Powieść " Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej żywa czy anachroniczna dla współczesnego czytelnika ?











Środa, 26 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marzena, Maria, Klaudiusz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Pozytywizm >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Powieść " Nad Niemnem"
Elizy Orzeszkowej żywa czy anachroniczna dla
współczesnego czytelnika ?










kategoria:   J.polski
zakres:   Pozytywizm
dodano:   1999-08-17




Co oznacza , iż
coś jest dla nas żywe lub anachroniczne ? Anachroniczny ,
czyli niezgodny z duchem czasu , ze stanem wiedzy , będący
przeżytkiem , niewspółczesny , przestarzały , staroświecki .
Są to więc rzeczy , które nie znajdują już dziś żadnego
zastosowania , nie spełniają swych funkcji sprzed wielu lat ,
zastąpiono je przedmiotami nowszymi, w tej chwili bardziej
praktycznymi . Jednak są to przede wszystkim myśli , poglądy
znakomitych , światłych ludzi przeszłych epok , które nie przetrwały
do dziś albo w obecnych czasach już nic nie wnoszą do naszego życia
, są sprzeczne z obecnie panującymi prądami myślowymi , kulturowymi;
ich wartości , funkcje poznawcze przeminęły wraz z wiekiem , w
którym zaistniały . Sądzę , że utwory literackie mogą
wydawać się współczesnym czytelnikom anachroniczne lub przeciwnie
wciąż żywe - ponadczasowe , uniwersalne , poruszające sprawy
aktualne także teraz , choć od ich powstania czas nie stał w miejscu
, lecz biegł nieubłaganie a wraz z nim zmieniały się ludzkie idee ,
aspiracje , wyobrażenia , wartości moralne . Książki o
ponadczasowej , żywej problematyce dotyczą problemów bliskich
każdemu człowiekowi , odnoszą się do spraw mu współczesnych ,
nieodzownych w jego codziennym życiu , pełnych zarówno niewielkich
radości jak i smutków , trosk . W literaturze polskiej i
zagranicznej istnieją dzieła także anachroniczne dla nas ludzi końca
XX w . , stanowiące obraz zdarzeń minionych , odzwierciedlające
problemy charakterystyczne jedynie dla swego okresu literackiego ,
będące jednak cudownym , pełnym , barwnym obrazem tamtych odległych
już dni , doniosłych , niezwykle istotnych dla narodu wydarzeń ,
wspaniałym plastycznym szkicem ludzkich postaw zachowań , myśli ,
nie spotykanych w dzisiejszym świecie . Utwory te stanowią
także znakomity dorobek naszej kultury . A więc jaka jest
dla współczesnego czytelnika powieść Elizy Orzeszkowej " Nad
Niemnem" ? Wciąż żywa , ponadczasowa , czy już anachroniczna
, nie zgodna z duchem czasu ? Jednym z głównych problemów
poruszanych przez autorkę w " Nad Niemnem" jest kult - etos pracy ,
która pojmowana jest jako podstawa istnienia człowieka w przyrodzie
oraz jako jego dobrowolny obowiązek , a nie przekleństwo biblijne ,
na które skazała się ludzkość popełniając ogromny grzech .
Spojrzenie to jest zdumiewająco nowe w literaturze polskiej
i wybiegające w przyszłość . Praca została przedstawiona w
utworze nie tylko jako celowa działalność człowieka , która polega
na przekształcaniu dóbr przyrody , przystosowując je do zaspakajania
podstawowych potrzeb ludzkich. Jest ona również w
teraźniejszym świecie warunkiem biologicznej egzystencji myślącej
jednostki , będąc dla niej zasadniczą i swoistą formą aktywności
zarówno fizycznej jak i umysłowej . Jednak kult pracy
Orzeszkowa ukazała w swym wielkim dziele także jako najwyższą ,
najistotniejszą dla człowieka wartość , nadającą życiu sens i
świadczącą o godności i użyteczności dla społeczeństwa .
