Natura i człowiek w powięści Elizy orzeszkowej "Nad Niemnem"











Środa, 26 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marzena, Maria, Klaudiusz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Pozytywizm >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Natura i człowiek w
powięści Elizy orzeszkowej "Nad Niemnem"










kategoria:   J.polski
zakres:   Pozytywizm
dodano:   2000-03-01




NATURA I CZŁOWIEK
W POWIEŚCI ELIZY ORZESZKOWEJ ‘NAD NIEMNEM’
Eliza Orzeszkowa to polska pisarka
tworząca w dobie pozytywizmu. Jednym z jej najbardziej znanych
utworów jest powieść „Nad Niemnem”. Abstrahując od problematyki
utworu, spróbuję przyjrzeć się relacjom natura – człowiek w dziele.
Czytając „Nad Niemnem” nie zwracałem uwagi na opisy przyrody. To
trudne, bo statystycznie stanowią one 10% tekstu. Utwór jest
nasycony naturą, chociaż nie stanowi ona dominującego problemu.
Postaram się spojrzeć na nią pod względem człowieka i jego
wzajemnych relacji z przyrodą. Na wstępie chciałbym zdefiniować
pojecie natury. Przyjmuję, że natura to wszechświat obejmujący
przyrodę ożywioną i nieożywioną, także człowieka. Można powiedzieć,
iż kwestia relacji natura – człowiek stanowi relację całość – część.
Arystoteles uważał, że natura to materia rzeczy i forma, która
rzeczami rządzi. Kartezjusz spojrzał na naturę przez
racjonalistyczne kategorie jasności i wyraźności, przez co stała się
ona rozumiana i piękna, a człowiek stał się czymś w rodzaju władcy
natury. Natomiast Jan Jakub Rousseau twierdził, iż natura była
stanem pierwotnym człowieka. Według niego był to stan dobra, a zło
przyniosła cywilizacja. Aby zdefiniować obraz natury w powieści,
musimy znaleźć opisy przedstawiające przyrodę. Wydaje mi się, że
scena kiedy Justyna i Benedykt udają się do Bohatyrowiczów, jest
dobitnym przedstawieniem nadniemeńskiej natury: „Poszli drogą
sunącym białym szlakiem u spłowiałego kobierca pól. Niebo było białe
od okrywających je obłoków, pod nim leciały stada jaskółek i
gdzieniegdzie kołysały się jastrzębie. W powietrzu panowała chłodna
i łagodna cisza jesieni. (...) prędko przebywali przerzynającą duży
ogród drogę, na której teraz usychały trawy i żółkły więdnące białe
dzięcieliny, siedząca na sapieżance biało czarna sroka zakrakała,
kogut za płotem zapiał i żółty Mucyk wybiegł z podwórka z wielkim
szczekaniem.” O przyrodzie mówi przede wszystkim narrator
(powyższy cytat), ale też i bohaterowie powieści. Innym przykładem
jest wesele Elżuni i Franka, gdzie wspaniale przedstawione są obrazy
nieba i ziemi, ptaki, bujna roślinność oraz wyraźna łączność
człowieka z naturą. Należy też oczywiście wspomnieć o obrazie Niemna
w powieści. Otóż jest on doskonale przedstawiony w scenie wyprawy
Julka i Witolda nad rzekę. Jest opis świeżości powietrza i wody.
Możemy zauważyć, że człowieka otacza cała przyroda. Są więc trzy
żywioły: ziemia, woda i powietrze; zwierzęta i rośliny w całym swoim
bogactwie. Patrząc na człowieka i naturę w „Nad Niemnem”, możemy
stwierdzić, że na pierwszym planie jawi się istota ludzka. Jednakże
przyroda, która jest jakby tłem, nie stanowi elementu mniej ważnego.
Wiele łączy ją z człowiekiem. Gatunek ludzki jest jednym z jej
elementów, chyba najważniejszym. Naturę z człowiekiem najsilniej
wiąże praca. Związek ten stanowi przejaw jedności z ojczyzną,
wchodzi w zakres narodowej tradycji i kultury. Człowiek żyjący w
jedności z naturą, chce przyjąć postawę, którą określić można by
jako zdolność panowania nad przyrodą. Świat ludzi
podporządkowujących ja sobie, jest w powieści jasny barwny i
słoneczny. Są oni przekonani o swoim wysiłku, jego sensie i
wartości. Człowiek jako cząstka natury ma w niej swoje miejsce i
dane mu jest jej kształtowanie. Zasady panowania nad przyrodą
widoczne są w całej powieści. Symboliczną wymowę ma w powieści
historia protoplastów rodu Bohatyrowiczów – Jana i Cecylii. Zjawiają
się oni tam, gdzie nie stanęła jeszcze ludzka stopa. Przez wiele lat
