptyk to taki, co się uważnie w rzeczy wpatruje.
Leszek Kołakowski /2004-03-28
Co do tego, czy Sekstus Empiryk był wielkim filozofem,
można mieć wątpliwości; szkoła sceptycka w jego
czasach miała już za sobą kilka wieków, ale
poprzedzający go filozofowie albo nie trudnili się w ogóle
pisaniem (jak Pirron, najważniejszy i najsławniejszy z
nich, na tyle ważny, że zamiast  sceptycyzm używano
często równoważnika  pirronizm ), albo mało co po nich
ocalało. Sekstus Empiryk jednakowoż zostawił nam
całkiem pokaz
ny korpus pism, gdzie sceptycka myśl jest
dzielnie i drobiazgowo wyłożona. Jest on jedynym
antycznym kodyfikatorem tej doktryny, a skoro
niepodobna myśli tak znaczącej, tak wielkiej pominąć, to
jej najznakomitszy wyraziciel zasługuje na pomieszczenie
w gronie wielkich.
W pismach Sekstusa znajdujemy tysiące argumentów,
które mają nas doprowadzić do przekonania, że w tym, co
za wiedzę uważamy, wszystko jest niepewne, że racje na
rzecz różnych sprzecznych opinii są równie mocne - czyli żadna nie jest naprawdę mocna - że
szkoły filozoficzne wyznają najrozmaitsze skłócone ze sobą mniemania.
Niektóre z tych argumentów nie są wcale swoiste dla sceptyków, ale u różnych filozofów dają
się spotkać. Takie są na przykład argumenty w sprawie zawodności spostrzeżeń zmysłowych.
Zwierzęta też postrzegają zmysłami, ale inaczej niż ludzie; dlaczego nasze percepcje miałyby
być  prawdziwsze ? Ludzie też różnią się w swoich sposobach postrzegania: różne okoliczności
zewnętrzne, sytuacje, w jakich rzeczy widzimy, ale także choroby, wiek itd. mają w tym udział.
Nie mamy prawa twierdzić, że zmysły nasze docierają do rzeczy samych, że znamy rzeczy:
znamy tylko zjawiska, tylko pobudzenia naszych zmysłów.
Sceptyk nie likwiduje zjawisk, po prostu notuje je, jak są: miód nam się pojawia jako coś
słodkiego, ale sąd, wedle którego miód jest słodki sam w sobie, nie zasługuje na wiarę. Zdrowy
widzi pewną powierzchnię jako białą, chory na żółtaczkę - jako żółtą. Dogmatycy - a do tych
zalicza się między innymi stoików, epikurejczyków, arystotelików - wydają sądy o rzeczach,
których w zjawisku wcale nie ma. Jeśli mówimy, że wieża zdaje się z odległości okrągła, ale z
bliska wieloboczna, to jednym zjawiskom przeciwstawiamy inne, a żadne nie są bardziej
wiarygodne. Te same zjawiska są miłe dla jednych, a odpychające dla innych. Ale argumenty w
kwestiach metafizycznych czy teologicznych są w tej samej sytuacji nierozstrzygnięcia. Jedni
twierdzą, że istnieją bogowie, inni, że nie istnieją; jedni wierzą w opatrzność, inni ukazują w
świecie zło i nieszczęścia, które, gdyby opatrzność działała, nie powinny się zdarzać. Nie
mówmy, że zgoda powszechna świadczy o prawdziwości jakiegoś mniemania, bo nikt nie zna
mniemań wszystkich ludzi w jakiejś sprawie, a zresztą, gdyby była taka zgoda, to nie byłaby
wcale spolegliwym znakiem prawdy. Odróżnienie marzeń sennych od spostrzeżeń na jawie też
pokazuje nam względność naszych mniemań o tym, co jest albo nie jest rzeczywiste.
Są jednak obiekcje bardziej fundamentalne co do wiarygodności naszej wiedzy. Żeby być
przekonanym o prawdziwości jakiejś opinii czy wiary, musimy mieć w rozporządzeniu znaki,
wedle których rozpoznajemy, co jest prawdą, a co fałszem, czyli musimy mieć kryterium
prawdy. Skąd jednak mamy wiedzieć, że jakiekolwiek kryterium jest rzeczywiście godne
zaufania? Aby je ocenić, musimy mieć inne kryterium, a to kryterium z kolei wymagać będzie
innego kryterium i tak w nieskończoność. Nie ma zatem kryterium prawdy, nie ma znaków
upewniających nas, że to, a nie co innego jest prawdziwe. Podobnie, by wierzyć jakiemuś
dowodowi, musimy mieć dowód na to, że ten dowód jest godzien wiary i tak w nieskończoność.