Jedną z form pracy , przedstawioną w utworze jest praca
fizyczna na roli lub w gospodarstwie , która nierozerwalnie łączy
się z naturą i spaja z nią człowieka . Ten wysiłek fizyczny
reprezentuje szlachta zaściankowa - Bohatyrowicze , którzy kochają
swą ciężką , mozolną pracę , będącą ich źródłem utrzymania, żywiołem
, miernikiem wolności . To właśnie ona daje im poczucie
godności i zasłużonej dumy , realizuje wszystkie ich ambicje , myśli
, aspiracje , sprawia im ogromną przyjemność , radość i
niewysłowione szczęście . Są bardzo sumienni , wykonywanie
obowiązków jest esencją ich życia . Dlatego też pracę na
roli traktują jako naturalny porządek świata , w którym żyją i są mu
posłuszni . Do żniw , czyli kilkunastu najmozolniejszych ,
najbardziej męczących dni w roku mieszkańcy zaścianka przygotowywali
się jakby do wielkiego święta . Ubierali swe najlepsze ,
najokazalsze stroje i dbali o to , aby prezentować się
najwykwintniej . Nawet gdy wieczorem wracali z pola na ich
młodych , kwitnących lub poprzecinanych zmarszczkami , zniszczonych
twarzach nie było znać żadnego przemęczenia i udręki . Wszyscy byli
zadowoleni i dumni z tego czego dokonali mijającego właśnie dnia .
Świadczą o tym słowa : "...pomimo przebytego dnia ciężkiej
pracy w wesołych uśmiechach ukazywali perłowe rzędy zębów ..."
Natomiast na współczesnej wsi praca na roli stanowi dla
tamtejszych mieszkańców czynność zapewniającą standard życia ,
źródło ich utrzymania . Z biegiem lat zmienił się sposób
uprawy ziemi , sierpy i kosy zastąpione zostały przez skomplikowane
mechanizmy maszyn rolniczych . Ten postęp techniczny możliwy
był właśnie dzięki pozytywistycznej pracy u podstaw , mającej na
celu : ważny zwrot w stronę ludu , troskę o jego rozwój i poprawę
bytu oraz przeprowadzenie reformy rolnictwa- wyręczenie chłopa w
ciężkiej , mozolnej pracy jedynie własnych rąk . Atmosfera w
czasie żniw w " Nad Niemnem" w znacznym stopniu odbiega od
dzisiejszej . Zamiast wesołego śpiewu i śmiechu pracujących osób
słychać warkot nowoczesnych , kolosalnych maszyn . Pomimo
olbrzymich zmian , które stopniowo zachodziły w działalności
środowiska wiejskiego i dworskiego od XIX w . po dzień dzisiejszy
możemy zaobserwować niezmienne umiłowanie rodzimej ziemi.
Heroicznym obrońcą posiadanej ziemi , której nie chce oddać
w ręce rosyjskie jest między innymi Benedykt Korczyński .
Nie porzucił on majątku , zrezygnował z łatwiejszego życia ,
nie dał się nakłonić namowom brata i udać się na emigrację
Zażarcie bronił Korczyna przed chciwością biedniejszych
sąsiadów , aby nie dopuścić do zupełnej upadłości dworu .
Szlachta zaściankowa nie myśli nawet o opuszczeniu swej
ukochanej, nadniemeńskiej , zbratanej z nią przyrody i kawałka ziemi
, na której prowadzi swój skromny żywot . Również większość
obecnie żyjących ludzi zarówno na wsi jak i w mieście przywiązanych
jest do swego małego skrawka terenu , na którym bytuje ; "zderza"
się z przeciwnościami losu i spotyka ze szczęściem .
Odmienną formą przejawu naszej aktywności oraz stylu życia
jest praca intelektualna . Postacią , która najsilniej
kultywowała naukę jest w powieści Witold Korczyński . To ten
wrażliwy, energiczny , młody idealista swoją wiedzę , starannie
nabytą w szkole agronomicznej pragnie przekazać najniższym warstwom
społecznym . Uosabia on młodzieńcze ideały ojca i stryja Andrzeja ,
jest spadkobiercą ich wzniosłych idei , kontynuatorem zamierzeń , a
także odzwierciedleniem wyrzutów sumienia Benedykta . Ten
młody , dwudziestoletni człowiek jest bohaterem głoszącym
najważniejsze myśli przewodnie , koncepcje pozytywizmu .
