POUFNE do dnia ................ godz. .............
WPISUJE PISZ
CY PO OTRZYMANIU PRACY
KOD
- -
ZDAJ
CEGO
WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY
IMI

ARKUSZ II
NAZWISKO
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY
Z CHEMII
ROK 2001
Arkusz egzaminacyjny II
CHEMIA
Czas pracy 120 minut
Informacje
Uzyskane punkty
Nr zad. Punkty
1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron.
24.
Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji.
25.
2. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba
26.
punktów.
27.
3. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60
28.
punktów.
29.
4. Niektóre zadania poprzedzone są wprowadzeniem, z którym 30.
31.
należy uważnie zapoznać się przed ich rozwiązaniem.
32.
5. Odpowiedzi należy zapisać dokładnie i czytelnie, pokazując
33.
drogę ich uzyskania. Proszę rozwiązać zadania. W zadaniach
34.
rachunkowych należy przedstawić tok rozumowania prowa-
35.
dzący do ostatecznego wyniku oraz pamiętać o jednostkach.
36.
6. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo
37.
pióra. Proszę nie używać korektora. 38.
39.
7. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment
40.
pracy wyraz
nie przekreślić. Wszelkie pomocnicze notatki nale-
41.
ży wykonywać w brudnopisie, który nie podlega sprawdzaniu.
42.
8. Podczas egzaminu można korzystać z kalkulatora
43.
Życzymy powodzenia!
44.
45.
WPISAĆ PO OTRZYMANIU WYPEA
NIONEGO ARKUSZA
46.
KOD
47.
EGZAMINATORA
48.
49.
IMI