osadzania się, podporządkowali sobie przyrodę. Poddała im się ona
dzięki żmudnej pracy. Równie ważnym obrazem są żniwa, czyli pora
zbierania plonów z pól. Wydarzenia, które są z nimi związane,
dowodzą, iż człowiek opanował naturę. Udowadniają wynik ludzkiej
działalności – ciężkiej pracy. Możemy powiedzieć, że ma ona na celu
zapanowanie nad naturą. Często przejawia się w relacjach narratora i
postaci. W związku człowieka z przyrodą istnieje tez druga
strona. Chodzi tu o taką relację, gdzie człowiek podległy jest
naturze. Przyroda kształtuje osobowość istoty ludzkiej. W „Nad
Niemnem” pojawiają się obrazy, które przedstawiają człowieka
zanurzonego w bogactwach przyrody. Innym sposobem ukazania
uzależnienia ludzi od natury są ponure obrazy chmur, deszczu, a
przede wszystkim opis burzy w czasie wyprawy Janka i Justyny na
Mogiłę: „Ale w tej chwili huk i turkot wichru zleciał już na
brzeg boru, rozległ się suchy trzask łamiących się gałęzi i
zaskrzypiały rozkołysane sosny, a przestrzeń, od skłonu do skłonu
widnokręgu, od ciemnego nieba do ciemnej wody, stanęła jedna gęstą i
z każdą sekundą przybierającą deszczową mgłą. Justyna znowu od głowy
do stóp zadrżała”. Użyteczność natury objawia się w pracy na
roli, w uprawie ziemi i w zagospodarowaniu gruntu. Aspekt
użyteczności zawiera elementy patriotyczne oraz akcent rytmu pracy
ludzkiej, zsynchornizowanego z rytmem przyrody. Praca jawi się jako
konieczność. Staje się ona poniekąd sensem życia. Wartości użytkowe
natury Orzeszkowa zaakcentowała najbardziej w obrazie żniw. Ta scena
to przedstawienia oswojonej natury: „ Lekkie, przedwieczorne
wiatry muskać poczęły wierzchołki nie zżętych jeszcze zbóż i
urywanymi akordami szmeru wtórować temu suchemu, monotonnemu,
nieustannemu szelestowi, jaki wydawały łamiące się pod sierpami
kłosy i z ziemi podnoszone snopy”. Przyroda w „Nad Niemnem”
przybiera wymiar Arkadii, czyli raju, krainy szczęścia. Opisy
otoczenia dworu korczyńskiego to nic innego, jak uwydatnienie
arkadyjskości tej okolicy. Także zagroda Bohatyrowiczów zdaje się
ostoją nieustannego powodzenia. To właśnie tam Justyna znajduje
radość i spokój. Wszystko wygląda tam tak, jakby należało to sobie
wyobrażać. Znajduję się tam niezmierne bogactwo niosących szczęście
elementów przyrody: różane słoneczniki, dzięcielina, drzewa owocowe,
ptaki i pszczoły. A wszystko to oświetlają promienie słońca. Z
życiem na łonie natury wiążę się to, co kojarzy się z Arkadią. Czyli
cudowne życie. W tej krainie możemy dostrzec także niezwykłą funkcję
natury. Otóż chodzi tu o jej zdolność uleczania człowieka. Wpływa
ona kojąco na wzburzone serce Justyny, która rozpamiętywała
przeżycia związane z Zygmuntem. Dolegliwości i choroby Emilii nie
ustają, ponieważ nie kontaktuje się ona z naturą. Natomiast na
Anzelma przyroda działa wręcz leczniczo, pomagając mu w jego
zgryzotach. Funkcję tę pełni bogata natura w jego ogrodzie, oraz w
otoczeniu jego domu. W powieści „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej
możemy dostrzec intensywność przedstawionej natury. Jednak nie bieżę
się to z wyeksponowania ilościowego, ale z umiejscowienia jej w
miejscach szczególnej doniosłości i uwydatnienia jej głębszej roli w
życiu bohaterów. Autorka konstruując obrazy natury, przywołuje
naprawdę wiele różnych rodzajów, gatunków i odmian roślin oraz
zwierząt. Orzeszkowa posłużyła się około 150 terminami, co świadczy
o jej rozległej wiedzy. „Nad Niemnem” to powieść, która stanowi
nawiązanie do tradycji i historii narodu polskiego. W całości swojej
struktury jest ona związana z naturą. Człowiek został powiązany z
nią praktycznie w każdej dziedzinie swojego życia. Nie może bez niej
normalnie funkcjonować. Jest jej cząstką, poznaje poprzez nią cały
świat. Zauważa najcenniejsze wartości. Istota ludzka oderwana od
natury przestaje być człowiekiem.







Autor: FalcoN

Ocena : 3.6 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000