Wielkie aspiracje Witolda - poprawa losu schłopiałej i
zaściankowej szlachty , wprowadzanie do rolnictwa innowacji , a więc
podążanie za postępem , świecenie przykładem dla innych (
kosmopolitów , pasożytów , "darmozjadów" takich jak Zygmunt
Korczyński czy Kirło ) - wynikają z jego gruntownego wykształcenia ,
które zapewnił mu ojciec . W pozytywizmie obok etosu pracy
rozwinął się też kult nauki . Nauka kształtowała postawy
patriotyczne , pozwalała zgłębiać demokratyczne wartości , poglądy
nowej epoki , uzmysławiała potrzebę edukacji ciemnego nieoświeconego
ludu oraz przystosowanie go do trudnych , zaistniałych warunków .
W chwili obecnej na wykształcenie społeczeństwa kładziony
jest olbrzymi nacisk , od młodego pokolenia oczekuje się wiedzy
wszechstronnej i dogłębnej . Pracodawcy coraz częściej
poszukują osób z jak największymi umiejętnościami . Dlatego też
obserwujemy coraz większy pęd poszerzania horyzontów myślowych , w
tym znajomości języków obcych . Z biegiem lat uwidacznia się
dążenie do ciągłego udoskonalania się . Bardzo ważną formą
pracy jest służba ojczyźnie . W obręb powieściowego świata
wkroczyła tradycja i przeszłość , czyli społeczno - narodowa
historia zbiorowości . Dworem i zaściankiem wstrząsnęła
wielka historia - wojny napoleońskie, obydwa powstania tkwiły w
pamięci społeczeństwa , które znało smak walki o wolność , gorzkie
cierpienie z nią związane , ogromny ból i rozpacz po stracie
bliskiej osoby . Wydarzenia te pobudzały uczucie patriotyzmu ,
wykształciły bohatera w idei narodowościowej walki .
Powstanie styczniowe nie jest w powieści tylko wspomnieniem
, minionym , historycznym epizodem , lecz ma istotne znaczenie dla
kształtowania rzeczywistości , w sporej mierze określa , determinuje
akcje powieści . Powstanie nie może być zapomniane - było
momentem dla wszystkich nazbyt ważnym , a przywołanie pamięci o nim
niesie ogromny ładunek emocjonalny . Symbolem walk sprzed dwudziestu
lat jest w " Nad Niemnem" Mogiła powstańcza . Ten zbiorowy
leśny grób , w którym spoczywa czterdziestu powstańców , a wśród
nich brat Benedykta - Andrzej i ojciec Jana Bohatyrowicza , Jerzy ,
stale przywołuje czas pełnej narodowej zgody i pojednanie między
korczyńskim dworem a zaściankiem Bohatyrowiczów . Mogiła ta jest
symbolem solidności i patriotyzmu , miejscem wzniosłego kultu ze
strony mieszkańców . Pamięć o bohaterskiej walce przodków określa
stosunek potomnych do historii , do tradycji narodowościowych ,a
także jest miarą wartości ich człowieczeństwa . Benedykt nie chce
sprzedać lasu ,w którym znajduje się Mogiła - uważa troskę o nią za
obywatelski obowiązek , syna wychowuje w poszanowaniu tego miejsca .
Wszyscy Bohatyrowiczowie oddają cześć spoczywającym w Mogile
powstańcom , Janek zabiera tam po raz pierwszy Justynę , opowiada
jej o poległych , odtąd i ona darzy to miejsce szacunkiem . Postaci
zdecydowanie potępione przez autorkę są negatywnie , albo obojętnie
nastawione zarówno do powstania , jak i związanej z tymi
wydarzeniami Mogiły . Orzeszkowa poszukuje korzeni
współczesności . Oba groby : szesnastowieczny Jana i Cecylii ,
założycieli rodu Bohatyrowiczów , oraz zbiorowa Mogiła powstańców z
roku 1863 współtworzą niezwykle ważny punkt odniesienia dla
teraźniejszości . Obecne w legendzie i wspomnieniach , uzasadniają
pragnienia i działania bohaterów powieści . Ludzie odcięci
od korzeni , pozbawieni świadomości historycznej nie chcą i nie
potrafią odnaleźć dla swojej egzystencji wyższej motywacji .