50.
51.
NAZWISKO
Suma
Próbny egzamin maturalny z chemii.
2
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Wprowadzenie do zadań 24  30, 33 i 34
Twardość wody. Mydła i detergenty
(...) Przyjmuje się, że im większe jest stężenie rozpuszczonego w wodzie wapnia i ma-
gnezu, tym woda jest twardsza. Twardość wody związana z obecnością wodorowęglanów
wapnia i magnezu nazywana jest twardością przemijającą (...)  podczas ogrzewania węgla-
ny ulegają wytrąceniu. Proces ten usuwa wapń i magnez z roztworu. (...) Mniej powszechnym
rodzajem twardości występującej w wodzie słodkiej, spowodowanej obecnością jonów siar-
czanowych, jest twardość trwała (twardość niewęglanowa)  nie daje się jej w całości usu-
nąć podczas gotowania wody. Rozpuszczalność siarczanu(VI) wapnia ulega obniżeniu wraz
ze wzrostem temperatury i dlatego jego osadzanie siÄ™ w przewodach przebiega wolniej. Oby-
dwa rodzaje twardości sprzyjają tworzeniu się nierozpuszczalnych osadów (szumowin) w re-
akcji z mydłem.
Mydło jest rozpuszczalną solą sodową lub potasową długołańcuchowego kwasu tłusz-
czowego, takiego jak kwas stearynowy. Sole wapnia i magnezu sÄ… nierozpuszczalne i nie
mają właściwości usuwania brudu w przeciwieństwie do soli sodowych i potasowych. (...)
Detergenty typu organicznego zawierają zazwyczaj grupy kwasu sulfonowego, które z wap-
niem i magnezem tworzą sole rozpuszczalne, dlatego nie występuje piana, a ich efektywność
jako środków czystości w niewielkim stopniu ulega zmniejszeniu. Działanie czyszczące wy-
wołane jest obecnością hydrofobowego ( nie lubiącego wody) organicznego końca cząstecz-
ki, połączonego z cząsteczką brudu lub smaru, oraz hydrofilowej ( lubiącej wodę) części
czÄ…steczki tworzÄ…cej wiÄ…zanie wodorowe z czÄ…steczkami wody.
y
ródło: Peter O Neill, Chemia środowiska, Warszawa  Wrocław, 1997, s. 209
Zadanie 24 (1 pkt)
Napisz  w formie jonowej  równanie reakcji wytrącania węglanu wapnia, która zachodzi
podczas ogrzewania wody zawierającej wodorowęglan wapnia.
......................................................................................................................................................
Zadanie 25 (2 pkt.)
Napisz  w skróconej formie jonowej  równanie reakcji, jaka zachodzi między jonami
magnezu, znajdujÄ…cymi siÄ™ w twardej wodzie, po dodaniu do niej stearynianu sodu.
......................................................................................................................................................
Zadanie 26 (4 pkt.)
Pod względem stopnia twardości wodę można podzielić na następujące kategorie:
Skala twardości: Woda
bardzo miękka o średniej o znacznej twarda bardzo
miękka twardości twardości twarda
A
ączna ilość milimoli
do 0,89 0,89  1,78  2,68  3,57  powyżej
jonów wapnia i magnezu w
1,78 2,68 3,57 5,35 5,35
1 dm3 wody [mmol‡dm 3]:
y
ródło: K. Lipkowska-Grabowska, E. Faron-Lewandowska, Analiza wody i ścieków, Warszawa, 1998, s. 58
Próbny egzamin maturalny z chemii.
3
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Etykieta jednej z wód mineralnych dostępnych w sklepach informuje, że zawiera ona
138,80 mg Ca2+ i 182,40 mg Mg2+ w 1 dm3.
Oceń twardość tej wody mineralnej według skali przedstawionej w powyższej tabeli.
Wykonaj i zapisz odpowiednie obliczenia.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 27 (2 pkt.)
Wymień jedną wadę i jedną zaletę zastosowania w gospodarstwie domowym wody twardej.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
4
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Wprowadzenie do zadań 28 - 30
Poniższy uproszczony wzór strukturalny jest wzorem detergentu syntetycznego:
11 9 7 5 3 1
A
SO3 Na+
B
Zadanie 28 (1 pkt.)
Wskaż, która z części cząsteczki detergentu (zaznaczona w jego wzorze jako A lub B) jest
hydrofilowa, a która  hydrofobowa.
Część hydrofilowa: ......................................................................................................................
Część hydrofobowa: ....................................................................................................................
Zadanie 29 (1 pkt)
Detergent, którego wzór jest przedstawiony powyżej, to sodowa sól pewnego kwasu
alkilobenzenosulfonowego.
Napisz uproszczony strukturalny wzór tego kwasu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 30 (2 pkt.)
Wzór detergentu można przedstawić schematem:
R SO3 Na+
Próbny egzamin maturalny z chemii.
5
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Posługując się tym schematem napisz wzory wszystkich pozostałych izomerów, różniących
siÄ™ miejscem podstawienia benzenu podstawnikami  R i  SO3 Na+.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wprowadzenie do zadań 31 i 32
Tabela rozpuszczalności związków nieorganicznych w wodzie informuje:
Wzór Nazwa N Rozpuszczalność, g/100 g H2O
chemiczny 0ÚC 20ÚC 40ÚC 60ÚC 80ÚC 100ÚC
CaSO4 siarczan 2 0,22 0,26 0,23a 0,16a 0,11a 0,07a
wapnia
N  liczba cząsteczek w krystalohydracie pozostającym w równowadze z roztworem
nasyconym w danej temperaturze. Rozpuszczalność dotyczy wskazanego krystalohydratu
(soli uwodnionej). Indeks a oznacza sól półwodną.
y
ródło: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997, s. 183
Zadanie 31 (2 pkt.)
Wzory soli uwodnionych tworzy siÄ™ przez podanie wzoru soli bezwodnej oraz liczby
czÄ…steczek wody, np. wzór szeÅ›ciowodnego chlorku kobaltu(II) jest nastÄ™pujÄ…cy: CoCl2·6H2O.
Napisz wzory uwodnionych siarczanów(VI) wapnia, których rozpuszczalność podaje tabela,
w następujących zakresach temperatur:
1) 0ÚC - 20ÚC: .........................................................................................................................
2) 40ÚC - 100ÚC: .........................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
6
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 32 (6 pkt.)
WykonujÄ…c odpowiednie obliczenia sprawdz
, czy w temperaturze 80ÚC rozpuszczalność
siarczanu(VI) wapnia w przeliczeniu na sól bezwodną jest większa, czy mniejsza niż w
temperaturze 20ÚC
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 33 (1 pkt)
W roztworze wodnym siarczanu(VI) wapnia rozpuszczono mydło toaletowe. Co
zaobserwujesz w czasie tego doświadczenia? Opisz krótko przewidywane obserwacje.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
7
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 34 (2 pkt.)
Wodny roztwór siarczanu(VI) wapnia zagotowano. Czy wpłynie to na zmianę zachowania w
nim mydła w porównaniu z roztworem zimnym, o którym mówi zdanie nr 33? Odpowiedz