Pielęgnowanie i uświęcanie tradycji daje oparcie , pozwala zachować
niezachwianą postawę moralną i duchową . Autorka " Nad
Niemnem" nakazuje , by nie zapominać o najważniejszych wydarzeniach
w istnieniu narodu , gdyż ta pamięć świadczy o sile ducha danego
społeczeństwa , o jego tożsamości i gotowości do samostanowienia
A jak jest dziś ? Także w obecnych czasach większość
ludzi dba o groby swych przodków oraz pamięta o bojownikach
poległych w obronie naszej ojczyzny , z najwyższym szacunkiem oddaje
cześć tym , którzy poświęcili największy dar - swoje życie , abyśmy
my mogli żyć w wolnym niepodległym kraju . Jednak zarówno
tak - jak w powieści istnieją osoby przechodzące obojętnie obok
miejsc poświęconych pamięci narodowej . Ludzie ci nie szanują swych
korzeni , nie mając przez to żadnych tradycji ani przeszłości
Uważam , iż kult pracy oraz problem stosunku bohaterów
utworu do narodowej tradycji i związanych z nią świętych miejsc -
grobów , są to zagadnienia , którym Orzeszkowa poświęciła w utworze
najwięcej miejsca, są wciąż żywe , ponadczasowe , odnoszą się do
naszego codziennego życia . Dotyczą pracy , która we
współczesnym świecie stanowi dla nas jedną z najważniejszych
wartości , zapewniającą nam standard życia , stanowiącą również
przejaw naszej aktywności decydującą o miejscu jakie zajmujemy w
społeczeństwie jako osoby użyteczne , wartościowe , godne zaufania
lub przeciwnie nie spełniające żadnych powinności , które jesteśmy
winni społeczeństwu . Żywy jest również w " Nad Niemnem"
wątek miłosny - mówiący o miłości panny z dworu i ubogiego
szlachcica z zaścianka , o uczuciu pokonującym bariery społeczne
oraz funkcjonujące wówczas konwenanse. Uczucie to przemieniające
człowieka , ulepszające jego charakter , kreujące, gdyż Justyna z
dumnej , nieco pustej panny o niesprecyzowanym poglądzie na świat
dzięki poznaniu Janka Bohatyrowicza i zakosztowaniu pracy zmienia
się w inną osobę . Praca i prawdziwa miłość pozwalają jej uzyskać
tożsamość , znaleźć najważniejszą prawdę o sobie . Jednak
odtworzona przez Elizę Orzeszkową z drobiazgową dokładnością
rzeczywistość prowincji jest pod wieloma względami anachroniczna ,
utopijna , zbyt sielankowa . Nad głównymi , ponadczasowymi
problemami epoki sprawami wielkiej wagi , ciąży niezgodne z duchem
czasu - anachroniczne tradycjonalistyczne widzenie świata , w
arkadyjski ład moralny i przeświadczenie , iż utrwala go otaczająca
przyroda i życie wiejskie zagubione gdzieś nad brzegami przepięknego
, srebrzystego Niemna . Autorka powieści ukazała prawdziwą idyllę .
Życie mieszkańców zaścianka jest spokojne , toczy się powolnym
dostojnym rytmem , człowiek żyje blisko przyrody , wrażliwy na jej
niesłychane piękno , wdzięczny za jej dary . Wydaje się , iż pisarka
świadomie zamierzała przeciwstawić wiejskie zacisze współczesnemu
miejskiemu piekłu . Życie wypełnione pracą przynosi ubogiej
, pracowitej , uczciwej szlachcie nie zmęczenie i udrękę , ale
zdrowie piękno fizyczne i moralne , satysfakcję i szczęście .
Jest to cudowna lecz obecnie nierealna , anachroniczna dla
współczesnego czytelnika wizja świata . Moim zdaniem powieść Elizy
Orzeszkowej " Nad Niemnem" jest więc utworem bardzo skomplikowanym i
zróżnicowanym, zapewniającym wiele możliwości interpretacyjnych .
O tym , iż jest to dzieło literackie żywe , wciąż aktualne
świadczy , że po tylu latach od jego powstania jest nadal aktualne .
Wciąż interesuje , wzrusza , zastanawia . I choć świat przedstawiony
w utworze stanowi sielankę , wspaniałą , lecz nierealną bajkę sądzę
, iż w ten sposób pozwala nam uciec od szarej , smutnej codzienności
, pełnej kłopotów , zmartwień , przepełnionej pracą w pocie czoła .
Na kartach powieści możemy przenieść się w odległe nadniemeńskie
krajobrazy przyrody bliskiej człowiekowi , współgrającej z nim .
Znaleźć się w kręgu ludzi szczerych , uczciwych , gościnnych ,
zawsze szczęśliwych i uśmiechniętych .







Autor: Nieznany

Ocena : 0.0 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000