krótko uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 35 (3 pkt.)
Do probówki zawierającej suchy węglan wapnia wkroplono stężony kwas solny.
a) Opisz przewidywane obserwacje towarzyszące temu doświadczeniu.
b) Napisz równania zachodzącej reakcji w formie cząsteczkowej i skróconej jonowej.
a) Opis obserwacji: ......................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Równanie reakcji w formie cząsteczkowej:
......................................................................................................................................................
Równanie reakcji w formie skróconej jonowej:
......................................................................................................................................................
Zadanie 36 (4 pkt.)
W wodzie destylowanej rozpuszczono chlorek baru i chlorek cynku. KorzystajÄ…c z
tablicy rozpuszczalności zaproponuj odczynnik, za pomocą którego można z roztworu usunąć
jony baru nie usuwając jonów cynku. Podaj wzór tego odczynnika i uzasadnij swój wybór.
Napisz w formie jonowej  pełnej i skróconej  równanie zachodzącej reakcji.
Wzór wybranego odczynnika: .....................................................................................................
Uzasadnienie:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Pełne jonowe równanie reakcji:
......................................................................................................................................................
Skrócone jonowe równanie reakcji: ............................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
8
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 37 (2 pkt.)
Roztwory wodne soli miedzi(II) majÄ… barwÄ™ niebieskÄ…. Jest to uwarunkowane
obecnością uwodnionego jonu miedzi(II).
Roztworzono miedz
w stężonym roztworze kwasu azotowego(V). Stwierdzono, że
powstały roztwór jest bezbarwny.
a) Wyjaśnij, dlaczego otrzymany roztwór jest bezbarwny, a nie niebieski.
b) Co należałoby zmienić w opisanym eksperymencie, aby otrzymać roztwór o niebieskim
zabarwieniu?
Odpowiedz
na pytanie a: ..............................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Odpowiedz
na pytanie b: .............................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wprowadzenie do zadań 38 i 39
Glutamina to jeden z aminokwasów występujących w białkach. Jej wzór jest
następujący:
A O
C CH2 CH2 CH COOH
NH2 B NH2
Zadanie 38 (2 pkt.)
Podaj nazwy zaznaczonych we wzorze glutaminy grup funkcyjnych:
Grupa A: ......................................................................................................................................
Grupa B: .......................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
9
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 39 (2 pkt.)
Czy glutamina podlega zjawisku izomerii optycznej? Odpowiedz
krótko uzadanij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 40 (2 pkt.)
Napisz wzory półstrukturalne aminokwasów, z których powstał dipeptyd o wzorze:
H2N CH CO NH CH2 COOH
CH3
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wprowadzenie do zadań 41 i 42
Aminokwasy występują w postaci jonów obojnaczych, będących produktami
wewnątrzcząsteczkowej reakcji kwas  zasada. Ogólny wzór takiego jonu (dla ą-
aminokwasów) jest następujący:
R
H3N+ CH COO
Zadanie 41 (1 pkt.)
Napisz wzór jonu obojnaczego glicyny (kwasu aminooctowego: H2NCH2COOH).
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
10
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 42 (2 pkt.)
Dokończ następujące równania reakcji:
a)
R
H3N+ CH COO + H3O+



b)
R
H3N+ CH COO + OH



Wprowadzenie do zadań 43 - 47
Węglowodany syntetyzowane są przez rośliny zielone podczas złożonego procesu
fotosyntezy, w którym światło słoneczne dostarcza energii do przekształcenia CO2 w glukozę
(...) Węglowodany, po spożyciu i procesach metabolicznych, są głównym z
ródłem energii
potrzebnej organizmom żywym. Wynika stąd, że węglowodany są chemicznymi
pośrednikami, za pomocą których energia słoneczna jest przechowywana i wykorzystywana
w procesach życiowych.
światło słoneczne
6CO2 + 6H2O 6O2 + C6H12O6
glukoza
y
ródło: John McMurry, Chemia organiczna, Warszawa 2000, s. 1016
Zadanie 43 (1 pkt)
Dokończ następujące zdanie, wpisując słowo endoergiczny lub egzoergiczny:
Fotosynteza to proces ...................................................................................................................
Zadanie 44 (2 pkt.)
Czy fotosynteza jest procesem utleniania i redukcji? Jeżeli tak, wskaż utleniacz. Jeżeli nie,
krótko uzasadnij swój sąd.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 45 (1 pkt.)
Oddychanie to proces metaboliczny przeciwny do fotosyntezy.
Napisz sumaryczne równanie procesu oddychania.
......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
11
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Zadanie 46 (1 pkt)
Dokończ następujące zdanie, wpisując słowo endoergiczny lub egzoergiczny:
Oddychanie to proces ...................................................................................................................
Zadanie 47 (4 pkt.)
Oblicz, w jakiej objętości powietrza (warunki normalne) znajduje się taka ilość dwutlenku
węgla, z której może powstać 1 mol glukozy. Obliczoną objętość powietrza podaj w metrach
sześciennych. Dwutlenek węgla stanowi ok. 0,035% objętości powietrza.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 48 (5 pkt.)
Dysponujesz wodą destylowaną, glukozą i kolbą miarową o pojemności 500 cm3. Opisz
sposób przygotowania 500 cm3 0,1-molowego roztworu glukozy. W opisie uwzględnij
informację o ilościach poszczególnych substancji.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Próbny egzamin maturalny z chemii.
12
Arkusz egzaminacyjny II
___________________________________________________________________________________
Wprowadzenie do zadań 49 - 51
Estry stanowią jedną z najbardziej rozpowszechnionych klas związków występujących
w przyrodzie. Wiele z nich to ciecze o przyjemnym, kwiatowym lub owocowym zapachu. Na
przykład ester (octan propylu) o wzorze CH3COOCH2CH2CH3 ma zapach gruszek.
Zadanie 49 (1 pkt)
Napisz wzór strukturalny octanu propylu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 50 (2 pkt.)
Napisz równanie reakcji otrzymywania octanu propylu z odpowiedniego kwasu i alkoholu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 51 (1 pkt)
Napisz wzór jednego  izomerycznego względem octanu propylu  estru.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Brudnopis (nie podlega sprawdzaniu)